ΟΡΑΤΙΟΥ: 12 ΩΔΑΙ ΜΕΤΑ ΣΧΟΛΙΩΝ (ΜΕΡΟΣ Γ’)

ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ Ν. ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ

5. (XXI)

l. Dianam, tenerae dicite virgines,

Intonsum, pueri, dicite Cynthium

Latonamque supremo

dilectam penitus Jovi.

5. vos laetam fluviis et nemorum coma,

quaecumque, aut gelido prominet Algido

nigris aut Eryrnanthi

silvis aut viridis Cragi;

vos Tempe totidem tollite laudibus

10. natalemque, mares, Delon Apollinis

insignemque pharetra

fraternaque umerum lyra.

Hic bellum lacrimosum, hic miseram famem

pestemque a populo et principe Caesare in

15. Persas atque Britannos

vestra motus aget prece.

ΣΧΟΛΙΑ: ΒΙΒΛΙΟΝ Ι -ΩΔΗ ΧΧΙ

1-4 .

dicite = ὑμνεῖτε. intinsus = ἄκαρτος : ἐπίθ. τοῦ Ἀπόλλωνος «Φοῖβος ἀκερσεκόμης». Cynthius = ὁ Κύνθιος (Ἀπόλλων), οὕτω καλούμενος ἐκ τοῦ ἐν Δήλῳ ὄρους Κύνθου, ὅπου ἐπιστεύετο ὅτι ἐγεννήθη.penitus = ἐκ μυχίων, ἐκ βάθους ψυχῆς. dilectus (τοῦ diligo) = ἠγαπημένος. Ἡ ᾠδὴ ἔχει μορφὴν χορικοῦ ᾄσματος. Τὸν πρῶτον στίχον τῆς α’ στροφῆς ψάλλουν παῖδες, ὡς πρῶτον ἡμιχόριον, τὸν δεύτερον παρθένοι, ὡς δεύτερον ἡμιχόριον, τὸν τρίτον καὶ τέταρτον ψάλλει ὅλος ὁ χορός. Τὸ σχῆμα τοῦτο εὐρύνεται κατωτέρω καὶ ψάλλεται ἡ μέν δευτέρα στροφὴ ὑπὸ τοῦ ἡμιχορίου τῶν παίδων, ἡ δὲ τρίτη ὑπὸ τῶν παρθένων καὶ ἡ τετάρτη ὑφ’ ὅλου τοῦ χοροῦ.

5 - 15.

laeta fluviis = ἡ ἐπὶ τοῖς ποταμοῖς τερπομένη (πρβλ. ποταμία ῎Αρτεμις). coma nemorum = ἡ κόμη, τὸ φύλλωμα τῶν ἀλσῶν. quaecumque (coma). Algidus -i : ὄρος τοῦ Λατίου, ἐπὶ τοῦ ὁποίου ὑπῆρχε ναὸς τῆς ᾽Αρτέμιδος, εἰς ἀπόστασιν 28 χιλιομέτρων πρὸς ᾽Αν. τῆς Ρώμης. promineo ρ. (β’) = ἐξέχω, φύομαι. nigrae silvae Erymanthi : τὰ δάση τοῦ ᾽Ερυμάνθου καλοῦνται nigrae, διότι μακρόθεν φαίνονται μέλανα, ἕνεκα τοῦ ὑπομέλανος χρώματος τῶν φύλλων τῆς πίτυος καὶ τῆς ἐλάτης. Cragus -i : ὄρος τῆς Λυκίας. viridis -is = πράσινος. Tempe totidem tollite laudibus = τὰ Τέμπη ἐξ ἴσου ὑμνήσατε. Εἰς τὰ Θεσσαλικὰ Τέμπη κατῆλθεν ὁ ᾽Απόλλων, ἀφοῦ ἐφόνευσε τὸν ὄφιν Πύθωνα καὶ ἐκαθαρίσθη ἐν τῷ Πηνειῷ. ᾽Εκεῖθεν δὲ ἔκοψε τὸν ἱερόν κλάδον τῆς δάφνης καὶ ἐστεφάνωσε τὸ μέτωπόν του. mas -ris = ἄρρην. insignemque umerum (Apolinis pharetra et fraterna lyra) ἡ λύρα λέγεται fraterna, ὡς ἐφευρεθεῖσα ὑπὸ τοῦ ῾Ερμοῦ, ὅστις ἐδώρησεν αὐτὴν εἰς τὸν Ἀπόλλων. Hic (Apollo). pestis -is = ὁ λοιμὸς. princeps Caesar = ὁ πρῶτος πολίτης τῆς Ρωμ. πολιτείας ᾽Οκταβιανός. Persae = οἱ Πάρθοι, οἵτινες εἶχον στασιάσει ἕνεκα συγκρούσεως Φραάτου καὶ Τιριδάτου περὶ διαδοχῆς τοῦ θρόνου. Britanni = οἱ Βρεταννοί, ταρασσόμενοι τότε ὑπὸ ἐμφυλίων ἐρίδων. ῾Η φυσ. σειρὰ τῶν λέξεων : motus (Apollo) vestra prece aget (ἀντί abiget) bellum ... a principe ... in Persas.

6. (XXIIII)

1. Quis disiderio sit pudor aut modus

tam cari capitis? praecipe ugubies

cantus, Melpomene, cui liquidam pater

vocem cum cithara dedit.

5. ergo Quintilium perpetuus sopor

urget! cui Pudor et Justitiae soror,

incorrupta Fides, nudaque Veritas

quando ullum inveniet parem?.

multis ille bonis flebilis occidit,

10. nulli flebilior, quam tibi, Vergili.

tu, frustra pius, heu, non ita creditum

poscis Quintilium deos.

quid? si Threicio blandius Orpheo

auditam moderere arboribus fidem,

15. num vanae redeat sanguis imagini,

quam virga semel horrida

non lenis precibus fata recludere,

nigro compulerit Mercurius gregi?

durum: sed levius fit patientia

quidquid corrigere est nefas.

ΣΧΟΛΙΑ: ΒΙΒΛΙΟΝ Ι - ΩΔΗ ΧΧΙΙΙΙ

Quis ...sit = δυνητ. εὐκτ. desiderium = πόθος. pudor = ἡ αἰδώς, περιορισμός. modus = μέτρον. tam cari capitis, σύνδεσον πρὸς τὸ desiderio. praecipe τοῦ praecipio = διδάσκω, πρβλ. ἔννεπε. Melpomene = ἡ Μελπομένη : μοῦσα τῆς τραγῳδίας, θυγάτηρ τοῦ Διὸς καὶ τῆς Μνημοσύνης. liquidus = ὑγρός, λαμπρὸς (ἐπὶ φωνῆς). cithara = ἡ κιθάρα καὶ ἡ ἱκανότης πρὸς τὸ καθαρίζειν. Quintilius = (Varus), ἐκ Κρεμῶνος, συνδεόμενος διὰ στενωτάτης φιλίας πρὸς τὸν Οὐεργίλιον καὶ τὸν ῾Οράτιον˙ ἀπέθανε τὸ 24 π. Χ. urgeo -rsi (β’) = πιέζω. ergo = λοιπὸν (εἶναι ἀλήθεια; ἀπίστευτον [ἐπὶ ἀπροσδοκήτου γεγονότος]). cui, σύνδεσον μετὰ τοῦ parem. Pudor, lustitia, Fides, Veritas : προσωποποιήσεις τῶν μεγάλων τούτων ἀρετῶν, τὰς ὁποίας συνδεδυασμένας εἶχεν ὁ Κοϊντίλιος καὶ αἱ ὁποῖαι μάτην θὰ ζητοῦν ἐν τῷ κόσμῳ ὅμοιον πρὸς τὸν ἀποθανόντα.flebilis -is = ἀξιοδάκρυτος, δηλ. πολλοὶ χρηστοὶ ἄνθρωποι τὸν κλαίουν. tu frustra pius = σὺ μάτην εὐσεβὴς (ἡ εὐσέβειά σου οὐδὲν ὠφελεῖ). poscis deos = ζητεῖς παρὰ τῶν θεῶν. Quintilium, creditum heu non ita : οἱ θεοὶ δηλ. δὲν σοῦ ἐνεπιστεύθησαν τὸν Κοϊντίλιον. ita ὑπὸ τὸν ὅρον τοῦτον, νὰ ἔχῃς δηλονότι τὸ δικαίωμα νὰ τὸν ζητήσῃς παρ’ αὐτῶν μετὰ τὸν θάνατόν του.Quid? = τὶ δέ; moderere: β’ ἑν. πρόσ. ἐνεστ. ὑποτ. τοῦ moderor = μετριάζω, ρυθμίζω (χορδίζω ἔγχορδον ὄργανον). fides -is καὶ συνηθέστατα fides -ium = χορδή, λύρα. blande ἐπίρ. = γοητευτικῶς. arboribus auditam, ὑπαινιγμὸς εἰς τὸν γνωστὸν περὶ ᾽Ορφέως μῦθον. num redeat?. ἇράγε ἤθελεν ἐπανέλθει; virga -ae = ἡ ράβδος (κοιν. βέργα). semel ... compulerit = ἅπαξ συνώθησε (μιὰ φορὰ ποὺ ...) non lenis fata recludere = ὁ ἀδυσώπητος εἰς τὸ ν’ ἀνοίγῃ ἐκ νέου τὰς πύλας τοῦ ᾍδου πρὸς ἐπάνοδον τῶν νεκρῶν εἰς τὴν ζωὴν. niger grex : διὰ τὸ ἐπικρατοῦν ἐν τῷ ᾍδῃ σκότος. quidquid corrigere est nefas, levius fit patientia, ὑπέροχος συμβουλή. Πρὸ τῶν πληγμάτων τοῦ θανάτου μόνον ὑπομονὴ ἐνδείκνυται.

7. (XXXVII)

1. Nunc est bibendum, nunc pede libero

pulsanda tellus; nunc Saliaribus

ornare pulvinar deorum

tempus erat dapibus, sodales.

5. antehac nefas depromere Caecubum

cellis avitis, dum Capitolio

regina dementis ruinas.

funus et imperio parabat

contaminato cum grege turpium

10. morbo virorum, quidlibet impotens

sperare fortunaque dulci

ebria. sed minuit furorem

vix una sospes navis ab ignibus.

mentemque lymphatam Mareotico

15. redegit in veros timores

Caesar ab Italia volantem

remis adurgens. accipiter velut

mollis columbas aut Ieporem citus

venator in campis nivalis

20. Haemoniae. daret ut catenis

fatale monstrum. quae generosius

perire quaerens nec muliebriter

expavit ensem nec latentis

classe cita reparavit oras.

25. ausa et iacentem visere regiam

voltu sereno. fortis et asperas

tractare serpentes, ut atrum

corpore conbiberet venenum.

deliberata morte ferocior;

30. saevis Liburnis scilicet invidens

privata deduci superbo.

non humilis mulier, triumpho.

ΒΙΒΛΙΟΝ Ι - ΩΔΗ ΧΧΧVΙΙ

1-12.

Nunc est bibendum, δηλ. μετὰ τὸν θάνατον τοῦ ᾽Αντωνίου καὶ τῆς Κλεοπάτρας. bibo, bibi, potum (γ’) = πίνω. nunc -nunc, ἡ ἐπανάληψις δηλωτικὴ τῆς χαρᾶς καὶ τοῦ ἐνθουσιασμοῦ τοῦ ποιητοῦ. pulsanda tellus pede libero = saltandum est. Saliares dapes = Σάλιαι εὐωχίαι. Salii : οἱ Σάλιοι ἦσαν ἱερεῖς τοῦ ῎Αρεως, ὑπὸ τοῦ Νουμᾶ κατασταθέντες πρὸς φρούρησιν τῆς οὐρανοπετοῦς ἀσπίδος, ἥτις ἐφυλάσσετο μετ’ ἀλλων ἓνδεκα ὁμοίων ἐν τῷ ναῷ τοῦ ῎Αρεως. Κατὰ τὰς πρώτας ἡμέρας τοῦ Μαρτίου ἑκάστου ἔτους ἦγον μεγαλοπρεπῆ ἑορτὴν καὶ ἐχόρευον διὰ μέσου τῆς πόλεως ἐνοπλίους χορούς, ᾅδοντες ὕμνους (carmen saliare). Τὴν ἑορτὴν ἐπηκολούθουν πλουσιώταται εὐωχίαι. pulvinar - aris = προσκεφάλαιον, κλίνη. Κατά τινα ἑορτὴν lectisternium καλουμένην, οἱ Ρωμαῖοι, ἀφοῦ ἐκόσμουν τὰς κλίνας τῶν θεῶν, ἐξέθετον αὐτὰς εἰς τὰς ὁδοὺς καὶ παρέθετον εἰς αὐτοὺς εὐωχίαν. Τοῦτο ἐγίνετο εἰς περιπτώσεις εὐτυχῶν ἐθνικῶν γεγονότων. sodalis -is = σύντροφος, ἑταῖρος. antehac, δηλ. πρὸ τῆς ἥττης τῆς Κλεοπάτρας, ὅτε τὸ Ρωμαϊκὸν κράτος ἠπειλεῖτο σοβαρῶς παρ’ αὐτῆς. Caecubum vinum = Καίκουβος οἶνος, ἐκ τοῦ Καικούβου, οἰνοφόρου χώρας τῆς Λατίνης. avitus = προγονικός. depromo = ἐξάγω. ῾Η φυσ. σειρά : dum regina (Aegypti) parabat dementes ruinas et funus Capitolio et imperio (Romamo). Τὸ Καπιτώλιον λαμβάνεται ὡς σύμβολον τῆς αἰωνίας Ρώμης. demens ruina = ἄφρον ἐρείπιον· ἀντὶ demens regina contamino (ρ. α’) = μιαίνω. cum contaminato grege morbo turpium virirum : ἐννοεῖ τοὺς ἐκ νόσου λέπρας δυσειδεῖς ναύτας καὶ στρατιώτας τῆς Κλεοπάτρας. impotens -ntis = ἀκρατής.impotens sperare quid libet : ἐννοεῖ τὴν Κλεοπάτραν, ἥτις ἐν τῇ φιλοδοξίᾳ της ἤλπιζε καὶ τὰ ἀπιθανώτερα. fortuna dulci ebria = μεθύουσα ἐκ τῆς γλυκείας εὐτυχίας (τῆς νίκης καὶ κυριαρχίας ἐπὶ τῶν Ρωμαίων). ῾Η εὐτυχία παρομοιαζομένη πρσς ἡδύποτον γεννᾷ μέθην. 

13 - 32.

minuo, ρ. = μειῶ. vix una sospes navis = μόλις ἕν σωθέν πλοῖον (ὑπερβολή). lymphatus, κατ’ ἀνομοίωσιν ἐκ τοῦ nymphatus = νυμφόληπτος, μαινόμενος. Mareotico (vino) = ὑπὸ Μαρεωτικοῦ οἴνου· περίφημος εὔοσμος οἶνος ἐκ τῶν παρὰ τὴν ᾽Αλεξάνδρειαν καὶ τὴ Μαρεώτιδα λίμνην ἀμπέλων. volantem (reginam) = τὴν πετομένην (φεύγουσαν προτροπάδην) βασίλισσαν. remis adurgens = διὰ τῶν κωπῶν (διὰ τῶν πλοίων) καταδίκων συντόνως. accipiter -tris. = ὁ ἱέραξ. velut accipiter adurget molles columbas = ὡς ἱέραξ ὁρμᾷ κατὰ δειλῶν περιστερῶν (πρβλ. ῾Ομήρ. ᾽Ιλιάδος Χ, στ. 139 : «ηΰτε κίρκος ἐλαφρότατος πετεεινῶν οἴμησε μετὰ τρήρωνα πέλειαν»). campi Haemoniae = αἱ Θεσσαλικαὶ πεδιάδες. Haemonia ἀπὸ τοῦ Αἵμονος, πατρὸς τοῦ Θεσσαλοῦ. nivalis -is, ἐπίθ. χιονώδης. fatale monstrum : ἡ Κλεοπάτρα χαρακτηρίζεται ὡς μοιραῖον τέρας, διότι ἀπετέλει πρωτοφανὲς φαινόμενον γυνὴ νὰ συλλάβῃ τόσον παράτολμα σχέδια. muliebriter ἐπίρ. = θηλυπρεπῶς˙ nec muliebriter expavit ensem : ὅτε ὁ Αὔγουστος ἔπεμψε τὸν Προκλήιον, ἵνα συλλάβῃ τὴν Κλεοπάτραν, αὕτη ἐπεχείρησε ν’ αὐτοκτονήσῃ διὰ ξίφους, ἀλλ’ ἐκωλύθη ὑπὸ τοῦ Προκληίου. nec latentes oras reparavit cita classe = καὶ δὲν ἐζήτησε νὰ καταφύγῃ διὰ ταχέος στόλου εἰς ἀγνώστους παραλίας. Κατὰ τὸν Πλούταρχον ἡ Κλεοπάτρα φεύγουσα ἐπεχείρησε νὰ ὑπερνεωλκήσῃ τὸν στόλον της ἀπὸ τὸν τότε ἰσθμὸν τοῦ Σουέζ, ἵνα σωθῇ εἰς τὸν ᾽Αραβικὸν κόλπον, ἀλλ’ οἱ ῎Αραβες ἐκώλυσαν αὐτήν. Πρὸς τιμὴν τῆς Κλεοπάτρας ὁ ποιητὴς παρουσιάζει αὐτὴν ὡς αὐτοβούλως καὶ ἀνδροπρεπῶς μὴ θελήσασαν νὰ σωθῇ διὰ τῆς φυγῆς. ausa visere et iacentem regiam (domum) voltu sereno = ἔχουσα τὸ ψυχικὸν σθένος νὰ βλέπῃ μὲ ἱλαρὸν πρόσωπον τὸ ἀνάκτορόν της ἠρειπωμένον. ῾Η Κλεοπάτρα φθάσασα φυγὰς εἰς Ἀλεξάνδρειαν, μετὰ τὴν ἡττάν της, προσεπάθει ν’ ἀποκρύψῃ τὴν συμφοράν της ἐξ ἐγωϊσμοῦ. fortis et tractare asperas serpentes = τολμηρὰ καὶ νὰ λάβῃ εἰς τὰς χεῖράς της ἀγρίους ὄφεις. deliberata morte ferocior = τολμηροτέρα γενομένη ἀφοῦ ἀπεφάσισε νὰ ἀποθάνῃ. ῾Η φυσ. σειρά :invidens non humilis mulier privata deduci superbo triumpho saevis Liburnis = μὴ θέλουσα ἡ οὐχὶ ταπεινὴ γυνὴ νὰ ἀχθῇ ἔκπτωτος τοῦ θρόνου ἐν ὑπερηφάνῳ θριάμβῳ (εἰς Ρώμην) διὰ φοβερῶν Λιβυρνίδων. Liburna (navis) = Λυβυρνικὴ ναῦς : Λιβυρνοί, λαὸς ᾽Ιλλυρικὸς ἔχων ταχέα πλοῖα.