Η απόλυτη χρήση του άναρθρου απαρεμφάτου της Αρχαίας Ελληνικής

συντακτικόν

 

1.    Η απόλυτη χρήση του άναρθρου απαρεμφάτου ή το "απόλυτο" απαρέμφατο.

Σε αντίθεση προς τις χρήσεις του απαρεμφάτου όπου είναι εξαρτημένο από ένα ρήμα, ουσιαστικό ή επίθετο, υπάρχουν και μερικά απαρέμφατα που δεν εξαρτώνται από οποιοδήποτε μέρος της πρότασης. 

Κατά την ανεξάρτητη, "απόλυτη" αυτή χρήση, το απαρέμφατο δεν φαίνεται να ανήκει στη συντακτική δομή της υπόλοιπης πρότασης. Η λειτουργία του είναι εδώ να τροποποιεί μια μεμονωμένη έκφραση ή να περιορίζει την ισχύ του περιεχομένου ολόκληρης της πρότασης (γι'αυτό και το απαρέμφατο αυτό αποκαλείται και "περιοριστικό").

 

Τέτοια απαρέμφατα είναι συνήθως στερεότυπες εκφράσεις όπως ἐμοὶ δοκεῖν, ἑκὼν εἶναι, κατὰ δύναμιν εἶναι, ὀλίγου, μικροῦ δεῖν, συνελόντι εἰπεῖν κτό. 

Και αυτή η χρήση μπορεί να αναχθεί στην θεμελιώδη τελική - αποτελεσματική λειτουργία του απαρεμφάτου (ἐμοὶ δοκεῖν = για μένα ως κριτή):

ΗΡΟΔ 3.45 λέγοντες, ἐμοὶ δοκέειν, οὐκ ὀρθῶς || μιλώντας, όπως μου φαίνεται, εσφαλμένα.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 2.2.15 οὐδὲ μὴν φίλοις οὐδὲ ξένοις ἑκὼν εἶναι γέλωτα παρέχεις || ούτε βέβαια τους φίλους ούτε τους ξένους τους κάνεις να γελούν με τη θέλησή σου.

ΙΣΑΙΟΣ 2.32 ὠμόσαμεν εὖ ποιεῖν ἀλλήλους ἐκ τοῦ ἐπιλοίπου χρόνου, κατὰ δύναμιν εἶναι, καὶ λόγῳ καὶ ἔργῳ || ορκιστήκαμε ότι κατά τον υπόλοιπο χρόνο θα συμπεριφερόμαστε, κατά το δυνατόν, καλά μεταξύ μας και με τα λόγια και με τα έργα.

ΙΣΟΚΡ 4.144 Ἀγησίλαος δὲ τῷ Κύρου στρατεύματι χρώμενος μικροῦ δεῖν τῆς ἐντὸς Ἅλυος χώρας ἐκράτησεν || ο Αγησίλαος με τη βοήθεια των στρατιωτών του Κύρου υπέταξε σχεδόν όλη τη χώρα εδώθε του ποταμού Άλυ.

ΠΛ Πρωτ 317a ἐγὼ δὲ τούτοις ἅπασιν κατὰ τοῦτο εἶναι οὐ ξυμφέρομαι || εγώ όμως όσον αφορά σε αυτό δεν συμφωνώ μαζί με όλους αυτούς.

ΠΛ Πολ 506e αὐτὸ μὲν τί ποτ' ἐστὶ τἀγαθὸν ἐάσωμεν τὸ νῦν εἶναι || αλλά ας αφήσουμε προς το παρόν το ερώτημα τι είναι τέλος πάντων το αγαθό.

ΞΕΝ Απομν 3.8.10 ὡς δὲ συνελόντι εἰπεῖν || για να μιλήσω σύντομα.

2.    Άναρθρο απαρέμφατο αντί προστακτικής. 

Σε αντίθεση με την προηγούμενη χρήση του, όπου το απαρέμφατο συνδέεται έστω και χαλαρά με τα συντακτικά συμφραζόμενά του, στην υπό συζήτηση περίπτωση το απαρέμφατο χρησιμοποιείται εντελώς ανεξάρτητα, γι' αυτό η χρήση αυτή θα μπορούσε να φέρει νομιμότερα τον τίτλο "απόλυτη". 

Το απαρέμφατο χρησιμοποιείται εδώ συνήθως αντί του β΄ προσώπου της προστακτικής, μερικές φορές όμως μπορεί να αντικαθιστά και το γ΄ πρόσωπο (πρβ. στο παράδειγμα από την Ιλιάδα τον παραλληλισμό προστακτικής και απαρεμφάτου [φερέτω, δόμεναι, όπου στο δόμεναι υποκρύπτεται εξάρτηση από το υπονοούμενο δός ή εὔχομαι]:

ΟΜ Ιλ 7.78-80 εἰ μέν κεν ἐμὲ κεῖνος ἕλῃ ταναήκεϊ χαλκῷ, τεύχεα συλήσας φερέτω κοίλας ἐπὶ νῆας, σῶμα δὲ οἴκαδ' ἐμὸν δόμεναι πάλιν || αν με σκοτώσει εκείνος με το χάλκινο σπαθί του που έχει μακριά την κόψη, ας μου πάρει τα όπλα και ας τα πάει στα κοίλα καράβια, το σώμα μου όμως ας το δώσει πίσω στο σπίτι.

ΗΡΟΔ 1.32 οὗτος ἐκεῖνος, τὸν σὺ ζητέεις, ὄλβιος κεκλῆσθαι ἄξιός ἐστι∙ πρὶν δ' ἂν τελευτήσῃ, ἐπισχεῖν μηδὲ καλέειν κω ὄλβιον, ἀλλ' εὐτυχέα || αυτός είναι εκείνος που ζητάς, άξιος να ονομάζεται ευτυχισμένος. Πριν όμως πεθάνει κάποιος πρέπει να να συγκρατείσαι και να μην τον αποκαλείς ευτυχισμένο, αλλά τυχερό.

ΗΡΟΔ 7.228 ὦ ξεῖν', ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι || διαβάτη πες στους Λακεδαιμονίους ότι σε αυτήν εδώ τη γη είμαστε θαμένοι υπακούοντας στους νόμους τους.

ΘΟΥΚ 5.9.7 σὺ δέ, Κλεαρίδα, ὕστερον […] ἐπεκθεῖν καὶ ἐπείγεσθαι ὥς τάχιστα ξυμμεῖξαι || εσύ πάλι, Κλεαρίδα, αργότερα πέσε απάνω τους και σπεύσε να συμπλακείς μαζί τους όσο πιο γρήγορα γίνεται.

ΙΠΠΟΚΡ Αερ 24 ἀπὸ δὲ τούτων τεκμαιρόμενος τὰ λοιπὰ ἐνθυμεῖσθαι, καὶ οὐχ ἁμαρτήσῃ || εκκινώντας από αυτά πρέπει να συνάγεις τα συμπεράσματά σου και για τα υπόλοιπα, και δεν πρόκειται να αστοχήσεις.