Ἡ θεωρία τοῦ Πλαγίου Λόγου τῆς Λατινικῆς

τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου τῆς κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

 

Πλάγιος λόγος είναι η εξάρτησις ευθέος λόγου από ρήμα (υπάρχον ή υπονοούμενον) λεκτικόν, αισθητικόν, γνωστικόν, διξαστικόν με μεταβολήν του ρηματικού προσώπου και της εγκλίσεως (εφ’ όσον το ρήμα δεν είναι εις την υποτακτικήν.

***

ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΡΟΠΗΣ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΕΙΣ ΠΛΑΓΙΟΝ

Κατά την τροπήν του ευθέος λόγου εις πλάγιον γίνονται αι εξής μεταβολαί:

ΚΑΝΩΝ 1^ος

Αι ανεξάρτητοι προτάσεις κρίσεως τρέπονται εις αιτιατικήν μετ’ απαρεμφάτου, ως και αι ισοδυναμούσαι προς αυτάς ρητορικαί ερωτήσεις

ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ

Ι. Philosophi mortem non timent ( = οι φιλόσοφοι τον θάνατον δεν φοβούνται)

II. Hoc sine ulla dubitatione confirmaverim (δυνητική υποτακτική) eloquentiam esse rem difficillimam ( = τούτο χωρίς αμφιβολίαν είναι δυνατόν να βεβαιώνω, ότι η ευγλωττία είναι πράγμα δυσκολώτατον)

III. Possum belli facere finem? ( = δύναμαι να τερματίσω τον πόλεμον;) (ρητορική ερώτησις)

ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Ι.  Socrates dicebat philosophos mortem non timere ( = Σωκράτης έλεγεν ου φοβείσθαι τους φιλοσόφους τον θάνατον)

II. Cicero dicit se hoc sine dubitatione confirmre eloquentiam esse rem difficilimam ( = ο Κικέρων λέγει, ότι χωρίς αμφιβολίαν είναι δυνατόν να βεβαιώση, ότι η ευγλωττία είναι πράγμα δυσκολώτατον)

III. Ariovistus ita respondit: se posse belli facere finem ( = ο Αριόβιστος ούτω απήντησε: δύνασθαι εαυτόν τον πόλεμον καταπαύειν)

Κατά την ανωτέρω τροπήν του ευθέος λόγου εις πλάγιον ως προς τους χρόνους τηρείται η εξής αντιστοιχία:

Ο Ενεστώς  → γίνεται απαρέμφατον Ενεστώτος

Ο Παρατατικός / Παρακείμενος /

Υπερσυντέλικος     → γίνονται απαρέμφατον Παρακειμένου

Ο Μέλλων  → γίνεται απαρέμφατον Μέλλοντος

*

ΚΑΝΩΝ 2^ος

Τρέπονται εις υποτακτικήν Ενεστώτος ή Παρακειμένου:

1.     πάσαι αι κύριαι προτάσεις προσταγής και επιθυμίας

2.     πάσαι αι κυρίως ερωτηματικαί προτάσεις ( του β’ προσώπου)

3.     πάσαι αι δευτερεύουσαι προτάσεις του ευθέος λόγου

παραδείγματα:

ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ

I.                    a. Subvenite misero mihi ( = βοηθήσατέ με τον δυστυχή)

b. Ne redieris, mi fili ( = να μην επανέλθης, υιέ μου)

II.                 Quid veremini? ( = τι φοβείσθε;)

III.               Omnes in eo, quod sciunt, satis sunt eloquentes ( = πάντες εις τούτο, το οποίον γνωρίζουν, είναι αρκετά εύγλωττοι)

ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

I.                    a. Clamavit, ut subvenirent misero sibi ( = εκραύγασεν, ίνα βοηθήσουν εαυτόν δυστυχή)

b. Respondit, ne filius redirect ( = απήντησε να μην επανέλθη ο υιός)

II.                 Caesar suos incusavit, quod vererentur ( = ο Καίσαρ τους ιδικούς του κατηγόρησε, τι εφοβούντο)

III.               Socrates dicere solebat omnes in eo, quod scirent, satis esse eloquentes ( = ο Σωκράτης συνήθιζε να λέγη, ότι όλοι εις τούτο, το οποίον γνωρίζουν, είναι αρκετά ευφράδεις)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:

1.     (κύριες προτάσεις κρίσεως)

1. Is Gallos iam abeuntes secutus est (21). (Romani tradunt)
2. Homo es impudens (24). (Nasica dixit)
3. Oleum et operam perdidi (29). (Sutor sentit)
4. Hic vero, iudices, et fuit in Asiā […] (30). (Cicero dicit iudicibus)
5. Bello Latino T. Manlius consul nobili genere natus exercitui Romanorum praefuit (31). (Sallustius tradit)
6. Sic enim […] me pro salute vestrā in tot ac tantas dimicationes obicere potui (32). (Archia exclamavit)
7. Praedones postes ianuae tamquam sanctum templum venerati sunt (34). (Praedones dicuntur)
8. Ego libenter meā sede cedo (38). (Tum Caecilia puellae dixit)
9. Ego, pater, cana esse malo (47). (Illa respondit patri)
10. Non est hoc temerarium factum meum, sed certissimum indicium amoris mei erga te tale consilium molientem (49). (Porcia ei dixit)

→ ΤΡΟΠΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟΝ ΛΟΓΟΝ

1. Romani tradunt eum (illum) Gallos iam abeuntes secutum esse.
2. Nasica dixit eum (illum) hominem impudentem esse.
3. Sutor sentit oleum et operam se perdidisse.
4. Cicero dicit iudicibus eum (illum) vero et fuisse in Asiā […].
5. Sallustius tradit bello Latino T. Manlium consulem nobili genere natum exercitui Romanorum praefuisse.
6. Archia exclamavit sic (enim) […]se pro salute illorum in tot ac tantas dimicationes obicere potuisse.
7. Praedones dicuntur postes ianuae tamquam sanctum templum veneratos esse.
8. Tum Caecilia puellae dixit se libenter suā sede cedere.
9. Illa respondit patri se canam esse malle.
10. Porcia ei dixit non esse id (illud) temerarium factum suum, sed certissimum indicium amoris sui erga illum tale consilium molientem.

*

1. Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. (24)
2. Cum […] ancilla dixisset eum domi non esse […]. (24)
3. Mementote rem publicam quondam in extremo discrimine fuisse. (25)
4. […] cum eum fugitivum esse ex Aesopi litteris cognovisset […]. (28)
5. […] cum se ipsum captum venisse eos existimasset […]. (34)
6. Clarā voce Scipioni nuntiaverunt (incredibile auditu!) virtutem eius admiratum se venisse. (34)
7. […] qui primi coluisse Italiam dicuntur […]. (41)
8. Sed antiquitatem tibi placere dicis […]. (41)
9. Postridie eius diei Sertorius, admissis amicis in cubiculum suum, dixit eis visum in somno sibi esse cervam […] ad se reverti. (48)

→ ΤΡΟΠΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΕΥΘΥ ΛΟΓΟ

1.  “Haec domini iussu hoc dixit et hic intus est.” ή “Illa domini iussu id dixit et ille intus est”.
   (στην μετατροπή από πλάγιο σε ευθύ λόγο δεν είναι απαραίτητη η μετατροπή των αντωνυμιών του γ΄προσώπου)
2. “Hic domi non est.”
3. “Res publica quondam in extremo discrimine fuit.”
4. “Hic fugitivus est.”
5. “Me (ipsum) captum hi venerunt.”
6. “Virtutem tuam admiratum (nos) venimus.”
7. “[…] qui primi coluerunt Italiam.”
8. “Antiquitas mihi placet.”
9. “Visum in somno mihi est cervam […] ad me reverti.”
10. “Haec cerva periit.”

***

2.     (κύριες προτάσεις επιθυμίας)

1. Accipe nunc […].”(24) (Ille monuit eum)
2. “Atqui ante tertium diem scitote decerptam esse Carthagine.”(25) (Cato petit a patribus)
3. “Itaque cavete periculum, tutamini patriam.”(25) (Cato petivit a patribus/ Cato iussit-iubet patres)
4. “Opibus urbis nolite confidere.”(25) (Cato incitat patres)
5. “Fiduciam […] deponite.”(25) (Cato incitavit patres)
6. “Tu hominem investiga, summāque diligentiā vel Romam mitte vel Epheso rediens tecum deduc.”(28) (Ille orabat eum)
7. “Noli spectare […].(28) (Ille persuasit eum)
8. “Congrediamur […].”(31) (Dux hostium monet adulescentem)
9. “Supervacaneae […] legationis ministri, narrate Samnitibus […].”(36) (Dentatus iussit /edixit)
10. “Sic ergo vive […] sed sic loquere […].”(41) (Philosophus adhortatus est scriptorem)
11. “ […] habe semper in memoriā et in pectore.”(41) (Philosophus adhortatur scriptorem)
12. “Tamquam scopulum, sic fugias verbum insolens atque inauditum.”(41) (Philosophus rogavit scriptorem)

→ ΤΡΟΠΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟΝ ΛΟΓΟ

1. Ille monuit eum ut acciperet tunc […]
2. Cato petit a patribus ut ante tertium diem sciant decerptam esse Carthagine.
3. Cato petivit a patribus ut caverent periculum, tutarentur patriam.
   Cato iussit/iubet patres cavere periculum, tutari patriam.
4. Cato incitat patres ne opibus urbis confidant.
5. Cato incitavit patres ut fiduciam […] deponerent.
6. Ille orabat eum ut (is) hominem investigaret, summāque diligentiā vel Romam mitteret vel Epheso rediens cum illo deduceret.
7. Ille persuasit eum ne spectaret […].
8. Dux hostium monet adulescentem ut congrediantur […].
9. Dentatus iussit supervacaneae […] legationis ministros narrare Samnitibus […]. (η κλητική προσφώνηση του ευθέος λόγου γίνεται αντικείμενο του ρήματος εξάρτησης στον πλάγιο.)
   Dentatus edixit supervacaneae […] legationis ministros ut narrarent Samnitibus […].
10. Philosophus adhortatus est scriptorem ut sic viveret […] sed sic loqueretur […].
11. Philosophus adhortatur scriptorem ut […] habeat semper in memoriā et in pectore.
12. Philosophus rogavit scriptorem ut, tamquam scopulum, sic fugeret verbum insolens atque inauditum.

*

1. Arria milites orabat ut simul imponeretur.(23)
2. Id exemplum sutorem incitavit ut corvum doceret.(29)
3. Is edixit ut omnes pugnā abstinerent.(31)
4. Puella rogavit materteram ut sibi paulisper loco cederet.(38)
5. Ille milites adhortatur ut salutem sperent.(45)
6. Gallus constituit ut tragulam mitteret.(45)
7. Legatum monet ut epistulam adliget et abiciat.(45)
8. Tum cuidam persuadet ut ad Ciceronem epistulam deferat.(45)
9. Praeterea praecepit ut eam postero die repente in eum locum emitteret.(48)
10. Caesaris multum interfuit corvum emere.(29)
11. […] Murenam laudare debemus […].(30)
12. Sic enim […] me pro vestrā salute in tot ac tantas dimicationes obicere potui.(32)
13. […] is fores reserari eosque intromitti iussit.(34)
14. Equidem […] non destiti omnia et sentire et dicere et facere […].(37)
15. […] ut pugnare cuperent […].(37)
16. Hac re auditā Augustus voluit filiam deterrere quominus id faceret.(47)
17. […] Sertorius eum iussit tacere.(48)

→ ΤΡΟΠΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΕΥΘΥ ΛΟΓΟ

1. “Simul imponar.” : επειδή όμως η ενεργητική σύνταξη είναι συνηθέστερη της παθητικής: “Simul imponite me.”
2. “Corvum doceam.”
3. “Omnes pugnā abstinete.”
4. “Matertera, mihi paulisper loco cede.” (το αντικείμενο του ρήματος εξάρτησης γίνεται στον ευθύ λόγο κλητική προσφώνηση.)
5. “Salutem sperate.”
6. “Tragulam mittam.”
7. “Epistulam adliga et abice.”
8. “Ad Ciceronem epistulam defer.”
9. “Hanc cras repente in hunc locum emitte.” ή
   “Εam cras repente in eum locum emitte”
   (στην μετατροπή από πλάγιο σε ευθύ λόγο δεν είναι απαραίτητη η μετατροπή των αντωνυμιών του γ΄προσώπου)
10. “Emam corvum.”
11. “Laudemus Murenam.”
12. “Me pro vestrā salute in tot ac tantas dimicationes obiciam.”
13. (“Reserantor fores eique intromittuntor.”): Επειδή η προστακτική του Μέλλοντα δεν είναι εύχρηστη, συνήθως τρέπουμε τη σύνταξη σε ενεργητική:
    “Reserate fores eosque intromittite.”
14. “Omnia et sentiam et dicam et faciam.”
15. “Pugnemus.”
16. “Noli hoc facere.”/“Ne hoc feceris.”
17. “Tace!”

***

3.     (δευτερεύουσες προτάσεις)

1. Galli everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo […] acceperunt. (21) (Ille dicit)
2. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est.(21) (Romani dixerunt)
3. “Fiduciam, quae nimia vobis est, deponite.”(25) (Cato monuit patres)
4. Noli spectare quanti homo sit.(28) (Cicero adhortatur fratrem)
5. “Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur, quanto miles Latinus Romano virtute antecellat.”(31) (Dux hostium petivit ab adulescente)
6. “Quin, homo inepte, taces, ut consequaris, quod vis?”(41) (Rogo te)
7. Atque id quod a C. Caesare scriptum est, habe semper in memoriā et in pectore.(41) (Philosophus admonuit scriptorem)
8. Nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant, aut ea, quae vident, dissimulent. (42) (Cicero dixit patribus)
9. In hoc me longa vita et infelix senecta traxit, ut primum exsulem deinde hostem te viderem?(43) (Mater interrogat/interrogavit filium)
10. “Quid ergo non times ne istae te calvam faciant?”(47) (Pater interrogavit filiam)

→ ΤΡΟΠΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟΝ ΛΟΓΟ

1. Ille dicit Gallos evertisse urbem Romam praeter Capitolium, pro quo […]acceperint.
2. Romani dixerunt post illud/id factum Camillum/eum redisse in exilium, unde tamen rogatus reversus essset.
3. Cato monuit patres ut fiduciam,quae nimia illis esset, deponerent.
4. Cicero adhortatur fratrem ne spectet quanti homo sit.
5. Dux hostium petivit ab adulescente ut congrederentur, ut singularis proelii eventu cerneretur, quanto miles Latinus Romano virtute antecelleret.
6. Rogo te, homo inepte, quin taceas, ut consequaris, quod velis.
7. Philosophus admonuit scriptorem ut id quod a C. Caesare scriptum esset, haberet semper in memoriā et in pectore.
8. Cicero dixit patribus nonnullos esse in illo/eo ordine, qui aut ea, quae imminerent, non viderent, aut ea, quae viderent, dissimularent. (οι δευτερεύουσες αναφορικές προσδιοριστικές και αναφορικές-συμπερασματικές θα τρέψουν την υποτακτική Ενεστώτα σε υποτακτική Παρατατικού ύστερα από εξάρτηση ιστορικού χρόνου)
9. Mater interrogat filium num in hoc se longa vita et infelix senecta traxerit, ut primum exsulem deinde hostem illum/eum videat.
   Mater interrogavit filium num in hoc se longa vita et infelix senecta traxisset, ut primum exsulem deinde hostem illum/eum videret.
   Στην συγκεκριμένη περίπτωση παραμένει το hoc, λόγω της ιδιαίτερης σημασίας του = σε τέτοιο σημείο.
10. Pater interrogavit filiam quid non timeret ne istae illam calvam facerent.
    Στην συγκεκριμένη περίπτωση παραμένει το istae, λόγω της ιδιαίτερης σημασίας του = αυτές εδώ (περιφρονητικά)

*

1. Tum Pacuvius dixit sonora quidem esse et grandia quae scripsisset, sed videri tamen ea sibi (esse) duriora et acerbiora.(27)
2. Meliora enim fore spero, quae deinceps scribam. (οριστική Μέλλοντα, ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο).(27)
3. Nunc intellego, si iste in Manliana castra pervenerit (υποτακτική Παρακειμένου), quo intendit (οριστική Ενεστώτα, ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο), neminem tam stultum fore, qui non videat coniurationem esse factam, neminem tam improbum (fore), qui non fateatur. (42)
4. Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet.(44)
5. Sertorius omnibus persuasit cervam, instinctam numine Dianae, conloqui secum et docere, quae utilia factu essent. (48)
6. Praeterea praecepit ut eam postero die repente in eum locum emitteret, in quo ipse cum amicis futurus esset. (48)
7. Postridie eius diei Sertorius, admissis amicis in cubiculum suum, dixit eis visum in somno sibi esse cervam, quae perisset, ad se reverti.(48)

→ ΤΡΟΠΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΕΥΘΥ ΛΟΓΟ

1. “Sonora quidem sunt et grandia quae scripsisti, sed videntur tamen haec mihi (esse) duriora et acerbiora.”
2. “Meliora erunt, quae deinceps scribam.”
3. “Si iste in Manliana castra pervenerit (οριστική Σ. Μέλλοντα), quo intendit, nemo tam stultus erit, qui non videat coniurationem esse factam, nemo tam improbus (erit), qui non fateatur.”
4. “Quis possit (δυνητική υποτακτική) diligere hunc/eum, quem metuit, aut hunc/eum, a quo se metui putat?”
5. “Cerva, instincta numine Dianae, conloquitur mecum et docet, quae utilia factu sint.” (η πλάγια ερωτηματική παραμένει και στον ευθύ λόγο, οπότε εκφέρεται με υποτακτική)
6. “Hanc/ Eam cras repente in hunc /eum locum emitte, in quo ego cum amicis ero.”
7. “Visum est mihi in somno cervam, quae periit(ή perierat), ad me reverti.”
   (στη συγκεκριμένη περίπτωση, θα μπορούσε να διατηρηθεί η υποτακτική, perisset, της αναφορικής, γιατί εξακολουθεί να βρίσκεται σε πλάγιο λόγο, αφού προσδιορίζει το υποκείμενο ειδικού απαρεμφάτου)