Ἡ Συνάντησις τοῦ Πριάμου καί τοῦ Ἀχιλλέως (Ραψωδία Ω 468-677)

επιμελεία του
ΣΤΑΘΗ ΜΑΝΑΤΟΥ

1. Το θέμα του σεβασμού προς το γέρο πατέρα είναι ένα από τα τέσσερα παραδοσιακά επικά θέματα (όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενες αναρτήσεις σχετικές με την Ιλιάδα) που συνθέτουν την Ιλιάδα.. Το θέμα του γέρου-πατέρα με τα άσπρα μαλλιά χρησιμοποιείται ως φόντο, μαζί με το θάνατο, για να προβάλλεται περισσότερο η νεότητα και το σφρίγος. Είναι αυτονόητο ότι ο ρόλος του πατέρα γίνεται τραγικός. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ιλιάδα αρχίζει με το θέμα του ικέτη-πατέρα Χρύση που έρχεται στον Αγαμέμνονα να ζητήσει με λύτρα την κόρη του (Α 12 κ.ε.) και κλείνει με το θέμα του ικέτη πατέρα Πρίαμου που έρχεται στον Αχιλλέα να ζητήσει με λύτρα το νεκρό παιδί του (Ω 322 κ.ε.). Είναι αποδεκτό από όλους ότι η σκηνή της συνάντησης του Αχιλλέα, του νέου πολεμιστή, με τον ικέτη πατέρα παρέχει την πιο ανεπτυγμένη μορφή του θεματικού αυτού πυρήνα, γιατί τιμάται ο γέρος, ενώ ατιμάζεται στην πρώτη συνάντηση, στο πρόσωπο του Χρύση. Από την άποψη αυτή η λύση που δίνεται με την ικανοποίηση της ικεσίας του γηραιού Πρίαμου από τον Αχιλλέα δεν είναι μόνο ποιητικά εξαίρετη, αλλά και αποτελεί υπέροχο μνημείο τιμής προς τα γηρατειά. 

 

 

2. Το θέμα της ικεσίας και ο Αχιλλέας . Η σημαντικότερη ικεσία στο ιλιαδικό έπος είναι εκείνη τον Πριάμου στη σκηνή τον Αχιλλέα με τα Έκτορος λύτρα Ω 468-676. Αρχικά ο Αχιλλέας είναι πολύ σκληρός, στη συνέχεια παρατηρείται αλλαγή. Η ψυχογράφηση του Αχιλλέα παρουσιάζει έντονες μεταπτώσεις, κινδυνεύει να αποτύχει η ικεσία για την επιτυχία της οποίας υπάρχει και θεϊκή παρέμβαση (οργή, θυμό, αλλά και πόνο και σεβασμό στο νεκρό Έκτορα και το γέροντα πατέρα του). Ο πόνος του Αχιλλέα για τον Πάτροκλο και τον μη νόστο έστω και νεκρού τον έχει εξαγριώσει, αλλά και η σκέψη του γέροντα πατέρα του, τον οποίο ο ίδιος ως ολιγόζωος δεν θα γεροκομήσει, τον ευαισθητοποιούν στη συμπεριφορά του προς τον Πρίαμο. Έτσι, μέσα σ' ένα πολεμικό έπος προβάλλονται στάσεις και πράξεις που είναι πανανθρώπινες. Εκείνο που προέχει είναι η ανθρωπιά και οι αξίες που αναδεικνύονται από ένα πολεμικό, όπως είναι το ιλιαδικό, έπος: σεβασμός στο γέροντα, στον πατέρα, ευαισθησία στον ανθρώπινο πόνο, έμμεση αναγνώριση της αξίας του νεκρού εχθρού (νεκρόδειπνα, εκεχειρία και φίλιωμα με τον Πρίαμο για να αποδοθούν οι νεκρικές τιμές στον Έκτορα). Ο Πρίαμος κατά την ικεσία φιλάει τα ανδροφόνα χέρια τον Αχιλλέα, αναφερόμενος στο θάνατο των παιδιών τον και κυρίως τον Έκτορα, προβάλλει το δικό τον πόνο, ενώ συγχρόνως απευθύνεται στην ευαισθησία τον Αχιλλέα σε σχέση με την πατρική αγάπη και τα γηρατειά. 

 

 

Η ικεσία του Πρίαμου

Αξίζει να προσεχθούν η στάση και τα λόγια τον γέρο Πρίαμου, η αναγνώριση της αξίας του αντιπάλου και η δημιουργία της συγκινησιακής ατμόσφαιρας, που οδηγεί σε επιτυχία την ικεσία. Είναι αξιοσημείωτο για τον αναγνώστη ότι μπορεί να εμπλακεί συναισθηματικά συμμετέχοντας στον πόνο και το κλάμα και των δύο δρώντων προσώπων της σκηνής της ικεσίας, καθώς κλαίνε ο καθένας για δικό τον λόγο, ο μεν Πρίαμος για τον Έκτορα, ο δε Αχιλλέας για τον Πάτροκλο και επειδή θυμάται το γέροντα πατέρα τον. Είναι αξιοσημείωτο ότι στα Έκτορος λύτρα ανυψώνεται στη συνείδηση τον αναγνώστη ο Αχιλλέας που συμπεριφέρεται με υιική φροντίδα στον Πρίαμο. Σημαντικό στοιχείο είναι η τιμή που αποδίδει ο Αχιλλέας στο νεκρό Έκτορα, καθώς μόνος του τον βάζει στο νεκρικό κρεβάτι αναγνωρίζοντας έτσι την ανδρεία και τη φιλοπατρία του. Έχοντας, όμως, στο προσκήνιο την εκδίκηση τον εχθρού για το θάνατο τον φίλου του Πατρόκλου, νιώθει ενοχές, τον παρακαλεί να μη θυμώσει για την απόδοση τον νεκρού και την αποδοχή των λύτρων εξευμενίζοντάς τον με προσφορές από τα καλύτερα λύτρα τον Έκτορα. Ακολουθεί το μικρό νεκρόδειπνο κι ο αμοιβαίος αλληλοσεβασμός που μεγιστοποιείται με τη φροντίδα για τον ύπνο τον Πριάμου (ετερότητα). Τα όρια ανάμεσα σε εχθρό και φίλο έχουν ελαχιστοποιηθεί μπροστά στην πατρική αγάπη και το σεβασμό στον νεκρό. Αυτά που συγκροτούν απόδειξη ανθρωπιάς εκ μέρους του Αχιλλέα, η οποία ολοκληρώνεται με την προσφερόμενη εκεχειρία για να τιμηθεί επάξια ο νεκρός Έκτορας.

 

 

στ. 517-551: στον παρηγορητικό λόγο του Αχιλλέα προς τον Πρίαμο βασικό ρόλο παίζει η καρτερία (η υπομονή) ως τρόπος αντίδρασης στα βάσανα, καθώς και η άποψη ότι ο πόνος είναι κοινός για όλους τους ανθρώπους. Ο μύθος των δύο πιθαριών έχει γνωμικό χαρακτήρα, εκφράζει δηλαδή τη γενική άποψη ότι σε όλους τους θνητούς αναλογεί, σύμφωνα με τη θεϊκή βούληση, ένα αναπόφευκτο μερίδιο βασάνων. Όμως μερικοί άνθρωποι βρίσκονται σε χειρότερη μοίρα, επειδή είναι συνεχώς δυστυχισμένοι, σε αντίθεση με άλλους που περνούν περιόδους δυστυχίας και ευτυχίας. Οι στοχασμοί του Αχιλλέα ταιριάζουν τόσο με τη ζωή του Πηλέα (535-542) και του Πρίαμου (543-548) όσο και με την τωρινή κατάσταση του ίδιου του ήρωα. Το γεγονός ότι ο Αχιλλέας ευσπλαχνίζεται τον Πρίαμο δηλώνει ότι έχει αποδεχθεί τον πόνο ως αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης ζωής (στ. 525-526) και επομένως έχει συμβιβαστεί με την ιδέα του θανάτου του Πάτροκλου.

 

 

στ. 588-589: εντύπωση προκαλεί η τρυφερότητα και η φροντίδα που δείχνει εδώ ο Αχιλλέας για το νεκρό Έκτορα* είναι φανερή η διάθεση του ποιητή να αποκαταστήσει τον κορυφαίο ήρωα των Αχαιών και να μην τον αφήσει ηθικά γυμνό. Ο λόγος και η συμπεριφορά του Αχιλλέα οδηγούν στην κάθαρση μετά την απάνθρωπη και ιδιαίτερα σκληρή συμπεριφορά του απέναντι στο νεκρό Έκτορα.

 

 

στ. 587-589:το καθαρτήριο λουτρό ήταν τυπικό μοτίβο σε σκηνές φιλοξενίας και σε νεκρικές τελετές. Στην προκειμένη περίπτωση ωστόσο, το λουτρό δε χρειαζόταν, αφού το νεκρό σώμα του Έκτορα είχε διατηρηθεί καθαρό και αναλλοίωτο ύστερα από τη φροντίδα των θεών. Αυτό είχε βεβαιώσει και στον Πρίαμο ο Ερμής: (Ω στ.413-420)

Σύμφωνα με τις αντιλήψεις του ομηρικού κόσμου για το θάνατο, μέσω της κηδείας η ψυχή μεταβαίνει στον οίκο του Άδη, ενώ το σώμα, που είναι φθαρτό, παραδίδεται στη φθο­ρά. Οι αρχαίοι

για να προστατέψουν το νεκρό από τη σήψη έπλεναν το σώμα του, το άλειφαν με λάδι και το έντυναν με σάβανα. Αν το σώμα είχε τραύματα, το εξάγνιζαν ραντίζοντας το με αλεύρι.

Ο Αχιλλέας κρατά το σώμα του Εκτορα

στ. 601 κ.εξ.: το φαγητό, τυπικό στοιχείο φιλοξενίας, ενισχύει στην προκείμενη περίπτωση τους δεσμούς συμπάθειας και φιλίας ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Πρίαμο. Επιπλέον, όπως φαίνεται και από το παράδειγμα της Νιόβης, το φαγητό εδώ δηλώνει ότι οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να ζουν υπομένοντας τον πόνο τους.

 

 

στ, 608 ισώνετο : προσπαθούσε να εξισωθεί. Η Νιόβη, γυναίκα του βασιλιά της Θήβας Αμφίονα, υπερηφανευόταν ότι είχε περισσότερα παιδιά από τη Λητώ και έτσι τιμωρήθηκε σκληρά για την αλαζονεία της. Όπως τα παιδιά της Νιόβης βρήκαν το θάνατο από τον Απόλλωνα και την Αρτεμη, τα δύο παιδιά της Λητώς, έτσι και πολλοί γιοι του Πρίαμου θανατώθηκαν από τον Αχιλλέα, το μοναχογιό του Πηλέα (Ω στ. 520-539}.

στ. 630 κ.εξ.: ο αλληλοθαυμασμός των δύο αντιπάλων προβάλλει έντονα το νόημα και το περιεχόμενο του ομηρικού ανθρωπισμού, ενώ παράλληλα καταδικάζει τον πόλεμο που χωρίζει τους ανθρώπους.

 

 

στ.667 τον τάφον τον τύμβο. Σύμφωνα με τα ομηρικά έθιμα της ταφής, το σώμα του νεκρού αφού πλυθεί και ντυθεί με τα κατάλληλα ενδύματα, παραδίνεται στις φλόγες της νεκρικής πυράς. Στη συνέχεια,τα οστά συσκευάζονται μέσα σε στρώματα λίπους. Τέλος, τοποθετούνται σε ένα χρυσό δοχείο και θάβονται βαθιά, ρίχνοντας πάνω τους βαριές πέτρες, με την ελπίδα ότι δε θα υποστούν καμιά αλλαγή τόπου ή κατάστασης. Αυτός ο χωμάτινος λόφος ονομάζεται τύμβος και είναι ο τάφος του νεκρού.

στ. 676-677: Ο Αχιλλέας για άλλη μια φορά ακολουθεί τη συμβουλή της μητέρας του. Ο ύπνος στο πλευρό της Βρισηίδας, της γυναίκας που υπήρξε η αφορμή της μήνιδος και της αναστάτωσης, είναι μια ακόμη ένδειξη ότι η ζωή του ήρωα ξαναβρίσκει τον κανονικό της ρυθμό, ύστερα από μια περίοδο οργής και ανεξέλεγκτης θλίψης. Εξάλλου, με τον κοινό ύπνο Αχιλλέα και Πρίαμου κάτω από την ίδια στέγη ολοκληρώνονται οι σκηνές συμφιλίωσης των δύο αντρών και αναγνώρισης των δικαιωμάτων του νεκρού Έκτορα.