ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ Ερωτόκριτος

ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ

Ερωτόκριτος

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

Οι αξίες της γνώσης και της αρετής

Η αξεπέραστη κοινωνική διαφορά ως εµπόδιο στο γάµο των δύο νέων

Το αποτυχηµένο προξενιό και η δύναµη της βασιλικής βίας

Η πολεµική ορµή και ο επικός χαρακτήρας του Ερωτόκριτου

Η υπόθεση του έργου. Ο Ερωτόκριτος χωρίζεται σε πέντε μέρη και τα γεγονότα διαδραματίζονται στην αρχαία Αθήνα, μια πόλη μυθική και συμβατική και όχι όπως είναι γνωστή από την ιστορία: Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηρακλής έχει μια πανέμορφη μοναχοκόρη, την Αρετούσα, την οποία ερωτεύεται ο Ερωτόκριτος, γιος του συμβούλου του βασιλιά Πεζόστρατου, και η βασιλοπούλα ανταποκρίνεται στην αγάπη του* ο βασιλιάς, για να διασκεδάσει την κόρη του, οργανώνει μια γιόστρα (κονταρομαχίες), στην οποία τελικός νικητής αναδεικνύεται ο Ερωτόκριτος. Σε μιαν από τις συναντήσεις τους οι δύο νέοι παίρνουν την απόφαση να ζητηθεί από το βασιλιά να παντρευτούν. Όταν όμως ο Πεζόστρατος τολμάει να κάνει λόγο στο βασιλιά για το γάμο των παιδιών τους, εκείνος εξοργίζεται με το θράσος του και εξορίζει τον Ερωτόκριτο, ενώ παράλληλα φυλακίζει την Αρετούσα, επειδή αρνήθηκε να τον υπακούσει και να παντρευτεί το πριγκιπόπουλο του Βυζαντίου. Στη συνέχεια ο βασιλιάς των Βλάχων εισβάλλει στη χώρα του Ηράκλη και όταν το μαθαίνει ο Ερωτόκριτος, πηγαίνει μεταμφιεσμένος στο πεδίο της μάχης, όπου σε μια αποφασιστική μονομαχία σώζει το βασίλειο της Αθήνας από τη σκλαβιά και το βασιλιά από την ήττα και την αιχμαλωσία. Ο Ηρακλής από ευγνωμοσύνη προσφέρει στον άγνωστο σωτήρα του όλο το βασίλειο και τα πλούτη του. Ο Ερωτόκριτος όμως δεν τα δέχεται* ζητάει την Αρετούσα για γυναίκα του και πηγαίνει και τη βρίσκει στη φυλακή. Αλλά εκείνη, πιστή στον αγαπημένο της, αρνείται* όταν όμως ο Ερωτόκριτος αποκαλύπτεται, όλα τελειώνουν με αίσιο τρόπο θριαμβεύει ο έρωτας.

Ο ποιητής αφηγητής. Ο ποιητής είναι ο αφηγητής της ιστορίας. Γνωρίζει τα πάντα, κατευθύνει την εξέλιξη της ιστορίας, σχολιάζει και κρίνει τα γεγονότα και τα πρόσωπα και δίνει το λόγο στους ήρωες, οι οποίοι διεκπεραιώνουν τους ρόλους τους λέγοντας σε ευθύ λόγο ο καθένας τα λόγια του. Στον Ερωτόκριτο ο ποιητής προαναγγέλλει κάθε φορά την παρουσία του στα αφηγηματικά μέρη του έργου, βάζοντας τη λέξη «Ποιητής», όταν ο λόγος περνάει σ' εκείνον, όπως βάζει τα ονόματα των ηρώων του πριν από τα λόγια τους στα διαλογικά μέρη. 

ΠΡΩΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ (Γ.891-936)

Οι ενέργειες του Πεζόστρατου

Ο ποιητής-αφηγητής παρουσιάζει με αριστοτεχνικό τρόπο [1] την πορεία και τα στάδια που ακολούθησε ο Πεζόστρατος από τη στιγμή κατά την οποία άρχισε να μιλάει στο βασιλιά ως τη στιγμή που του έκανε την πρόταση για το γάμο των παιδιών τους. Έτσι:

·         Στην αρχή ο ποιητής-αφηγητής αναφέρεται συγκεφαλαιωτικά στα επιχειρήματα και στις περιστροφές του Πεζόστρατου, για τις οποίες έχει ήδη μιλήσει παραπάνω: ή φέρνε ξόμπλια απόμακρα, πράματα περασμένα καθώς και παραβολές.

·         Ύστερα από το «τι» (από αυτά που έλεγε ο Πεζόστρατος, για να προετοιμάσει το έδαφος), ο ποιητής-αφηγητής έρχεται στο «πώς», στον τρόπο με τον οποίο τα έλεγε ο Πεζόστρατος. Τα έλεγε λοιπόν έναν ένα και αγάλια αγάλια.

·         Στη συνέχεια ο Πεζόστρατος πλησιάζει στην κρίσιμη στιγμή: σώνει, ήρχισε να ξαμώνει.

·         Όμως την τελευταία στιγμή ο Πεζόστρατος διστάζει και αμφιταλαντεύεται: ενώ δυο τρεις φορές αποπειράται να μιλήσει, τον συγκρατεί και τον εμποδίζει η εσωτερική φωνή της σύνεσης {οπίσω τον εγιάγερνε κι εκράτειε τον η γνώση. Ο ποιητής σ' αυτό το σημείο προσωποποιεί τη σύνεση, για να υπογραμμίσει τη δύναμη της εσωτερικής αντίστασης του Πεζόστρατου.

·         Το προτελευταίο στάδιο των ενεργειών του Πεζόστρατου είναι η οριστική πλέον λήψη της απόφασης για την πρόταση του γάμου, για να αποκαλύψει όσα έκρυβε ως αυτή τη στιγμή (ενίκησεν η αγάπη τον παιδιού τον και φανερώνει τα κουρφά και τα χωστά του νου τον). Η αποκάλυψη του μυστικού παρουσιάζεται πιο ζωηρά και παραστατικά με το δραματικό ενεστώτα[2] του ρήματος φανερώνει.

·         Τέλος τολμάει και ξεστομίζει την προξενιά του γάμου.

- Και η αντίδραση του βασιλιά προμηνύεται αφηγηματικά με την παραστατικότητα του δραματικού ενεστώτα: του λέγει ο ρήγας.

Οι διαφορές δύο πατεράδων στο ζήτημα της «οικογενειακής ευτυχίας»

α. Ο Πεζόστρατος αγαπάει το γιο του, υποφέρει που τον βλέπει να βασανίζεται από τον καημό της αγάπης και θέλει να τον δει ευτυχισμένο. Έτσι, παρακάμπτει όλους τους ενδοιασμούς του και του κάνει το χατίρι να πάει στο βασιλιά και να ζητήσει σε γάμο την Αρετούσα, έχοντας την επίγνωση ότι η κοινωνική διαφορά ανάμεσα στις δύο οικογένειες ήταν μεγάλη. Είναι βέβαιος ότι θα προσκρούσει στην άρνηση αλλά και στην οργή του βασιλιά, ωστόσο νικάει η πατρική αγάπη και τον κάνει τολμηρό. Έτσι, υποβάλλει το αίτημα του, διακινδυνεύοντας ακόμα και τη θέση του μέσα στο παλάτι (εργαζόταν ως σύμβουλος του βασιλιά). Η οικογενειακή λοιπόν ευτυχία για τον Πεζόστρατο δεν είναι συνάρτηση του πλούτου, της εξουσίας ή άλλων εξωτερικών παραγόντων, αλλά συνίσταται στην ευτυχία των μελών της οικογένειας, ενώ οι πιο σημαντικές αξίες για ένα νέο (ή τα πιο σημαντικά προσόντα για έναν υποψήφιο γαμπρό) σύμφωνα με τον Πεζόστρατο είναι η αρετή, η σύνεση να είναι ο νέος «γνωστικός»), η αντρεία και η ομορφιά.

β. Ο βασιλιάς από την άλλη στοχεύει σε ένα γάμο με ένα βασιλόπουλο από μια πλούσια και ισχυρή χώρα, έχοντας απώτερο σκοπό να ενισχύσει την πολιτική του θέση και να εξασφαλίσει ειρήνη στο βασίλειο του. Το αξίωμα του βασιλιά έχει παραμερίσει το ρόλο του πατέρα και η οικογενειακή ευτυχία είναι υποταγμένη στα κρατικά συμφέροντα και στις πολιτικές σκοπιμότητες. Εμπόδιο στην πραγμάτωση του στόχου του για ένα μελλοντικό πετυχημένο προξενιό είναι ο έρωτας της Αρετούσας με τον Ερωτόκριτο και ο βασιλιάς ασκεί με σκληρό και αυταρχικό τρόπο την εξουσία του για να τον αποτρέψει. Όπως λοιπόν μπορούμε εύκολα να υποθέσουμε, βλέπει το γάμο της κόρης του κάτω από το πρίσμα πολιτικών σκοπιμοτήτων και επομένως αυτά που έχουν αξία για έναν υποψήφιο γαμπρό είναι η εξουσία, η πολιτική και στρατιωτική δύναμη και τα πλούτη - και αυτά δεν τα διαθέτει βέβαια ο γιος του Πεζόστρατου.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ (Γ. 1003-10038)

Τα επικά στοιχεία του αποσπάσματος

Ολόκληρο το δεύτερο απόσπασμα έχει επικό (= ηρωικό) χαρακτήρα, καθώς κινείται σε μιαν ατμόσφαιρα πολεμικής έντασης, με την προβολή της σφοδρότητας της μάχης, και αναδεικνύει τη γενναιότητα και τον ηρωισμό του Ερωτόκριτου ως πολεμιστή. Τα επικά στοιχεία του αποσπάσματος είναι:

·         Οι φράσεις που αποδίδουν το κλίμα του πολέμου με τις αντίστοιχες εικόνες

·         Οι οπτικές και ακουστικές πολεμικές εικόνες

·         Η ηρωική εμφάνιση του ετοιμοπόλεμου Ερωτόκριτου, που ορμάει στη μάχη καβάλα στο άλογο του

·         Οι δυο (στ.1013-1019 και1025-1036) ) πλατιές παρομοιώσεις[3] , που μας παραπέμπουν σε αντίστοιχες ηρωικές στιγμές της Ιλιάδας

·         Το περιεχόμενο του στ. 1020 (οπού όποιος κι αν εγλίτωκε με φόβο το εδηγάτο), που δίνει θρυλική διάσταση στην πολεμική ορμή του Ερωτόκριτου.

Η γενναιότητα του Ερωτόκριτου.

Στη μάχη ανάμεσα στους Αθηναίους και στους Βλάχους προβάλλεται η ξεχωριστή γενναιότητα του Ερωτόκριτου στα παρακάτω σημεία:

·         Μόλις άκουσε τις σάλπιγγες της μάχης, χωρίς να περιμένει ειδοποίηση, ανέβηκε στο άλογο του και όρμησε στον κάμπο όπου γινόταν η μάχη.

·         Εξολόθρευσε τους εχθρούς κι έτσι έγινε θρύλος: όποιος γλίτωσε από αυτή τη μάχη διηγιόταν στο μέλλον με φόβο αυτή την επέλαση του ήρωα.

·         Εκεί που οι Αθηναίοι πιέζονταν από τους Βλάχους, ο Ερωτόκριτος ανέτρεψε την κατάσταση μόλις εμφανίστηκε ορμητικός και άγριος ωσάν αϊτός.

·         Επέδειξε πολεμικό μένος και πρωτοφανή αγριότητα, ξαφνιάζοντας έτσι τους εχθρούς, οι οποίοι κατάλαβαν ότι επάψαν τα παιγνίδια!

Τα θλιβερά μαντάτα-Αποχαιρετισμός 
Μια πολύ ωραία ερωτική (;) ερμηνεία αυτού του τμήματος του Ερωτόκριτου από τον Γιάννη Χαρούλη!

 Μια πιο αυστηρή αλλά οπωσδήποτε κλασική ερμηνεία του ίδιου αποσπάσματος από το Νίκο Ξυλούρη

---

 [1]. Ο ποιητής, παρακολουθώντας από κοντά τις μελετημένες κινήσεις του ήρωα, καταγράφει την ψυχική του αναστάτωση και την πάλη ανάμεσα στην αγάπη για το γιο του και στο φόβο του για την αντίδραση του βασιλιά. Θα λέγαμε ότι ο ποιητής αποδίδει την πιο δύσκολη στιγμή για τον ήρωα του. Είναι η στιγμή κατά την οποία εκείνος βγαίνει από τη δύσκολη θέση υποβάλλοντας στο βασιλιά το επίμαχο αίτημα του προξενιού (και φανερώνει τα κουρφά και τα χωστά του νου του). Ωστόσο, τα λόγια που δυσκολεύτηκε τόσο να ξεστομίσει ο Πεζόστρατος ο ποιητής-αφηγητής, με πολλή τέχνη, δεν τα βάζει στο στόμα του ούτε αναλαμβάνει ο ίδιος να τα μεταφέρει αυτολεξεί, αλλά τα παρουσιάζει σε έμμεση αφήγηση (ως ενεχάσκισε να πει την προξενιά του γάμου

 [2]Με το δραματικό ενεστώτα παρουσιάζονται τα γεγονότα σα να γίνονται τη στιγμή της αφήγησης, μπροστά στον αναγνώστη. Μ’ αυτό το τον τρόπο δίνεται στο λόγο δραματικότητα , παραστατικότητα και ζωντάνια.

 [3]Ιδιαίτερο γνώρισμα της επικής αφήγησης είναι οι διεξοδικές πολύστιχες παρομοιώσεις, που παρεμβάλλονται συχνά μέσα στην κύρια διήγηση σαν ξεχωριστές ιστορίες ή εικόνες. Αυτές οι παρομοιώσεις, με τις οποίες παρομοιάζονται οι ενέργειες του ανθρώπου κυρίως με τα φαινόμενα και τα στοιχεία της φύσης, δίνουν επική διάσταση σε κάποιες πράξεις ή ιδιότητες ενός ήρωα, καθώς τις παρουσιάζουν πάνω από τα ανθρώπινα όρια και με εντυπωσιακές εικόνες. Οι «πλατιές παρομοιώσεις», που ανήκουν στα κύρια εκφραστικά μέσα της ομηρικής Ιλιάδας, χρησιμοποιούνται και στα επικά μέρη του Ερωτόκριτου.