Τί απέφερε η αξιολόγηση του Τμήματος Φιλολογίας του ΕΚΠΑ

Η Επιτροπή της ΑΔΙΠ για την εξωτερική αξιολόγηση στο Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ διαπίστωσε ότι στο Τμήμα επιτελείται εξαιρετικά σημαντικό για την Ελλάδα έργο, αφ’ ενός στην έρευνα στον τομέα των Ανθρωπιστικών Επιστημών και αφ’ ετέρου στην κοινωνική προσφορά του, ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά τη δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Ιδιαιτέρως, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της εξωτερικής αξιολόγησης:

Α. Οι στρατηγικοί στόχοι του καθορίζονται από την έρευνα και τη διδασκαλία, καθώς και από την προσέλκυση κονδυλίων, όπως είναι η διεθνής πρακτική.

Β. Έχει αναπτυχθεί τόσο από το διδακτικό και το διοικητικό προσωπικό όσο και από τους φοιτητές η αίσθηση ότι ανήκουν σε μια επιστημονική κοινότητα, την οποία εκτιμούν και προσπαθούν να βελτιώσουν συλλογικά.

Γ. Οι ερευνητές διακρίνονται για τη συνεχή επιστημονική τους παραγωγή και δημοσιεύσεις σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά και βιβλία σοβαρών εκδοτικών οίκων.

Δ. Διαπιστώνεται αποτελεσματικότητα της παιδαγωγικής διαδικασίας σε όλους τους Τομείς του Τμήματος.

Ε. Σε ό,τι αφορά την εσωτερική οργάνωση του Τμήματος, η δομή είναι σαφής λόγω του διαχωρισμού σε Τομείς. Τα προπτυχιακά προγράμματα είναι οργανωμένα σε τρεις Κατευθύνσεις και πτυχία που παρέχουν ευρύ φάσμα γνωστικών αντικειμένων, ενώ τα μεταπτυχιακά προγράμματα προσφέρουν ειδίκευση στα επί μέρους γνωστικά αντικείμενα κάθε Τομέως.

Ζ. Η διεπιστημονική έρευνα είναι αξιοσημείωτη σε επιστημονικές δημοσιεύσεις μελών του Τμήματος. Σε ορισμένους τομείς όμως, όπως στις αρχαιογνωστικές σπουδές, καλόν θα ήταν να δοθεί περισσότερη έμφαση.

Λαμπρή σταδιοδρομία διεθνώς

Η.  Στην Έκθεση Εσωτερικής Αξιολόγησης σημειώνεται έλλειψη ορισμένων χρήσιμων στατιστικών στοιχείων, όπως για παράδειγμα του ποσοστού επιτυχίας στις εξετάσεις ΑΣΕΠ ή της επιστημονικής εξέλιξης των κατόχων μεταπτυχιακού διπλώματος και κυρίως των διδακτόρων των Τομέων του Τμήματος στον επαγγελματικό χώρο. Παρά ταύτα, σημειώνεται ο σημαντικός αριθμός πτυχιούχων του Τμήματος που γίνονται δεκτοί για μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές σε πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού• διδάκτορες ορισμένων τουλάχιστον Τομέων του Τμήματος έκαναν ή κάνουν λαμπρή σταδιοδρομία ως μέλη ερευνητικού ή διδακτικού προσωπικού διεθνώς.

Η Επιτροπή προτείνει:

1.Να υπάρξουν στο άμεσο μέλλον επεξεργασμένα στατιστικά στοιχεία και ενιαίο πληροφορικό σύστημα από την Κεντρική Διοίκηση του Πανεπιστημίου για όλες τις διοικητικές, τις κτηριακές και τις άλλες υποδομές του Τμήματος, όπως επίσης και για τη διαχείριση όλου του ανθρώπινου δυναμικού σε ενιαία βάση δεδομένων.

2. Πιο συγκεκριμένη στρατηγική για περαιτέρω διάχυση των ερευνητικών αποτελεσμάτων σε ευρύτερους κοινωνικούς χώρους.

3. Περαιτέρω ενθάρρυνση ερευνητικών συνεργασιών σε επίπεδο Τμημάτων και Ερευνητικών Ιδρυμάτων.

ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ:

Α. Πρόγραμμα Σπουδών

Η Επιτροπή ενημερώθηκε για την αλλαγή του προπτυχιακού πρόγραμματος σπουδών καθώς και για τη μεταβατική περίοδο η οποία διασφαλίζει την ομαλή συνέχιση των σπουδών των φοιτητών που είχαν εισαχθεί με το παλαιό σύστημα. Σε ό,τι αφορά το πρόγραμμα σπουδών, το Τμήμα παρουσιάζει παιδαγωγική δραστηριότητα πολύ υψηλού επιπέδου.

Ωστόσο, η επιλογή Κατεύθυνσης στο Γ΄εξάμηνο σπουδών θα μπορούσε να θεωρηθεί πρώιμη, αν και με τον τρόπο αυτόν δίδετα η δυνατότητα προσφοράς περισσοτέρων εξειδικευμένων μαθημάτων και ευρύτερου φάσματος αντικειμένων κάθε Κατεύθυνσης. Η υποχρεωτική συγγραφή εργασιών κατά τη διάρκεια των σπουδών (όχι μόνο στο πλαίσιο σεμιναρίων, όπως προβλέπεται και στο τρέχον πρόγραμμα) καθώς και υποχρεωτικής διπλωματικής εργασίας θα συνέβαλαν στην καλλιέργεια του γραπτού επιστημονικού λόγου υπηρετώντας πολλαπλούς στόχους.

Προπτυχιακά προγράμματα σπουδών

Πτυχίο Κλασικής Φιλολογίας

Στον προπτυχιακό κύκλο σπουδών οι διδακτικοί στόχοι περιγράφονται ως προσανατολισμένοι αφ’ ενός προς την επιστημονική έρευνα και αφ’ ετέρου προς την επιστημονική και παιδαγωγική κατάρτιση καθηγητών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, καθώς και των φιλολόγων, οι οποίοι θα στελεχώσουν τομείς της Δημόσιας Διοίκησης.

Με βάση τα παραπάνω, το ισχύον μέχρι πρότινος πρόγραμμα σπουδών κάλυπτε αυτές τις ανάγκες επαρκώς• πολύ περισσότερο το νέο πρόγραμμα σπουδών, εμπλουτισμένο με νέα αντικείμενα και μεθόδους, υπηρετεί κατά ιδιαίτερα ικανοποιητικό τρόπο τους παραπάνω στόχους.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι τα δώδεκα μαθήματα (οκτώ υποχρεωτικά και τέσσερα επιλογής) που συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα σπουδών από τα Τμήματα ΙΣΑ και ΦΠΨ επί συνόλου 76 (Οδηγός σπουδών 2013-2014, σελ. 10-11) είναι απολύτως επαρκή για τη σφαιρική κατάρτιση των φιλολόγων.

Πτυχίο Μεσαιωνικής – Νεοελληνικής Φιλολογίας

Τα μαθήματα της Κατεύθυνσης ΜΝΕΦ στο προπτυχιακό επίπεδο παρουσιάζουν εξισορροπημένη κατανομή των διαφόρων επιστημονικών πεδίων.

Το πρόγραμμα καλύπτει τους στόχους του Τμήματος.

Πτυχίο Γλωσσολογίας

Η Κατεύθυνση προσφέρει αρκετά μαθήματα ειδίκευσης και ικανά μαθήματα για την κατάρτιση των φιλολόγων. Το πρόγραμμα καλύπτει τους στόχους του Τμήματος. HQA- External Evaluation Report 6 Τμήμα Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών .

Β΄. Μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών

1. Μεταπτυχιακοί τίτλοι ειδίκευσης

α) Αρχαίας Ελληνικής και

β) Λατινικής Φιλολογίας

Κατά τον ίδιο τρόπο με τον προπτυχιακό κύκλο της Κλασικής Κατεύθυνσης, ο μεταπτυχιακός κύκλος σπουδών της Αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής Φιλολογίας ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές και τους στόχους του προπτυχιακού προγράμματος Κλασικής Φιλολογίας.

Σημειώνεται ότι και οι δύο ειδικεύσεις θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν μαθήματα και από άλλα γνωστικά αντικείμενα που συνδέονται με τον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό κόσμο.

Μεταπτυχιακός τίτλος ειδίκευσης Νεοελληνικής Φιλολογίας

Ο μεταπτυχιακός κύκλος σπουδών της Νεοελληνικής Φιλολογίας παρουσιάζει μεγάλο εύρος αντικειμένων.

Μεταπτυχιακός τίτλος ειδίκευσης Βυζαντινής Φιλολογίας

Το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Βυζαντινής Φιλολογίας προσφέρει ευρύτατο φάσμα κειμενικών ειδών της βυζαντινής περιόδου.

Μεταπτυχιακός τίτλος ειδίκευσης Λαογραφίας

Στη Λαογραφία δεν προσφέρεται προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών αλλά ειδίκευση σε μεταπτυχιακό επίπεδο εντός της Κατευθύνσεως Μεσαιωνικής – Νεοελληνικής Φιλολογίας. Θα μπορούσε ίσως να συζητηθεί η δημιουργία κατεύθυνσης Λαογραφίας ώστε ο τομέας αυτός να αναγράφεται στον τίτλο σπουδών.

Στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Λαογραφίας παρατηρείται σημαντική προσφορά σεμιναρίων που θα μπορούσαν να εμπλουτιστούν και με άλλα γνωστικά αντικείμενα, όπως αυτό της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας.

Μεταπτυχιακοί τίτλοι ειδίκευσης Γλωσσολογίας

Οι δύο κατευθύνσεις μεταπτυχιακών σπουδών του Τομέα Γλωσσολογίας,

α) Θεωρητικής Γλωσσολογίας και

β) Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας που καλύπτουν μαθήματα από όλο σχεδόν το φάσμα των γνωστικών αντικειμένων της σύγχρονης Γλωσσολογίας. Ο Τομέας Γλωσσολογίας προσφέρει και ένα διεπιστημονικό – διαπανεπιστημιακό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών με τίτλο «Τεχνογλωσσία» σε συνεργασία με τον Τομέα Σημάτων, Ελέγχου και Ρομποτικής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.

Με τη διοικητική και ακαδημαϊκή ευθύνη του Τμήματος Φιλολογίας προσφέρεται σε συνεργασία με το Τμήμα ΦΠΨ ένα διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών για τη διδασκαλία της Νέας ελληνικής ως ξένης γλώσσας. HQA- External Evaluation Report 7 Τμήμα Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Διδακτορικές σπουδές

Στο πλαίσιο των διδακτορικών σπουδών θα ήταν ευκταία η διοργάνωση ορισμένων σεμιναριακών μαθημάτων, μολονότι, όπως τονίσθηκε κατά την παρουσίαση των προγραμμάτων, οι υποψήφιοι διδάκτορες είναι υποχρεωτικά κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου ειδίκευσης, για την απόκτηση του οποίου έχουν παρακολουθήσει και αξιολογηθεί σε μεγάλο αριθμό σεμιναρίων.

Οι Τομείς και το Τμήμα διοργανώνουν πλήθος επιστημονικών διαλέξεων και ημερίδων σε αντικείμενα που ενδιαφέρουν τους υποψήφιους διδάκτορες.

Παρά την ύπαρξη υψηλού επιπέδου διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού, επισημαίνεται σημαντική καθυστέρηση του ερευνητικού και διδακτικού έργου η οποία οφείλεται κυρίως σε δυσκολίες λόγω της έλλειψης κονδυλίων και στην παρεμβολή χρονοβόρων γραφειοκρατικών διαδικασιών.

Οι αντικειμενικές δυσκολίες οι οποίες προαναφέρθηκαν, επισημάνθηκαν εμφαντικά τόσο από το διδακτικό, όσο και από το ερευνητικό προσωπικό του Τμήματος αλλά και από τους διδακτορικούς και μεταδιδακτορικούς φοιτητές.

Διδασκαλία

Θεωρούμε ότι το Τμήμα έχει διαμορφώσει μια παιδαγωγική πολιτική σε ό,τι αφορά τη διδασκαλία, η οποία συζητείται και εμπλουτίζεται σύμφωνα με τις τρέχουσες μεθόδους διδασκαλίας.

Ωστόσο, ο ιδιαίτερα αυξημένος αριθμός φοιτητών στα προπτυχιακά μαθήματα, πλην των σεμιναρίων, καθιστά δύσκολη την απρόσκοπτη εφαρμογή των παιδαγωγικών μεθόδων, όπως επισημάνθηκε και από τους ίδιους τους προπτυχιακούς φοιτητές. Αντίθετα, η συνεργασιμότητα του ακαδημαϊκού προσωπικού τονίσθηκε ιδιαιτέρως από τους ίδιους τους προπτυχιακούς, μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές.

Η έλλειψη πόρων από τις αρχές τουλάχιστον του 2013 σε ό,τι αφορά ηλεκτρονικά περιοδικά, βάσεις δεδομένων και υποτροφίες αναφέρθηκε κατ’ επανάληψη και από τους μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές. Λόγω του μεγάλου αριθμού φοιτητών, το εξεταστικό σύστημα περιορίζεται κυρίως σε γραπτές τελικές εξετάσεις ή, κατά περίπτωση, παρουσιάσεις και σεμιναριακές εργασίες.

Επισημαίνεται ότι έχει ληφθεί πρόνοια για την εκπαίδευση ατόμων με ειδικές ανάγκες.

Η βελτίωση των οικονομικών πόρων θα επιτρέψει μεταξύ άλλων την αποτελεσματικότερη διαχείριση των διδακτικών μέσων, ιδιαίτερα στα Εργαστήρια Πληροφορικής και Φωνητικής. Σε ότι αφορά το πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών και προσωπικού Erasmus, βάσει των στοιχείων που παρατίθενται στην Έκθεση Εσωτερικής Αξιολόγησης (σελ. 115-116), το ενδιαφέρον φοιτητών του Τμήματος Φιλολογίας να μεταβούν σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια είναι πολύ μεγαλύτερο από το ενδιαφέρον φοιτητών ομολόγων τμημάτων του εξωτερικού να παρακολουθήσουν μαθήματα στο Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ.

Καλόν θα ήταν να αυξηθεί ο αριθμός των φοιτητών άλλων πανεπιστημίων στο Τμήμα Φιλολογίας.

Επίσης, θα ήταν ευκταίον να αυξηθεί ο αριθμός του HQA- External Evaluation Report 8 Τμήμα Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών ακαδημαϊκού προσωπικού του Τμήματος που μεταβαίνει σε άλλα πανεπιστήμια για διδασκαλία στο πλαίσιο του ιδίου προγράμματος.

Όπως τονίσθηκε κατά την παρουσίαση του έργου του Τμήματος, η διαδικασία αξιολόγησης της διδασκαλίας γινόταν σε προαιρετική βάση μέχρι το 2010. Κατά την Έκθεση Εσωτερικής Αξιολόγησης (σελ. 38-39 και σελ. 49, § 4.3.3). τα τελευταία τρία χρόνια δημιουργήθηκε ένα συστηματικό ερωτηματολόγιο, υποχρεωτικό, το οποίο λαμβάνει υπόψη τη διεθνή πρακτική.

Το ποσοστό επιτυχίας των φοιτητών ποικίλλει από μάθημα σε μάθημα.

Παρουσιάζει διακυμάνσεις επίσης ανάλογα με το έτος και τη δυσκολία του μαθήματος αλλά παραμένει σε υψηλά επίπεδα (50%-80%), εκτός από το πρώτο έτος, όπου είναι χαμηλότερο. Η μέση διάρκεια σπουδών με το ισχύον μέχρι το τέλος του 2013 σύστημα συναρτάται με γενικότερα προβλήματα που παρατείνουν αυτή τη διάρκεια (για παράδειγμα καταλήψεις), όπως το Τμήμα εκθέτει στις σελ. 46-47 της Έκθεσης Εσωτερικής Αξιολόγησης ή, όπως αναφέρθηκε κατά τις παρουσιάσεις, λόγω της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών, η οποία υποχρεώνει πολύ περισσότερους φοιτητές να εργάζονται παράλληλα με τις σπουδές τους. Το Τμήμα ακολουθεί το νομικό πλαίσιο και τους κανονισμούς που διέπουν τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα.

Η εφαρμογή του νέου Κανονισμού σε ό,τι αφορά τη διάρκεια της φοίτησης θα βελτιώσει την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασμό με τον παιδαγωγικό σχεδιασμό του Τμήματος.

Έρευνα

Το Τμήμα προωθεί συστηματικά κοινές ερευνητικές δράσεις στις οποίες εμπλέκονται και φοιτητές, ιδιαιτέρως του πρώτου και δεύτερου μεταπτυχιακού κύκλου, όπως αυτό εμφαίνεται στα κοινά ερευνητικά εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα (Έκθεση Εσωτερικής Αξιολόγησης, σελ. 74-78).

Δυστυχώς, η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου και συγκεκριμένης κρατικής πολιτικής για την έρευνα με σύνδεση Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Ιδρυμάτων δεν ενθαρρύνει τις συνεργασίες.

Το Τμήμα υποστηρίζει την έρευνα με τη δημιουργία εργαστηρίων, όχι μόνο αυτών που αναφέρονται στη σελ. 78, § 5.3 της Έκθεσης Εσωτερικής Αξιολόγησης αλλά και άλλων που μνημονεύθηκαν κατά τις παρουσιάσεις της 17ης και 18ης Δεκεμβρίου, όπως και με τη διοργάνωση συνεδρίων ή άλλων επιστημονικών εκδηλώσεων.

Παρά την οικονομική δυσπραγία, είναι πολύ σημαντική η λειτουργία εργαστηρίων, κυρίως του Εργαστηρίου Πληροφορικής του Τμήματος Φιλολογίας, του Εργαστηρίου Φωνητικής και Υπολογιστικής Γλωσσολογίας του Τομέα Γλωσσολογίας, αλλά και του νεοσύστατου Εργαστηρίου Κυπριακών Μελετών, το οποίο εξασφάλισε HQA- External Evaluation Report 9 Τμήμα Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών  χορηγίες για υποτροφίες σε μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψηφίους διδάκτορες.

Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις του Τμήματος σε διεθνούς κύρους περιοδικά με σύστημα κρίσης και σε βιβλία με σύστημα αξιολόγησης είναι εξαιρετικά σημαντικές και απολύτως συγκρίσιμες με εκείνες αντίστοιχων ερευνητικών κέντρων παρομοίου μεγέθους και κατεύθυνσης. Η απήχηση της ερευνητικής παραγωγής παρουσιάζει ικανοποιητικό δείκτη εμβέλειας, όπως φαίνεται στον πίνακα της σελ. 79, § 5.5 της Έκθεσης Εσωτερικής Αξιολόγησης.

Μέλη του Τμήματος διεκδίκησαν επιτυχώς την ευρωπαϊκή ή κρατική χρηματοδότηση ιδιαιτέρως σημαντικών ερευνητικών προγραμμάτων (Έκθεση Εσωτερικής Αξιολόγησης, σελ. 74-78, § 5.2). Σε ατομικό επίπεδο υπάρχουν πολλές συνεργασίες με ιδρύματα και φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού. Παρά τις οικονομικές αντιξοότητες, εξαιρετικές ήσαν και οι αντίστοιχες δραστηριότητες και κατά τα έτη 2010-2013, όπως εμφαίνονται στο συμπληρωματικό υλικό της περιόδου 2010-2013 το οποίο παρεσχέθη στα μέλη της Επιτροπής Αξιολόγησης μετά τις παρουσιάσεις της 17ης και 18ης Δεκεμβρίου.

Ο ιδιαίτερα αυξημένος αριθμός των δημοσιεύσεων που προαναφέρθηκε συνδέεται και με τα αποτελέσματα Ερευνητικών Προγραμμάτων μελών του Τμήματος.

Ας σημειωθεί ιδιαιτέρως η δημοσίευση των αποτελεσμάτων των ερευνητικών προγραμμάτων «Πυθαγόρας», «Καποδίστριας», «Θαλής», «Αριστεία», «Προγράμματα διά βίου μάθησης» με κοινοτική και εθνική χρηματοδότηση (ΕΣΠΑ), καθώς και των προγραμμάτων του Τμήματος με χρηματοδότηση του ΕΛΚΕ τα τρία τελευταία χρόνια. Μέλη του τμήματος έχουν λάβει διακρίσεις και βραβεία από οργανισμούς και φορείς της Ελλάδας και του Εξωτερικού (Έκθεση Εσωτερικής Αξιολόγησης, σελ. 81-83).

Το Τμήμα προτείνει σειρά συνεργασιών με φορείς του εξωτερικού (π.χ. με το Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης, το Πανεπιστήμιο Gregorianum της Ρώμης, τον γαλλικό ακαδημαϊκό φορέα «Sources Chrétiennes», το Fordham University της Νέας Υόρκης) για την ενίσχυση της έρευνας και των μεταπτυχιακών κύκλων σπουδών.

Τα μέλη της Επιτροπής που αξιολόγησαν το τμήμα είναι οι καθηγητές: Στέλλα Γεωργούδη,  Κωνσταντίνος Μπόμπας, Juan Nadal Cañellas , Bernhard Palme ,  Άννα Παναγιώτου-Tριανταφυλλοπούλου

 ΠΗΓΗ