ΚΑΤΑΛΥΣΙΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ
ἐπιμελεία τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Μετὰ τὰς κατακτήσεις του, του Δουκάτου των Αθηνών και του Δεσποτάτου του Μυστρά, ὁ Μωάμεθ ἔστρεψε τὸ βλέμμα του κατὰ τοῦ μόνου ἑλληνικοῦ κράτους, τὸ ὁποῖον ὑπελείπετο ἀπὸ τὰ συντρίμματα τῆς μεγάλης αὐτοκρατορίας, τοῦ Βασιλεἴου τῆς Τραπεζοῦντος[1] εἰς τὸν Εὔξεινο Πόντον.
᾽Αφορμὴν εἰς τὴν ἐκστρατείαν αὐτὴν ἔδωκαν οἱ Γενουᾶται[2]. Οὗτοι δηλαδή, καθὼς γνωρίζομεν, πρὶν καταληφθῇ ἡ Κωνσταντινούπολις, ἦσαν κύριοὶ τοῦ προαστείου τοῦ Γαλατᾶ. ᾽Απῄτησαν λοιπὸν καὶ μετὰ τὴν ῞Αλωσιν νὰ κρατήσουν αὐτόν, ἀλλ’ ὁ Μωάμεθ ἠρνήθη καὶ αὐτοὶ ἀπερισκέπτως ἐκήρυξαν τὸν πόλεμον. Οἱ Τοῦρκοι ἀφῄρεσαν ἀπ’ αὐτοὺς ὅλους τοὺς σπουδαιοτάνους ἐμπορικοὺς σταθμοὺς ἐντὸς τοῦ Εὐξείνου Πόντου, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ τὴν Σινώπην[3]. ῾Ο πόλεμος κατὰ τῶν Γενουατῶν ἔφερε τὸν Μωάμεθ εἰς τὰ σύνορα τῆς αὐτοκρατορίας τῆς Τραπεζοῦντος[4].
Εἰς τὴν Τραπεζοῦντα ἀπὸ τὸ 1204 ἐβασίλευον γόνοι τῆς μεγάλης οἰκογενείας τῶν Κομνηνῶν[5]. Κατὰ τοὺς χρόνους αὐτοὺς αὐτοκράτωρ ἦτο ὁ Δαυΐδ[6] , δέκατος κατὰ σειρὰν ἀπὸ τὸ 1204. ῾Ο Μωάμεθ μὲ ἀξιόλογον ναυτικὴν καὶ στρατιωτικὴν δύναμιν προσέβαλε τὴν πρωτεύουσαν Τραπεζοῦντα[7]. Τὰς ἐπιθέσεις κατὰ θάλασσαν ἀπέκρουσαν οἱ ῞Ελληνες, ἀλλὰ τὴν στρατιωτικὴν δύναμιν τοῦ Μωάμεθ δὲν ἠδύναντο νὰ ἀντιμετωπίσουν. ᾽Ηναγκάσθη λοιπὸν ὁ Δαυΐδ νὰ δεχθῇ τὰς προτάσεις τοῦ Μωάμεθ, νὰ παραδώσῃ δηλαδὴ τὸ κράτος του καὶ ὁ ἴδιος νὰ ζήσῃ ὡς ἰδὶώτης μετὰ τῆς οἰκογενείας του εἰς τὴν ᾽Αδριανούπολιν[8].
῾Η τύχη τῆς αὐτοκρατορικῆς οἰκογενείας τῆς Τραπεζοῦντος ἦτο πολὺ τραγική. ᾽Εκ τῶν ὀκτὼ υἱῶν[9] τοῦ Δαυΐδ ὁ νεώτερος καθὼς καὶ ἡ θυγάτηρ του ἠναγκάσθησαν νὰ ἐξισλαμισθοῦν. ᾽Επειδὴ δὲ ὁ αὐτοκράτωρ μὲ τὰ λοιπὰ μέλη τῆς οἰκογενείας του ἀντέστησαν ἐπιμόνως εἰς τὸν ἐξισλαμισμόν[10], τοῦτο ἐξηρέθισε τὸν Μωάμεθ, ὁ ὁποῖος ἐπὶ τῇ προφάσει, ὅτι ἐξύφαινον συνωμοσίαν, διέταξε τὴν ἐξολόθρευσιν αὐτῶν. Δέκα πτώματα, ὁ αὐτοκράτωρ Δαυΐδ μετὰ τῶν ἑπτὰ υἱῶν του καὶ ὁ ἀδελφός του ᾽Αλέξιος μετὰ τοῦ ἀνηλίκου υἱοῦ του, ἐρρίφθησαν εἰς τινα ἀγρόν, διὰ νὰ γίνουν κατὰ διαταγὴν τοῦ ἀγρίου κατακτητοῦ βορὰ τῶν κυνῶν καὶ τῶν ὀρνέων. ᾽Επέζησε μόνον ἡ αὐτοκράτειρα Ἑλένη , ἡ ὁποία ἀνέλαβε τὸ θλιβερὸν καθῆκον μὲ τὴν σκαπάνην εἰς τὰς χεῖρας τὴν νύκτα νὰ κρύψῃ εἰς τὸν τάφον τοὺς φιλτάτους νεκρούς. Καμφθεῖσα ἀπὸ τὴν θλῖψιν ἠκολούθησε μετ’ ὀλίγου καὶ αὐτὴ τοὺς ἰδικούς της εἰς τὸν τάφον.
[1] H Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ήταν ένα από τα ανεξαρτητα κρατίδια που προέκυψαν μετά την προσωρινή διάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας από την Τέταρτη Σταυροφορία το 1204. Μπορεί να ειπωθεί ότι στην Ανατολή ήταν η διάδοχη κατάσταση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μετά την κατάλυσή της από τους Σταυροφόρους. Ιδρύθηκε από τους αδελφούς Αλέξιο και Δαβίδ Κομνηνούς, εγγονούς του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α' Κομνηνού, με τη βοήθεια της θείας τους, της βασίλισσας Θάμαρ της Γεωργίας. Πρωτεύουσά της ήταν η Τραπεζούντα και σύμβολό της, σημαία της, ο αετός των αρχαίων Σινωπέων, με την διαφορά ότι ενώ ο αετός των αρχαίων Σινωπέων έβλεπε προς την Ανατολή, ο αετός της Αυτοκρατορίας του Πόντου έβλεπε προς τη Δύση, σαφής ένδειξη των προθέσεων της νέας Αυτοκρατορίας. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο αετός των Σινωπέων, ήταν ο αετός των αρχαίων Μιλησίων. Η Αρχαία Μίλητος ήταν ο αρχικός τόπος των αποικιστών του Πόντου και συγκεκριμένα της Σινώπης, της Τραπεζούντας κ.ά. Στην αρχή της ύπαρξής της έγινε προσπάθεια για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης, αλλά όταν αυτό αποδείχθηκε ότι ήταν αδύνατο, οι ηγεμόνες της περιόρισαν τις φιλοδοξίες τους στην περιοχή του Πόντου. Για αρκετά χρόνια ήταν υποτελής είτε στους Σελτζούκους του Ικονίου, είτε στους Ιλχανίδες Μογγόλους της Περσίας. Ήταν το τελευταίο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος που καταλύθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους. Με την πτώση της Τραπεζούντας καταλύθηκε και το τελευταίο απομεινάρι της άλλοτε κραταιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.[1], το 1461.
[2] Η Δημοκρατία της Γένοβας ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα. Κατά τους πρώτους αιώνες της ύπαρξής της εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο. Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισε κατά την διάρκεια των Σταυροφοριών, καθώς διέθετε τον στόλο της για την μεταφορά των σταυροφορικών στρατευμάτων μέσω θαλάσσης. Ως απόρροια αυτής της συμβολής απέκτησε πολλά οικονομικά ανταλλάγματα με την μορφή ευνοϊκών εμπορικών συμφωνιών, την εκμετάλλευση μονοπωλίων και την δημιουργία εμπορικών σταθμών στην ανατολική Μεσόγειο. Κατά τον 13ο αιώνα η Γένοβα συμμάχησε με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, στην προσπάθειά της να καταλάβει ως διάδοχο κράτος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας την Κωνσταντινούπολη. Όταν αυτό επιτεύχθηκε το 1261, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία των Παλαιολόγων σύναψε εκτεταμένης μορφής εμπορική συμφωνία που προέβλεπε εκτός από παροχή ναυτικών ενισχύσεων στους Βυζαντινούς και την κατάληψη πολλών περιοχών και νησιών για λογαριασμό των Γενουατών, όπως της Χίου (η οποία παρέμεινε κάτω από τον έλεγχό τους ως το 1566). Κατά το ίδιο διάστημα το προάστιο του Γαλατά στην Κωνσταντινούπολη παραχωρήθηκε οριστικά από τον βυζαντινό αυτοκράτορα στους Γενουάτες, για την κάλυψη των εμπορικών τους αναγκών. Την ίδια εποχή η εμπορική δραστηριότητα επεκτάθηκε και στον χώρο του Εύξεινου Πόντου, όπου ιδρύθηκαν εμπορική σταθμοί στην περιοχή της Κριμαίας. Για την απερίσπαστη δραστηριότητα στην περιοχή συνήφθηκαν συμφωνίες με την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας.
[3] Κατα τη Βυζαντινή περίοδο δεν είχε σπουδαία σημασία, ανήκε δε στο Αρμενιακό Θέμα. Μετά την Δ' Σταυροφορία έγινε μήλος της έριδος μεταξύ της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας και των Σελτζούκων Τούρκων που την κατέκτησαν πρώτη φορά το 1214. Από τα μέσα του 13ου αιώνα πέρασε στην κυριαρχία τοπικών τουρκομανικών δυναστειών. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, ο Μωάμεθ Β' ο Πορθητής την κατέκτησε το 1461, καθοδόν στην εκστρατεία του κατά της Τραπεζούντας, και μετέφερε τους κατοίκους της στην Κωνσταντινούπολη για αύξηση του εκεί πληθυσμού.
[4] Ο Ιωάννης Δ’, φρόντισε να θωρακίσει την Τραπεζούντα συνάπτοντας συμμαχίες. Πάντρεψε την κόρη του με τον Τούρκο ηγεμόνα της φυλής των Ασπροπροβατάδων, ως αντάλλαγμα για μελλοντική στρατιωτική βοήθεια. Επίσης, σύναψε συμφωνίες και με τα τουρκικά κρατίδια της Σινώπης και της Καραμανίας και με το βασίλειο της Γεωργίας. Όμως μετά τον θάνατο του Ιωάννη το 1459, ο διάδοχος και αδελφός του Δαυίδ δεν έκανε σωστή χρήση των υφιστάμενων συμμαχιών. Μάλιστα προσέγγισε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες για βοήθεια κατά των Οθωμανών, κάνοντας λόγο για υπερβολικά φιλόδοξα σχέδια, ακόμη και για κατάκτηση των Ιεροσολύμων. Ο Μωάμεθ Β’ αντιλήφθηκε αυτές τις κινήσεις και ξεκίνησε εκστρατεία για να υποτάξει τα κράτη της περιοχής. Το καλοκαίρι του 1461, με αρκετό στρατό ξεκίνησε από την Προύσα. Αρχικά κινήθηκε προς την Σινώπη, της οποίας ο Τούρκος Εμίρης την παρέδωσε και εν συνεχεία κινήθηκε προς την Αρμενία καθυποτάσσοντας όλα τα τούρκικα κρατίδια της περιοχής και κυκλώνοντας έτσι την Τραπεζούντα.
[5] Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ήταν ένα από τα τρία ελληνικά κράτη που δημιουργήθηκαν μετά τις ανακατατάξεις που ακολούθησαν, μαζί με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Ο Αλέξιος Κομνηνός, ο εγγονός του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α’ Κομνηνού και γιος της Γεωργιανής Ρουσουδάν, κόρης του Γεώργιου Γ’ της Γεωργίας, έκανε την Τραπεζούντα πρωτεύουσα του βασιλείου του και ανακήρυξε τον εαυτό του Αυτοκράτορα και νόμιμο διάδοχο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
[6] Ο Δαυίδ Μέγας Κομνηνός (περίπου 1408 - 1 Νοεμβρίου 1463), υπήρξε ο τελευταίος Αυτοκράτορας της Τραπεζούντας (1459-1461). Ήταν ο τρίτος γιος του Αυτοκράτορα Αλέξιου Δ' και της Θεοδώρας Καντακουζηνής. Επίσης θεωρείται άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η μνήμη του τιμάται την 1 Νοεμβρίου.
[7] Το καλοκαίρι του 1461 ο Μωάμεθ ξεκίνησε επικεφαλής 300 περίπου πλοίων από τον Εύξεινο Πόντο. Αρχικά κατέλαβε διάφορα τουρκομανικά εμιράτα και αμέσως μετά διέταξε το στόλο του να στραφεί κατά της Τραπεζούντας, ενώ ο ίδιος οδήγησε τον στρατό του στην πρωτεύουσα των Τουρκομάνων Ασπροπροβατάδων (Ak Koyunlu), οι οποίοι και συνήψαν αμέσως ειρήνη μαζί του. Ο Δαυίδ πλέον ήταν εντελώς ανυπεράσπιστος και περικυκλωμένος. Όταν ο Μωάμεθ Β' έφτασε έξω από την Τραπεζούντα, ο στόλος του την πολιορκούσε ήδη. Η παρουσία του διέλυσε και τις τελευταίες ελπίδες των Τραπεζούντιων για αντίσταση. Ακόμη και ανάμεσα στους πολιορκημένους, υπήρχαν άρχοντες που ήταν πρόθυμοι να δεχτούν την οθωμανική κυριαρχία, μεταξύ αυτών και ο πρωτοβεστιάριος Γεώργιος Αμοιρούτζης. Ο Αμοιρούτζης ανέλαβε τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων – το ότι τιμήθηκε πλουσιοπάροχα αργότερα από τον Σουλτάνο, ιδέ σχόλιον 8, δηλοί την προδοτικήν στάσιν αυτού κατά τις συζητήσεις - και έπεισε τον Δαυίδ να παραδώσει την πόλη τον Αύγουστο του 1461.
[8] Αμέσως μετά την παράδοση, ο Μωάμεθ εγκατέστησε τον Δαυίδ με την οικογένειά του και πολλούς από τους θησαυρούς του στην περιοχή του Στρυμόνα, στη Μακεδονία και του παραχώρησε υψηλά εισοδήματα. Επίσης διέταξε να μεταφερθούν πολλές αρχοντικές οικογένειες της Τραπεζούντας στην Κωνσταντινούπολη, μέσα σ' αυτές ήταν και η οικογένεια του Αμοιρούτζη, η οποία τιμήθηκε ιδιαίτερα από τον σουλτάνο. Επίσης, αιχμαλωτίστηκαν 1.500 νέοι της Τραπεζούντας και έγιναν γενίτσαροι.
[9] Ο Δαυίδ πιθανόν δεν είχε παιδιά με την πρώτη σύζυγό του Μαρία (πριγκίπισσα από το εξελληνισμένο βασίλειο του Θεοδώρου ή Γοτθία, στην Κριμαία). Με την δεύτερη σύζυγό του είχε τους/τις:
· Βασίλειο, αποκεφαλίστηκε το 1463.
· Μανουήλ, αποκεφαλίστηκε το 1463.
· πέντε ακόμη γιους (δεν διασώζονται το ονόματά τους), που αποκεφαλίστηκαν το 1463.
· Γεώργιο, (1460-μετά το 1463).
· Άννα (1447-μετά το 1463), παντρεύτηκε τον Οθωμανό Ζαγάν Πασά και μετά τον Σινάν Πασά.
· κόρη που δεν διασώζεται το όνομά της.
[10] Όπως αναφέρει μεμβράνινο χειρόγραφο εὐαγγελιστάριο τῆς Μονῆς τῆς Θεοτόκου στή νῆσο Χάλκη (στό σκευοφυλάκειο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου), «Κατά τήν 26ην τοῦ μηνός Μαρτίου τῆς ΙΑ΄ Ἰνδικτιῶνος τοῦ 1463 ἔτους, ἡμέρα Σαββάτω, πικροτάτη, ὥρα γ΄ ἐκρατήθη ὁ Ἅγιος ἡμῶν Αὐθέντης καί Βασιλεύς Τραπεζοῦντος κύριος Δαβίδ ὁ Μέγας Κομνηνός ἐν Ἀνδριανουπόλει καθειρχθείς σύν ἁλύσεσι ἐν τῷ Πύργῳ ». «Ἐν δέ τῇ πρώτῃ Νοεμβρίου, ἡμέρα Κυριακή καί ὥρα τετάρτη τῆς νυκτός ἐτελειώθη τῷ ξίφει ὁ αὐτός σύν ἅμα τοῖς τρισίν αὐτοῦ υἱοῖς καί τῷ ἀνεψιῷ, τῷ 1463 ἰνδικτιῶνος ΙΒ΄ ἐν Κωνσταντινουπόλει». Ὅταν ὁ Δαβίδ παρουσιάσθηκε στόν Μωάμεθ αὐτός τοῦ πρότεινε ἕνα ἀπό τά δυό, ἤ νά μείνει ζωντανός ἐφόσον ἀπαρνηθεῖ τήν πίστη του ἤ νά θανατωθοῦν αὐτός καί ὅλη ἡ οἰκογένειά του. Ἀπό τήν τρομερή αὐτή πρόταση ὁ Δαβίδ διάλεξε τή δεύτερη λύση λέγοντας μέ παρρησία στόν Μωάμεθ ὅτι : «Κανένα μαρτύριο δέν πρόκειται νά μέ φέρει στό σημεῖο ν’ ἀπαρνηθῶ τήν πίστη τῶν πατέρων μου». Έτσι ο Δαυίδ, οι τρεις υιοί του, άμεσα οι Βασίλειος και Μανουήλ και ενδεχομένως αργότερα ο Γεώργιος μετά του ανιψιού του Δαβίδ Αλεξίου ετελειώθησαν εν Κωνσταντινουπόλει όπου στο ενδιάμεσο είχαν μεταφερθεί, ως ένοχοι συνωμοσίας εναντίον του Σουλτάνου.
* δια τας υποσημειώσεις εχρησιμοποιήθησαν ποικίλα άρθρα της Βικιπαίδεια
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου