ΟΡΑΤΙΟΥ: 12 ΩΔΑΙ ΜΕΤΑ ΣΧΟΛΙΩΝ (ΜΕΡΟΣ B’)

ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ Ν. ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ

2. (II)

1. Sic te diva potens Cypri,

sic fratres Helenae, lucida sidera,

ventorumque regat pater

obstrictis aliis praeter Iapyga,

5. navis, guae tibi creditum

debes Vergilium; finibus Atticis

reddas incolumem, precor,

et serves animae dimidium meae.

illi robur et aes triplex

10. circa pectus erat, qui fragilem truci

commisit pelago ratem

primus, nec timuit praecipitem Africum

decertantem Aquilonibus,

nec tristes Hyadas nec rabiem Noti,

15. quo non arbiter Hadriae

maior, tollere seu ponere volt freta.

quem mortis timuit gradum,

qui siccis oculis monstra natantia

qui vidit mare turgidum et

20 infames scopulos Acroceraunia?

nequicquam deus abscidit

prudens oceano dissociabili

terras. si tamen impiae

non tangenda rates transiliunt vada.

25. audax omnia perpeti

gens humana ruit per vetitum (nefas!)

audax Iapeti genus

ignem fraude mala gentibus intulit.

post ignem aetheria domo

30. subductum macies et nova febrium

terris incubuit cohors,

semotique prius tarda necessitas

leti Corripuit gradum.

expertus vacuum Daedalus aëra

35. pennis non homini datis;

perrupit Acheronta Hercules labor.

nil mortalibus ardui est:

caelum ipsum petimus stultitia, neque

per nostrum patimur scelus

40. iracunda Iovem ponere fulmina.

ΣΧΟΛΙΑ: ΒΙΒΛΙΟΝ Ι - ΩΔΗ ΙΙΙ

1 - 8. 

diva potens Cypri = ἡ θεὰ ἡ δεσπόζουσα τῆς Κύπρου˙ ἡ Κιπρις (᾽Αφροδίτη), ἧς περίφημον τὸ ἐν Πάφῳ ἱερὸν (venus marina, ἡ θαλασσία ᾽Αφροδίτη). fratres Helenae = οἱ ἀδελφοὶ τῆς Ελένης Κάστωρ καὶ Πολυδεύκης οἱ Διόσκουροι, λατρευόμενοι ὡς θαλάσσιαι θεότητες, προσωποποίησις τῶν δύο λαμπροτέρων ἀστέρων τοῦ ἀστερισμοῦ τῶν διδύμων. ᾽Ηλεκτρικοὶ σπινθῆρες ἀπὸ τῶν ἄκρων τῶν ίστῶν φαινόμενοι μετὰ θύελλαν ἐθεωροῦντο αἴσιοι οἰωνοὶ ὑπὸ τῶν Διοσκούρων πεμπόμενοι. obstringo - nxi - ctum (γ’) = σφίγγω, περιορίζω. obstrictis alliis (ventis). Iapyx -ygis = ὁ ᾽Ιάπυξ : οὗτος διὰ τοὺς Ρωμαίους ἦτο κυρίως ὁ βορειοδυτικὸς, ἄνεμος, λίαν εὐνοϊκὸς διὰ τοὺς ταξιδεύοντας ἐξ ᾽Ιταλίας εἰς τὴν ῾Ελλάδα. ῾Η φυσικὴ σειρά: sic ... regat navis = εἴθε οὕτω νά σε διακυβερνᾷ ὦ πλοῖον. quae debes tibi creditum Vergilium: διότι ὁ ποιητὴς εἶχεν ἐμπιστευθῆ τρόπον τινὰ τὴν ζωὴν τοῦ Οὐεργιλίου εἰς τὸ πλοῖον, τὸ ὁποῖον οὕτω debet. reddo (ρ. γ’) = ἀποδίδωμι. dimidium animae ,eae : πρβλ. «μία ψυχὴ ἐν δυοῖν σώμασι». dimidium = τὸ ἥμισυ.

9-16.

robur -oris = ἀγρία δρῦς (μεταφ. τόλμη) ἡ φυσ. σειρ.: robur et triplex aes erat circa pectus illi qui ... πρβλ. «πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει...».fragilis -is ἐπίθ. εὔθραυστος. trux -cis ἐπίθ. = ἀγριος(fragilis ratis - trux pelagus, ἀντίθεσις). praeceps -itis (prae -caput) = προπετής, ὁρμητικός. Hyades -um = αἱ ῾Υάδες : σύμπλεγμα 7 ἀστέρων ἐπὶ τῆς κεφαλῆς τοῦ ἀστερισμοῦ τοῦ Ταύρου. ῾Η ἐπιτολή των ἐνομίζετο ὅτι ἐπέφερεν ὑετοὺς καὶ καταιγίδας· διὰ τοῦτο καλοῦνται tristes. rabies -ei = ἡ λύσσα. quo (Noto) β’ ὅρος συγκρίσεως. arbiter -tri = διαιτητής, κριτής, δεσπότης. Hadria -ae: ὁ ᾽Αδρίας, τὸ ᾽Αδριατικὸν πέλαγος, τὸ ὁποῖον εἶναι ἐκτεθειμένον εἰς τὴν ὁρμὴν τῶν νοτίων ἀνέμων. volt ἀντὶ vult τοῦ volo = θέλω. fretum -i = ὁ πορθμός ἡ θάλασσα. 

17 - 26.

gradus -us = βῆμα, προσέγγισις. quem gradum mortis timuit (ille homo) qui : τὸν θάνατον φαντάζεται βαδίζοντα, ἵνα προσβάλῃ, τὸν τολμηρὸν θαλασσοπόρον· ἡ ἀπάντησις εἰς τὴν ἐρώτησιν εἶναι ἀρνητική. siccus -a -um = ξηρός: siccis oculis πρὸς δήλωσιν τῆς ἀταραξίας τοῦ τολμηροῦ θαλασσοπόρου πρὸ τῶν κινδύνων. monstra natantia = τὰ νηχόμενα τέρατα, κατὰ τὴν φαντασίαν τῶν ναυτιλομένων. turgidus ἐπίθ. = οἰδαλέος (φουσκωμένος). Acroceraunia = τὰ ἀκροκεραύνια, ὀροσειρὰ τῆς ᾽Ηπείρου καί ἀκρωτήριον: αἱ ὑψηλαὶ κορυφαί των πολλάκις ἐπλήττοντο ὑπὸ κεραυνῶν. nequicquam ἐπίρ.= μάτην. abscindo -idi -ssum (γ’) = ἀποσχίζω, ἀποχωρίζω. dissociabilis = διαιρετικός ἀκοινώνητος. impiae rates = ἀνόσιαι (διὰ τὴν τόλμην) σχεδίαι. si tamen rates impiae transiliunt vada non tragenda: ἡ θαλασσοπλοΐα ἐθεωρήθη ὡς παράβασις τῆς θείας βουλήσεως καὶ οἱ τολμητίαι θαλασσοπόροι ἐτιμωροῦντο. perpeti τοῦ ρ. perpetior (per -patior) = ὑποφέρω, πάσχω. ruit per vetitum = φέρεται ὁρμητικὸν διὰ μέσου τῶν ἀπηγορευμένων ὑπὸ τοῦ Θεοῦ. nefas! = ἐπιφ. φεῦ!, ἐκφράζον τὴν ὀδύνην τοῦ ποιητοῦ διὰ τὰ ἁμαρτήματα τοῦ ἀνθρώπου. 

27 - 40.

Iapĕti genus = τὸ γένος τοῦ ᾽Ιαπετοῦ: ὁ Προμηθεύς, ὅστις ἔκλεψεν ἐκ τοῦ Οὐρανοῦ τὸ πῦρ ἐν κοίλῳ νάρθηκι. fraus mala ἐννοεῖ τὸν ὄλεθριον, δόλον, δι῾ οὗ ὁ Προμηθεὺς ἔκλεψε τὸ πῦρ. post ignem = κατόπιν τὴς κλοπῆς τοῦ πυρός. macies -ei = φθίσις, νόσοι σοβαραί. nova febrium cohors = νέον πλῆθος πυρετῶν (ἀγνώστων μέχρι τότε πυρετικῶν νόσων). incumbo = ἐνσκήπτω. semotus (τοῦ semoveor) = ὁ ἀπομεμακρυσμένος. tarda necessitas leti = ἡ βραδεῖα μοῖρα τοῦ θανάτου. corripio gradum = ἐπιταχύνω τὸ βῆμα: οἱ ἄνθρωποι δηλ. πρότερον ἦσαν μακροβιώτεροι, ἕνεκα ὅμως τῶν ἁμαρτημάτων, εἰς τὰ ὁποῖα περιέπεσαν, ἐπέσυραν ἐναντίον των τὴν τιμωρίαν τοῦ θανάτου καὶ οὕτω ἔγιναν βραχύβιοι. experior, ρ. λαμβάνω πεῖραν, δοκιμάζω. penna -ae = ἡ πτέρυξ. Herculeus labor = ὁ Ἡράκλειος ἆθλος. perrupit Acheronta: ἡ κατάβασις ζώντων ἀνθρώπων εἰς τὸν ᾍδην ἦτο ἀπηγορευμένη, ἀλλ’ ὁ ῾Ηρακλῆς κατώρθωσε νὰ εἰσέλθῃ εἰς αὐτὸν διὰ νὰ ἀπελευθερώσῃ τὸν Θησέα καὶ τὸν Πειρίθουν. nil = nihil. nihil ardui est = οὐδὲν ἄναντες. δηλ. οὐδὲν δυσχερὲς εἰς τὴν ἀνθρωπίνην τόλμην. caelum ipsum petimus stultitia = καὶ αὐτὸν τὸν οὐρανὸν ζητοῦμεν ἐν τῇ μωρίᾳ μας. Jovem, ὑποκ. τοῦ ponere. iracunda fulmina = τοὺς ὀργίλους κεραυνούς του.

3. (VI)

1. Scriberis Vario fortis et hostium

victor, Maeonii carminis aliti,

quam rem cumque ferox navibus aut equis

miles te duce gesserit.

5. nos, Agrippa, neque haec dicere nec gravem

Pelidae stomachum cedere nescii

nec cursus duplicis per mare Ulixei

nec saevam Pelopis domum

conamur, tenues grandia, dum pudor

10. inbellisque lyrae Musa potens vetat

laudes egregii Caesaris et tuas

culpa deterere ingeni.

quis Martem tunica tectum adamantina

digne scripserit aut pulvere Troico

15. nigrurn Merionen aut ope Palladis

Tydiden superis parem?

nos convivia, nos proelia virginum

secti in iuvenes unguibus acrium

cantamus, vacui sive quid urimur,

20. non praeter solitum leves.

ΣΧΟΛΙΑ: ΒΙΒΛΙΟΝ Ι - ΩΔΗ VΙ

1 - 12. 

Scribēris Vario = δύνασαι νὰ ὑμνηθῇς ὑπὸ τοῦ Οὐαρίου. Varius (L. Varius Rufus): φίλος τοῦ Οὐεργιλίου καὶ τοῦ ῾Ορατίου, κατατάσσεται ὑπὸ τῶν ἀρχαίων εἰς τὴν πρώτην γραμμὴν τῶν μεγαλυτέρων ποιητῶν, θεωρούμενος ὡς ὁ πρῶτος ἐπικὸς καὶ τραγικὸς ποιητὴς τῶν χρόνων ἐκείνων. Maeonii carminis aliti = τοῦ κύκνου τοῦ Μαιονίου ᾄσματος (ὁ ῞Ομηρος). ales -īlis = ὁ πτερωτὸς (ἐνταῦθα ὁ κύκνος). Maeonia -ae = ἡ Μαιονία, ἡ Σμύρνη, ἡ διεκδικοῦσα κατὰ τὴν παράδοσιν μετὰ μεγαλυτέρας πιθανότητος τὴν τιμὴν ὅτι ἐγέννησε τὸν ῞Ομηρον. quam rem cumque τμῆσις, ἀντὶ quamcumque rem ...miles περιληπτ. navibus aut equis = terra marique. Agrippa = ὁ Ἀγρίππας (Μ. Οὐιψάνιος ᾽Αγρίππας), διαπρεπὴς στρατηγὸς καὶ πολιτικὸς τῶν Αὐγουστείων χρόνων καὶ στρατιωτικός σύμβουλος τοῦ Αὐγούστου. nos = ὁ ῾Οράτιος καὶ οἱ ἴσης ἀξίας πρὸς αὐτὸν ποιηταὶ (μετριοφροσύνη). conor ρ.= πειρῶμαι, ἐπιχειρῶ. stomachus -i = ὁ στόμαχος, ὁ χόλος. Pelidae ... nescii cedere = τοῦ Πηλείδου ... τοῦ ἀγνοοῦντος νὰ ὑποχωρῇ, τοῦ ἀκάμπτου. duplex Ulixes = τὸ ῾Ομηρικὸν πολύτροπος (διπρόσωπος ἐπὶ τῆς ἐννοίας τῆς πανουργίας). ῾Ο ποιητὴς ὁμολογεῖ ὅτι δὲν δύναται νὰ ποιήσῃ νέαν ᾽Ιλιάδα καὶ ᾽Οδύσσειαν, προκειμένου νὰ ἐγκωμιάσῃ τὰ κατορθώματα τοῦ Ἀγρίππα. saeva Pelopis domus, πρβλ. «Πελοπιδῶν κακά». tenuis -is ἐπίθ. = λεπτὸς, ταπεινὸς. grandis -is ἐπίθ. = ἁδρὸς, ὑψηλός. imbellis (in - bellum), ἐπίθ. = ἀπόλεμος. Ἡ φυσ. σειρὰ εἶναι : Musaque potens imbellis lyrae. veto -ui -itum (α’) = ἀπαγορεύω. detero -trivi -tritum (γ’) = ἀποτρίβω, ἀμβλύνω, βλάπτω. laus = ὁμηρικὸν «κλέα». culpa ingeni = ἡ ἀφυΐα. 

13 - 20

tunica -ae = ὁ χιτὼν. quis scripserit digne? = τὶς ἤθελεν ὑμνήσει ἐπαξίως; (οὐδεὶς πλὴν τοῦ Οὐαρίου). Mars tectus tunica adamantina = ὁ ῎Αρης περιβεβλημένος ἀδαμάντινον χιτῶνα, «χαλκοχίτων»· ἀδάμας κατὰ τοὺς ὁμηρικοὺς χρόνους ἐλέγετο ὁ σκληρὸς χαλκὸς. Meriones = ὁ Μηριόνης, γενναῖος ἡνίοχος τοῦ ᾽Ιδομενέως· ope Palladis (ὅρ. ᾽Ιλιάδ. Ε, 330 - 846). par -is ἐπίθ. = ἴσος. convinium -ii = συμπόσιον. inguis -is = ὄνυξ. ῾Η φυσ. σ. : nos cantamus convinia, nos proelia sectis unguibus virginum acrium in iuvenes : αἱ ἐρωτικαὶ μάχαι νεανίδων καὶ νέων, ὡς ἀναίμακτοι, χαρακτηρίζονται προσφυέστατα ὡς συγκρούσεις γινόμεναι μὲ «κομμένα νύχια». vacuus, ἐπίθ. = κενός. Η σειρὰ εἶναι : (sive) vacui (amore) (sumus), sive quid urimur = εἴτε δὲν εἴμεθα ἐρωτευμένοι εἴτε κάπως μᾶς καίει ὁ ἔρως, «εἴμεθα τσιμπημένοι». non praeter solitum leves = οὐχὶ παρὰ τὴν συνήθειάν μας εὔθυμοι.

4. (X)

1. Mercuri, facunde nepos Atlantis,

qui feros cultus homimum recentum

voce formasti catus at decorae

more palaestrae,

5. te canam, magni Jovis et deorum

nuntium curvaeque lyrae parentem

callidum, quidquid placuit, iocoso

condere furto.

te, boves olim nisi reddidisses

10. per dolum amotas, puerum minaci

voce dum terret, viduus pharetra

risit Apollo.

quin et Atridas, duce te, superbos

ilio dives Priamus relicto

15. Thessalosque ignes et iniqua Troiae

castra fefellit.

tu pias laetis animas reponis

sedibus, virgaque levem coërces

aurea turbam, superis deorum

20. gratus et imis

ΣΧΟΛΙΑ: ΒΙΒΛΙΟΝ Ι - ΩΔΗ Χ

1 - 20.

Facundus, ἐπίθ. = εὐφραδής, λόγιος. Atlas -ntis = ὁ῎Ατλα πατὴρ τῆς μητρὸς τοῦ ῾Ερμοῦ Μαίας. cultus = τὰ ἤθη. catus, ἐπίθ. = νουνεχής. decorus = εὐπρεπής. more decorae palaestrae = διὰ τῆς συνηθείας τῆς εἰσαχθείσης διὰ τῆς παλαίστρας, τῆς διδούσης εἰς τὸ σῶμα χάριν καὶ κομψότητα. furtum -i = κλοπή, ἀπάτη. iocosus = παιγνιώδης, (ἀστεῖος). boves amotas = τὰς ἀπαχθείσας βοῦς (κατὰ τὸν γνωστὸν μῦθον τῆς ἁρπαγῆς τῶν βοῶν τοῦ Ἀπόλλωνος ὑπὸ τοῦ ῾Ερμοῦ). ῾Η φυσικὴ σειρὰ εἶναι : olim Apollo, dum te puerum terret minaci voce nisi boves reddidisses ... risit viduus pharetra. Thessalosque ignes et iniqua Troiae castra fefellit : εἰς τὰ πυρὰ τῶν στρατιωτῶν τοῦ ᾽Αχιλλέως καὶ τὸ ἐχθρικῶς διακείμενον πρὸς τὴν Τροίαν στρατόπεδον εἰσῆλθε κρυφίως (᾽Ιλιάδος Ω στ. 322 κ. ἑξ.). levis turba = τὸ κοῦφον πλῇθος (τὸ πλῆθος τῶν ἐν ᾍδου σκιῶν) (πρβλ. ῾Ερμῆς ψυχοπομπός).