ΑΝΩΜΑΛΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
Επιμελεία της
Μπογατσάς Αλεξάνδρας
Τα ουσιαστικά της αρχαίας ελληνικής που δεν κλίνονται ομαλά διακρίνονται σε: |
1. Ετερόκλιτα. 2. Μεταπλαστά. 3. Ανώμαλα κατά το γένος. 4. Ιδιόκλιτα. 5. Άκλιτα. 6. Ελλειπτικά. |
1. Ετερόκλιτα
Ορισμός: |
Ετερόκλιτα ονομάζονται τα ανώμαλα ουσιαστικά τα οποία: α) σχηματίζονται στον πληθυντικό κατά διαφορετική κλίση. π.χ.: (ενικ.:) ὁ πρεσβευτής – (πληθ.:) οἱ πρέσβεις. β) σχηματίζουν μερικές πτώσεις κατά διαφορετική κλίση ή συγχρόνως κατά την ίδια και κατά διαφορετική κλίση. π.χ.: (ονομ.) ὁ Οἰδίπους – (γεν.) τοῦ Οἰδίποδος / τοῦ Οἰδίπου. |
Τα συνηθέστερα ετερόκλιτα ουσιαστικά είναι τα εξής: ὁ υἱός, ὁ πρεσβευτής, ἡ γυνή, τὸ πῦρ, ὁ χρὼς (= το δέρμα, η επιδερμίδα), ὁ Ἄρης και κλίνονται κατά τον ακόλουθο τρόπο:
Ενικός αριθμός | ||||
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλ. | ὁ υἱὸς τοῦ υἱοῦ / υἱέος τῷ υἱῷ / υἱεῖ τὸν υἱὸν (ὦ) υἱὲ | ὁ πρεσβευτὴς τοῦ πρεσβευτοῦ τῷ πρεσβευτῇ τὸν πρεσβευτὴν (ὦ) πρεσβευτὰ | ἡ γυνὴ τῆς γυναικὸς τῇ γυναικὶ τὴν γυναῖκα (ὦ) γύναι | τὸ πῦρ τοῦ πυρὸς τῷ πυρὶ τὸ πῦρ (ὦ) πῦρ |
Ενικός αριθμός | ||
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλ. | ὁ χρὼς τοῦ χρωτὸς τῷ χρωτὶ / χρῷ τὸν χρῶτα (ὦ) - | ὁ Ἄρης τοῦ Ἄρεως τῷ Ἄρει τὸν Ἄρη / Ἄρην (ὦ) Ἄρες |
Πληθυντικός αριθμός | ||||
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλ. | οἱ υἱοὶ / υἱεῖς τῶν υἱῶν / υἱέων τοῖς υἱοῖς / υἱέσι τοὺς υἱοὺς / υἱέας / υἱεῖς (ὦ) υἱοὶ / υἱεῖς | οἱ πρέσβεις τῶν πρέσβεων τοῖς πρέσβεσι τοὺς πρέσβεις (ὦ) πρέσβεις | αἱ γυναῖκες τῶν γυναικῶν ταῖς γυναιξὶ τὰς γυναῖκας (ὦ) γυναῖκες | τὰ πυρὰ τῶν πυρῶν τοῖς πυροῖς τὰ πυρὰ (ὦ) πυρὰ |
Παρατήρηση:
το ουσιαστικό «ὁ χρὼς» και το κύριο όνομα «ὁ Ἄρης» σχηματίζουν μόνο ενικό αριθμό.
το ουσιαστικό «ὁ χρὼς» και το κύριο όνομα «ὁ Ἄρης» σχηματίζουν μόνο ενικό αριθμό.
(Για τα ετερόκλιτα ουσιαστικά βλ. και Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, σελ. 89-90, παρ.149). |
2. Μεταπλαστά
Ορισμός: |
Μεταπλαστά ονομάζονται τα ανώμαλα ουσιαστικά τα οποία κλίνονται σε όλες τις πτώσεις κατά μία ορισμένη κλίση αλλά το θέμα τους μεταβάλλεται - μεταπλάσσεται σε ορισμένες πτώσεις. |
Τα συνηθέστερα μεταπλαστά ουσιαστικά είναι τα εξής: ἡ ναῦς, ἡ χείρ, ἡ κλείς, ὁ μάρτυς, ὁ, ἡ κύων, ὁ Ζεύς , τὸ οὖς, τὸ ὕδωρ, τὸ δόρυ, τὸ φρέαρ και κλίνονται κατά τον ακόλουθο τρόπο:
Ενικός αριθμός | |||
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλ. | ἡ ναῦς τῆς νεὼς τῇ νηὶ τὴν ναῦν (ὦ) ναῦ | ἡ χεὶρ τῆς χειρὸς τῇ χειρὶ τὴν χεῖρα (ὦ) χεὶρ | ἡ κλεὶς τῆς κλειδὸς τῇ κλειδὶ τὴν κλεῖδα / κλεῖν (ὦ) κλεὶς |
Πληθυντικός αριθμός | |||
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλ. | αἱ νῆες τῶν νεῶν ταῖς ναυσὶ(ν) τὰς ναῦς (ὦ) νῆες | αἱ χεῖρες τῶν χειρῶν ταῖς χερσὶ(ν) τὰς χεῖρας (ὦ) χεῖρες | αἱ κλεῖδες τῶν κλειδῶν ταῖς κλεισὶ(ν) τὰς κλεῖδας / κλεῖς (ὦ) κλεῖδες |
Ενικός αριθμός | |||
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλ. | ὁ μάρτυς τοῦ μάρτυρος τῷ μάρτυρι τὸν μάρτυρα (ὦ) μάρτυς | ὁ, ἡ κύων τοῦ, τῆς κυνὸς τῷ, τῇ κυνὶ τὸν, τὴν κύνα (ὦ) κύον | ὁ Ζεὺς τοῦ Διὸς τῷ Διὶ τὸν Δία (ὦ) Ζεῦ |
Πληθυντικός αριθμός | |||
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλ. | οἱ μάρτυρες τῶν μαρτύρων τοῖς μάρτυσι τοὺς μάρτυρας (ὦ) μάρτυρες | οἱ, αἱ κύνες τῶν κυνῶν τοῖς, ταῖς κυσὶ(ν) τοὺς, τὰς κύνας (ὦ) κύνες | |
Ενικός αριθμός | ||||
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλ. | τὸ οὖς τοῦ ὠτὸς τῷ ὠτὶ τὸ οὖς (ὦ) οὖς | τὸ ὕδωρ τοῦ ὕδατος τῷ ὕδατι τὸ ὕδωρ (ὦ) ὕδωρ | τὸ δόρυ τοῦ δόρατος τῷ δόρατι τὸ δόρυ (ὦ) δόρυ | τὸ φρέαρ τοῦ φρέατος τῷ φρέατι τὸ φρέαρ (ὦ) φρέαρ |
Πληθυντικός αριθμός | ||||
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλ. | τὰ ὦτα τῶν ὤτων τοῖς ὠσὶ(ν) τὰ ὦτα (ὦ) ὦτα | τὰ ὕδατα τῶν ὑδάτων τοῖς ὕδασι(ν) τὰ ὕδατα (ὦ) ὕδατα | τὰ δόρατα τῶν δοράτων τοῖς δόρασι(ν) τὰ δόρατα (ὦ) δόρατα | τὰ φρέατα τῶν φρεάτων τοῖς φρέασι(ν) τὰ φρέατα (ὦ) φρέατα |
Παρατήρηση:
το κύριο όνομα «ὁ Ζεὺς» σχηματίζει μόνο ενικό αριθμό
το κύριο όνομα «ὁ Ζεὺς» σχηματίζει μόνο ενικό αριθμό
(Για τα μεταπλαστά ουσιαστικά βλ. και Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, σελ.90-92, παρ.150). |
3. Ανώμαλα κατά το γένος
Ορισμός: |
Ετερογενή ονομάζονται τα ανώμαλα ουσιαστικά που έχουν: α) στον πληθυντικό αριθμό διαφορετικό γένος από ό,τι στον ενικό. π.χ.: (ενικ.:) ὁ λύχνος – (πληθ.:) τὰ λύχνα. β) δύο γένη στον πληθυντικό αριθμό. π.χ.: (ενικ.:) ὁ σταθμὸς – (πληθ.:) οἱ σταθμοὶ και τὰ σταθμά. |
Ετερογενή ουσιαστικά είναι τα παρακάτω, τα οποία σχηματίζουν ενικό και πληθυντικό ως εξής:
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ | ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
ὁ λύχνος ὁ σῖτος ὁ δεσμὸς ὁ σταθμὸς τὸ στάδιον | τὰ λύχνα τὰ σῖτα οἱ δεσμοὶ και τὰ δεσμὰ οἱ σταθμοὶ και τὰ σταθμὰ τὰ στάδια και οἱ στάδιοι |
Ορισμός: |
Διπλογενή ονομάζονται τα ουσιαστικά που έχουν δύο γένη στον ενικό αριθμό. π.χ.: (ενικ.:) ὁ ζυγὸς και τὸ ζυγὸν – (πληθ.:) τὰ ζυγά. |
4. Ιδιόκλιτα
Ορισμός: | |
Ιδιόκλιτα ονομάζονται τα ανώμαλα ουσιαστικά τα οποία δεν κλίνονται σύμφωνα με μία από τις τρεις κλίσεις, αλλά κλίνονται με ιδιαίτερο τρόπο.
|
5. Άκλιτα
Ορισμός: | |
Άκλιτα ονομάζονται τα ανώμαλα ουσιαστικά τα οποία δεν κλίνονται, διατηρούν δηλαδή σε όλες τις πτώσεις τον ίδιο τύπο.
|
6. Ελλειπτικά
Ορισμός: | |
Ελλειπτικά ονομάζονται τα ανώμαλα ουσιαστικά τα οποία είναι εύχρηστα μόνο σε ορισμένες πτώσεις.
|
Ασκήσεις γραμματικής
ΑΣΚΗΣΗ 1
Να συμπληρώσετε τα κενά με τους κατάλληλους τύπους των ονομάτων:
Ενικός
Ονομ.: ἡ γυνὴ
Γεν.: .......... τῆς χειρὸς .......... ..........
Δοτ.: .......... .......... .......... ..........
Αιτ.: .......... τὸ στάδιον ..........
Κλητ.: .......... (ὦ) υἱὲ .......... (ὦ) οὖς
Πληθυντικός
Ονομ.: .......... αἱ νῆες ..........
Γεν.: τῶν πυρῶν .......... τῶν σταθμῶν
Δοτ.: .......... ..........
Αιτ.: .......... .......... τὰ σῖτα
Κλητ.: ..........
Λύση
Ενικός
Ονομ.: ἡ γυνὴ
Γεν.: τοῦ υἱοῦ / υἱέος τῆς χειρὸς τοῦ σταδίου τοῦ ὠτὸς
Δοτ.: τῇ γυναικὶ τῷ υἱῷ / υἱεῖ τῷ σταδίῳ τῷ ὠτὶ
Αιτ.: τὴν χεῖρα τὸ στάδιον
Κλητ.: (ὦ) γύναι (ὦ) υἱὲ (ὦ) χεὶρ (ὦ) οὖς
Πληθυντικός
Ονομ.: τὰ πυρὰ αἱ νῆες οἱ σταθμοὶ / τὰ σταθμὰ
Γεν.: τῶν πυρῶν τῶν νεῶν τῶν σταθμῶν
Δοτ.: τοῖς πυροῖς τοῖς σίτοις
Αιτ.: τὰς ναῦς τοὺς σταθμοὺς / τὰ σταθμὰ τὰ σῖτα
Κλητ.: (ὦ) σῖτα
ΑΣΚΗΣΗ 2
Να μεταφέρετε τους παρακάτω τύπους στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού.
τὸν πρεσβευτὴν
τὰ πυρὰ (αιτ.)
ἡ γυνὴ
τῷ μάρτυρι
τῶν κυνῶν
(ὦ) κλεὶς
τὸν λύχνον
τὰ ζυγὰ (ονομ.)
(ὦ) στάδιον
Λύση
τὸν πρεσβευτὴν → τοὺς πρέσβεις
τὰ πυρὰ (αιτ.) → τὸ πῦρ
ἡ γυνὴ → αἱ γυναῖκες
τῷ μάρτυρι → τοῖς μάρτυσι(ν)
τῶν κυνῶν → τοῦ κυνὸς
(ὦ) κλεὶς → (ὦ) κλεῖδες
τὸν λύχνον → τὰ λύχνα
τὰ ζυγὰ (ονομ.) → ὁ ζυγὸς / τὸ ζυγὸν
(ὦ) στάδιον → (ὦ) στάδια / στάδιοι
ΑΣΚΗΣΗ 3
Να μεταφέρετε τις παρακάτω συνεκφορές στις ζητούμενες πτώσεις:
ἡ σώφρων γυνὴ
γενική ενικού
δοτική πληθυντικού
πᾶν πῦρ
δοτική ενικού
αιτιατική πληθυντικού
ὁ σοφὸς πρεσβευτὴς
κλητική ενικού
αιτιατική πληθυντικού
ἡ μέλαινα ναῦς
αιτιατική ενικού
γενική πληθυντικού
ἡ χρυσῆ χεὶρ
δοτική ενικού
ονομαστική πληθυντικού
τὸ ἄφθονον ὕδωρ
γενική ενικού
δοτική πληθυντικού
ὁ ἄφρων μάρτυς
γενική ενικού
δοτική πληθυντικού
Λύση
ἡ σώφρων γυνὴ
γενική ενικού: τῆς σώφρονος γυναικὸς
δοτική πληθυντικού: ταῖς σώφροσι γυναιξὶ
πᾶν πῦρ
δοτική ενικού: παντὶ πυρὶ
αιτιατική πληθυντικού: πάντα πυρὰ
ὁ σοφὸς πρεσβευτὴς
κλητική ενικού: (ὦ) σοφὲ πρεσβευτὰ
αιτιατική πληθυντικού: τοὺς σοφοὺς πρέσβεις
ἡ μέλαινα ναῦς
αιτιατική ενικού: τὴν μέλαιναν ναῦν
γενική πληθυντικού: τῶν μελαινῶν νεῶν
ἡ χρυσῆ χεὶρ
δοτική ενικού: τῇ χρυσῇ χειρὶ
ονομαστική πληθυντικού: αἱ χρυσαῖ χεῖρες
τὸ ἄφθονον ὕδωρ
γενική ενικού: τοῦ ἀφθόνου ὕδατος
δοτική πληθυντικού: τοῖς ἀφθόνοις ὕδασι(ν)
ὁ ἄφρων μάρτυς
γενική ενικού: τοῦ ἄφρονος μάρτυρος
δοτική πληθυντικού: τοῖς ἄφροσι μάρτυσι(ν)
ΑΣΚΗΣΗ 4
Να συμπληρώσετε τα κενά των περιόδων με τους τύπους των ονομάτων: γυνή και παῖς, όπως ζητούνται εντός των παρενθέσεων
α. Ὦ ……..(γυνή, κλ. εν.), ἔφη, ὄνομα δέ σοι τί ἐστίν;
β. Σύν τε γὰρ ………. (γυνή, δοτ. πληθ.) καὶ …………(παῖς, δοτ.πληθ.) ἐθεώρουν.
γ. Οὔτε τὸν …… (παῖς, αιτ.εν.) τὸν ἡμέτερον παρέλαβες.
δ. Ὁ δὲ Σόλων ὁ τῶν νομοθετῶν ἐνδοξότατος γέγραφεν ἀρχαίως καὶ σεμνῶς περὶ τῆς ………..( γυνή, γεν. πληθ.) εὐκοσμίας.
ε. Ἀνδρὶ καὶ ………. (γυνή, δοτ. εν.) φιλία δοκεῖ κατὰ φύσιν ὑπάρχειν.
Λύση
α. γύναι
β. γυναιξὶ - παισὶ
γ. παῖδα
δ. γυναικῶν
ε. γυναικὶ
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου