Σελίδες του Γιώργου Ιωάννου
(ΜΕΡΟΣ Β’)
Μες στους Προσφυγικούς συνοικισμούς
Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ' Λυκείου
τῆς
Ἀγάθης Γεωργιάδου
1. Η συλλογή «Για ένα φιλότιμο» (1964)
Η πρώτη συλλογή πεζογραφημάτων του Ιωάννου, που εισήγαγε την πρωτοτυπία της γραφής του: 22 μικρές συνθέσεις, γραμμένες σε πρώτο πρόσωπο, με εξομολογητική διάθεση.
Θέμα: Οι πρόσφυγες (Πόντιοι, Καραμανλήδες, Μικρασιάτες, Κωνσταντινοπολίτες, Θρακιώτες, Μοναστηριώτες κ.ά.) και οι δυσκολίες ενσωμάτωσής τους. Οι δεσμοί του αφηγητή με τους πρόσφυγες Η μοναξιά του μέσα στην πόλη
2. Η αφόρμηση του αφηγητή
Μια συνηθισμένη, καθημερινή σκηνή: τα παιδιά που παίζουν μπάλα σε ένα προσφυγικό συνοικισμό (« Στέκομαι και κοιτάζω τα παιδιά …). Ο αφηγητής τα παρακολουθεί από ένα καφενείο και οι σκέψεις του ακολουθούν την ελεύθερη ροή των συνειρμών.
3. Ο χώρος και ο χρόνος
Το γνωστό (« ορισμένο ») καφενείο, αργά το μεσημέρι, την ώρα που οι « οι μεγάλοι » γυρίζουν από τη δουλειά τους.
4. Η ταυτότητα των προσφύγων
Είναι δεύτερης γενιάς, γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη, όπως ο αφηγητής. Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχής τους. Βιοπαλαιστές, αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους.
5. Η ράτσα και η ψυχή
Η ράτσα : η γενιά, η φυλή, μια ορισμένη πληθυσμιακή ομάδα με συγκεκριμένη καταγωγή και κοινά βιολογικά χαρακτηριστικά (χρώμα δέρματος, γλώσσα, συνήθειες)
Η ψυχή : ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου, η κουλτούρα και η ψυχοσύνθεσή του.
6. Η αντίθεση
Οι πρόσφυγες του συνοικισμού διαφέρουν από τους «διεσπαρμένους» πρόσφυγες, όπως ο αφηγητής, γιατί, ζώντας όλοι μαζί, διατηρούν τους δεσμούς τους με το παρελθόν και τις ρίζες τους, έχουν περισσότερη συνοχή και αμιγέστερα χαρακτηριστικά.
7. Η ικανότητα του αφηγητή να αναγνωρίζει τις φυλετικές ομάδες
Ο αφηγητής καυχιέται πως μπορεί να ξεχωρίσει τις φυλετικές ομάδες. Την ικανότητά του αυτή τη στηρίζει: στην εξάσκησή του στην παρατηρητικότητά του στην προσοχή στη λεπτομέρεια στη μεγάλη του αυτοπεποίθηση στο θέμα αυτό. Λ.χ. αναγνωρίζει τους Ποντίους από την κορμοστασιά, την ομιλία, το μελαχρινό τους χρώμα.
8. Η ειρωνεία του αφηγητή
Το σχόλιο του αφηγητή για τους Κωνσταντινουπολίτες: όλοι ισχυρίζονται πως προέρχονται από το κέντρο της Πόλης
9. Η δεσμοί που συνδέουν τον αφηγητή με τους πρόσφυγες
Ο αφηγητής νιώθει ότι βρίσκεται ανάμεσα σε δικούς του ανθρώπους, ότι τον συνδέουν μαζί τους δεσμοί αίματος και καταγωγής. Η επαφή μαζί τους τον συγκινεί και τον συναρπάζει.
Χαρακτηριστικά είναι τα ρήματα που εκφράζουν αυτή τη βαθιά επικοινωνία: Διαισθάνεσαι, σου ’ρχεται ν’ αγκαλιάσεις, μεθώ, χαίρομαι, ανατριχιάζω, κάτι σα ζεστό κύμα με σκεπάζει ξαφνικά κλπ
10. Ο συλλογισμός
Ο άνθρωπος αποτελείται απ’ αυτά που τρώει και πίνει. Εδώ τρώω και πίνω Άρα: είμαι από εδώ l l Η διαπίστωση της αντίφασης: «Και πώς εξηγείται τότε όλη αυτή η λαχτάρα;» Επομένως: ο συλλογισμός της λογικής ανατρέπεται και το αίμα τραβάει εκεί όπου απλώνονται οι ρίζες των γονιών του.
11. Η πατρίδα
Για τον αφηγητή, πατρίδα δεν είναι ο τόπος όπου γεννιέται και μεγαλώνει κανείς, αλλά ο τόπος όπου απλώνονται βαθιά οι ρίζες του. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για ένα παιδί προσφύγων: να γνωρίσει τον τόπο των γονιών του, αυτή η πατρίδα τον έλκει, μ’ αυτήν τον συνδέουν δεσμοί αίματος.
12. Οι βαθύτερες ρίζες
Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς, ο αφηγητής νιώθει να ζωντανεύουν και άλλοι, πανάρχαιοι, λαοί, πρόγονοι των προσφύγων, όπως οι Χετταίοι, Φρύγες, Λυδοί, ονόματα γεμάτα μυστήριο και αγάπη για τον αφηγητή.
13. Η παρέκβαση
Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη, καταφέρεται εναντίον των «εγκληματιών των γραφείων» και όλους όσους δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση.
14. Η αναχώρηση
Η ανομολόγητη βαθιά επικοινωνία αλλά και η απόσταση του αφηγητή από τους πρόσφυγες. Το αίσθημα της απομόνωσης εκφράζεται με τρία επίθετα: ολομόναχος, ξένος παντάξενος
15. Η παραίσθηση
Φεύγοντας, αισθάνεται τις οδικές αρτηρίες με τους κόκκινους σηματοδότες και τη θορυβώδη κυκλοφορία σαν το αίμα. l Ο αφηγητής νιώθει τους πρόσφυγες παρόντες, να κυλούν μέσα στις φλέβες του.
16. Το αίσθημα της μοναξιάς
Ο αφηγητής νιώθει ξένος μέσα στη μεγαλούπολη κι αδιάφορες τις σχέσεις του με τους άλλους.
17. Το παράπονο
Ο αφηγητής εκφράζει το παράπονό του κι αντιμετωπίζει με ειρωνεία τις συμβατικές σχέσεις των ανθρώπων, την αδιαφορία, την ανωνυμία, τη μοναξιά, το φόβο για τον άλλο. Χαρακτηρίζει μάλιστα τη στάση αυτή ως πονηρές προφάσεις του πολιτισμού για να κρύβεται η παρανομία.
Η μοναξιά της μεγαλούπολης τον κάνει να «ζηλεύει» όσους παρέμειναν στα πατρογονικά τους, στη γη και τους συγγενείς τους ή κι αυτούς που, αν και πρόσφυγες, δεν αποκόπηκαν από τη ράτσα τους.
18. Η ευχή
Κυκλικά, ο αφηγητής επανέρχεται στην αρχή των συνειρμών με την ευχή να ζούσε σε ένα προσφυγικό συνοικισμό, εκεί όπου βρίσκει την ταυτότητά του και τις προγονικές του ρίζες.
ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Ο όρος «πρόσφυγες»
Ονομάζονται οι πληθυσμοί που ξεριζώνονται από τον τόπο τους λόγω πολέμων ή άλλων πολιτικών γεγονότων, ακόμα και από φυσικές καταστροφές.
Το βιωματικό υλικό:
· Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή
· Η καταγωγή από τη Θράκη
· Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη
· Η μοναχική ζωή στην πόλη
· Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών
· Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή
Το αφηγηματικό υλικό:
· Η προσφυγιά
· Η μετανάστευση
· Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου
· Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις
Το εθνογραφικό, γεωγραφικό και ιστορικό υλικό:
· Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων
· Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια
· Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων
Αφηγηματικές τεχνικές
· Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του αφηγητή.
· Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση).
Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικού
Γίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων (α. η παρουσίαση των φυλών, β. η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ. η εκμετάλλευση των προσφύγων).
Το είδος της αφήγησης
Εσωτερική, πρωτοπρόσωπη, μονοεστιακή, μονομερής: ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται, τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία.
Εκφραστικοί τρόποι / γλώσσα
Το πεζογράφημα είναι διάσπαρτο από εικόνες. Η γλώσσα είναι απλή κι ανεπιτήδευτη, ο λόγος μικροπερίοδος, η διάθεση εξομολογητική. Υπερτερούν τα ρήματα.
***
Παράλληλα κείμενα
«Μείναμε στην προσφυγική συνοικία "Χωράφια". Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα, αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα, που ήταν εξαθλίωση. Προσφυγικός συνοικισμός: πείνα, αρρώστιες και δυστυχία. Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά, έμειναν στάσιμοι. Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου, του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή, τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια. Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας. Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μας».
(μαρτυρία Τ.Κακλαμάνου)
Ερώτηση
Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα. Ποια τα προβλήματά τους; Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου;
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου