επιμελεία τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2013 by ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΣ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ / ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
* Εις την κατωτέρω ανάλυσιν του ποιήματος μας ενδιαφέρουν κατά πολύ τα όσα αναγράφονται εκ της σελίδος 71 κε
ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ : Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ by ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΣ
Ρομαντισμός (λογοτεχνία)
Με τον όρο ρομαντισμός στη λογοτεχνία εννοείται το λογοτεχνικό κίνημα που, με επίκεντρο τη Γερμανία, την Αγγλία και τη Γαλλία εξαπλώθηκε στην Ευρώπη το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα. Το θεμέλιο όμως της επίδρασης του ρομαντισμού στη λογοτεχνία διαμορφώθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα. Η γενικευμένη κρίση οι ταχείς ρυθμοί αστικοποίησης και εκβιομηχάνισης των ευρωπαϊκών χωρών, μετά τη διάσπαση της φεουδαρχικής κοινωνίας, είχε ως αποτέλεσμα μια σειρά ραγδαίων εξελίξεων σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο. Οι έντονες οικονομικές ανακατατάξεις οδήγησαν σε σημαντική πτώση του βιοτικού επιπέδου ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Το γεγονός αυτό είχε ως επακόλουθο την έκρηξη και εξάπλωση διαφόρων επαναστατικών κινημάτων με κοινωνικά αιτήματα, με αποκορύφωμα τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, γεγονός που οδήγησε στη διατύπωση νέων θεωριών.
Κοινά χαρακτηριστικά
Παρόλο που παραμένει δύσκολος έως αδύνατος ο σαφής ορισμός του Ρομαντισμού ωστόσο διακρίνονται ορισμένα βασικά ιδεολογικά χαρακτηριστικά και θέματα, τα οποία έγιναν κοινός τόπος στους πρωταγωνιστές αυτού του λογοτεχνικού κινήματος.
Το 1817 ο Κόουλριτζ όρισε την ποίηση ως προϊόν «εκείνης της συνθετικής και μαγικής δύναμης, στην οποία έχουμε αποκλειστικά επιφυλάξει το όνομα της φαντασίας», παρέχοντας το στίγμα της λογοτεχνικής παραγωγής στα συμφραζόμενα του ρομαντικού κινήματος. Οι ρομαντικοί συγγραφείς αντιτάχθηκαν στο κλασικό ιδεώδες της τέλειας ορθολογικής μίμησης της πραγματικότητας, αντιπροτείνοντας ως απόλυτο ιδανικό την έκφραση των εσωτερικών συναισθημάτων μέσω της ευαισθησίας, της ατομικής προοπτικής του κόσμου και της δημιουργικής φαντασίας. Ο άνθρωπος στο ρομαντικό ιδεώδες είναι ένα διονυσιακό, ανήσυχο πλάσμα που επαναστατεί ενάντια στον κόσμο και την κοινωνία και βρίσκεται σε μια συνεχή ψυχική ανισορροπία». Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια, ο ρομαντικός λυρισμός αναδεικνύει ήρωες ανήσυχους και μελαγχολικούς, πλημμυρισμένους από το αίσθημα της απελπισίας, από το αίσθημα του μοιραίου και του ανολοκλήρωτου, που πολλές φορές μετατρέπεται σε θανατολαγνεία.
Σε αντιστοιχία, οι ρομαντικοί ποιητές –των οποίων οι ήρωες λειτουργούν ως alter ego– εκτιμούν την ακεραιότητα, την ειλικρίνεια και την αφοσίωση σε κάποιο ιδεώδες για το οποίο αξίζει κανείς να θυσιάσει τα πάντα, ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό. Η τέχνη και η ζωή για τον ρομαντικό συγγραφέα είναι έννοιες αδιαχώριστες. Έτσι, στα πλαίσια του ρομαντικού κινήματος, ο αυθορμητισμός και η αυθεντικότητα της ατομικής εσωτερικής αλήθειας συνιστούν τα αποκλειστικά κριτήρια για την εκτίμηση κάθε έργου τέχνης, το οποίο, με τον μοναδικό του χαρακτήρα, οφείλει να εκφράζει το προσωπικό βίωμα του δημιουργού του.
Κοινό χαρακτηριστικό των ρομαντικών συγγραφέων είναι επίσης η νοσταλγία ενός ανεπιτήδευτου παρελθόντος, που αφενός οδηγεί στο ενδιαφέρον για την παραδοσιακή αγροτική κοινωνία, για την ιδιαίτερη ιστορία κάθε λαού και για τον μεσαίωνα, αφετέρου παράγει ένα διαφορετικό ιδεώδες που απέχει τόσον μακράν της πραγματικότητας, όσο και εκείνο του κλασικισμού. Οι συγγραφείς του ρομαντικού κινήματος συχνά αντλούν τα θέματά τους από τις λαϊκές παραδόσεις, την εθνική ιστορία και τους μεσαιωνικούς θρύλους. Συχνότερα δε, ενδιαφέρονται για εκείνες τις δοξασίες που περιέχουν υπερφυσικά στοιχεία, καθότι αυτά συμφωνούν με «τη ρομαντική αντίληψη της ενορατικής δύναμης της καλλιτεχνικής φαντασίας, με την οποία ο ποιητής εκφράζει την 'υπερβατική αλήθεια', πέρα από την επιφανειακή πραγματικότητα του κόσμου».
Φύση και θάνατος
Οι δυνάμεις που κρύβονται πίσω από το φαινομενικό προσωπείο της φύσης είναι κοινός τόπος στα έργα των ρομαντικών ποιητών. Προσωποποιείται αναλαμβάνοντας είτε τον ρόλο της παρήγορης και έμπιστης φίλης που συμπαραστέκεται στις απελπισμένες ψυχές και διαφυλάσσει τις αναμνήσεις των ευτυχισμένων στιγμών των οποίων υπήρξε μάρτυρας, είτε ως εκδικητική οντότητα. Ως υποστηρικτική οντότητα αντιμετωπίζει τη φύση ο Λαμαρτίν στο ελεγειακό ποίημά του Η Λίμνη. Πλημμυρισμένος από μελαγχολία, ο ποιητής προσφεύγει στην αιώνια φύση για παρηγοριά[. Το μοτίβο του θανάτου, είτε με τη μορφή της νεκρής αγαπημένης, όπως στη Λίμνη, είτε με τη μορφή του νεκρού παιδιού στο Εξωτικό του Γκαίτε, είτε με τις πολλαπλές μεταμορφώσεις του, επανέρχεται συχνά στα ρομαντικά ποιήματα. Υποδηλώνει την αγωνία των ποιητών απέναντι στο πεπερασμένο της ζωής και την αμείλικτη φθορά του χρόνου. Η συνεχής πάλη με τη δαιμονική μορφή του χρόνου, ο οποίος παρέρχεται τάχιστα και αφανίζει τα πάντα ανεπιστρεπτί, οδηγεί τους ποιητές σε μια αίσθηση πρόωρης γήρανσης.
Δείτε : ΤΟ ΒΟΗΘΗΜΑ (απάντηση στην ερώτηση 7) (σελ 33)*
Για την πατρίδα: Σ’ αυτό το ποίημα συναντάμε εκτεταμένες και πολύμορφες αναφορές στην απελευθερωτική δραστηριότητα του Κρητικού και στα δεινά που υπέστη η οικογένειά του από τους Τούρκους. Η φιλοπατρία και η ανδρεία, συνδυασμένες μρ την οδύνη για τη σκλαβιά, αποτυπώνονται με τον καλύτερο τρόπο. γ) Για τη φύση: Η φύση παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στον Κρητικό. Τοπία, δέντρα, άνθη, καιρικές συνθήκες, είναι συστατικά στοιχεία της αφήγησης και συγχρόνως σύμβολα και αντανακλάσεις των ψυχικών διαθέσεων του ήρωα και της θείας επενέργειας.
Για τη γυναίκα: Η μέχρι το θάνατο αγάπη για την αρραβωνιαστικιά σηματοδοτεί τον ιερό σύνδεσμο ανδρός και γυναικός. Η γυναίκα στο ποίημα είναι ένα σύμβολο αιώνιας αγάπης και πίστης. Πανέμορφη, σχεδόν πλάσμα της φαντασίας, περισσότερο όνειρο και λιγότερο πλάσμα με σάρκα και οστά, ακόμα και νεκρή, ορίζει ουσιαστικά την τύχη του ήρωα.
«Αυτό που κάνει εντύπωση (στον Σολωμό) είναι η επιμονή του να χρησιμοποιεί εικόνες από τον κόσμο της φύσης».
Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη με μία εικόνα από τους στίχους 23-28 και άλλη μία από τους στίχους 35-43, παρουσιάζοντας το περιεχόμενό της καθεμιάς (μονάδες 10) και σχολιάζοντας τη λειτουργία της στο κείμενο (μονάδες 10).
Η φύση , στο Σολωμό, βρίσκεται παντού, μέσα σε κάθε ποίημα, από τα πρώτα απλά σχεδιάσματα (1818-22) ως τις μεγάλες φιλοσοφικές συνθέσεις της ωριμότητας του (1833- 1854 )
Όμως ποτέ δεν αποτελεί αυτόνομο ποιητικό θέμα· εμφανίζεται πάντα σε συνάρτηση με τον άνθρωπο και τον πολιτισμό. Η ποίηση του Σολωμού είναι ανθρωποκεντρική, όπως στο δημοτικό τραγούδι, αλλά - όπως κι εκεί- η αντίληψη για τον άνθρωπο, η «ανθρωπολογία» του Σολωμού, ορίζεται μέσα από τη σχέση του ανθρώπου (και του πολιτισμού του) με τη φύση.
Η σχέση φύσης -ανθρώπου αποτελεί έναν από τους μεγάλους άξονες της σολωμικής ποίησης, μια από τις κυρίαρχες «ισοτοπίες», όπου διαμορφώνονται οι «κώδικες» και τα σημασιακά περιεχόμενα του έργου του Σολωμού.
Ειδικότερα διακρίνουμε τις ακόλουθες θεματικές κατηγορίες:
1. Η ΦΥΣΗ ΩΣ ΕΝΔΟΚΟΣΜΙΚΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ
- Η φύση ως κάλεσμα στη χαρά της ζωής
- Η φύση ως χώρος ευδαιμονίας και πληρότητας των όντων
- Η φύση ως πηγή πολιτισμικών αξιών ( ομορφιάς, χαράς, καλοσύνης )
Ειδικότερα:
Ανάμεσα στα πιο συχνά θέματα της σολωμικής ποίησης είναι εικόνες που παρουσιάζουν τη φύση ως έναν επίγειο παράδεισο, που εξασφαλίζει τις ιδεώδεις συνθήκες για την ανάπτυξη της ζωής, για την ευδαιμονία και πληρότητα των όντων. Τα θέματα αυτά, σε μια πρώιμη περίοδο, συνδέονται με ορισμένους κοινούς ποιητικούς τόπους, της κλασικιστικής προπάντων παράδοσης. Σταδιακά όμως μορφοποιούνται σε πρωτότυπες —χαρακτηριστικά σολωμικές— φόρμουλες μεγάλης ευστοχίας, που συμπυκνώνουν, με εκφραστική λιτότητα, νοηματική πληρότητα και αισθητική εντέλεια, βασικά συστατικά της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού. Εξελίσσονται σε «θεματικές μονάδες επεξεργασίας», που μεταφέρονται, αυτούσιες ή σε παραλλαγές σημασιακά ισοδύναμες, από ένα ποίημα σε άλλο, και συνθέτουν την κοσμοθεωρητική ενότητα της σολωμικής ποίησης.
Η ιδέα που συνοψίζεται στην έκφραση «η παράδεισο της γης» αναπτύσσεται σε τρεις κυρίως αλληλένδετους σημασιακούς άξονες:
1ος άξονας: εικόνες που προβάλλουν το ιλαρό πρόσωπο της φύσης, που καλεί τον άνθρωπο στη χαρά της ζωής. Ένα όραμα ομορφιάς, ισορροπίας, αρμονίας που εμπνέει την πίστη στο αγαθό της ζωής.
2ος άξονας: απαρτίζεται από εικόνες που εκφράζουν την ευδαιμονία και την πληρότητα των όντων μέσα στη φύση, έναν καθολικό «ευτυχισμό» κατά τη σολωμική έκφραση. Από τη μια ζωγραφίζεται ο μικρόκοσμος της φύσης ( το πουλάκι, η πεταλούδα, η μέλισσα κλπ ) και από την άλλη παρουσιάζονται εικόνες ανθρώπινης ευδαιμονίας , χαράς, μακαριότητας μέσα στην αγκαλιά της φύσης. Όλες αυτές οι εικόνες υποδηλώνουν ότι η φύση, ο επίγειος κόσμος προσφέρουν όλες τις προϋποθέσεις για την ολοκλήρωση του ανθρώπου.
Ο 3ος άξονας ( συνδέει και ενοποιεί τις τρεις διαστάσεις του θέματος ) συντίθεται από εικόνες που εμφανίζουν τη φύση ως πηγή πολιτισμικών αξιών ( κάλλος, αγαθό )
Δ εν είν' αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά του
στους ψηλούς βράχους κι άγριους όπ' έχει τη φωλιά του
και πελαγίσιοι, στεργιανοί ακούνε τη γλυκάδα
όσο που στέρνει η ανατολή τη ροδοκοκκινάδα-
δεν είναι το λαλούμενο το θαμαστό φιαμπόλι
όταν φυσά πνοή με τη γλυκάδαν όλη·
ως καθώς τ' άκουγα συχνά στον Ψηλορίτη μόνος
οπού μ' ετράβουνε απελπισία και πόνος
στους ψηλούς βράχους κι άγριους όπ' έχει τη φωλιά του
και πελαγίσιοι, στεργιανοί ακούνε τη γλυκάδα
όσο που στέρνει η ανατολή τη ροδοκοκκινάδα-
δεν είναι το λαλούμενο το θαμαστό φιαμπόλι
όταν φυσά πνοή με τη γλυκάδαν όλη·
ως καθώς τ' άκουγα συχνά στον Ψηλορίτη μόνος
οπού μ' ετράβουνε απελπισία και πόνος
κι έβλεπα τ' άστρο τ' Ουρανού μεσουρανίς να λάμπει
και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμπο·-
μ' άδραχνε ξάφνου την ψυχή ελευτεριάς ελπίδα
για τη όμορφη και δύστυχη πατρίδα·
και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμπο·-
μ' άδραχνε ξάφνου την ψυχή ελευτεριάς ελπίδα
για τη όμορφη και δύστυχη πατρίδα·
κι εκοίταα, κι έκλαια κι άπλωνα τα χέρια με καμάρι·
η μαύρη πέτρα της καλή και το ξερό χορτάρι.
(ΑΕ 368 Β19-32)
Β2
«Δέν εἶν’ ἀηδόνι … ἀπό τά χέρια·» να αναζητήσετε τέσσερα διαφορετικά σχήματα λόγου (μονάδες 8) και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους στο κείμενο (μονάδες 12).
Δείτε : ΤΟ ΒΟΗΘΗΜΑ (σελ 23)*
Γ1.
Δείτε : ΤΟ ΒΟΗΘΗΜΑ (απάντηση στην ερώτηση 11 & 14) (σελ 43)*
*οι σελίδες είναι σελίδες scribd κι όχι βιβλίου
Δ1.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ:
1.
Κι η φωνή δυνάμωνε
Ἔπαψε τέλος κι ἄδειασεν ἡ φύσις κι ἡ ψυχή μου
2.
Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά,
και κρύβοντας το πρόσωπο μέσ’ στο προσκέφαλό της, μην τύχει και τη νιώσουν από δίπλα, ξέσπασε σ’ ένα σιγανό παράπονο πνιγμένο
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ:
1.
μια μελωδία σιγανή γεννήθηκε κι απλώθηκε
Ἠχός, γλυκύτατος ἠχός,
2.
Δέν εἶναι κορασιᾶς φωνή στά δάση πού φουντώνουν
είδε πως ήταν μέσα σ΄ ένα δάσος….
3.
κι έμοιαζε μ’ ένα χάδι τρυφερό, λησμονημένο, γνώριμο, κι απόκοσμο!
Κι η ψυχή της έλιωνε βαθιά, σαν το κερί, σβήνοντας σε μια γλύκα πρωτογνώριστη, σε μια σπαραχτική, πρωτοδοκίμαστη, και σαν απεγνωσμένη, νοσταλγία!
Γλυκύτατοι, ἀνεκδιήγητοι……………………………...
Μόλις εἶν’ ἔτσι δυνατός ὁ Ἔρωτας καί ὁ Χάρος.
Μ’ ἄδραχνεν ὅλη τήν ψυχή,
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου