ΑΧΙΛΛΕΩΣ Α. ΤΖΑΡΤΖΑΝΟΥ
1. Ἀσυναίρετα
§ 46. Κατὰ τὴν πρώτην κλίσιν κλίνονται ὀνόματα ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ μόνον· ἀρσενικά, τὰ ὁποῖα λήγουν εἰς -ας ἢ -ης , καὶ θηλυκὰ εἰς - α ἢ -η.
α. Παραδείγματα ἀρσενικῶν
῾Ενικὸς
(θ. ταμια-) (θ. Ἀτρειδα-) (θ. βουλευτα-)
ὀν. ὁ ταμίας Ἀτρείδης βουλευτὴς
γεν. τοὗ ταμίου Ἀτρείδου βουλευτοῦ
δοτ. τῷ ταμίᾳ Ἀτρείδῃ βουλευτῇ
αἰτ. τὸν ταμίαν Ἀτρείδην βουλευτὴν
κλητ. ὦ ταμία Ἀτρείδη βουλευτὰ
Πληθυντικὸς
ὀν. οἱ ταμίαι Ἀτρεῖδαι βουλευταὶ
γεν. τῶν ταμιῶν Ἀτρειδῶν βουλευτῶν
δοτ. τοῖς ταμίαις Ἀτρείδαις βουλευταῖς
αἰτ. τοὺς ταμίας Ἀτρείδας βουλευτὰς
κλητ. ὦ ταμίαι Ἀτρεῖδαι βουλευταὶ
β. Παραδείγματα θηλυκῶν
῾Ενικὸς
(θ. μαχαιρα-) (θ. φρουρα-) (θ. μουσα-)
ὀν. ἡ μάχαιρα φρουρὰ μοῦσα
γεν. τῆς μαχαίρας φρουρᾶς μούσης
δοτ. τῇ μαχαίρᾳ φρουρᾷ μούσῃ
αἰτ. τὴν μάχαιραν φρουρὰν μοῦσαν
κλητ ὦ μάχαιρα φρουρὰ μοῦσα
Πληθυντικὸς
ὀν. αἱ μάχαιραι φρουραὶ μοῦσαι
γεν. τῶν μαχαιρῶν φρουρῶν μουσῶν
δοτ. ταῖς μαχαίραις φρουραῖς μούσαις
αἱτ. τὰς μαχαίρας φρουρὰς μούσας
κλητ. ὦ μάχαιραι φρουραὶ μοῦσαι
῾Ενικὸς Πληθυντικὸς
(θ. νυμφα-) (θ. τιμα-)
ὀν. ἡ νύμφ η τιμὴ αἱ νύμφαι τιμαὶ
γεν. τῆς νύμφ ης τιμῆς τῶν νυμφῶν τιμῶν
δοτ. τῆ νύμφ ῃ τιμῆ ταῖς νύμφαις τιμαῖς
αἰτ. τὴν νύμφ ην τιμὴν τὰς νύμφας τιμὰς
κλητ. ὦ νύμφ η τιμὴ ὦ νύμφαι τιμαὶ
§ 47. Φαινομενικαὶ καταλήξεις τῶν πρωτοκλίτων
῾Ενικὸς Πληθυντικὸς
Ἀρσενικὸν Θηλυκὸν Ἀρσ. καὶ Θηλ.
ὀν. -ᾱς ἢ -ης -ᾱ ἢ -ᾰ ἢ -η -αι
γεν. -ου -ᾱς ἢ -ης -ῶν
δοτ. -ᾳ ἢ -ῃ -ᾳ ἢ -ῃ -αις
αἰτ. -ᾱν ἢ -ην -ᾱν ἢ -ᾰν ἢ -ην -ᾱς
κλητ. -ᾱ ἢ -η ἢ ᾰ -ᾱ ἢ -ᾰ ἢ -η -αι
Σημείωσις . Αἱ καταλήξεις αὖται προῆλθον ἐκ συγχωνεύσεως τῶν ἀρχικῶν κυρίως καταλήξεων μετὰ τοῦ χαρακτῆρος, ὁ ὁποῖος εἰς τὰ πρωτόκλιτα εἶναι α ἢ η π.χ. ἡ κατάληξις τῆς ἑνικ. ὀνομαστικῆς - ας προῆλθεν ἐκ συγχωνεύσεως τοῦ χαρακτῆρος α μετὰ τῆς κυρίως καταλήξεως -ς , ἡ κατάληξις τῆς πληθ. γενικῆς - ῶν ἐκ συγχωνεύσεως τοῦ χαρακτῆρος α μετὰ τῆς κυρίως καταλήξεως - ων , ἡ κατάληξις τῆς πληθ. αἰτιατικῆς - ας ἐκ συγγωνεύσεως τοῦ χαρακτῆρος α μετὰ τῆς κυρίως καταλήξεως -νς (-ανς = ᾶς)· (πρβλ. § 33,6).
Παρατηρήσεις
§ 48. Τὰ πρωτόκλιτα ὀνόματα :
1) εἰς τὸν πληθυντικὸν (καὶ τὸν δυϊκὸν) ἔχουν πάντα τὰς ἰδίας καταλήξεις·
2) τὸ α εἰς τὴν κατάληξιν -ᾱς (καθὼς καὶ εἰς τὴν κατάληξιν -α τοῦ δυϊκοῦ) τὸ ἔχουν πάντοτε μακρόν: ὁ ὀρνιθοθήρᾱς, τοὺς Ἀτρείδᾱς, τῆς χώρᾱς, τὰς σφαίρᾱς (τὼ Ἀτρεί-δᾱ, τὼ μούσᾱ)·
3) εἰς τὴν γενικὴν τοῦ πληθυντικοῦ τονίζονται ἐπὶ τῆς ληγούσης καὶ περισπῶνται: τῶν Ἀτρειδῶν, τῶν γεφυρῶν, τῶν σφαιρῶν, ἀλλά : οἱ ἐτησίαι = τὰ μελτέμια, τῶν ἐτησίων ˙ (βλ. καὶ § 16, 6, 7 καὶ 8).
§ 49. Ἀπὸ τὰ ἀρσενικὰ πρωτόκλιτα ὀνόματα, τὰ ὁποῖα λήγουν εἰς - ης , σχηματίζουν τὴν κλητικὴν τοῦ ἑνικοῦ εἰς ᾰ
1) τὰ ἐθνικά: ὦ Πέρσα, ὦ Σκύθα·
2) τὰ εἰς - της : ὦ πολῖτα, ὦ δικαστὰ - δεσπότης , ὦ δέσποτα .
3) τὰ εἰς -άρχης, -μέτρης, -πώλης, τρίβης, -ώνης κλπ. (ἤτοι τὰ σύνθετα μὲ δεύτερον συνθετικὸν ῥῆμα): ὦ γυμνασιάρχα, ὦ γεωμέτρα, ὦ παντοπῶλα, ὦ παιδοτρίβα, ὦ τελῶνα.
§ 50. Τῶν θηλυκῶν πρωτοκλίτων εἰς - α τὸ α τοῦτο, ἐὰν μὲν πρὸ αὐτοῦ ὑπάρχῃ φωνῆεν ἢ ρ , λέγεται καθαρὸν α ( οἰκί-α, ὥρ-α ), ἐὰν δὲ πρὸ αὐτοῦ ὑπάρχῃ σύμφωνον, πλὴν τοῦ ρ , λέγεται μὴ καθαρὸν α ( ῥίζ-α, μοῦσ-α, ἄκανθ-α).
Κατὰ κανόνα τῶν θηλυκῶν πρωτοκλίτων ὀνομάτων :
1) τὸ καθαρὸν α εἶναι μακρόν: βασιλείᾱ, θήρᾱ·
2) τὸ μὴ καθαρὸν α εἶναι βραχὺ καὶ εἰς τὴν γενικὴν καὶ δοτικὴν τοῦ ἑνικοῦ τοῦτο τρέπεται εἰς η : γλῶσσᾰ (γλώσσης, γλώσσῃ), μᾶζᾰ (μάζης, μάζῃ).
Σημείωσις 1. Τὸ καθαρὸν α εἶναι βραχύ :
1) εἰς τὰ προπαροξύτονα ὀνόματα, ὡς εὐσέβεια, ἀλήθεια, Φώκαια, Χαιρώνεια, εὔνοια κτλ.·
2) εἰς τὰ ὀνόματα γραῖα, μαῖα, μυῖα·
3) εἰς τὰ ἑξῆς εἰς - ρα δισύλλαβα ὀνόματα: μοῖρα, πεῖρα, πρῷρα, σφαῖρα καὶ σφῦρα .
Σημείωσις 2. Εἰς τὴν αἰτιατικὴν καὶ κλητικὴν τοῦ ἑνικοῦ τὸ α εἶναι μακρὸν ἢ βραχύ, ὅπως εἰς τὴν ἐνικὴν ὀνομαστικήν: (ἡ χώρᾱ) τὴν χώρᾶν, ὦ χώρᾱ, (ἡ γλῶσσᾰ) τὴν γλῶσσᾰν - ὦ γλῶσσᾰ .
***
2. Συνῃρημένα
§ 51. Τῶν πρωτοκλίτων οὐσιαστικῶν, ὅσα εἶχον ἀρχῆθεν πρὸ τοῦ χαρακτῆρος α τοῦ θέματος ἄλλο α ἢ ε , τὰ πλεῖστα ἔπαθον συναίρεσιν, διὸ καλοῦνται συνῃρημένα πρωτόκλιτα ὀνόματα : (Ἀθηνάα) Ἀθηνᾶ , (μνάα) μνᾶ , (῾Ερμέας) ῾Ερμῆς , (γέα) γῆ .
Παραδείγματα
῾Ενικὸς
(θ. ῾Ερμεα-, ῾Ερμη-) (θ. μναα-, μνα-) (θ. γαλεα-, γαλη-)
ὀν. ὁ ῾Ερμῆς ἡ μνᾶ ἡ γαλῆ
γεν. τοῦ Ἑρμοῦ τῆς μνᾶς τῆς γαλῆς
δοτ. τῷ Ἑρμῇ τῆ μνᾷ τῇ γαλῆ
αἰτ. τὸν Ἑρμῆν τὴν μνᾶν τὴν γαλῆν
κλητ. ὦ ῾Ερμῆ ὦ μνᾶ ὦ γαλῆ
Πληθυντικὸς
ὀν. οἱ ῾Ερμαῖ αἱ μναῖ γαλαῖ
γεν. τῶν ῾Ερμῶν τῶν μνῶν γαλῶν
δοτ. τοῖς ῾Ερμαῖς ταῖς μναῖς γαλαῖς
αἰτ. τοὺς ῾Ερμᾶς τὰς μνᾶς γαλᾶς
κλητ. ὦ ῾Ερμαῖ ὦ μναῖ γαλαῖ
§ 52. Τὰ συνῃρημένα πρωτόκλιτα ὀνόματα
1) ἔχουν καὶ μετὰ τὴν συναίρεσιν τὰς καταλήξεις τῶν ἀσυναιρέτων, πλὴν ὅτι τὸ εα εἰς τὸν ἑνικὸν τὸ συναιροῦν εἰς η : ὁ ῾Ερμέας - ῾Ερμῆς· ἐνῷ : τοὺς ῾Ερμέ-ας ῾Ερμᾶς˙
2) εἶναι εἰς ἁπάσας τὰς πτώσεις περισπώμενα· (βλ- § 16, 9).
Σημείωσις . Τὸ ὅνομα ὁ βορέας λαμβάνεται εἰς ἁπάσας τὰς πτώσεις καὶ ἀσυναιρέτως καὶ συνῃρημένως, ἀλλὰ συνῃρημένον ἐκφέρεται μὲ διπλοῦν ρ : ὁ βορέας - ὁ βορρᾶς , τοῦ βορέου - τοῦ βορρᾶ , τῷ βορέᾳ - τῷ βορρᾷ κτλ.
·
Για περισσότερα δείτε
και την ανάρτηση «Ἡ Α’ Κλίσις
τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ο ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΣ σας γνωστοποιεί ότι είναι ευπρόσδεκτες τυχόν αναφορές προβλημάτων, ιδέες σχετικά με λειτουργίες του ιστοτόπου και γενικά σχόλια. Στο "ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΣ" εν γένει ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές και διατηρούμε το δικαίωμα να μην δημοσιεύουμε συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια όπου τα εντοπίζουμε. Σε κάθε περίπτωση ο καθένας φέρει την ευθύνη των όσων γράφει και το www.filologos-hermes.info ουδεμία νομική ή άλλη ευθύνη φέρει.