Ὁ φιλότιμος ἔχει τήν τιμήν του ὅπλον

τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Εις την Έφεσον της Μικράς Ασίας υπήρχεν είς ωραιότατος ναός της θεαίνης Αρτέμιδος, όστις τοσούτως είχεν κινήσει τον θαυμασμόν μετά του κάλλους του, ώστε εθεωρήθη ως έν εκ των επτά θαυμάτων του κόσμου εκείνης της εποχής.

Έζη τότε και τις Ηρόστρατος, άνθρωπος όστις είχεν μανίαν ν’ αποκτήση φήμην κι όνομα αθάνατον. Αλλά πώς; Ουκ είχεν ούτε την μαγαλοφυίαν, ούτε την πίστιν, ούτε την δύναμιν, ούτε την επιμονήν, ούτε την εργατικότηταν, ούτε την γενναιότηταν άτινα και χαρακτηρίζουσι τους εξαιρέτους των ανθρώπων. Αντί λοιπόν να φροντίση ν’ αποκτήση αυτά τα προσόντα ίνα διακριθή, το ηύρεν απλούστερον να μείνη εις την ιστορίαν βάζοντας φωτιάν εις τον θαυμάσιον τούτον ναόν.

Τινάν πρωίαν η Έφεσος εξύπνησεν άνευ του καυχήματός της, όπερ ήτο ως ήδη ειπώθη έν εκ των επτά θαυμάτων του κόσμου… ο ναός είχεν παραδοθεί εις το πύρ. Κι ο Ηρόστρατος, εγκληματικώς παράφρων, το διεκήρυξεν εαυτός και εκραύγαζεν πως ούτος έθεσεν την φωτιάν ίνα κερδίση αιωνίαν δόξα.

Τι εκέρδισεν άρα γε; Μόνον αίσχος και δή αίσχος αιώνιον. Αλλά ήτο μόνος αυτός; Η ιστορία της δυστυχούς Ελλάδος δυστυχώς το διαψεύδει. Είναι φοβερόν να το σκέπτεται τις κι όμως είναι αληθινόν. Εις παρόμοιον κατάντημα έριψεν εαυτόν ο Παυσανίας. Ναι εκείνος, όστις ενίκησεν τους Πέρσας εις την μάχην των Πλαταιών.

Μετά την ναυμαχίαν της Σαλαμίνος, ο Ξέρξης φεύγοντας δια την Ασίαν, αφήκε οπίσω του τον Μαρδόνιον μετά τριακοσίων χιλιάδων στρατόν, ίνα καθυποτάξη την Ελλάδαν. Αλλά εκείνος, πρίν δοκιμάση και πάλι την τύχην των όπλων, επεχείρησεν να υποτάξη τους Έλληνας και δή τους Αθηναίους μετά υποσχέσεων, δωροδοκιών, κολακειών και απειλών. Ωστόσο οι Αθηναίοι, εστάθησαν ακλόνητοι. Κι ούτως έν έτος μετά την ναυμαχίαν της Σαλαμίνος, ηναγκάσθη να δώση μάχην εις τας Πλαταιάς της Βοιωτίας μετά των Ελλήνων, ήτις επέφερεν τοσαύτην συμφοράν εις τους Πέρσας, ώστε από τας τριακοσίας χιλιάδας δεν εκατόρθωσαν να γυρίσουν εις την Περσίαν παρά τρείς χιλιάδας, κι αυτοί άνευ του στρατηγού τους, διότι ο ίδιος εφονεύθη εις την μάχην.

Στρατηγός των Αθηναίων εις τας Πλαταιάς ήτο ο Αριστείδης. Και των Σπαρτιατών ο Παυσανίας, όστις ήτο συγχρόνως και αρχιστράτηγος απάντων των Ελλήνων. Αν όμως ο ελληνικός ηρωισμός έσωσεν εις την μάχην την Ελλάδαν, δεν διεδραμάτισεν μικρότερον ρόλον η φρονιμάδα του Αριστείδου. Διότι οι Τεγεάται, εζήτησαν από τους Αθηναίους την τιμητικήν θέσιν εις την μάχην. Την αξίωσιν εκείνην ήτις εδύνατο να φέρη διάσπασιν ανάμεσα εις τους Έλληνας, την αντιμετώπισεν ο Αριστείδης με πατριωτικήν ανωτερότηταν. Διότι, αντί ν’ αντιτάξη εις το πείσμα, άλλον πείσμα, τι όπερ θα επέφερεν διχόνοια, υπεχώρησεν μετά της πατριωτικής σκέψεως, πώς η ενότης των Ελλήνων έδει διασωθήναι, έστω και με θυσίαν του εγωισμού των Αθηναίων. Ούτως έδωκεν την τιμητικήν θέσιν εις τους Τεγεάτας, λέγοντας πως οι Αθηναίοι ευχαρίστως δέχονται οιαδήποτε θέσιν, διότι δεν περιμένουν – προσέξατε – την θέσιν να τους τιμήση, αλλ’ αυτοί να τιμήσουν την θέσιν, όποια κι αν ήτο. Ούτως ο Αριστείδης, προκρίνοντας την ομόνοιαν συνέβαλεν τα μάλα εις την επακολουθήσασα νίκην.

Μετά την μάχην, ήτις επέφερεν πλούσια λάφυρα, έμβηκε επί κεφαλής του στόλου ο Παυσανίας και εκυρίευσεν το Βυζάντιον, λαμβάνοντας εκείθεν νέα λάφηρα, πολύ πλουσιώτερα. Ηυρέθη αίφνης ούτος όχι μόνον δοξασμένος αλλά και πλουσιώτατος. Μα τα πλούτη εισίν ωσάν τον οίνον. Όπως ο αλκοολικός όσο πίνει τοσούτως θέλει επιπλέον, ούτως κι ο πλούσιος δεν δύναται να κορέση το πάθος του της πλεονεξίας και δεν τον συγκρατεί πολλάκις καμμία αρχή, ακόμη και το υπέρτατον χρέος προς την πατρίδαν. Και ιδού.

Ο Παυσανίας, ο νικητής των Πλαταιών, ήλθεν εις διαπραγματεύσεις μετά του Ξέρξου ίνα κάνη τι νομίζετε; Ίνα του παραδώση όλην την Ελλάδαν, εξαργυρώνοντας την προδοσίαν του με πλούτη αμέτρητα. Οι Λακεδαίμονες όμως αγρυπνούσαν! Πρίν προλάβη να πραγματοποιήση τα αισχρά του σχέδια τα’ απεκάλυψαν και ηθέλησαν να τον συλλάβουν. Εκείνος όμως εκατόρθωσεν την τελευταίαν στιγμήν να σωθή καταφεύγοντας εις τον ναόν της Αθηνάς. Και υπήρχεν θρησκευτική απαγόρευσιν να μην γίγνεται σύλληψις εντός των ναών. Αλλ’ ο Παυσανίας δεν εγλύτωσεν τον θάνατον, εις όν τον κατεδίκασεν η συνείδησις των συμπολιτών αυτού. Διότι οι Σπαρτιάτες έκτισαν την θύραν του ναού, ώστε ο προδότης να μην δύναται να λάβη τροφήν από πουθενά.

Λένε μάλιστα πως την πρώτην πέτραν την έθεσεν η μήτηρ αυτού, ήτις δεν ανέχετο να ζή ο υιός της αφ’ ής στιγμής απεκαλύφθη η αισχρή προδοσία του. Κι ούτως αθλίως ετερμάτισεν ο βίος του Παυσανίου, διότι δεν ήξευρεν να συνδυάζη την φιλοδοξίαν του με την τιμή, ούκ είχεν δηλαδή πραγματικήν φιλοτιμία.

Διατί μας τα είπες ταύτα θα αναρωτιέσθε. Ιδείτε τους συγχρόνους αχυρανθρώπους τύπου Ηροστράτου. Μη δυνάμενοι να δοξασθούν άλλως λόγω ανεπαρκείας των όποιων προσόντων των έθεσαν πύρ κατά της Ελλάδος και αυτό το οποίο απετέλει καύχημα των αιώνων και της ιστορίας, ο ελληνικός λαός κινδυνεύει δια χάριν των ωσάν τον ναόν της Εφέσου να χαθή από προσώπου γής.

Ιδείτε πάλιν τους συγχρόνους αυτούς αχυρανθρώπους που δήθεν είναι πατριώτες και νοιάζονται δια το καλόν της πατρίδος. Επιζητούν τιμητικάς θέσεις ωσάν τους Τεγεάτας, αν και δεν το αξίζουν και ουδείς φρόνιμος ενυπάρχει εις αυτούς. Αριστείδηδες δεν υπάρχουν πιά. Υπάρχουν Παυσανίες που ακόρεστοι επιζητούν μόνον το υπερβολικόν κέρδος δια τον εαυτόν των. Άνθρωποι οίτινες μας ξεπούλησαν εις τον εχθρόν και επιζητούν να σβήσουν την δίψα των δια κέρδος από το αίμα του λαού των. Και ημείς πλέον ουχί μονον δεν επαγρυπνούμε ωσάν τους Λακεδαιμόνιους και δεν αποκαλύπτουμε την αισχρότητά των αλλά δεν δυνάμεθα να λάβωμε εις την χείραν μας έστω και μίαν πέτραν ωσάν την μητέρα του προδότου Παυσανία και να τους λιθοβολήσουμε. Και όμως. Μέσα στην εγκληματικήν παραφροσύνην των κραυγάζουν κιόλας τα κατορθωματά των, ωσάν άλλοι Ηρόστρατοι: «Ημείς, ημείς καίμε την Ελλάδαν, ίνα αποκτήσουμε δόξαν».

Αλλά είπομεν. Εχάθη η φιλοτιμία υπό των Ελλήνων πλέον. Εχάθη η δύναμις να συνδυάζουμε την φιλοδοξία μετά της τιμής. Ποιος να μας διδάξη εξάλλου αυτόν τον συνδυασμό; Μείναμε κτήνη απλώς με μόνον φιλοδοξίες.