Ἡ Ἑλλάς κατά τόν Μεσοπόλεμον (ΙΣΤΟΡ. ΓΕΝ. ΠΑΙΔ.)

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΔΑΦΝΗ
 

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Ελληνικός μεσοπόλεμος

Από τη Βικιπαίδεια

Ως ελληνικός μεσοπόλεμος σε αντιδιαστολή µε τον Eυρωπαϊκό ορίζεται ιστοριογραφικά η περίοδος µεταξύ του 1923 και του 1940, µεταξύ δηλαδή της Mικρασιατικής Καταστροφής και της εισόδου της Ελλάδας στον Β' Π.Π. H ήττα των ελληνικών δυνάµεων στη Μικρά Ασία σηµατοδοτεί τη λήξη µίας δεκαετίας συνεχών πολέµων, αλλά και τη συρρίκνωση της Mεγάλης Iδέας µετά από έναν αιώνα σχεδόν εδαφικών επεκτάσεων και μεταβολών εξαιτίας των αλλεπάλληλων ενσωµατώσεων πληθυσμών. Πρόκειται πιθανώς για την πλέον ταραγµένη, γεµάτη αντιφάσεις και περίοδο, αλλά αποτελεί κλειδί για τη βαθύτερη κατανόηση και διαµόρφωση της σύγχρονης νεοελληνικής κοινωνίας.

Εσωτερική πολιτική

Είναι η πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία κατά την οποία κρατική οντότητα Ελλάδα συμπεριλαμβάνει στους κόλπους της το µέγιστο ποσοστό του Eλληνισµού. Πάνω στην ήττα γεννιέται µια περίοδος µεταβατικού χαρακτήρα χωρίς κυρίαρχο ιδεολογικό, συνεκτικό ιστό. Πρόκειται επί της ουσίας για περίοδο εσωστρέφειας με αιτήµατα εσωτερικής ανασυγκρότησης, στη βάση των νέων πολιτικοκοινωνικών δεδοµένων. Η αθρόα συρροή προσφύγων προκάλεσε στο εσωτερικό της χώρας µια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων χαρακτηριστικό της οποίας υπήρξε η πτώση του βιοτικού επιπέδου των µεσαίων τάξεων και η γενική δυσαρέσκεια από την πορεία των εθνικών εξελίξεων. Οι δύο βασικοί παράγοντες ώθησαν σε έναν νέο προσανατολισμό τις μεταρρυθμίσεις των νεοϊδρυθέντων δημοκρατικών κομμάτων στα οποία κυρίαρχο ρόλο έπαιξαν προσωπικότητες που είχαν αποχωρήσει από το βενιζελικό κίνηµα.

Ο πολιτικός που κατεξοχήν συνέδεσε το όνοµά του µε την εγκαθίδρυση της δηµοκρατίας σε αυτή την περίοδο είναι ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου. Είναι δε τόσο χαρακτηριστική η πολιτική αστάθεια ώστε η τελευταία κυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου (1928-32) υπήρξε η µοναδική που εξάντλησε την τετράχρονη κοινοβουλευτική της θητεία. Μετά τη λήξη της θητείας της η αστάθεια και οι συγκρούσεις έγιναν εντονότερες με χαρακτηριστικές διώξεις και την καθιέρωση του θεσμού των εκτοπίσεων.

Oι ενέργειες των επόμενων χρόνων ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν η απόπειρα δολοφονίας κατά του Bενιζέλου και τα συνεχή πραξικοπήµατα βενιζελικών στρατιωτικών του 1933 και του 1935), οδήγησαν τον Nοέµβριο του 1935 στην κατάλυση του πολιτεύματος της Aβασίλευτης ∆ηµοκρατίας και ο Γεώργιος B΄ επανήλθε στο θρόνο, µε πραξικοπηµατικές ενέργειες οµάδας αξιωµατικών επικεφαλής των οποίων ήταν ο Γεώργιος Κονδύλης.

Οι συγκυρίες του 1936 όπως ο θάνατος Bενιζέλου και η έλλειψη μιας νέας ηγετικής προσωπικότητας, καθώς και η συνολική αδράνεια του πολιτικού κόσµου έδωσαν τη δυνατότητα στον βασιλικό ευνοούµενο Iωάννη Mεταξά να αυτοανακηρυχθεί «κυβερνήτης» της Ελλάδας με την πρόφαση του κινδύνου, κοινωνικών ανατροπών. Tην αρχική αναστολή των πολιτικών ελευθεριών, ακολούθησαν ποικίλες διώξεις προς αυτούς που θεωρήθηκαν ιδεολογικά και πολιτικά αντίπαλοι στη νέα τάξη πραγµάτων, ουσιαστικά δηλαδή προς τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Tα παραπάνω, συνοδευόµενα από αντιγραφές των φαινοµένων της Iταλίας και της Γερµανίας, έδωσαν στο μεταξικό καθεστώς το στίγµα του ολοκληρωτισμού. H ελληνοϊταλική σύρραξη του 1940 και οι οδυνηρές συνέπειές της διέκοψαν τη συνέχεια της δικτατορίας, παράγοντας νέες παραμέτρους για το καθεστωτικό στην μεταπολεμική Ελλάδα.

Εξωτερική πολιτική

Στόχος της ελληνικής διπλωµατίας στην περίοδο του μεσοπολέμου υπήρξε η διατήρηση της ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας. Παράλληλα, η χώρα εντάχθηκε στην Kοινωνία των Eθνών, επιδεικνύοντας προσήλωση στο καθεστώς των διεθνών συνθηκών και αποβάλλοντας εθνικές δικδικήσεις που αφορούσαν στα ∆ωδεκάνησα, τη Bόρειο Ήπειρο και την Kύπρο. Καθώς πρακτικά η Κοινωνία των Εθνών στάθηκε αδύναμη να προασπίσει τα ζωτικά συµφέροντά της όσο και να διασφαλίσει τη γενικότερη ειρήνη, η Ελλάδα προσδέθηκε στο άρµα των Μεγάλων ∆υνάµεων. Στην περίοδο 1928-32 οι εξωτερικές σχέσεις της χώρας διαµορφώθηκαν σε νέα βάση με την ενίσχυση της βαλκανικής συνεργασίας και την επιδίωξη του Ιωάννη Μεταξά να διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την Αγγλία, παρόλο που ιδεολογικά βρισκόταν πιο κοντά στις χώρες του Άξονα. Όταν ξέσπασε ο Β' Π.Π. η Ελλάδα βρέθηκε με αυτόν τον τρόπο στο πλευρό των Συμμάχων.

***

῾Η μεγάλη ἐξόρμησις, ἡ ὁποία ἤρχισε τὸν Ὀκτώβριον 1912 μὲ τὸν Α΄ Βαλκανικὸν Πόλεμον καὶ ἀπέβλεψεν εἰς τὴν ἀπελευθέρωσιν ὅλων τῶν ἐδαφῶν ὅπου ἐκυριάρχει τὸ ἑλληνικὸν στοιχεῖον, ἐτελείωσε μέ τὴν ὑπογραφήν τῆς συνθήκης τῆς Λωζάννης. Οἱ ἐθνικοὶ πόθοι δέν ἰκανοποιήθησαν πλήρως, ἀλλὰ κατά σημαντικὸν ποσοστόν. Ἡ ἐπιφάνεια τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, ἀνερχομένη, τὸ 1912, εἰς 63.211 τ. χιλ., ἔφθασε, τὸ 1923, τὰ 129.281 καὶ ὁ πληθυσμός ὑπολογιζόμενος εἰς 2.700.000 τό 1912, ὑπερέβη τὸ 1923 τὰ 6.000.000. (Σύγκρισις, βάσει ἀσφαλῶν στατιστικῶν στοιχείων, εἶναι δυνατὴ μεταξὺ τῆς ἀπογραφῆς τοῦ 1907, ἡ ὁποία ἔδωσε πληθυσμὸν 2.631.952 καὶ τῆς ἀπογραφῆς τοῦ 1928, ἡ ὁποία ἔδωσε πληθυσμὸν 6.204.684. Ἡ ἀπογραφὴ τοῦ 1920 δέν ἀποτελεῖ μέτρον συγκρίσεως, διότι περιελάμβανε καὶ τοὺς πληθυσμοὺς Ἀν. Θράκης, ῎Ιμβρου, Τενέδου, ὡς καὶ τοὺς ἀνταλλαγέντας Τούρκους). ᾽Επραγματοποιήθη, δηλαδή, αὔξησις τῆς ἐπιφανείας κατὰ 104% καὶ τοῦ πληθυσμοῦ κατὰ 135%. Οὐδέν εὐρωπαϊκὸν κράτος, ἐξαιρέσει τῆς Νοτιοσλαβίας, ἐπέτυχε τοιαύτην ἐδαφικὴν καὶ πληθυσμικὴν αὔξησιν εἰς διάστημα δέκα ἐτῶν.

Ἡ αὔξησις τοῦ πληθυσμοῦ ὠφείλετο, κατὰ σημαντικὸν ποσοστόν, εἰς τήν εἰσροήν τῶν προσφύγων, ἡ ὁποία ἐσήμανεν τὴν ἐκρίζωσιν τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατ. Θράκης καὶ τῆς ᾽Ιωνίας. Ἀλλ’ ἐὰν ἡ Ἑλλὰς δέν κατώρθωνε νὰ ἀπελευθερώσῃ τὰς δύο περιοχάς, ὅπως, τελικῶς, δέν τὸ κατώρθωσεν, ἡ ἐκρίζωσις θὰ ἐπραγματοποιεῖτο, οὕτως ἤ ἄλλως. Ἀπὸ τοῦ 1914 - 1918 ἡ ᾽Οθωμανικὴ Αὐτοκρατορία ἐξεδίωξεν ἐκ τοῦ ἐδάφους της περὶ τοὺς 275.000 ῞Ελληνας, οἱ ὁποῖοι ἐπανῆλθον εἰς τὰς ἐστίας των μετὰ τὴν ἄφιξιν τῶν ἑλληνικῶν στρατευμάτων εἰς Θράκην καὶ Σμύρνην. ῾Η ἐκρίζωσις τοῦ ἑλληνισμοῦ ἀπετέλει πρόγραμμα καὶ τῶν Νεοτούρκων καὶ τῶν Κεμαλικῶν. Αἱ σφαγαὶ τῶν Ἀρμενίων ἔδειξαν μέχρι ποίου σημείου ἠμποροῦσαν νὰ φθάσουν οἱ Τοῦρκοι ἐθνικισταί, διὰ νὰ ἀπαλλαγοῦν ἐξ ὅλων τῶν μὴ Μωαμεθανῶν. Κατ’ ἀκολουθίαν, ἡ παραμονὴ τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῶν δύο περιοχῶν εἰς τήν ἰστορικήν γῆν τῶν προγόνων των ἐξηρτᾶτο ἐκ τῆς ἀσκήσεως ἐπιτυχοῦς ἀπελευθερωτικῆς πολιτικῆς ἐκ μέρους τῆς ῾Ελλάδος. ᾽Αφ’ ἧς στιγμῆς ἡ ἀπελευθέρωσις δέν ἐπετεύχθη, ἡ συγκέντρωσις καὶ τῶν ῾Ελλήνων ᾽Ιωνίας καὶ Θράκης εἰς τό ἑλληνικὸν κράτος ἦτο ἀναπόφευκτος. Ἡ μείωσις τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ῾Ελλήνων τῆς Κωνσταυτινουπόλεως, ἡ ἐξαφάνισις, σχεδόν, τῆς ἑλληνικῆς εἰς Αἴγυπτον παροικίας, ἡ ἐκδίωξις ὑπὸ τῆς Ρουμανίας καὶ τῆς Σοβ. ῾Ενώσεως τῶν ἐκεῖ ἐγκατεστημένων ὁμοεθνῶν μας, κατέστησαν σαφὲς ὅτι ὁ Ἑλληνισμὸς δὲν ἠδύνατο νὰ εὐδοκιμήσῃ εἰς τὰς ἐν λόγῳ χώρας, μετὰ τὴν ἐπελθοῦσαν μεταβολὴν τῶν πολιτικῶν καὶ κοινωνικῶν συνθηκῶν.

῾Η ἐγκατάστασις τῶν προσφύγων εἰς τὴν ῾Ελλάδα συνέβαλεν ἀποφασιστικῶς εἰς τὴν δημιουργίαν ὁμοιογενοῦς ἐθνικῆς κοινότητος. Ἐπὶ πλέον, οἱ πρόσφυγες συνετέλεσαν εἰς τὴν αὔξησιν τῆς γεωργικῆς, βιομηχανικῆς καὶ ἐμπορικῆς δραστηριότητος. Τά δαπανηθέντα διὰ τὴν ἀποκατάστασίν των ποσά - καὶ δὲν ἦσαν ὀλίγα ἀπέφερον καρπούς. Τέλος, ἡ δι’ αὐτῶν ἐπελθοῦσα ἐνίσχυσις τοῦ πληθυσμοῦ μᾶς ἐπέτρεψε νὰ ἀντιμετωπίσωμεν τὴν πληθυσμικὴν μεγέθυνσιν τῶν ὁμόρων κρατῶν.

῾Υπεστηρίχθη, ὅτι οἱ πρόσφυγες, μηδέποτε πλήρως ἀφομοιωθέντες ἀπετέλεσαν στοιχεῖον ἀσταθείας τῆς ἑλληνικῆς πολιτικῆς ζωῆς. Δέν στερεῖται ἀκριβείας ἡ ἄποψις. Ἀλλὰ τὸ γεγονὸς τῆς μὴ πλήρους ἀφομοιώσεως ὀφείλεται ἀποκλειστικῶς εἰς τὴν καθυστέρησιν, ἐλλείψει ἐπαρκῶν οἰκονομικῶν μέσων, τῆς ἀποκαταστάσεώς των καὶ εἰς τὴν δημιουργίαν, διὰ πολιτικοὺς λόγους, προσφυγικῶν συνοικισμῶν πέριξ τῶν μεγάλων ἀστικῶν κέντρων. ῾Η ὕπαρξις τῶν συνοικισμῶν καὶ ἡ ἐπὶ μακρὸν διατηρηθεῖσα διάκρισις μεταξὺ γηγενῶν καὶ προσφύγων δέν συνέτειναν εἰς τὸ νὰ καταστοῦν οἱ τελευταῖοι στοιχεῖον σταθερότητος.