της
Ζωής Ι. Βογιάννου
1. Σημασιολογικές κατηγορίες
Με κριτήριο τη σημασία τους τα επίθετα κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες:
1. Όσα δηλώνουν θετική σημασία και είναι τα περισσότερα σε αριθμό, όπως:
«καλλίτερη» στο «ΠΟΛΙΣ» «ἐξαίσια» στο «ΑΠΟΛΕΙΠΕΙΝ Ο ΘΕΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΝ» «πιό ἱκανό» στο «Η ΣΥΝΟΔΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ».
2. Όσα δηλώνουν αρνητική σημασία.
«φτωχική» στο «ΙΘΑΚΗ» «μάταιες», «περιττές» στο «ΝΟΗΣΙΣ»
«εὐτελεῖς» στο «ΣΑΤΡΑΠΕΙΑ».
3. Όσα δηλώνουν χρόνο, τα οποία χωρίζονται σε υποκατηγορίες: π.χ. -γενική έννοια του χρόνου (παρόν, παρελθόν, μέλλον) π.χ. «περασμένην» στο «ΑΠ’ ΤΕΣ ΕΝΝΙΑ-» -ηλικία π.χ. «ἐφηβική» στο «ΙΩΝΙΚΟΝ» -τάξη/σειρά π.χ. «πρώτη» στο «ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ» -παλαιότητα/αρχαιότητα π.χ. «ἀρχαῖο» στο «ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ»
4. Όσα δηλώνουν χρώμα π.χ. «κόκκινες» στο «ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ»
5. Κατάσταση: «μισοκλειστά» στο «Η ΣΥΝΟΔΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ» «ἄδεια» στο «ΗΡΩΔΗΣ ΑΤΤΙΚΟΣ» «κυρτός» στο «ΠΟΛΥ ΣΠΑΝΙΩΣ»
6. Φως–σκοτάδι: «κατάφωτη» στο «ΠΡΟΘΗΚΗ ΚΑΠΝΟΠΩΛΕΙΟΥ» «φεγγερό» στο «ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ» «σκιώδη» στο «ΕΝ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΣΙΝΩΠΗΝ»
7. Υλικότητα-αϋλία: «ἀόρατος», «ἄυλος» στο «ΘΕΟΔΟΤΟΣ» «σαρκικό» στο «ΣΤΟ ΠΛΗΚΤΙΚΟ ΧΩΡΙΟ»
8. Χαρακτηριστικό ιδιοτήτων (ύλης-αντικειμένων): «ἐλαφρά» στο «ΤΥΑΝΕΥΣ ΓΛΥΠΤΗΣ» «ζωηρά» στο «ΠΟΛΥ ΣΠΑΝΙΩΣ» «γυαλιστερά» στο «ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ»
9. Βούληση: «ἐπιθυμητή» στο «ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ, ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥστο 24ον ΕΤΟΣ ΤΟΥ» «βαλτή» στο «ΕΙΣ ΤΑ ΠΕΡΙΧΩΡΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ» «γραφτή» στο «ΠΟΛΙΣ» «σταθερές» στο «ΝΟΗΣΙΣ».
10. Μέγεθος: «μεγάλη» στο «ΤΡΩΕΣ» «ὑψηλός» στο «ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ ΤΩΝ» «φοβερές» στο «Η ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΑΡΠΗΔΟΝΟΣ»
11. Εθνικό - γεωγραφικό χώρο: «ΙΩΝΙΚΟΝ» «ΕΛΛΗΝΙΚῌ» στο «ΕΝ ΜΕΓΑΛῌ ΕΛΛΗΝΙΚῌ ΑΠΟΙΚΙᾼ» «φοινικικά» στο «ΙΘΑΚΗ».
12. Σχέση με γεωγραφικό εθνικό χώρο ή προέλευση: «τουρκικό χαλί» στο «Ο ΗΛΙΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΟΣ» «ἡ ἑλληνική φρασιολογία» στο «ΟΥΤΟΣ ΕΚΕΙΝΟΣ» «τήνιον» στο «ΕΙΣ ΤΟ ΕΠΙΝΕΙΟΝ».
13. Ύλη: «ἐκ λίθου συηνίτου» στο «ΕΥΡΙΩΝΟΣ ΤΑΦΟΣ» «Σ’ ἐβένινο κρεββάτι» στο «ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ» «το κεραμεοῦν» στο «ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ Ο ΤΥΑΝΕΥΣ ΕΝ ΡΟΔῼ».
14. Κίνηση: «γρήγορο» στο «ΙΩΝΙΚΟΝ» «ταχυτάτους» στο «Η ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΑΡΠΗΔΟΝΟΣ».
15. Θέση χώρου: «ἀπόκεντρον» στο «ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΣΠΙΤΙ» «ΔΙΠΛΑΝΟ» στο «ΤΟ ΔΙΠΛΑΝΟ ΤΡΑΠΕΖΙ» «ἡ πλαγινή» στο «Ο ΗΛΙΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΟΣ».
16. Αίσθημα-συναίσθημα αρνητικό: «κατάμονος» στο «ΑΠ’ ΤΕΣ ΕΝΝΙΑ», «ἡ μοχθηρές» στο «ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ», «βαρυές» στο «ΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑ».
Αίσθημα-συναίσθημα θετικό: «ἡδονική» στο «ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΣΠΙΤΙ», «ἐξαίσια» στο «ΕΝ ΕΣΠΕΡΑ», «ζεστό» στο «ΠΕΡΑΣΜΑ».
Τα επίθετα που σημαίνουν αίσθημα ή συναίσθημα αρνητικό και θετικό αποτελούν ένα σημαντικά μεγάλο ποσοστό των ποιημάτων του κανόνα.
17α. Ποσότητα (βαθμός-ένταση): «πολλά τα καλοκαιρινά πρωϊά» στο «ΙΘΑΚΗ» ή «πιό ἄφθονα ἡδονικά μυρωδικά» στο ίδιο ποίημα, «πολύ ἀρκετή», στο «Η ΔΙΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΩΝΟΣ», «ὀλίγα βήματα» στο «Η ΠΡΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΠΩΛΕΙΟΥ», «πολύν ζῆλον» στο «Ο ΔΗΜΑΡΑΤΟΣ», «Φῶς πολύ», στο «ΓΙΑ ΝΑΡΘΟΥΝ».
17β. Ποσότητα (Έκταση διάρκεια): «σ’ ὅλην τήν γῆν» στο «ΠΟΛΙΣ», «την πεῖραν ὅλην των» στο «ΠΡΕΣΒΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ», «εἰς ὅλην την ζωήν του» στο «CHE FECE...ILGRAN RIFIUTO».
18α. Ηθικά χαρακτηριστικά θετικά: «εὐλαβεῖς» στο «ΣΟΦΟΙ ΔΕ ΠΡΟΣΙΟΝΤΩΝ», «σεμνοτάτη, ἡ τελετή-» στο «Η ΣΥΝΟΔΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ», «σά θαραλλέος» στο «ΑΠΟΛΕΙΠΕΙΝ Ο ΘΕΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΝ», «σεβάσμια» στο «ΤΥΑΝΕΥΣ ΓΛΥΠΤΗΣ», «γενναῖοι» στο «ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ».
18β. Ηθικά χαρακτηριστικά αρνητικά: «σά δειλός» στο «ΤΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ», «ὁ κακοῦργος» στο «ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ», «ἡ πρόστυχες» στο ίδιο ποίημα, «την ἄνομη» στο «ΕΝ ΤΗ ΟΔῼ», «ὁ προπετής» στο «ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ».
19. Πνευματικά χαρακτηριστικά/χαρακτηρισμός ανθρώπινων ιδιοτήτων:
«σοβαρῶν σπουδῶν» στο «ΣΟΦΟΙ ΔΕ ΠΡΟΣΙΟΝΤΩΝ», «ἡ πιό σοφή» στο «Η ΔΟΞΑ ΤΩΝ ΠΤΟΛΕΜΑΙΩΝ», «δέν εἶμ’ ἀρχάριος» στο «ΤΥΑΝΕΥΣ ΓΛΥΠΤΗΣ», «την ἄμυαλη» στο «ΕΝΑΣ ΓΕΡΟΣ», «τήν λίαν νοήμονα» στο «ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ».
20. Δύναμη / έλλειψη δύναμης: «ἀκμαῖος» στο «ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ», «κραταιός» στο «ΕΝ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΣΙΝΩΠΗΝ», «τόσο ἀνδρεῖος καί δυνατός» στο «Η ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΑΡΠΗΔΟΝΟΣ», «ἀνίσχυρη», στο «ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ»
21. Ενέργεια / Δυναμική: «τυχαῖον» στο «ΘΥΜΗΣΟΥ ΣΩΜΑ», «Δέν εἶναι δυνατόν» στο «ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ», «τό πιθανότερο» στο «Ο ΔΑΡΕΙΟΣ», «Δεν ειν’ ἀπίθανον» στο «ΤΟ 25ΟΝ ΕΤΟΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ».
22. Δράση: «ἀσυνείθιστοι» στο «ΟΡΟΦΕΡΝΗΣ», «θανάσιμη» στο «ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ», «ζωηρό» στο «ΝΕΟΙ ΤΗΣ ΣΙΔΩΝΟΣ», «πολεμικῷ» στο «ΕΝ ΔΗΜῼ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ», «τήν νικηφόρα» στο «ΣΤΑ 200 Π.Χ.».
23. Σχέση: «ἀπαράλλακτη» στο «ΜΟΝΟΤΟΝΙΑ», όπως και το «ἡ ὅμοιες» στο ίδιο, «εὔγραμμη» στο «ΠΟΛΥ ΣΠΑΝΙΩΣ», «συμμετρικά» στο «ΣΤΟΥ ΚΑΦΕΝΕΙΟΥ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ», «Βιοτικές» στο «ΠΡΙΝ ΤΟΥΣ ΑΛΛΑΞΕΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ», «τήν συναφῆ» στο «ΕΝ ΜΕΓΑΛῌ ΕΛΛΗΝΙΚῌ ΑΠΟΙΚΙΑ, 200 Π.Χ.».
24. Θρησκεία / σχέση με θρησκεία: «τά ἱερά» στο «ΕΥΡΙΩΝΟΣ ΤΑΦΟΣ», «θρησκευτική» στο «Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, ΟΡΩΝ ΟΛΙΓΩΡΙΑΝ», «ὁ ἅγιος» στο «ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΟΔΕΙΑ ΕΞ ΙΕΡΕΩΝ ΚΑΙ ΛΑΪΚΩΝ», «Χριστιανοί» στο «ΜΥΡΗΣ· ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΤΟ 340 Π.Χ.», «τ’ ἄθεα» στο «Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΕΝ ΤΟΙΣ ΜΥΣΤΗΡΙΟΙΣ».
Υπάρχουν τέλος μικρότερες ομάδες που δηλώνουν σχήμα, δημιουργό, ήχο και μουσικότητα, εξαίρεση, εξωτερική εμφάνιση, συγγένεια και καταγωγή, κοινωνική οργάνωση (ἴσια ὁδό, πλατωνικό Χαρμίδη, μουσικά τα ἑλληνικά σου, στοῦ καφενείου τοῦ βοεροῦ, μόνοι κάτοχοι, μόνος σκοπός, ξέπλεγη, ἐπίσημος, λυτά, πατρικό παλάτι, παιδί ἀλεξανδρινό, προγονικό, βασιλικοῦ σπιτιοῦ, τόν οἶκον τόν βασιλικόν).
2. Ο ΔΑΡΕΙΟΣ
Ο κεντρικός άξονας του ποιήματος είναι η «βαρυσήμαντη εἴδηση». Τα πριν και τα μετά την είδηση «υποστηρίζουν» τον άξονα. Το καταλυτικό επίθετο «βαρυσήμαντη» και ως ήχος που υποβάλλεται και ως σημασία παίζει τον κύριο ρόλο ως προς την ποιητική λειτουργία. Είναι σύνθετο και τα δύο συνθετικά του ανάλογης «βαρύτητας». Εκτός από το επίθετο «ἐνεός» που είναι συνέπεια και σωματική και ψυχική αντίδραση στο «βαρυσήμαντην» (= απουσία ήχου ή βίαιη διακοπή ή απώλεια ήχου) όλα τα άλλα, είτε απλά προσδιοριστικά είτε ποιοτικά, το υποστηρίζουν ή προβάλλουν κάνοντάς το πιο διάφανο.
Η καταλυτική ιδιότητα του «βαρυσήμαντην» φαίνεται πρώτα πρώτα στον ίδιο τον ποιητή, ο οποίος μένει άλαλος, και ύστερα στα συναισθήματά του για την ενασχόλησή του με την ποίηση, για τους Ρωμαίους, για τους αντιπάλους του και για την πόλη του. Όλα ανατρέπονται με την είδηση, ακυρώνονται, καταστρέφονται. Η πρότερη ασφάλεια γίνεται ανασφάλεια, κλονίζονται οι δεδομένες βεβαιότητες, αλλοιώνεται το βάρος της σημασίας των λέξεων, όπως π.χ. στο επίθετο «φθονερούς», το οποίο είναι δηλωτικό του φόβου, συναίσθημα που τονίζεται με τη θέση του στην αρχή του στίχου, αλλά και απομονωμένο ανάμεσα σε δύο κόμματα, το πρώτο από τα οποία επιπροστίθεται στη μετρική παύση, υποβάλλει το φόβο του κινδύνου, ο οποίος όμως ωχριά μπροστά στη «βαρυσήμαντην εἴδηση» για τον πόλεμο με τους Ρωμαίους.
Ακόμα φορτίζονται συναισθηματικά με το στοιχείο του φόβου που επέρχεται («φρικότατοι», «ἐκτάκτως ὀχυρή»), αλλά και της ειρωνείας («ἑλληνικά») που επιτείνεται με την επανάληψη στο στίχο 20. Όμως το μόνο που διασώζεται, τελικά, όπως λέει και ο ίδιος ο ποιητής, από όλη την ταραχή και το κακό είναι η ποιητική ιδέα. Επιπλέον, εκτός από την «ανατροπή» των σημασιών, ακολου
θεί η μεταβολή του ρυθμού του ποιήματος, ο οποίος γίνεται πιο κοφτός και γρήγορος, αγχωτικός με τη συχνή και αλλεπάλληλη χρήση της στίξης και κυρίως της τελείας. Το επίθετο «βαρυσήμαντην», τελικά, είναι καταλύτης της πρότερης υπάρχουσας κατάστασης, που χαρακτηριστικό της είναι ηρεμία και καλλιτεχνική δραστηριότητα του ποιητή Φερνάζη, η οποία όμως ανατρέπεται και η ανατροπή αυτή δεν έχει μόνον ατομικό χαρακτήρα, αλλά γίνεται καθολική, αφορά το σύνολο των πολιτών της Καππαδοκίας.
Τα δύο πρώτα επίθετα «τό σπουδαῖον» και «τοῦ ἐπικοῦ», εκτός του ότι προσδιορίζουν την ποιότητα και το είδος, υπαινίσσονται και τη φιλοδοξία του Φερνάζη, ενώ το τρίτο «ὁ ἔνδοξος» τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζει το πρόβλημά του, αλλά ακόμα και το ιστορικό πλαίσιο.
Ειδικότερα για το τρίτο επίθετο, το «ἔνδοξος», φαίνεται να παίρνει μια διαφορετική σημασιολογική απόχρωση με την επανάληψη στο στίχο 17, όπου ηχεί με μια δόση ειρωνείας, αφού έρχεται σε αντίφαση με το νόημα του προηγούμενου στίχου:
«Ὁ ποιητής μένει ἐνεός. Τί συμφορά!».
Το επίθετο «μεγάλοι» επίσης ακούγεται περιττό, γιατί αναφέρεται στους θεούς, αλλά επαναλαμβάνεται η ιδιότητα της μεγαλοσύνης για έμφαση και για να τονιστεί η αντίθεση σε σχέση με την αδυναμία και «μικρότητα» των ανθρώπων.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου