Η κλίσις των ρημάτων α) ἐπίσταμαι, δύναμαι, μέμνημαι και β) κεῖμαι, κάθημαι

της

Αλεξάνδρας Μπογατσά

 

 

 

1.     Ρήμα: ἐπίσταμαι (= γνωρίζω καλά), (θ. ἐπι-στη-, ἐπι-στᾰ-)

*

Το ρήμα ἐπίσταμαι κλίνεται στον ενεστώτα και τον παρατατικό κατά το ρήμα ἵστημι - ἵσταμαι.

	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική
Ενεστ.	ἐπίσταμαι ἐπίστασαι ἐπίσταται ἐπιστάμεθα ἐπίστασθε ἐπίστανται	ἐπίστωμαι ἐπίστῃ ἐπίστηται ἐπιστώμεθα ἐπίστησθε ἐπίστωνται	ἐπισταίμην ἐπίσταιο ἐπίσταιτο ἐπισταίμεθα ἐπίσταισθε ἐπίσταιντο	- ἐπίστω / ἐπίστασο ἐπιστάσθω - ἐπίστασθε ἐπιστάσθων
Παρατ.	ἠπιστάμην ἠπίστω / ἠπίστασο ἠπίστατο ἠπιστάμεθα ἠπίστασθε ἠπίσταντο
Ενδεικτικός σχηματισμός των άλλων χρόνων
Μέλλ.	ἐπιστήσομαι ἐπιστήσει,- ῃ	-	ἐπιστησοίμην ἐπιστήσοιοv	-
Παθ.Αόρ.	ἠπιστήθην ἠπιστήθης	ἐπιστηθῶ ἐπιστηθῇς	ἐπιστηθείην ἐπιστηθείης	- ἐπιστήθητι

	Απαρ.	Μετοχή
Ενεστ.	ἐπίστασθαι	ἐπιστάμενος ἐπισταμένη ἐπιστάμενον
Παρατ.
Ενδεικτικός σχηματισμός των άλλων χρόνων
Μέλλ.	ἐπιστήσεσθαι	ἐπιστησόμενος ἐπιστησομένη ἐπιστησόμενον
Παθ.Αόρ.	ἐπιστηθῆναι	ἐπιστηθεὶς ἐπιστηθεῖσα ἐπιστηθὲν

Παρατηρήσεις:

1. Το ρήμα ἐπίσταμαι δεν είναι σύνθετο από το ρ. ἵσταμαι (ἐπὶ + ἵσταμαι -> ἐφίσταμαι = ἐπιστατώ).
2. Ο παρακείμενος και υπερσυντέλικος του ρήματος ἐπίσταμαι αναπληρώνονται από το ρήμα γιγνώσκω.
   Παρακείμενος: ἔγνωκα, Υπερσυντέλικος: ἐγνώκειν.

***

2.     Ρήμα: δύναμαι, (θ. δυνα-, δυνασ-)

*

Το ρήμα δύναμαι κλίνεται επίσης στον ενεστώτα και τον παρατατικό κατά το ρήμα ἵστημι - ἵσταμαι.

	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστ.
Ενεστ.	δύναμαι δύνασαι δύναται δυνάμεθα δύνασθε δύνανται	δύνωμαι δύνῃ δύνηται δυνώμεθα δύνησθε δύνωνται	δυναίμην δύναιο δύναιτο δυναίμεθα δύναισθε δύναιντο	- - δυνάσθω - - δυνάσθωσαν
Παρατ.	ἐ(ἠ)δυνάμην ἐ(ἠ)δύνω ἐ(ἠ)δύνατο ἐ(ἠ)δυνάμεθα ἐ(ἠ)δύνασθε ἐ(ἠ)δύναντο	-	-	-
Ενδεικτικός σχηματισμός των άλλων χρόνων
Μέλλ.	δυνήσομαι δυνήσει,- ῃ	-	δυνησοίμην δυνήσοιο	-
Παθ. Μέλλ.	δυνήθησομαι δυνηθήσει,- ῃ	-	δυνηθησοίμην δυνηθήσοιο	-
Αόρ.	ἐδυνησάμην ἐδυνήσω	δυνήσωμαι δυνήσῃ	δυνησαίμην δυνήσαιο	- δύνησαι
Παθ.Αόρ.	ἐ(ἠ)δυνήθην ἐ(ἠ)δυνήθης	δυνηθῶ δυνηθῇς	δυνηθείην δυνηθείης	- δυνήθητι
	ἐδυνάσθην ἐδυνάσθης	δυνασθῶ δυνασθῇς	δυνασθείην δυνασθείης	- δυνάσθητι
Παρακ.	δεδύνημαι δεδύνησαι	(δεδυνημένος,-η,-ον ὦ)	(δεδυνημένος,-η,-ον εἴην)	(δεδύνησο)

	Απαρ.	Μετοχή
Ενεστ.	δύνασθαι	δυνάμενος δυναμένη δυνάμενον
Παρατ.	-	-
Μέλλ.	δυνήσεσθαι	δυνησόμενος δυνησομένη δυνησόμενον
Παθ. Μέλλ.	δυνηθήσεσθαι	δυνηθησόμενος δυνηθησομένη δυνηθησόμενον
Αόρ.	δυνήσασθαι	δυνησάμενος δυνησαμένη δυνησάμενον
Παθ.Αόρι.	δυνηθῆναι	δυνηθεὶς δυνηθεῖσα δυνηθὲν
	δυνασθῆναι	δυνασθεὶς δυνασθεῖσα δυνασθὲν
Παρακ.	(δεδυνῆσθαι)	(δεδυνημένος, -η, -ον)

Παρατήρηση:
Η προστακτική ενεστώτα του ρήματος δύναμαι σχηματίζει μόνο γ΄ενικό και γ΄πληθυντικό πρόσωπο: δυνάσθω - δυνάσθωσαν.

***

3.     Ρήμα: μέμνημαι (= θυμάμαι), (θ. μνη-)

Το ρ. μέμνημαι είναι παρακείμενος του ρήματος μιμνῄσκομαι με σημασία ενεστώτα.
Σχηματίζεται στην οριστική, προστακτική, απαρέμφατο και μετοχή ομαλά , όπως ο παρακείμενος των βαρύτονων ρημάτων ( π.χ. λέλυμαι, λέλυσαι κτλ ), αλλά
στην υποτακτική σχηματίζεται:
α) μονολεκτικά με κατάληξη -ῶμαι: μεμνῶμαι, μεμννῇ, μεμνῆται κ.λπ.
β) περιφραστικά, μεμνημένος, -η, -ον ὦ κ.λπ.

στην ευκτική σχηματίζεται:
α) μονολεκτικά με κατάληξη -ῄμην: μεμνῄμην, μεμνῇο, μεμνῇτο κ.λπ.
β) περιφραστικά, μεμνημένος, -η, -ον εἴην κ.λπ.

Ενδεικτικός σχηματισμός του παρακειμένου μέμνημαι.

Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρ.	Μετοχή
μέμνημαι	μεμνῶμαι	μεμνῄμην	-	μεμνῆσθαι	μεμνημένος, -η, -ον
μέμνησαι	μεμνῇ και μεμνημένος,-η,-ον ὦ μεμνημένος,-η,-ον ᾖς	μεμνῇο και μεμνημένος,-η,-ον εἴην μεμνημένος,-η,-ον εἴης

*

Ρήμα: κεῖμαι (= κείτομαι, είμαι τοποθετημένος), (θ. κει-)

Το κεῖμαι είναι ενεστώτας με σημασία παρακειμένου του ρήματος τίθεμαι και έχει παρατατικό με σημασία υπερσυντελίκου: ἐκείμην
Οι χρόνοι του σχηματίζονται με τον ακόλουθο τρόπο:

	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστ.	Απαρ.	Μετοχή
Ενεστ.	κεῖμαι κεῖσαι κεῖται κείμεθα κεῖσθε κεῖνται	κείμενος ὦ κείμενος ᾖς κέηται κείμενοι ὦμεν κέησθε κέωνται	κείμενος εἴην κείμενος εἴης κέοιτο κείμενοι εἴημεν κείμενοι εἴητε κέοιντο	- κεῖσο κείσθω - κεῖσθε κείσθων	κεῖσθαι	κείμενος κειμένη κείμενον
Παρατ.	ἐκείμην ἔκεισο ἔκειτο ἐκείμεθα ἔκεισθε ἔκειντο

Ενδεικτικός σχηματισμός του μέλλοντα

	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρ.	Μετοχή
Μέλλ.	κείσομαι κείσῃ	-	(κεισοίμην) (κείσοιο)	-	(κείσεσθαι)	(κεισόμενος, -η, ον)

Παρατηρήσεις:

1. Το ρήμα κεῖμαι όταν είναι σύνθετο ανεβάζει τον τόνο σε όλες τις εγκλίσεις, αλλά όχι στο απαρέμφατο.
   
   π.χ.:
   ρ. διάκειμαι → διάκεισαι, διάκεισο αλλά διακεῖσθαι,
   ρ. σύγκειμαι → σύγκεινται, σύγκεισθε αλλά συγκεῖσθαι,
   ρ. πρόσκειμαι → πρόσκεισθε, πρόσκεισθε αλλά προσκεῖσθαι.
2. Συνήθως απαντώνται οι τύποι της οριστικής, προστακτικής, του απαρεμφάτου και της μετοχής ενεστώτα και ο παρατατικός.
3. Ο μέλλοντας κείσομαι κλίνεται ομαλά.

***

4.     Ρήμα: κάθημαι (= κάθομαι), (θ. ἡσ-, ἡ-)

*

Το ρ. κάθημαι είναι ενεστώτας με σημασία παρακειμένου του ρήματος καθέζομαι και ο παρατατικός ἐκαθήμην έχει σημασία υπερσυντελίκου.
Οι χρόνοι του σχηματίζονται με τον ακόλουθο τρόπο:

	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστ.
Ενεστ.	κάθημαι κάθησαι / κάθῃ κάθηται καθήμεθα κάθηστε κάθηνται	(κάθωμαι / καθῶμαι) (κάθῃ / καθῇ) καθῆται καθώμεθα καθῆσθε καθῶνται	καθῄμην (καθῇο) (καθῇτο) (καθῄμεθα) καθῇσθε (καθῇντο) και καθοίμην καθοῖο κ.λπ.	- κάθησο καθήσθω - (κάθησθε) (καθήσθων)
Παρατ.	ἐκαθήμην / καθήμην ἐκάθησο / καθῆσο ἐκάθητο / καθῆτο ἐκαθήμεθα ἐκάθηστε ἐκάθηντο	-	-	-
Μέλλ.	καθήσομαι και καθεδοῦμαι	-	καθησοίμην και καθεδοίμην	-

	Απαρ.	Μετοχή
Ενεστ	καθῆσθαι	καθήμενος καθημένη καθήμενον
Παρατ.	-	-
Μέλλ.	καθήσεσθαι και καθεδεῖσθαι	καθησόμενος, -η, -ον και καθεδούμενος, -η, -ον

Παρατηρήσεις:

1. Από την υποτακτική και ευκτική απαντώνται συνήθως οι τύποι του πληθυντικού αριθμού.
2. Από την προστακτική απαντώνται συνήθως οι τύποι του ενικού αριθμού.
3. Οι μέλλοντες καθήσομαι και καθεδοῦμαι σχηματίζονται ομαλά:

• καθήσομαι, κλίνεται όπως ο μέσος μέλλοντας των βαρύτονων ρημάτων και
• καθεδοῦμαι, κλίνεται όπως ο ενεστώτας των συνηρημένων σε -έω στις αντίστοιχες εγκλίσεις.

***

Ασκήσεις γραμματικής

ΑΣΚΗΣΗ 1

Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των ρημάτων στα πρόσωπα που ζητούνται:

	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστ.
ρ.μέμνημαι β΄εν.: β΄πληθ.:
ρ. κάθημαι γ΄εν.: γ΄πληθ.:
ρ. κεῖμαι α΄εν.: γ΄πληθ.:
ρ. δύναμαι γ΄εν.: α΄πληθ.:
ρ. ἐπίσταμαι β΄εν.: γ΄εν.:

Λύση

ρ. μέμνημαι
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική
β΄εν.:	μέμνησαι	μεμνῇ / μεμνημένος, -η, -ον ᾖς	μεμνῇο / μεμνημένος, -η, -ον εἴης	μέμνησο
β΄πληθ.:	μέμνησθε	μεμνῆσθε / μεμνημένοι, -αι, -α ἦτε	μεμνῇσθε / μεμνημένοι, -αι, -α εἴησαν	μέμνησθε
ρ. κάθημαι
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστ.
γ΄εν.:	κάθηται	καθῆται	καθοῖτο	καθήσθω
γ΄πληθ.:	κάθηνται	καθῶνται	καθοῖντο	-
ρ. κεῖμαι
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστ.
α΄εν.:	κεῖμαι	κείμενος, -η, -ον ὦ	κείμενος, -η, -ον εἴην	-
γ΄πληθ.:	κεῖνται	κέωνται/ κείμενοι, -αι, -α ὦσι(ν)	κέοιντο/ κείμενοι, -αι, -α εἴησαν	κείσθων
ρ. δύναμαι
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστ.
γ΄εν.:	δύναται	δύνηται	δύναιτο	δυνάσθω
α΄πληθ.:	δυνάμεθα	δυνώμεθα	δυναίμεθα	-
ρ. ἐπίσταμαι
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστ.
β΄εν.:	ἐπίστασαι	ἐπίστῃ	ἐπίσταιο	ἐπίστω / (ἐπίστασο)
γ΄εν.:	ἐπίσταται	ἐπίστηται	ἐπίσταιτο	ἐπιστάσθω

ΑΣΚΗΣΗ 2

Να μεταφέρετε τους παρακάτω τύπους στον παρατατικό.

α. ἐπίστανται
β. δύνασαι
γ. κεῖται
δ. κάθησθε

Λύση

α) ἐπίστανται → ἠπίσταντο
β) δύνασαι → ἐ(ἠ)δύνω
γ) κεῖται → ἔκειτο
δ) κάθησθε → καθῆσθε

ΑΣΚΗΣΗ 3

Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους και για τα τρία ρήματα: ἐπίσταμαι, δύναμαι, μέμνημαι.

1. β΄ενικό οριστ. παρατ.
2. γ΄πληθ. υποτ. ενεστ.
3. β΄ενικό προστ. ενεστ.
4. β΄πληθ. ευκτ. ενεστ.
5. α΄πληθ. οριστ. ενεστ.

Λύση

1. β΄ενικό οριστ. παρατ	2. γ΄πληθ. υποτ. ενεστ.	3. β΄ενικό προστ. ενεστ.	4. β΄πληθ. ευκτ. ενεστ.	5. α΄πληθ. οριστ. ενεστ.
ἐ(ἠ)δύνω	δύνωνται	δύνω (δύνασο)	δύναισθε	δυνάμεθα
ἠ(ἐ)πίστασο	ἐπίστωνται	ἐπίστω (ἐπίστασο)	ἐπίσταισθε	ἐπιστάμεθα
ἐμέμνητο	μεμνημένοι, -αι, -α ὦσιν	μέμνησο	μεμνημένοι, αι, α εἴητε/εἶτε	μεμνήμεθα

ΑΣΚΗΣΗ 4

Να κλιθεί η προστακτική ενεστώτα του ρήματος κεῖμαι, να γραφεί το β΄ ενικό οριστικής ενεστώτα και παρατατικού και να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση του γ΄ ενικού μέλλοντα.

Λύση

Προστακτική ενεστώτα:	β΄ενικό. οριστ. ενεστώτα: κεῖσαι
κεῖσο	β΄ ενικό οριστ. παρατατικού: ἔκεισο
κείσθω	Εγκλιτική αντικατάσταση γ΄ εν. μέλλοντα:
κεῖσθε	οριστ.: κείσεται
κείσθων / κείσθωσαν	ευκτ.: κείσοιτο

ΑΣΚΗΣΗ 5

Να γράψετε στο ίδιο πρόσωπο του άλλου αριθμού τους ρηματικούς τύπους:

1. ἐπίστανται →
2. καταδυνάσθωσαν →
3. διάκειται →
4. ἐκαθήμεθα →
5. κείσθω →
6. κάθησθε (προστ.) →
7. ὑπερδύναιτο →
8. ἐπίστασο →
9. ἀναμέμνησθε →
10. ἀνεμιμνῄσκετο →

Λύση

1. ἐπίστανται → ἐπίσταται
2. καταδυνάσθωσαν → καταδυνάσθω
3. διάκειται → διάκεινται
4. ἐκαθήμεθα → ἐκαθήμην
5. κείσθω → κείσθων / κείσθωσαν
6. κάθησθε (προστ.) → καθήσθω
7. ὑπερδύναιτο → ὑπερδύναιντο
8. ἐπίστασο → ἐπίστασθε
9. ἀναμέμνησθε → ἀναμέμνησαι
10. ἀνεμιμνῄσκετο → ἀνεμιμνῄσκοντο