ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ
Επιμέλεια:
Χ. Πετρά – Κ. Χρυσίδου
Τα σημεία στίξης
τελεία, άνω τελεία, κόμμα, ερωτηματικό, θαυμαστικό, άνω και κάτω τελεία, παρένθεση, αγκύλες, αποσιωπητικά, παύλα, διπλή παύλα, εισαγωγικά
1. Τελεία (.)
Στο τέλος της πρότασης. Σε συντομογραφίες. Σε μεγάλους αριθμούς, στη δήλωση της ώρας. Αποφεύγεται σε τίτλους, επικεφαλίδες, επιγραφές.
2. Άνω τελεία (·)
Χωρίζει ομάδες προτάσεων. Πριν από πρόταση που επεξηγεί ή έρχεται σε αντίθεση με την προηγούμενή της. Μετά την άνω τελεία αρχίζουμε με μικρό γράμμα.
3. Κόμμα (,)
το πιο συχνό και το πιο δύσκολο σημείο στίξης
Το κόμμα χρησιμεύει για να χωρίζονται:
Ι. Μέσα στην πρόταση:
α) Όμοιοι όροι, δηλαδή υποκείμενα, αντικείμενα, κατηγορούμενα, προσδιορισμοί κλπ.:
β) Οι μετοχικές προτάσεις, όταν είναι επεξηγήσεις ή όταν είναι πολύ μεγάλες.
γ) Τα ρήματα που έχουν το ίδιο υποκείμενο, όταν είναι ασύνδετα, χωρίζονται με κόμμα.
δ) Επίθετα που αναφέρονται στο ίδιο ουσιαστικό. Χωρίζεται με κόμματα η παράθεση και η επεξήγηση.
ε) Η κλητική προσφώνηση.
στ) Τα αρνητικά ή βεβαιωτικά μόρια και επιρρήματα στην αρχή της πρότασης.
ΙΙ. Μέσα στην περίοδο:
α) Χωρίζονται με κόμμα οι δευτερεύουσες από τις κύριες προτάσεις, εκτός εάν αποτελούν αντικείμενο ή υποκείμενο ρήματος.
Συγκεκριμένα χωρίζονται:
οι αιτιολογικές
οι αποτελεσματικές, συμπερασματικές
οι υποθετικές
οι εναντιωματικές
οι χρονικές
οι τελικές (εκτός όταν εισάγονται με το να)
οι αναφορικές που δεν είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της κύριας
Δε χωρίζονται
οι ειδικές (εκτός αν είναι επεξήγηση ή βρίσκεται πριν από την κύρια).
οι πλάγιες ερωτήσεις (εκτός αν βρίσκεται πριν από την κύρια).
οι διστακτικές/ ενδοιαστικές
οι αναφορικές που είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της κύριας.
β) Χωρίζονται με κόμμα οι κύριες αντιθετικές προτάσεις, όταν συνδέονται με αντιθετικούς συνδέσμους.
γ) Πριν από το και.
Όταν μεσολαβεί δευτερεύουσα πρόταση.
Όταν το και ενώνει όλα τα προηγούμενα με το παρακάτω ή ενώνει με διαφορετικό τρόπο.
Όταν ευκολύνεται το σωστό διάβασμα.
Οι κανόνες για το κόμμα, όπως και οι κανόνες για τη στίξη γενικά, δεν είναι απόλυτοι.
Κάποτε παραλείπουμε ένα κόμμα που κανονικά θα έπρεπε να μπει, ή θέτομε ένα κόμμα εκεί που κανονικά θα παραλειπόταν, για να αποφύγουμε παρεξηγήσεις.
4. Ερωτηματικό (;)
Στο τέλος ερωτηματικής φράσης. Δε σημειώνεται στην πλάγια ερώτηση. Σε χωριστές ερωτήσεις, σημειώνεται ερωτηματικό στην καθεμιά. Μέσα σε παρένθεση (;) δείχνει ειρωνία, αμφιβολία.
5. Θαυμαστικό (!)
Στο τέλος της πρότασης που εκφράζει θαυμασμό. Μέσα στην πρόταση μετά από επιφωνηματική φράση. Μέσα σε παρένθεση για να δείξει απορία. Μέσα στα εισαγωγικά όταν ανήκει στα λόγια που περικλείονται. Το ερωτηματικό και το θαυμαστικό έχουν λογική και συναισθηματική αξία. Μετά το ερωτηματικό ή το θαυμαστικό αρχίζουμε με κεφαλαίο, εκτός αν η συνέχεια συνδέεται άμεσα με τα προηγούμενα («Πού είσαι;» ρώτησε ξαφνικά).
6. Άνω και κάτω τελεία (:)
Χρησιμοποιείται για να εισάγει ευθύ λόγο ή κατάλογο πραγμάτων. Έπειτα από πρόταση που αναφέρει γνωμικό ή παροιμία. Η λέξη που ακολουθεί τη διπλή τελεία γράφεται με κεφαλαίο, όταν η διπλή τελεία έχει θέση τελείας, (με μικρό, όταν η φράση που περιέχεται σε εισαγωγικά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πρότασης).
7. Παρένθεση (())
Απομονώνει λέξη ή φράση που συμπληρώνει το νόημα, αλλά μπορεί και να παραληφθεί. Αναφέρονται οι παραπομπές. Αν το κείμενο μέσα στην παρένθεση αρχίζει με κεφαλαίο, η τελεία μπαίνει πριν κλείσει η παρένθεση.
8. Αγκύλες ([])
Χρησιμοποιούνται όταν θέλουμε να βάλουμε νέα παρένθεση μέσα σε παρένθεση.
9. Αποσιωπητικά (...)
Είναι πάντοτε τρεις (και όχι περισσότερες) τελείες. Δηλώνουν ατελή πρόταση. Χρησιμοποιούνται όταν αναμένεται να ξαφνιαστεί ο αναγνώστης.
10. Παύλα (―) μεγαλύτερη από το ενωτικό (-)
Εισάγει αλλαγή προσώπου σε διάλογο. Δείχνει μεγαλύτερη αντίθεση προηγούμενων και επόμενων. Δείχνει απότομη αλλαγή, ανακολουθία στη φράση. Ύστερα από τελεία για μεγαλύτερο σταμάτημα. Για να υποδηλωθεί ότι η φράση έμεινα ατέλειωτη, όπως με τα αποσιωπητικά.
11. Διπλή παύλα
Εξηγεί ή συμπληρώνει τα λεγόμενα, όταν θεωρείται τόσο σημαντική, ώστε να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί παρένθεση, ενώ το κλείσιμό της σε κόμματα θα δημιουργούσε ασάφεια. Πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ παύλας και ενωτικού.
12. Εισαγωγικά («»)
Λόγοι τρίτων που αναφέρονται όπως ειπώθηκαν. Ρητά, φράσεις, κ.λ.π. που δεν ανήκουν στη συνηθισμένη γλώσσα. Τίτλοι βιβλίων, εφημερίδων, πλοίων, κ.λ.π. Στην περίπτωση που χρειάζονται εισαγωγικά μέσα σε κείμενο που είναι σε εισαγωγικά, τότε χρησιμοποιούνται τα ‘‘διπλά κόμματα’’. Τα εισαγωγικά δε χρειάζονται σε λέξεις που τυπώνονται με διαφορετικούς χαρακτήρες. Η τελεία, η άνω τελεία αλλά και το κόμμα σημειώνονται έξω από τα εισαγωγικά, ενώ το ερωτηματικό και το θαυμαστικό μέσα σε αυτά, εκτός αν τα συγκεκριμένα σημεία στίξης δεν ανήκουν στο κείμενο που βρίσκεται μέσα στα εισαγωγικά, οπότε σημειώνονται έξω από αυτά
Το τελικό ν
τον άνδρα – το διακόπτη
τον καιρό – το συμμαθητή
την πόλη – τη χώρα
δεν ξέρω – δε πέρασα
μην ακούς – μη μιλάς
Σε μερικές λέξεις άλλοτε φυλάγεται το τελικό τους ν κι άλλοτε χάνεται. Οι λέξεις αυτές είναι το άρθρο τον, την, το αριθμητικό και αόριστο άρθρο έναν, η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν, την και τα άκλιτα δεν, μην.
i) Διατηρούν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από φωνήεν, σύμφωνο στιγμιαίο ή διπλό:
Φωνήεν ή από τα
κ, π, τα, μπ, ντ, γκ, τς τζ, ξ, ψ
τον άνεμο μην έλθεις δεν είδα την πρόλαβα
έναν καιρό δεν μπορώ μην κάθεσαι αυτήν έλεγα
τον ξένο τον παίκτη την μπάλα τον ψεύτη
ii) Χάνουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό:
γ, β, δ, χ, φ, θ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ
τη γάτα το λεκέ δε γράφω δε με ρώτησες
τη χαρά τη νίκη μη φοβηθείς μη σταματήσουμε
το φόβο τη ζώνη μη ρωτήσεις αυτή θέλω
Συνηθισμένα ορθογραφικά λάθη
Σωστό Λάθος
αλλεργία αλεργία
γενέθλια γεννέθλια
διακεκριμένος διακεκριμμένος
δωσίλογος δοσίλογος
εισιτήριο εισητήριο
Ευριπίδης Ευρυπίδης
καθετί κάθε τι
κάθισα κάθησα
καμία ή καμιά καμμία ή καμιά
κατάλυμα κατάλυμμα
καταχώριση καταχώρηση
οτιδήποτε ο,τιδήποτε
πληροί πληρεί
πώρωση πόρωση
συμπόνια συμπόνοια
συγκρητισμός συγκριτισμός
συνωμότης συνομώτης
ψιθυρίζω ψυθιρίζω
ΠΡΟΣΟΧΗ!!
οφείλω, όφελος αλλά ωφελώ, επωφελής
Παρώνυμα
Παρώνυμα λέγονται οι λέξεις που έχουν περίπου όμοια προφορά, ενώ διαφέρουν ως προς τη σημασία.
αιρετός = εκλεγμένος αιρετικός = που δεν συμφωνεί με την
καθιερωμένη άποψη, αρχή ή δόγμα
αισθητικός = που έχει σχέση με το ωραίο αισθαντικός = που χαρακτηρίζεται από λεπτότητα και ευαισθησία στην έκφραση συναισθημάτων
ανία = πλήξη άνοια = σταδιακή εξασθένηση των διανοητικών λειτουργιών, η οποία εμφανίζεται σε άτομα μεγάλης ηλικίας
απορία = ερώτηση απόρροια = αποτέλεσμα
εδώλιο= κάθισμα ειδώλιο = αγαλματίδιο
έκλειψη ηλίου έκθλιψη φωνήεντος
ενδελέχεια = η επιμέλεια, η συνεχής φροντίδα για κάτι
εντελέχεια = η μετάβαση της ύλης από τη «δυνάμει» στην «ενεργεία» κατάσταση (όρος της αριστοτελικής φιλοσοφίας)
εξαιρώ = δεν συμπεριλαμβάνω εξαίρω = τονίζω, εξυψώνω σε επαίνους
επιβολή = η ενέργεια και το αποτέλεσμα του επιβάλλω
επιβουλή< επιβουλεύομαι =κακόβουλη σκέψη για κάποιον
ευημερία = ευδαιμονία ευμάρεια = πλούτος, οικονομική άνεση
ρήξη = το σπάσιμο ρίψη = το ρίξιμο
σιωπηλός = αυτός που δε μιλάει σιωπηρός = ό,τι δηλώνει ή εκφράζεται με τη σιωπή
συνίσταται = αποτελείται συνιστάται = προτείνεται
τεχνητός = κατασκευασμένος, μη φυσικός τεχνικός = αυτός που έχει σχέση με την τεχνική
υποβόσκω = υποκρύπτομαι υποφώσκω = αχνοφέγγω
Σωστοί τύποι της προστακτικής
Σωστό Λάθος
εγκατάλειψέ το εγκατέλειψέ το
κατάθεσέ τα κατέθεσέ τα
υπόγραψε υπέγραψε
αντίγραψε αντέγραψε
υπόθεσε υπέθεσε
μετάβαλε μετέβαλε
ανάστειλε ανέστειλε
ανάγγειλε ανήγγειλε
διάγραψε διέγραψε
διάταξε διέταξε
επίμεινε επέμεινε
απόβαλε απέβαλε
απόκλεισε απέκλεισε
ανάπτυξε ανέπτυξε
επίλεξε επέλεξε
μετάτρεψε μετέτρεψε
Συχνά φωνολογικά λάθη
Σωστό Λάθος
αγοραπωλησία αγοροπωλησία
άρδευση άρδρευση
αρχαιρεσίες αρχιερεσίες
ινστιτούτο ινστιντούτο
κοινοτοπία κοινοτυπία
κομπλιμέντο κοπλιμέντο
μεγέθυνση μεγένθυνση
Οκτώβριος Οκτώμβριος
η ψήφος ο ψήφος
ακατονόμαστος ακατανόμαστος
ανεξεταστέος αναξεταστέος
καίριος καίρεος
ανήκα άνηκα
θα επιστήσω θα εφιστήσω
περιθάλπω περιθάλπτω
τίθενται τίθονται
παρεμπιπτόντως παρεπιπτόντως
Ομόηχα ή ομώνυμα
Ομώνυμα ή ομόηχα λέγονται οι λέξεις που προφέρονται όμοια, έχουν όμως διαφορετική σημασία.
έκκληση= παράκληση έκλυση= απελευθέρωση ενέργειας
ευγενής(ουσ.)= ο αριστοκράτης ευγενής(επιθ.)= ευγενικός
λιμός= μεγάλη και παρατεταμένη έλλειψη τροφίμων λοιμός= επιδημική και συχνά θανατηφόρα αρρώστια
σορός= νεκρό σώμα σωρός= στοίβα
καινός= νέος κενός= άδειος
κρητικός= αυτός που έχει σχέση με την Κρήτη κριτικός= αυτός που ασχολείται με την κριτική θεατρικών παραστάσεων, έργων τέχνης
σατιρικός= αυτός που έχει σχέση με το θεατρικό είδος της σάτιρας σατυρικός= αυτός που έχει σχέση με τους σατύρους, τους ακολούθους του θεού Διονύσου
ψηλός= αυτός που έχει μεγάλο ύψος ψιλός= ο πολύ λεπτός
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
• Από το καλώ παράγονται τα εξής: κλήση,παράκληση, ανάκληση Από το κλίνω παράγονται τα εξής:
απόκλιση, σύγκλιση, υπόκλιση
• Από το λαμβάνω παράγονται τα εξής:
λήψη, επανάληψη, υπόληψη
Από το λείπω παράγονται τα εξής :
παράλειψη,
Ομόρριζα που διαφέρουν ως προς τη σημασία
αίσθημα= η αντίληψη ή η κατανόηση κάποιου πράγματος
συναίσθημα= η ψυχική διέγερση, η ψυχική κατάσταση που συνοδεύεται από ανάλογη διάθεση
αίτημα= οτιδήποτε ζητεί κάποιος επίσημα από δημόσια αρχή
αίτηση= η γραπτή κυρίως αναφορά με την οποία κοινοποιείται αίτημα σε αρμόδια υπηρεσία ή δημόσια αρχή
απόδοση= βαθμός παραγωγικότητας, κέρδος, ωφέλεια
επίδοση= η πρόοδος και η επιτυχία
ατύχημα= τυχαίο συμβάν που επιφέρει βλάβη ή ζημιά
δυστύχημα= πολύ σοβαρό ατύχημα με αποτέλεσμα το σοβαρό τραυματισμό ή την απώλεια ανθρώπινης ζωής
βουλή= σκέψη, απόφαση βούληση= επιθυμία, θέληση
εκμάθηση= η τέλεια μάθηση, η τέλεια γνώση
μάθηση= η απόκτηση γνώσεων
εμπειρία= βίωμα πείρα= σύνολο από εμπειρίες
παρέκβαση= απομάκρυνση από το θέμα παρέμβαση= η μεσολάβηση, η απλή ανάμειξη
πρότυπο= το υπόδειγμα, το μοντέλο πρωτότυπο= το πρώτο, το αρχικό, το γνήσιο
πολιτισμικός= αυτός που έχει σχέση με την πνευματική καλλιέργεια
πολιτιστικός= αυτός που προωθεί την ανάπτυξη του πολιτισμού
αντικαθιστώ= αλλάζω υποκαθιστώ= αναπληρώνω, παίρνω τη
θέση κάποιου άλλου
διακηρύσσω = γνωστοποιώ μια απόφαση, μια θεωρία
προκηρύσσω = αναγγέλλω δημοσίως κι επίσημα
παρακινώ = προτρέπω (θετική σημασία) υποκινώ = προκαλώ κρυφά μια ενέργεια, ξεσηκώνω
Λάθη στη χρήση των επιρρημάτων
Σωστό Λάθος
απλά = με απλά λόγια απλώς = μόνο
αδιακρίτως = ανεξάρτητα από αδιάκριτα = χωρίς διακριτικότητα, τακτ
άμεσα = χωρίς να μεσολαβήσει κάποιος ή κάτι
αμέσως= τώρα
έκτακτα =έξοχα, θαυμάσια, υπέροχα εκτάκτως = ξαφνικά
ενδεχομένως = ίσως ενδεχόμενα = πληθυντικός του ουσιαστικού ή επιθέτου
ευχαρίστως = πρόθυμα ευχάριστα = πληθυντικός του ουσιαστικού ή επιθέτου
κατ’αρχάς = αρχικά, αρχικώς καταρχήν = βασικά, κατά βάση, όσον αφορά την ουσία
προηγουμένως = πριν Προηγούμενα = πληθυντικός του ουσιαστικού ή επιθέτου
Λάθη σε καθιερωμένες εκφράσεις από το γλωσσικό παρελθόν
Σωστό Λάθος
“εκ των ων ουκ άνευ(sine qua non)” = αναφέρεται σε πράγμα, στοιχείο ή ιδιότητα, που είναι απαραίτητα ή αναντικατάστατα σε κάτι ή για κάτι “εκ των ουκ άνευ”
εξ ολοκλήρου = ολοκληρωτικά. εξολοκλήρου
αυτολεξεί= με τις ίδιες ακριβώς λέξεις αυτολεξί
μέτρον άριστον παν μέτρον άριστον κτήμα ες αεί = κάτι που το έχει κάποιος για πάντα κτήμα εσαεί
“τα αγαθά κόποις κτώνται” = τα αγαθά αποκτούνται με κόπο “τα αγαθά κόπους κτώνται”
υπέρ το δέον = παραπάνω από όσο πρέπει υπέρ του δέοντος
εκ βαθέων(π.χ. εξομολόγηση) = από τα βάθη εκ βάθους ή εκ βαθών
όσον αφορά = σχετικά με ως αναφορά
Ανέκαθεν = από πάντα (-θεν = από) από ανέκαθεν ή εξ από ανέκαθεν
Αμφότεροι = και οι δύο αμφότεροι και οι δύο
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου