Η Φιλοσοφία στην αρχαία Αθήνα

ΤΟΥ

ΘΩΜΑ Γ. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

Η Φιλοσοφία γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στην προκλασική περίοδο του 6ου π.Χ. αιώνα. Αυτό έγινε πρώτα στη Μικρά Ασία –στις αποικίες της Ιωνίας– και μετά στην ελληνική Κάτω Ιταλία. Οι πρώτες σχολές είναι τα κοινά ενδιαφέροντα των Ελλήνων για έρευνα και συζήτηση και στις σχολές αυτές κυριαρχούσε ο προφορικός λόγος. Βιβλία δεν υπάρχουν, αλλά η πνευματική έρευνα δίνει τη δυνατότητα για διδασκαλία. Την περίοδο αυτή έχουμε τις σχολές της Εφέσου και της Μιλήτου. Στην Κάτω Ιταλία έχουμε τη σχολή των Ελεατών και τη σχολή των Πυθαγορείων.

ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ;

Την ίδια εποχή στην Αθήνα έχουμε τη βασική εκπαίδευση όπου διδάσκονται τα γράμματα, η μουσική και η γυμναστική. Η φιλοσοφική έρευνα και η ρητορική καλλιεργούνται στα συμπόσια, στο θέατρο και στα πολιτικά σώματα όπως η Εκκλησία του Δήμου.

Μετά τους Περσικούς Πολέμους αναδιοργανώνεται η πολιτική ζωή του τόπου και γίνεται μία αναβάθμιση της εκπαίδευσης με την επιθυμία για ανώτερη μόρφωση. Εδώ ακριβώς παρουσιάζονται οι σοφιστές και ο φιλόσοφος Σωκράτης. Η ανώτερη αυτή μόρφωση ξαναπερνά μέσα από τη Φιλοσοφία και τη Ρητορική. Στο νέο αυτό καθεστώς η διδασκαλία γίνεται με αμοιβή και τώρα οι φιλόσοφοι, οι ρήτορες και οι σοφιστές χρεώνουν δίδακτρα. Έτσι σε όλες τις σχολές γίνονται ανακατατάξεις και βελτιώνονται τα «προγράμματα σπουδών» που θα λέγαμε σήμερα. Σε όλα τα μαθήματα ο διάλογος έχει πρωτεύοντα ρόλο και η χρήση μιας καλλιεργημένης ελληνικής γλώσσας ανεβάζουν το επίπεδο των σχολών αυτών.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ

Ο Θουκυδίδης τονίζει με πολλή υπερηφάνεια στον Επιτάφιο ότι η Αθήνα έχει γίνει «η παίδευσις» όλης της Ελλάδας. Είναι όντως το πνευματικό κέντρο και ο καθένας μπορεί να ασχοληθεί σε αυτήν σε κάθε είδους εργασία. Η μεγάλη δύναμη της Αθήνας αναγνωρίζεται από εχθρούς και φίλους. Τα αθάνατα μνημεία της είναι οι αψευδείς μάρτυρες του μεγαλείου της. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολές της που στοχεύουν στο πρότυπο του «καλού και πολυπράγμονος» πολίτη.

ΟΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΘΗΝΑ

Η Φιλοσοφία καλλιεργήθηκε ως επιστήμη μόνο στην Αθήνα. Οι δύο μεγάλες σχολές που αναπτύσσονται στην Αθήνα είναι η Ακαδημία του Πλάτωνα και το Λύκειο του Αριστοτέλη. Η Τρίτη σχολή είναι αυτή των Κυνικών με ιδρυτή τον Αντισθένη. Αργότερα ακολουθεί ο Κήπος του Επίκουρου με μαθητές τούς επικούρειους. Μετά έρχεται η Στοά με ιδρυτή το Ζήνωνα και μαθητές τούς στωικούς. Τέλος έρχεται ο Σκεπτικισμός ο οποίος δεν έχει δική του έδρα διδασκαλίας, αλλά υιοθετήθηκε από την Ακαδημία.

ΚΑΙ ΛΙΓΟ ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ

 1) Η Αρχαία Πλατωνική Ακαδημία: Ιδρυτής είναι ο Πλάτων ο Αθηναίος (427-347 π.Χ.). Ιδρύθηκε το 387 π.Χ. κοντά στο ιερό του ήρωα Ακάδημου (γι’ αυτό και η επονομασία «Ακαδημία»). Η λειτουργία της διακρίνεται σε αρχαία, μέση και νέα περίοδο (συχνά προστίθεται και τέταρτη, και πέμπτη και έκτη περίοδος). Η Ακαδημία έπαυσε να λειτουργεί με διάταγμα του Ιουστινιανού το 529 μ.Χ. **Μία απλή πρόσθεση: 387+529= 916 χρόνια διδασκαλίας της σχολής του Πλάτωνα. Είναι το μακροβιότερο σχολείο/Πανεπιστήμιο του κόσμου. Και τον Ιουστινιανό εμείς τον ονομάζουμε σήμερα Μεγάλο! Τρομάρα μας!

 2) Λύκειο ή Περιπατητική Σχολή ή Περίπατος: Ιδρυτής είναι ο Αριστοτέλης ο Σταγιρίτης ή Σταγειρίτης (384-322 π.Χ.)..) Ιδρύθηκε από τον Αριστοτέλη το 335 π.Χ. κοντά στο ιερό του Λυκείου Απόλλωνος (απ’ όπου η ονομασία «Λύκειο»), που προσεγγιζόταν μέσω της στοάς που ονομαζόταν «Περίπατος». Ο διάδοχος του Αριστοτέλη, ο Θεόφραστος, επέκτεινε τα όρια της Σχολής και της έδωσε νομική οντότητα. Υπήρξε κέντρο ευρύτατης επιστημονικής έρευνας. Υποστήριξε ότι η ουσία των πραγμάτων δεν βρίσκεται σε ένα ξεχωριστό κόσμο ιδεών αλλά μέσα στα ίδια τα πράγματα. Έτσι προήγαγε τις εμπειρικές έρευνες στη φύση, στην κοινωνία, στην ηθική, στην πολιτική κ.α.

3) Η Σχολή των Κυνικών. Ιδρύθηκε από τον Αντισθένη (445 - 360 ). Ήταν μαθητής του σοφιστή Γοργία στη Ρητορική, και εν συνεχεία στη Φιλοσοφία. Στο θάνατο του Σωκράτη ήταν παρών. Η Σχολή ιδρύθηκε στο Κυνόσαργες των Αθηνών, το μόνο γυμνάσιο της πόλεως που δεχόταν μη Αθηναίους πολίτες και ταυτοχρόνως αποτελούσε Ιερό άλσος του Ηρακλέους (από το οποίο άλσος και ονομάστηκαν τα μέλη ως «Κυνικοί»). Αυτοί υποστήριζαν πως το θεμέλιο για την ευτυχία και την αρετή είναι η απλή ζωή κοντά στη φύση.

 4) Ο Κήπος. Ο Επίκουρος (342-271 π.Χ.), ίδρυσε την ομώνυμη σχολή, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος πρέπει να έχει σκοπό του την ηδονή και κυρίως την πνευματική ηδονή.

5) Η Στωική Σχολή. Την ίδρυσε ο Ζήνωνας (341 -264 π.Χ.), σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος οφείλει να ζει σε συμφωνία με τη φύση και τη λογική.

6) Ο Σκεπτικισμός ήρθε σε αντίθεση με τα δόγματα και αυτό τον έφερε αντιμέτωπο με τη διδασκαλία ως μετάδοση της γνώσης. Αυτός έφερε την αναίρεση της αυθεντίας, την αμφισβήτηση της μονομέρειας και τη συμμετοχή του μαθητή στη διαδικασία της μάθησης.