Τό SOS ἀδίδακτον κείμενον τῶν Πανελληνίων ἐξετάσεων 2013

επιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

 

Αρκεί να παρατηρήσουμε και να βγάλουμε μερικά συμπεράσματα:

1.     Το 2003 στο αδίδακτο κείμενο έπεσε ΞΕΝΟΦΩΝ και δή από τα «απομνημονεύματά» του. Ιστορικό κείμενο με άσκηση τροπή του Πλαγίου Λόγου σε Ευθύ…

2.     Το 2004 έπεσε πάλι Ξενοφών και πάλι «Απομνημονεύματα». Ως βασική άσκησις συντακτικού ζητούσε η εξέτασις αναγνώρισιν Υποθετικού λόγου και τροπή σε άλλο είδος συγκεκριμένα.

3.     Το 2005 πίπτει ρητορικό κείμενο του ρήτορος Λυκούργου, «κατά Λεωκράτους». Άσκησις πάλι αναγνώρισις Υποθετικού λόγου και τροπή αυτού σε άλλο είδος

4.     Το 2006 επανεμφανίζεται ο Ξενοφών Τρίτη φορά μέσα σε τέσσερα έτη με ένα φιλοσοφικό του κείμενο το «Συμπόσιον». Άσκησις συντακτικού απλώς αυτήν την φορά η εύρεσις των υποθετικών λόγων του κειμένου και η αναγνώρισις του είδους αυτών

5.     Το 2007 για πρώτη φορά Πλάτων στο αδίδακτο. Έργον ο «Αλκιβιάδης». Φιλοσοφικό κείμενον. Η δε άσκησις η αναγνώρισις και η ανάλυσις λανθάνοντος υποθετικού λόγου.

6.     Το 2008 ξανά ρήτορας μετά από 3 έτη στις εξετάσεις. Λυσίας αυτήν την φορά με τον δικανικό λόγο «κατά Αλκιβιάδου». Άσκησις βασική πίπτει κάτι πολύ μεγαλειώδες… η αναγνώρισις των δευτερευουσών προτάσεων ενός αποσπάσματος του κειμένου !!!

7.     Το 2009 ιστορικό κείμενο και Θουκυδίδης. Τροπή μιας ολόκληρης περιόδου σε πλάγιον λόγον η βασική άσκησις συντακτικού

8.     Το 2010 Ξενοφών στο άγνωστο και πάλι με τα «Απομνημονεύματά» του. Είναι το αγαπημένο τους φαίνεται. Αναγνώρισις λανθάνοντος υποθετικού λόγου και ανάλυσίς του η βασική άσκησις.

9.     Το 2011 Ξενοφών για άλλη μια φορά ως άγνωστο αλλά με το φιλοσοφικό του κείμενον «Συμπόσιο». Βασική άσκησις όχι κάτι άγνωστο. Τροπή πλαγίου λόγου σε ευθύ.

10.                        Το 2012, πέρυσι ο Θουκυδίδης ήταν κείμενο του αγνώστου με άσκηση τροπή του Ευθέος λόγου σε πλάγιο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:

Οι προσφιλέστεροι συγγραφείς είναι:

1.     Ξενοφών: με 5/10 εμφανίσεις

2.     Θουκυδίδης: με 2/10

3.     Και από μία εμφάνιση (1/10) Λυκούργος, Πλάτων, Λυσίας

Τα κειμενικά είδη είναι κατά χρονολογική σειρά:

Ιστορικό κείμ. / ιστορικό κείμ. / ρητορικό κείμ. / φιλοσοφικό κείμ. / φιλοσοφικό κείμ. /// ρητορικό κείμ. /// ιστορικό κείμ. / ιστορικό κείμ. / φιλοσοφικό κείμ. / ιστορικό κείμ. / ΧΧΧ

Αν προσέξετε ανα δύο πάντα κάποιο άλλο είδος κόπτει την σειρά για να συνεχισθή αυτή με άλλες δύο συνέχειες άλλου είδους (εδώ αυτό που κόβει την σειρά με κίτρινο χρώμα). Μεσολάβησε το είδος "κόπτης". Λογικά στην σειρά περιμένουμε ιστορικό κείμενο πάλι. Διότι η σειρά συνεχίσθη με ιστορικόν κείμενον. Και του χρόνου αναμένομε μόνον του το είδος "κόπτη", τουτέστιν του χρόνου φιλοσοφικό κείμενον. Ποιος είναι ο περισσότερο εμφανισθείς συγγραφέας απο τους των ιστορικών κειμένων; Ο Ξενοφών… Μάλιστα. (Δεδομένου και του ότι ο Θουκυδίδης έπεσε πέρυσι)

Από ασκήσεις τώρα. Τι είδη ασκήσεων έχουν τεθεί; Μόλις  6 !!! που είναι τα εξής:

1.     Πλάγιος Λόγος → Ευθύ (2/10)

2.     Ευθύς → Πλάγιο (2/10)

3.     Υποθ. Λόγος (αναγνώρισις) (1/10)

4.     Υποθ. Λόγος και → άλλο είδος Υποθ. (2/10)

5.     Λανθάνων Υποθ. Λόγος → σε δευτ. υποθ. Πρόταση (2/10)

6.     Αναγνώρισις δευτ. προτάσεων (1/10)

Άρα τι χρειαζόμαστε; Να γνωρίζουμε έναν πλάγιο λόγο καλά και πώς να τον τρέπουμε σε ευθύ και το αντίστροφο και πάρα πολύ καλά τους υποθετικούς λόγους και τους λανθάνοντες υποθετικούς και είμεθα έτοιμοι.

Δηλαδή:

1.     Πῶς διδάσκω τὸν Πλάγιον Λόγον τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν

2.     Ο Ευθύς και Πλάγιος Λόγος της αρχαίας ελληνικής

3.     Εξαρτημένοι υποθετικοί λόγοι της Αρχαίας Ελληνικής

4.     Λανθάνοντες υποθετικοί λόγοι

***

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ Α

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Ξενοφωντος Απομνημονεύματα Α, 2, 9-11

Ἀλλά μά Δία, ἔφη ὁ κατήγορος, ἐποίει τούς συνόντας ὑπερορᾶν τῶν καθεστώτων νόμων, λέγων ὡς  μῶρον εἴη καθιστάναι μέν τούς ἄρχοντας τῆς πόλεως ἀπό κυάμου, μηδένα δέ θέλειν χρῆσθαι κυβερνήτῃ κυαμευτῷ μηδέ τέκτονι μηδ’ αὐλητῇ μηδ’ ἐπ'  ἄλλα τοιαῦτα, ἅ ἁμαρτανόμενα  ποιεῖ πολλῷ ἐλάττονας βλάβας τῶν ἁμαρτανομένων περί τήν  πόλιν·  ἔφη δέ τούς τοιούτους λόγους ἐπαίρειν τούς νέους καταφρονεῖν τῆς καθεστώσης πολιτείας καί ποιεῖν βιαίους. Ἐγώ δ' οἶμαι τούς ἀσκοῦντας φρόνησιν καί νομίζοντας ἔσεσθαι ἱκανούς διδάσκειν τούς πολίτας τά συμφέροντα ἥκιστα γίγνεσθαι βιαίους, εἰδότας ὅτι τῇ μέν  βίᾳ  πρόσεισιν ἔχθραι καί κίνδυνοι, διά δέ τοῦ πείθειν ἀκινδύνως τε καί μετά φιλίας ταὐτά γίγνεται . Οἱ μέν γάρ βιασθέντες μισοῦσιν ὡς ἀφαιρεθέντες, οἱ δέ πεισθέντες φιλοῦσιν ὡς κεχαρισμένοι. Οὔκουν τῶν ἀσκούντων φρόνησιν τό βιάζεσθαι, ἀλλά τῶν ἐχόντων ἰσχύν ἄνευ γνώμης ἐστί πράττειν τά τοιαῦτα. Ἀλλά μήν καί ὁ μέν τολμῶν βιάζεσθαι δέοιτ’ ἄν οὐκ ὀλίγων συμμάχων, ὁ δέ δυνάμενος πείθειν οὐδενός· καί γάρ  ἡγοῖτ' ἄν μόνος δύνασθαι πείθειν. Καί ἥκιστα δέ συμβαίνει τοῖς τοιούτοις φονεύειν τις γάρ ἄν βούλοιτο  μᾶλλον ἀποκτεῖναι τινα ἤ χρῆσθαι ζῶντι πειθομένῳ ;

 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Ø      οἱ συνόντες: οι μαθητές

Ø      υπερορω: περιφρονώ

Ø      ἀπό  κυαμου καθίστημι ἄρχοντα: εκλέγω άρχοντα με κλήρο

Ø      πρόσειμι: ακολουθώ

Ø      χαρίζομαι: ευεργετούμαι

Ø      βιάζομαι: καταφεύγω στη βία

Ε Ρ Γ Α Σ Ι Ε Σ

1. α) Να γίνει χρονική αντικατάσταση των επόμενων ρηματικών τύπων και να κλιθεί η προστακτική του Ενεστώτα:

ἔφη, εἰδότας, χρῆσθαι, ζῶντι

β) Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των επόμενων ρηματικών τύπων στο γ΄ ενικό Αορίστου β΄ και στο β΄ενικό Mέλλοντα:

συμφέροντα, συμβαίνει, καθιστάναι, ἀποκτεῖναι

γ) δέοιτο: Να κλιθεί ο Ενεστώτας Οριστικής και Προστακτικής του ρήματος.

2. α) Να σχηματίσετε τους ζητούμενους τύπους:

·         ἄρχοντας      κλητική ενικού αριθμού

·         τέκτονι         γενική ενικού αριθμού

·         ἀσκοῦντας   δοτική ενικού αριθμού

·         φρόνησιν      δοτική ενικού αριθμού

·         βιασθέντες  δοτική πληθυντικού αριθμού

·         ἰσχύν             δοτική ενικού αριθμού

·         τολμῶν         αιτιατική πληθυντικού αριθμού

·         ζῶντι             δοτική πληθυντικού

β) Να σχηματίσετε τους άλλους βαθμούς των επιθέτων και επιρρημάτων:

• βιαίους
•  ἐλάττονας
•  ἥκιστα
• ἀκινδύνως
• δυνάμενος

       γ) Να κλιθεί ο συγκριτικός του δεύτερου επιθέτου και στα τρία γένη.

3. α) «Ἐγώ δ' οἶμαι … ταὐτά γίγνεται.»

Να εντοπίσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς στη συγκεκριμένη περίοδο λόγου και να τους αναγνωρίσετε ως προς την εκφορά και τη σημασία τους.

β) ὡς ἀφαιρεθέντες, τῶν ἀσκούντων, πειθομένῳ

Να γίνει συντακτική αναγνώριση των μετοχών και να επισημανθούν τα υποκείμενά τους.

4. α) «Ἀλλά μήν καί ὁ μέν τολμῶν βιάζεσθαι δέοιτ’ ἄν οὐκ ὀλίγων συμμάχων»

      Να μετατραπεί σε πλάγιο λόγο εξαρτώμενο από το ρήμα «ἔδοξε».

β) «ἔφη δέ τούς τοιούτους λόγους ἐπαίρειν τούς νέους καταφρονεῖν τῆς καθεστώσης πολιτείας καί ποιεῖν βιαίους»

            Να μετατραπεί ο πλάγιος λόγος σε ευθύ.

    

 ***

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ Β’

Ξενοφώντος Απομνημονεύματα Α,6,14

(14) Ἐγὼ δ' οὖν καὶ αὐτός, ὦ Ἀντιφῶν, ὥσπερ ἄλλος τις ἢ ἵππῳ ἀγαθῷ ἢ κυνὶ ἢ ὄρνιθι ἥδεται, οὕτω καὶ ἔτι μᾶλλον ἥδομαι φίλοις ἀγαθοῖς, καὶ ἐάν τι ἔχω ἀγαθόν, διδάσκω, καὶ

ἄλλοις συνίστημι παρ' ὧν ἂν ἡγῶμαι ὠφελήσεσθαί τι αὐτοὺς εἰς ἀρετήν· καὶ τοὺς θησαυροὺς τῶν πάλαι σοφῶν ἀνδρῶν, οὓς ἐκεῖνοι κατέλιπον ἐν βιβλίοις γράψαντες, ἀνελίττων κοινῇ σὺν τοῖς φίλοις διέρχομαι, καὶ ἄν τι ὁρῶμεν ἀγαθόν, ἐκλεγόμεθα· καὶ μέγα νομίζομεν κέρδος, ἐὰν ἀλλήλοις φίλοι γιγνώμεθα. Ἐμοὶ μὲν δὴ ταῦτα ἀκούοντι ἐδόκει αὐτός τε μακάριος εἶναι καὶ τοὺς ἀκούοντας ἐπὶ καλοκἀγαθίαν ἄγειν.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΝ

ἀνελίττων=ξετυλίγοντας (το βιβλίο που είχε μορφή

κυλίνδρου).

1. Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το κείμενο.

ΜΤΦΡ.

Και εγώ, λοιπόν, ο ίδιος Αντιφώντα, όπως ακριβώς κάποιος άλλος ευχαριστιέται ή με ένα ωραίο άλογο ή σκυλί ή πουλί, έτσι και ακόμα περισσότερο ευχαριστιέμαι με τους καλούς φίλους και, αν κατέχω κάτι καλό, τους (το) διδάσκω και μάλιστα τους συστήνω και σε άλλους από τους οποίους πιστεύω ότι θα ωφεληθούν κάπως οι ίδιοι για να γίνουν ενάρετοι. Και ξετυλίγοντας των παλαιών σοφών τους θησαυρούς τους οποίους εκείνοι κληροδότησαν, αφού τους έγραψαν σε βιβλία, τους εξετάζω διεξοδικά από κοινού με τους φίλους, και, αν βλέπουμε κάτι καλό, το επιλέγουμε· και θεωρούμε μεγάλο κέρδος αν γινόμαστε φίλοι μεταξύ μας. Σε εμένα, λοιπόν, όταν/που άκουγα αυτά, μου φαινόταν ότι και ο ίδιος ήταν ευτυχισμένος και ότι οδηγούσε αυτούς που τα άκουγαν στην καλοκαγαθία.

2.α. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

ὁρῶμεν : το ίδιο πρόσωπο στην ίδια έγκλιση και φωνή του αορίστου β′

γιγνώμεθα : το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής αορίστου β′

ὠφελήσεσθαι : το απαρέμφατο παρακειμένου ενεργητικής φωνής

συνίστημι : το δεύτερο ενικό πρόσωπο οριστικής αορίστου της ίδιας φωνής και τη γενική

ενικού αρσενικούγένους της μετοχής ενεστώτα της ίδιας φωνής.

2.β. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου :

ὄρνιθι : την αιτιατική ενικού

τι : τη δοτική πληθυντικού του ίδιουγένους

σοφῶν : την αιτιατική πληθυντικού θηλυκούγένους

μέγα : τα παραθετικά επιθέτου στο γένος,τον αριθμό και την πτώση που βρίσκεται

ταῦτα : τη γενική πληθυντικού θηλυκούγένους.

3.α. «ἄν τι ὁρῶμεν ἀγαθόν, ἐκλεγόμεθα».

Να αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο και να τον μετατρέψετε σε υποθετικό λόγο του μη πραγματικού.

3.β. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τα παρακάτω:

φίλοις, εἰς ἀρετήν, ἀλλήλοις, φίλοι, ἀκούοντι, εἶναι.

***

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ Γ’

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ 1.2.62-1.2.64

 [1.2.62] Ἐμοὶ μὲν δὴ Σωκράτης τοιοῦτος ὢν ἐδόκει τιμῆς ἄξιος
εἶναι τῇ πόλει μᾶλλον ἢ θανάτου. καὶ κατὰ τοὺς νόμους
δὲ σκοπῶν ἄν τις τοῦθ' εὕροι. κατὰ γὰρ τοὺς νόμους, ἐάν
τις φανερὸς γένηται κλέπτων ἢ λωποδυτῶν ἢ βαλλαντιο-
τομῶν ἢ τοιχωρυχῶν ἢ ἀνδραποδιζόμενος ἢ ἱεροσυλῶν,
τούτοις θάνατός ἐστιν ἡ ζημία· ὧν ἐκεῖνος πάντων ἀνθρώπων
πλεῖστον ἀπεῖχεν. [1.2.63] ἀλλὰ μὴν τῇ πόλει γε οὔτε πολέμου
κακῶς συμβάντος οὔτε στάσεως οὔτε προδοσίας οὔτε ἄλλου
κακοῦ οὐδενὸς πώποτε αἴτιος ἐγένετο· οὐδὲ μὴν ἰδίᾳ γε
οὐδένα πώποτε ἀνθρώπων οὔτε ἀγαθῶν ἀπεστέρησεν οὔτε
κακοῖς περιέβαλεν, ἀλλ' οὐδ' αἰτίαν τῶν εἰρημένων οὐδενὸς
πώποτ' ἔσχε. [1.2.64] πῶς οὖν ἂν ἔνοχος εἴη τῇ γραφῇ; ὃς ἀντὶ
μὲν τοῦ μὴ νομίζειν θεούς, ὡς ἐν τῇ γραφῇ ἐγέγραπτο,
φανερὸς ἦν θεραπεύων τοὺς θεοὺς μάλιστα τῶν ἄλλων
ἀνθρώπων, ἀντὶ δὲ τοῦ διαφθείρειν τοὺς νέους, ὃ δὴ ὁ
γραψάμενος αὐτὸν ᾐτιᾶτο, φανερὸς ἦν τῶν συνόντων τοὺς
πονηρὰς ἐπιθυμίας ἔχοντας τούτων μὲν παύων, τῆς δὲ καλ-
λίστης καὶ μεγαλοπρεπεστάτης ἀρετῆς, ᾗ πόλεις τε καὶ
οἶκοι εὖ οἰκοῦσι, προτρέπων ἐπιθυμεῖν· ταῦτα δὲ πράττων
πῶς οὐ μεγάλης ἄξιος ἦν τιμῆς τῇ πόλει;

1.      Το κείμενο περιέχει δύο υποθετικούς λόγους. Να τους βρεις

2.      Ο πρώτος υποθετικός λόγος είναι λανθάνων, επειδή η υπόθεση λανθάνει στη μετοχή σκοπῶν που είναι υποθετική. Σωστό ή λάθος;

3.      Να αναλύσεις τον λανθάνοντα υποθετικό λόγο

ΘΕΜΑ Δ’

[4.5.2] ἀεὶ μὲν οὖν περὶ τῶν πρὸς ἀρετὴν χρησίμων αὐτός τε διετέλει μεμνημένος καὶ τοὺς συνόντας πάντας ὑπομιμνῄσκων· οἶδα δέ ποτε
αὐτὸν καὶ πρὸς Εὐθύδημον περὶ ἐγκρατείας τοιάδε διαλεχ-
θέντα· Εἰπέ μοι, ἔφη, ὦ Εὐθύδημε, ἆρα καλὸν καὶ μεγαλεῖον
νομίζεις εἶναι καὶ ἀνδρὶ καὶ πόλει κτῆμα ἐλευθερίαν; Ὡς
οἷόν τέ γε μάλιστα, ἔφη. [4.5.3] Ὅστις οὖν ἄρχεται ὑπὸ τῶν διὰ
τοῦ σώματος ἡδονῶν καὶ διὰ ταύτας μὴ δύναται πράττειν
τὰ βέλτιστα, νομίζεις τοῦτον ἐλεύθερον εἶναι; Ἥκιστα,
ἔφη. Ἴσως γὰρ ἐλευθέριον φαίνεταί σοι τὸ πράττειν τὰ
βέλτιστα, εἶτα τὸ ἔχειν τοὺς κωλύσοντας τὰ τοιαῦτα ποιεῖν
ἀνελεύθερον νομίζεις; Παντάπασί γ’, ἔφη. [4.5.4] Παντάπασιν
ἄρα σοι δοκοῦσιν οἱ ἀκρατεῖς ἀνελεύθεροι εἶναι; Νὴ τὸν
Δί’ εἰκότως. Πότερα δέ σοι δοκοῦσιν οἱ ἀκρατεῖς κωλύεσθαι
μόνον τὰ κάλλιστα πράττειν ἢ καὶ ἀναγκάζεσθαι τὰ αἴσχιστα
ποιεῖν; Οὐδὲν ἧττον ἔμοιγ’, ἔφη, δοκοῦσι ταῦτα ἀναγκά-
ζεσθαι ἢ ἐκεῖνα κωλύεσθαι. [4.5.5] Ποίους δέ τινας δεσπότας ἡγῇ
τοὺς τὰ μὲν ἄριστα κωλύοντας, τὰ δὲ κάκιστα ἀναγκάζοντας;
Ὡς δυνατὸν νὴ Δί’, ἔφη, κακίστους. Δουλείαν δὲ ποίαν
κακίστην νομίζεις εἶναι; Ἐγὼ μέν, ἔφη, τὴν παρὰ τοῖς
κακίστοις δεσπόταις. Τὴν κακίστην ἄρα δουλείαν οἱ ἀκρα-
τεῖς δουλεύουσιν; Ἔμοιγε δοκεῖ, ἔφη.

ΜΤΦΡ.

Πάντοτε μεν λοιπόν είχεν εις την μνήμην του τα εις την αρετήν προάγοντα και αυτός ο ίδιος και εις τους μαθητάς του πάντας υπενθύμιζεν αυτά. Γνωρίζω δε ότι κάποτε διελέχθη και με τον Ευθύδημον περί εγκρατείας τα εξής· Ειπέ μου, είπεν, ω Ευθύδημε, άραγε θεωρείς ότι είναι καλόν και μεγαλοπρεπές κτήμα η ελευθερία και εις άνδρα και εις πόλιν; Βεβαιότατα μάλιστα, είπεν. Όστις λοιπόν κυριαρχείται υπό των σαρκικών ηδονών και ένεκα τούτων δεν δύναται να πράττη τα κάλλιστα, νομίζεις ότι ούτος είναι ελεύθερος; Ουδόλως, είπεν. Ίσως διότι σου φαίνεται ελευθέριον το να πράττη τις τα βέλτιστα, έπειτα νομίζεις ως δουλοπρεπές το να έχη εκείνους, οι οποίοι θα εμποδίσουν αυτόν να πράττη ταύτα; Ακριβώς ούτως, είπε. Νομίζεις λοιπόν ότι οι ακρατείς είναι παντελώς ανελεύθεροι; Μα τον Δία φυσικά. Ποίον εκ των δύο δε, σου φαίνονται ότι οι ακρατείς κωλύονται μόνον να πράττωσι τα κάλλιστα ή ότι και αναγκάζονται να ποιώσι τα αίσχιστα; Ομοίως μου φαίνονται, είπεν, ότι αναγκάζονται να πράττωσι ταύτα, όπως εμποδίζονται από εκείνα. Ποίου είδους δε δεσπότας νομίζεις τους εμποδίζοντας μεν τα κάλλιστα, αναγκάζοντας δε τα κάκιστα; Όσον το δυνατόν μα τον Δία, είπε, κακίστους. Ποίον δε είδος δουλείας νομίζεις ότι είναι κάκιστον; Εγώ μεν, είπε, νομίζω εκείνην, την οποίαν δουλεύει τις πλησίον των κακίστων δεσποτών. Όθεν την κακίστην δουλείαν δουλεύουσιν οι ακρατείς; Έτσι μου φαίνεται, είπε.

ΘΕΜΑ Ε’

[4.3.13] Ὅτι δέ γε ἀληθῆ λέγω, καὶ σὺ γνώσῃ, ἂν μὴ ἀναμένῃς ἕως ἂν τὰς
μορφὰς τῶν θεῶν ἴδῃς, ἀλλ’ ἐξαρκῇ σοι τὰ ἔργα αὐτῶν
ὁρῶντι σέβεσθαι καὶ τιμᾶν τοὺς θεούς. ἐννόει δὲ ὅτι καὶ
αὐτοὶ οἱ θεοὶ οὕτως ὑποδεικνύουσιν· οἵ τε γὰρ ἄλλοι ἡμῖν
τἀγαθὰ διδόντες οὐδὲν τούτων εἰς τὸ ἐμφανὲς ἰόντες διδόασι,
καὶ ὁ τὸν ὅλον κόσμον συντάττων τε καὶ συνέχων, ἐν ᾧ
πάντα καλὰ καὶ ἀγαθά ἐστι, καὶ ἀεὶ μὲν χρωμένοις ἀτριβῆ
τε καὶ ὑγιᾶ καὶ ἀγήρατα παρέχων, θᾶττον δὲ νοήματος
ὑπηρετοῦντα ἀναμαρτήτως, οὗτος τὰ μέγιστα μὲν πράττων
ὁρᾶται, τάδε δὲ οἰκονομῶν ἀόρατος ἡμῖν ἐστιν. [4.3.14] ἐννόει δ’
ὅτι καὶ ὁ πᾶσι φανερὸς δοκῶν εἶναι Ἥλιος οὐκ ἐπιτρέπει
τοῖς ἀνθρώποις ἑαυτὸν ἀκριβῶς ὁρᾶν, ἀλλ’, ἐάν τις αὐτὸν
ἀναιδῶς ἐγχειρῇ θεάσασθαι, τὴν ὄψιν ἀφαιρεῖται. καὶ τοὺς
ὑπηρέτας δὲ τῶν θεῶν εὑρήσεις ἀφανεῖς ὄντας· κεραυνός
τε γὰρ ὅτι μὲν ἄνωθεν ἀφίεται, δῆλον, καὶ ὅτι οἷς ἂν ἐντύχῃ
πάντων κρατεῖ, ὁρᾶται δ’ οὔτ’ ἐπιὼν οὔτ’ ἐγκατασκήψας
οὔτε ἀπιών· καὶ ἄνεμοι αὐτοὶ μὲν οὐχ ὁρῶνται, ἃ δὲ ποιοῦσι
φανερὰ ἡμῖν ἐστι, καὶ προσιόντων αὐτῶν αἰσθανόμεθα.
ἀλλὰ μὴν καὶ ἀνθρώπου γε ψυχή, ἥ, εἴπερ τι καὶ ἄλλο τῶν
ἀνθρωπίνων, τοῦ θείου μετέχει, ὅτι μὲν βασιλεύει ἐν ἡμῖν,
φανερόν, ὁρᾶται δὲ οὐδ’ αὐτή. ἃ χρὴ κατανοοῦντα μὴ
καταφρονεῖν τῶν ἀοράτων, ἀλλ’ ἐκ τῶν γιγνομένων τὴν
δύναμιν αὐτῶν καταμανθάνοντα τιμᾶν τὸ δαιμόνιον.

ΜΤΦΡ.

Ότι δε τω όντι αληθή λέγω, και συ θα γνωρίσης, εάν δεν περιμένης μέχρις ότου ίδης τας μορφάς των θεών, αλλά αρκεσθής βλέπων τα έργα των θεών να σέβεσαι και να τιμάς αυτούς. Συλλογίζου δε ότι και αυτοί οι θεοί ούτως υποδεικνύουσι την ύπαρξίν των εις ημάς· και οι άλλοι θεοί δηλαδή, οίτινες δίδουσιν εις ημάς τα αγαθά, ουδέν τούτων δίδουσι φανερά παρουσιαζόμενοι, και ο θεός όστις το σύμπαν συντάττει και συγκρατεί, εν τω οποίω πάντα τα καλά και τα αγαθά υπάρχουν, και όστις παρέχει εις ημάς τους χρησιμοποιούντας αυτά και αβλαβή και υγιά και αναλλοίωτα, ταχύτερον δε της σκέψεως υπηρετούντα ταύτα ημάς άνευ προσκομμάτων, ούτος ο θεός διαφαίνεται μεν πράττων τα μέγιστα των πραγμάτων, είναι δε αόρατος τίνι τρόπω ταύτα οικονομεί. Συλλογίζου δε ότι και ο ήλιος, όστις θεωρείται ότι είναι ορατός εις όλους, δεν επιτρέπει εις τους ανθρώπους να τον βλέπουν ακριβώς, αλλά, εάν τις επιχειρή να τον ίδη αναιδώς, τυφλώνεται. Ακόμη δε και τους υπηρέτας των θεών θα εύρης ότι είναι αόρατοι· διότι και ο κεραυνός είναι μεν φανερόν ότι άνωθεν κατέρχεται και ότι επικρατεί πάντων, όσα ήθελε συναντήσει, δεν φαίνεται δε ούτε όταν πλησιάζη ούτε όταν ορμητικός καταπίπτη ούτε όταν απέρχεται· και οι άνεμοι δεν είναι ορατοί αυτοί καθ' εαυτούς, είναι δε ορατά εις ημάς αυτά τα οποία ποιούσι και αισθανόμεθα αυτούς όταν πλησιάζουν. Προσέτι δε και η ψυχή βέβαια του ανθρώπου, ήτις υπέρ παν άλλο εκ των ανθρωπίνων μετέχει του θείου, φανερόν μεν ότι βασιλεύει εν ημίν, δεν φαίνεται δε ουδέ αυτή. Ταύτα συλλογιζόμενος οφείλεις να μη καταφρονής τα αόρατα, αλλά εκ των γεγονότων μανθάνων πλήρως την δύναμιν αυτών να τιμάς τον θεόν.

ΘΕΜΑ ΣΤ’

[1.4.1] Εἰ δέ τινες Σωκράτην νομίζουσιν, ὡς ἔνιοι γράφουσί τε
καὶ λέγουσι περὶ αὐτοῦ τεκμαιρόμενοι, προτρέψασθαι μὲν
ἀνθρώπους ἐπ’ ἀρετὴν κράτιστον γεγονέναι, προαγαγεῖν δ’
ἐπ’ αὐτὴν οὐχ ἱκανόν, σκεψάμενοι μὴ μόνον ἃ ἐκεῖνος
κολαστηρίου ἕνεκα τοὺς πάντ’ οἰομένους εἰδέναι ἐρωτῶν
ἤλεγχεν, ἀλλὰ καὶ ἃ λέγων συνημέρευε τοῖς συνδιατρί-
βουσι, δοκιμαζόντων εἰ ἱκανὸς ἦν βελτίους ποιεῖν τοὺς
συνόντας. [1.4.2] λέξω δὲ πρῶτον ἅ ποτε αὐτοῦ ἤκουσα περὶ τοῦ
δαιμονίου διαλεγομένου πρὸς Ἀριστόδημον τὸν μικρὸν ἐπικα-
λούμενον. καταμαθὼν γὰρ αὐτὸν οὔτε θύοντα τοῖς θεοῖς
οὔτε μαντικῇ χρώμενον, ἀλλὰ καὶ τῶν ποιούντων ταῦτα
καταγελῶντα, Εἰπέ μοι, ἔφη, ὦ Ἀριστόδημε, ἔστιν οὕσ-
τινας ἀνθρώπους τεθαύμακας ἐπὶ σοφίᾳ; Ἔγωγ’, ἔφη.
καὶ ὅς, Λέξον ἡμῖν, ἔφη, τὰ ὀνόματα αὐτῶν. [1.4.3] Ἐπὶ μὲν
τοίνυν ἐπῶν ποιήσει Ὅμηρον ἔγωγε μάλιστα τεθαύμακα,
ἐπὶ δὲ διθυράμβῳ Μελανιππίδην, ἐπὶ δὲ τραγῳδίᾳ Σοφοκλέα,
ἐπὶ δὲ ἀνδριαντοποιίᾳ Πολύκλειτον, ἐπὶ δὲ ζωγραφίᾳ Ζεῦξιν.
[1.4.4] Πότερά σοι δοκοῦσιν οἱ ἀπεργαζόμενοι εἴδωλα ἄφρονά τε
καὶ ἀκίνητα ἀξιοθαυμαστότεροι εἶναι ἢ οἱ ζῷα ἔμφρονά τε
καὶ ἐνεργά; Πολὺ νὴ Δία οἱ ζῷα, εἴπερ γε μὴ τύχῃ τινί,
ἀλλ’ ὑπὸ γνώμης ταῦτα γίγνεται. Τῶν δὲ ἀτεκμάρτως
ἐχόντων ὅτου ἕνεκα ἔστι καὶ τῶν φανερῶς ἐπ’ ὠφελείᾳ
ὄντων πότερα τύχης καὶ πότερα γνώμης ἔργα κρίνεις; Πρέπει
μὲν τὰ ἐπ’ ὠφελείᾳ γιγνόμενα γνώμης εἶναι ἔργα.

ΜΤΦΡ.

Εάν δε τινές συμπεραίνοντες από όσα μερικοί γράφουν και λέγουν περί του Σωκράτους, νομίζουν ότι αυτός εις το να προτρέψη μεν ανθρώπους εις την αρετήν υπήρξεν ικανώτατος, ανίκανος δε να χειραγωγήση αυτούς εις κτήσιν αυτής, αφού λάβουν υπ' όψιν όχι μόνον εκείνα, τα οποία χάριν σωφρονισμού ερωτών τους φανταζομένους ότι τα πάντα γνωρίζουν έλεγεν ελέγχων αυτούς, αλλά και όσα λέγων διήρχετο την ημέραν μετά των ομιλητών του, ας κρίνουν, αν ήτο ικανός να καθιστά χρηστοτέρους αυτούς. Θα διηγηθώ δε πρώτον αυτά, τα οποία κάποτε ήκουσα παρ' αυτού περί του θεού, ότε διελέγετο μετά του Αριστοδήμου του επικαλουμένου μικρού. Πληροφορηθείς δηλαδή ότι ο Αριστόδημος ούτε εθυσίαζεν εις τους θεούς, ούτε έκαμνε χρήσιν της μαντικής, αλλ' ότι και περιέπαιζε τους ποιούντας ταύτα, Ειπέ μου, είπεν, ω Αριστόδημε, υπάρχουν άνθρωποι, τους οποίους θαυμάζεις διά την σοφίαν των; Ναι, είπεν. Και αυτός, Ειπέ μας, είπε, τα ονόματα αυτών. Εις μεν λοιπόν την επικήν ποίησιν εγώ τουλάχιστον έχω θαυμάσει τον Όμηρον μάλιστα, εις τον διθύραμβον τον Μελανιππίδην, εις την τραγωδίαν τον Σοφοκλέα, εις την ανδριαντοποιίαν τον Πολύκλειτον, εις δε την ζωγραφικήν τον Ζεύξιν. Ποίοι εκ των δύο φρονείς ότι είναι αξιοθαυμαστότεροι, οι κατασκευάζοντες είδωλα και άφρονα και ακίνητα ή οι κατασκευάζοντες ζώα έχοντα νουν και κινούμενα; Κατά πολύ, μα τον Δία, οι κατασκευάζοντες ζώα, εάν βέβαια γίνωνται αυτά ουχί εκ τύχης, αλλ' εκ του νου. Εκ των πραγμάτων δε, των οποίων δεν γινώσκεται ο σκοπός της υπάρξεως, και εκείνων, άτινα προφανώς υπάρχουν χάριν ωφελείας, ποία κρίνεις ότι είναι έργα τύχης και ποία έργα προνοίας; Βεβαίως πρέπει να είναι έργα προνοίας τα γινόμενα χάριν ωφελείας.