Του
Δημητρίου Τζωρτζόπουλου
Δρ. Φιλοσοφίας
Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων
Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ (1863-1933)
1. Βιογραφικά στοιχεία
· Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1863.
· Την πρώτη περίοδο της παιδικής του ζωής του έζησε μέσα στον πλούτο και την πολυτέλεια.
· Όταν ήταν εφτά ετών έχασε τον πατέρα του.
· Το 1872 η μητέρα του με όλα τα παιδιά της εγκαταστάθηκε στην Αγγλία.
· Το 1879 εγκαταστάθηκε πια μόνιμα στην Αλεξάνδρεια.
· Στην Αγγλία ο Καβάφης έλαβε καλή μόρφωση, χωρίς να γνωρίζουμε πιο συγκεκριμένα το είδος της παιδείας του.
· Είχε ιδιαίτερη κλίση και αγάπη για την ιστορία.
· Από πλευράς βιοπορισμού εργάστηκε ως υπάλληλος από το 1892-1922 στον Τρίτο Κύκλο της Υπηρεσίας Αρδεύσεων.
· Παράλληλα, κατά περιόδους ασκούσε και το επάγγελμα του χρηματομεσίτη στο χρηματιστήριο.
· Κεντρικός στόχος πάντως της ζωής του ήταν η ποίηση.
· Αγωνίστηκε σκληρά και επίμονα, ώσπου να βρει τη δική του ποιητική φυσιογνωμία.
· Ακόμη κι όταν έφτασε να παράγει [ή να παραγάγει] υψηλή ποίηση, δεν μπόρεσε να αναγνωρισθεί δεόντως.
· Παρ’ όλα ταύτα, κέντρο της ζωής του και ύψιστος σκοπός του παρέμεινε η ποιητική του τελείωση.
· Τελικά κατόρθωσε να επιβληθεί στην Αλεξάνδρεια και να αποκτήσει φανατικούς θιασώτες της τέχνης του, παρά την εχθρική στάση των θαυμαστών του Παλαμά που τότε μεσουρανούσε.
· Στην Αθήνα άργησε να γίνει γνωστός. Άρχισε να καθιερώνεται ουσιαστικά και να κατακτά κριτικούς και ποιητές μετά το 1920.
· Πέθανε από καρκίνο του λάρυγγα στο «Ελληνικό Νοσοκομείο» της Αλεξάνδρειας το 1933.
2. Γύρω από το ποιητικό του έργο
Ο ποιητής άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα το 1891, αλλά έγραφε ήδη από το 1884.
Η ποίησή του διακρίνεται σε τρεις περιόδους:
– 1884-1896: προετοιμασία.
– 1896-1911: διαμόρφωση προσωπικού ύφους.
– 1911-1933: ωριμότητα.
Ο Καβάφης διέκρινε τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες:
Ιστορικά, φιλοσοφικά, ηδονικά.
Όχι σπάνια τα θέματα διαπλέκονται μεταξύ τους, με αποτέλεσμα ένα ποίημα να κατατάσσεται σε δύο ή ακόμη και σε τρεις κατηγορίες συγχρόνως.
Ο ποιητής εμπνέεται τα περισσότερα θέματά του από τους ελληνιστικούς χρόνους και κατά δεύτερο λόγο από τους αρχαίους, όπως επίσης από τους βυζαντινούς ή από τη νεότερη ιστορία.
Συγκεντρώνει το ενδιαφέρον του σε θέματα που αφορούν τους αδικημένους και προσπαθεί να εξαγάγει διαχρονικά συμπεράσματα από τις αναφορές του στην περιθωριακή ζωή αυτών των αδικημένων.
Τα φιλοσοφικά [ή διδακτικά] του ποιήματα πραγματεύονται διάφορα θέματα σχετικά με στάσεις ζωής, με την αξιοπρέπεια, την ανιδιοτέλεια, την ανωτερότητα, τα υψηλά ιδανικά, με τη ματαιότητα των ανθρώπινων μεγαλείων κ.λπ.
Με τα ποιήματα αυτής της κατηγορίας, ο ποιητής θέλει περισσότερο να εκφράσει συγκεκριμένη βιοθεωρία παρά μια ορισμένη φιλοσοφική κατεύθυνση.
Η μεταφυσική –είτε ως μετάθεση της δικαίωσης είτε ως προσδοκία ή αγωνία για το επέκεινα– δεν εμφανίζεται στην ποίησή του.
Βάση της καβαφικής βιοθεωρίας είναι ο ηρωικός στωικισμός.
Τα ιστορικά του ποιήματα σχετίζονται με αναδρομές στο παρελθόν, από όπου ο ποιητής αντλεί ιστορικά σύμβολα, δηλαδή προσωπεία, για να εκφράσει, με καλυμμένο τρόπο και με χρώμα διαχρονικό, προσωπικά του βιώματα ή παρακμιακές καταστάσεις και παρόμοιες τραγικές ή τραυματικές εμπειρίες ζωής. Τα περισσότερα από τα ιστορικά του ποιήματα αντλούν τα σύμβολά τους από την ελληνιστική περίοδο. Άλλα ποιήματα ανάγονται στην ελληνορωμαϊκή περίοδο, στην περίοδο της μουσουλμανικής κατάκτησης της Αλεξάνδρειας και στο Βυζάντιο. Η Αλεξάνδρεια, σε κάθε περίπτωση, βρίσκεται στο επίκεντρο των προτιμήσεών του.
Η κατηγορία των ιστορικών του ποιημάτων υποδιαιρείται σε τρεις υποκατηγορίες, ανάλογα με την πρόσληψη από τους μελετητές της ιδιαίτερης θεματικής τους απόχρωσης:
–ψευδοϊστορικά (όρος του Γ. Σεφέρη): αξιοποίηση ιστορικών στοιχείων με νόημα φιλοσοφικό, όπως για παράδειγμα το ποίημα Θερμοπύλες.
–ιστορικοφανή (όρος του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου): ιστορικό πλαίσιο του ποιήματος με φανταστικό το πρόσωπο και το βασικό επεισόδιο. Πρόκειται για φαινομενικά ιστορικά ποιήματα· παράδειγμα το ποίημα Ο Δαρείος.
–ιστοριογενή (όρος του Μ. Πιερή): απόλυτη σύνδεση με το ιστορικό υλικό, εκ του οποίου προέκυψαν. Χρόνος, χώρος, πρόσωπα, επεισόδια, όλα δηλαδή τα στοιχεία είναι ιστορικά.
Τα ηδονικά του ποιήματα συνδέονται με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμό του, με τον αισθησιασμό και ανάλογες ερωτικές του μνήμες.
Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί, πως η ποίησή του, όπου ανασυλλέγει ή αναπαριστά την αισθησιακή εμπειρία, εκεί συνδυάζει και αισθητική ατμόσφαιρα.
Η ποίηση του Καβάφη διακρίνεται για μια στοχαστική ευρύτητα, χωρίς να περιχαρακώνεται στο ένα ή το άλλο ιδεολογικό ρεύμα.
Στοιχεία τεχνικής:
– Διάλογος ή μονόλογος με δραματικό χαρακτήρα.
– Λιτά εκφραστικά μέσα.
– Φωτεινότητα αλλά και ειρωνεία.
– Αμφίσημη παρουσίαση των ηρώων του.
– Ρεαλισμός, πεζολογία, αντιρητορικό ύφος.
– Διδακτικός τόνος.
– Αποφθεγματικός και επιγραμματικός λόγος.
– Δημοτική γλώσσα με στοιχεία της καθαρεύουσας και με αντιλυρικό χαρακτήρα.
– Χρήση συμβόλων και απόκρυψη.
– Ιαμβικός στίχος, ανισοσύλλαβος.
– Ελεύθερος και απέριττος στίχος.
– Λιτότητα και πυκνότητα, ακρίβεια και εγκράτεια στη γλώσσα.
– Γοητεία του υπονοούμενου, υποβλητική ομορφιά, πρόκληση συγκινήσεων.
– Εσωτερικά γνωρίσματα:
– Υψηλή αντίληψη για την τέχνη.
– Νοσταλγική μετατόπιση στο χώρο και το χρόνο.
– Μελαγχολικός τόνος.
Ο Καβάφης σήμερα θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς ποιητές στην Ελλάδα και στο διεθνή χώρο.
Το έργο του έχει μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες.
***
Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ: Ο Δαρείος
Ερμηνευτική προσέγγιση
Ο ποιητής Φερνάζης το σπουδαίον μέρος
του επικού ποιήματός του κάμνει. Το πώς την βασιλεία των Περσών παρέλαβε ο Δαρείος Υστάσπου. (Aπό αυτόν κατάγεται ο ένδοξός μας βασιλεύς, ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ’ Ευπάτωρ). Aλλ’ εδώ χρειάζεται φιλοσοφία· πρέπει ν’ αναλύσει τα αισθήματα που θα είχεν ο Δαρείος: ίσως υπεροψίαν και μέθην· όχι όμως — μάλλον σαν κατανόησι της ματαιότητος των μεγαλείων. Βαθέως σκέπτεται το πράγμα ο ποιητής. Aλλά τον διακόπτει ο υπηρέτης του που μπαίνει τρέχοντας, και την βαρυσήμαντην είδησι αγγέλλει. Άρχισε ο πόλεμος με τους Pωμαίους. Το πλείστον του στρατού μας πέρασε τα σύνορα. Ο ποιητής μένει ενεός. Τι συμφορά! Πού τώρα ο ένδοξός μας βασιλεύς, ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ’ Ευπάτωρ, μ’ ελληνικά ποιήματα ν’ ασχοληθεί. Μέσα σε πόλεμο — φαντάσου, ελληνικά ποιήματα. Aδημονεί ο Φερνάζης. Aτυχία! Εκεί που το είχε θετικό με τον «Δαρείο» ν’ αναδειχθεί, και τους επικριτάς του, τους φθονερούς, τελειωτικά ν’ αποστομώσει. Τι αναβολή, τι αναβολή στα σχέδιά του. Και νάταν μόνο αναβολή, πάλι καλά. Aλλά να δούμε αν έχουμε κι ασφάλεια στην Aμισό. Δεν είναι πολιτεία εκτάκτως οχυρή. Είναι φρικτότατοι εχθροί οι Pωμαίοι. Μπορούμε να τα βγάλουμε μ’ αυτούς, οι Καππαδόκες; Γένεται ποτέ; Είναι να μετρηθούμε τώρα με τες λεγεώνες; Θεοί μεγάλοι, της Aσίας προστάται, βοηθήστε μας.— Όμως μες σ’ όλη του την ταραχή και το κακό, επίμονα κ’ η ποιητική ιδέα πάει κι έρχεται — το πιθανότερο είναι, βέβαια, υπεροψίαν και μέθην· υπεροψίαν και μέθην θα είχεν ο Δαρείος. |
 |
(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)
|
1. Εισαγωγικά στοιχεία για το ποίημα
· Η σύνθεση του ποιήματος πραγματοποιήθηκε το 1917 και η δημοσίευση έγινε το 1920.
· Μιλάμε για την περίοδο της ωριμότητας του ποιητή.
· Η εποχή, κατά την οποία δημοσιεύτηκε το ποίημα, ήταν ιδιαίτερα ταραγμένη και σε ελλαδικό και σε παγκόσμιο επίπεδο.
· Ήταν η περίοδος που εισήλθε η Ελλάδα στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο.
· Το ποίημα είναι ιστορικό με στοχαστικό ή φιλοσοφικό περιεχόμενο.
· Πιο ειδικά υπάγεται στα επονομαζόμενα ιστορικοφανή ποιήματα του Καβάφη (βλ. σχετικά σ. 3 των ανά χείρας σημειώσεων).
· Οι κριτικοί κατηγοριοποιούν το ποίημα στα λεγόμενα «δράματα».
· Αυτά ονομάζονται έτσι, γιατί εμφανίζουν ένα είδος θεατρικού στοιχείου.
· Επίσης το κατηγοροιοποιούν στο είδος των πλάγιων σκηνικών μονολόγων.
· Αποκαλούνται πλάγιοι, όταν μιλάει ένας αφηγητής και όχι ο ίδιος ο ήρωας.
Το ιστορικό του πλαίσιο είναι τα ελληνιστικά χρόνια, όπως συμβαίνει και με άλλα ποιήματα του Καβάφη:
– στο ποίημα γίνεται αναφορά σε ιστορικά πρόσωπα και σε λαούς: Δαρείος, Μιθιδράτης, Πέρσες, Καππαδόκες, Ρωμαίοι.
– επίσης αναφέρεται σε μια ελληνική πόλη που βρίσκεται στα παράλια του Εύξεινου Πόντου, στην Αμισό.
– επί πλέον κάνει μνεία και της επίθεσης των Ρωμαίων εναντίον της Καππαδοκίας.
– στο παρόν ποίημα, ο ποιητής έχει πλάσει έναν αφηγητή που διηγείται την ιστορία.
– παράλληλα εισάγει ένα φανταστικό πρόσωπο, τον ποιητή Φερνάζη, μέσα σε ένα πραγματικό ιστορικό πλαίσιο:
– συγκεκριμένα πρόκειται για την εποχή που αρχίζει ο Γ’ Μιθριδατικός πόλεμος (74-66 π.Χ.) ανάμεσα στους Ρωμαίους και στον βασιλιά Μιθιδράτη Στ΄.
Σχετικά με τα πρόσωπα:
– Φερνάζης: φανταστικό δημιούργημα του ποιητή, παρουσιάζεται να ανήκει στη συντεχνία των αυλοκολάκων ποιητών του βασιλιά Μιθιδράτη.
– Έχει αναλάβει να γράψει στα ελληνικά ένα έπος για τον Δαρείο τον Υστάσπου, ένδοξο πρόγονο του Μιθιδράτη και γνωστό από την εκστρατεία των Περσών στην Ελλάδα.
– Μιθιδράτης Στ΄ ο Μέγας (120-63 π.Χ.): είναι ο τελευταίος ανεξάρτητος βασιλιάς του Πόντου. Ήταν αλαζονικός ηγεμόνας και λογιζόταν απόγονος του Δαρείου. Οι ιστορικοί τον εμφανίζουν ως προστάτη των ελληνικών γραμμάτων. Στην αυλή του κυριαρχεί το ελληνοπρεπές περιβάλλον σε συνδυασμό πάντοτε και με τη ματαιοδοξία του. Γενικώς υπήρξε δυναμικός ηγεμόνας και αποτελούσε για τους Ρωμαίους έναν δύσκολο και σθεναρό αντίπαλο.
- Δαρείος Υστάσπου: μετά τον Κύρο θεωρείται ο σπουδαιότερος βασιλιάς των Περσών. Είναι γνωστός από τους ελληνοπερσικούς πολέμους. Δαρείος και Μιθιδράτης έχουν ως κοινό σημείο αναφοράς ότι κατέκτησαν την εξουσία με δολοφονίες και εκκαθαρίσεις συγγενικών τους προσώπων.
Για τον τίτλο:
– ο τίτλος του ποιήματος Ο Δαρείος αναφέρεται στον Πέρση βασιλιά Δαρείο.
– Με τον ίδιο τίτλο παρουσιάζεται να έχει γράψει ποίημα και ο Φερνάζης.
– το τιτλοφορεί έτσι, γιατί αναφέρεται στον Δαρείο ως πρόγονο του Μιθιδράτη.
– αμφότερα λοιπόν τα ποιήματα αναφέρονται στον Δαρείο.
– εξ αυτού προκύπτει ότι ο Φερνάζης χρησιμοποιείται από τον ποιητή ως δικό του σύμβολο ή προσωπείο.
– ο φανταστικός ποιητής Φερνάζης αποτελεί το κύριο πρόσωπο του ποιήματος, ενώ τα άλλα –Δαρείος, Μιθιδράτης κ.λπ.– παίζουν δευτερεύοντα ρόλο.
– το ποιητικό αποτέλεσμα, δηλαδή το καβαφικό ποίημα Ο Δαρείος έχει ως δομικό στοιχείο, ήτοι ως ποιητικό έμβρυο, το φανταστικό ποίημα του επινοηθέντος ποιητή Φερνάζη:
– στο καβαφικό ποίημα πρωταγωνιστεί «ένας ελληνόγλωσσος Καππαδόκης ποιητής, ονόματι Φερνάζης, που, όπως ο Καβάφης, γράφει ένα ιστορικό ποίημα με τίτλο “Ο Δαρείος”» ( Γ.Π. Σαββίδης).
– στο ποίημά του με τον τίτλο Ο Δαρείος ο Καβάφης αξιοποιεί το πλασματικό ποίημα με τον ίδιο τίτλο για να κυοφορήσει και να επεξεργαστεί ολοκληρωμένα την ποιητική ιδέα, η οποία, καθότι ιδέα, έχει την ευελιξία να προσαρμόζεται στις εκάστοτε ιστορικές συνθήκες.
Για το θέμα:
– το θέμα του καβαφικού «Δαρείου» αναφέρεται στη σχέση ποίησης και ιστορίας.
– γι’ αυτό έχει σημασία το πόσο ευέλικτη αποδεικνύεται, μέσα στο εκάστοτε ιστορικό πλαίσιο, η ποιητική ιδέα, προκειμένου να εκφράσει τη διαλεκτική ενότητα μορφής [=ποιητικής έκφρασης και αισθητικής] και περιεχομένου [=σημασιών, νοημάτων, διανοημάτων, ιδεών].
– εδώ η ποιητική ιδέα παρουσιάζεται ευέλικτη στο να πραγματοποιεί αυτή τη διαλεκτική ενότητα:
– με υψηλή ποιητική έκφραση ιστορικής, αισθησιακής και στοχαστικής υφής να καυτηριάζει την υπεροψία της εξουσίας και να καταδεικνύει την ὕβρι της.
– στη συνάφεια τούτη να πραγματώνει τη φιλοσοφική-στοχαστική ιδέα γύρω από τον ρόλο της τέχνης στην κοινωνική και πολιτική ζωή.
– γενικότερα γύρω από τη σχέση της τέχνης και του καλλιτέχνη με την εκάστοτε αναδυόμενη ιστορική πραγματικότητα, με τις αμείλικτες επιταγές της τελευταίας σε κορυφαίες ιδίως στιγμές, σαν αυτές του πολέμου.
– Ο ποιητής δεν ενδιαφέρεται τόσο να δώσει στείρες απαντήσεις στους προβληματισμούς που ανακύπτουν από την ως άνω σχέση, όσο να ανοίξει το θέμα προς συνομιλία, θέτοντας τις αντίστοιχες προϋποθέσεις.
– όπως προκύπτει από τον ειρωνικό τόνο του αφηγητή-ποιητή στην αρχή του ποιήματος (στ.1-2, 11 κ.λπ.), αλλά και στη συνέχεια (π.χ. στ.21-25), βασική προϋπόθεση είναι η αυτονομία της τέχνης από κάθε μορφής εξουσία.
Για τη δομή:
– πρώτη ενότητα (στ. 1-11): ο Φερνάζης παρουσιάζεται να βρίσκεται σε δίλημμα και να προβληματίζεται.
– δεύτερη ενότητα (στ.12-15): το δραματικό απρόοπτο της είδησης του πολέμου ανατρέπει τα ποιητικά σχέδια του Φερνάζη.
– τρίτη ενότητα (στ. 16-20): ο ποιητής συλλογίζεται τρομοκρατημένος πως μάλλον έχουν ανατραπεί τα σχέδιά του.
– τέταρτη ενότητα (στ. 21-25): ο Φερνάζης κυριεύεται από αδημονία. Δεν χάνει όμως την ψυχραιμία του, αλλά συμβιβάζεται με την υπόθεση ότι αναβάλλονται τα σχέδιά του.
– πέμπτη ενότητα (στ. 26-33): αισθάνεται να μην κινδυνεύει τώρα η ποίησή του μόνο, αλλά και η ίδια του η ζωή.
– έκτη ενότητα (στ. 34-37): ο Φερνάζης αναπροσαρμόζει τα σχέδιά του και βρίσκει λύση στο δίλημμά του.
– χώρος: ο ευρύτερος χώρος που λαμβάνει χώρα η ποιητική αφήγηση είναι η Αμισός, ελληνική πόλη του Πόντου.
– πιο ειδικά όμως η όλη ιστορία εξελίσσεται στην αυλή του Μιθιδράτη.
– χρόνος: από την άποψη του δραματικού του χαρακτήρα είναι η περίοδος που οι Ρωμαίοι συγκρούονται με τον Μιθιδράτη.
– Από την άποψη του πραγματικού χρόνου που διαδραματίστηκε η ποιητική αφήγηση είναι η περίοδος που ο ποιητής έγραψε και δημοσίευσε το ποίημα.
– Πιο συγκεκριμένα, ο δραματικός χρόνος, δηλαδή ο χρόνος στον οποίο ανάγεται η δραματοποίηση της ποιητικής αφήγησης, θα πρέπει μάλλον να προσδιορίζεται ως εξής: α) γύρω στο 74 π.Χ., από τη σκοπιά της εξωτερικής τάξης του ποιήματος, από τη σκοπιά δηλαδή των
γεγονότων, δυνάμει των οποίων καθίσταται εφικτή η ποιητική αφήγηση· β) γύρω στα 400 χρόνια πριν από τον Μιθιδράτη, από τη σκοπιά της εσωτερικής τάξης του ποιήματος, από τη σκοπιά δηλαδή της εποχής του Δαρείου, στο πρόσωπο του οποίου συντελείται η αναφορά του ποιητή.
– ο πραγματικός, ήτοι ιστορικός χρόνος, είναι το 1917 -1920 [=γράφεται και δημοσιεύεται το ποίημα].
– σε επίπεδο ποιητικής αφήγησης, το γεγονός ότι ο αφηγητής παρουσιάζει τα γεγονότα στο παρόν [=παροντικός χρόνος] και με θεατρικό τρόπο προσδίδει στην ιστορία του Φερνάζη τη μορφή σχολίου με σύντομη χρονική διάρκεια.
– Η ιστορία δηλαδή του Φερνάζη κρατάει όσο διαρκεί η απαγγελία του αφηγητή στη σκηνή.
Για τις φανερές και τις αφανείς όψεις του ποιήματος «ΟΔαρείος»:
– Οι φανερές όψεις είναι συλλεγμένες στο πλαστό ποίημα του Φερνάζη «Ο Δαρείος», το οποίο λογίζεται «ποίημα μέσα στο ποίημα».
– Οι αφανείς όψεις ενυπάρχουν στο καβαφικό ποίημα Ο Δαρείος.
– Η αντιστοιχία τους έχει ως εξής:
1. φανερή όψη: αναδρομή στο παρελθόν (70 π.Χ. και 500 π.Χ.).
1α. αφανής: αναφορά στο παρόν (1917 μ.Χ).
2. φανερή: 70 π.Χ.: σύνθεση του ποιήματος του Φερνάζη «Ο Δαρείος».
2α. αφανής: 1920 μ.Χ.: δημοσίευση του καβαφικού ποιήματος Ο Δαρείος.
3. φανερή: Μιθιδράτης και Δαρείος.
3α. αφανής: η υπό αγγλική διοίκηση εξουσία στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1917.
4. φανερή: το ποιητικό δίλημμα του Φερνάζη, να σταθεί στο ύψος του ποιητή και να πει την αλήθεια ή να παρουσιάσει μια ψευδή εικόνα του Δαρείου, αρεστή στον Μιθιδράτη.
4α. αφανής: η ποιητική ιδέα που καλείται να πραγματοποιήσει ο Καβάφης ως προβληματισμός σχετικά με τη θέση του ποιητή απέναντι στην εξουσία και στις επιταγές της ιστορίας. 41
5. φανερή: η εμφάνιση των Ρωμαίων συντελεί, ώστε το ποιητικό δίλημμα του Φερνάζη να μετατραπεί σε υπαρξιακό.
5α. αφανής: τα συνταρακτικά γεγονότα του 1917 μεταθέτουν τον Καβάφη ενώπιον του υπαρξιακού διλήμματος του ανθρώπου.
6. φανερή: ο Φερνάζης δίνει λύση στο υπαρξιακό του δίλημμα και παίρνει θέση στο πλευρό των Ρωμαίων.
6α. αφανής: ο Καβάφης παίρνει θέση υπέρ της εξουσίας των Άγγλων που στηρίζουν τον Βενιζέλο.
7. φανερή: λύση του ποιητικού διλήμματος: υπεροψία και μέθη.
7α. αφανής: ποιητική συνείδηση του Καβάφη γύρω από την ουσία της εξουσίας: υπεροψία και μέθη.
8. φανερή: το ποίημα του Φερνάζη Ο Δαρείος κλείνει τον κύκλο του.
8α. αφανής: αναδύεται το καβαφικό ποίημα Ο Δαρείος
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου