Ἡ ἐπάνοδος τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου ( τέλη Μαΐου 1928)

ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1923-1930)

ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

του

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΔΑΦΝΗ

Τό κόμμα τῶν Φιλελευθέρων εἰς τάς ἐκλογὰς τοῦ 1926 εἶχεν ἐμφανισθῆ ὡς «῞Ενωσις Φιλελευθέρων», ὡς συνασπισμὸς τῶν κομμάτων «Προοδευτικῶν Φιλελευθέρων», ὑπὸ τὸν Γ. Καφαντάρην καὶ «Συντηρητικῶν Φιλελευθέρων», ὑπὸ τὸν Ἀνδρέαν Μιχαλακόπουλον. ᾽Εκ τῶν ἐκλεγέντων βουλευτῶν ἐλάχιστοι ἠκολούθουν τὸν δεύτερον. Οἱ περισσότεροι ἐδέχοντο ὡς ἡγέτην τὸν πρῶτον, τὸν ὁποῖον ἐθεώρουν ὡς τοποτηρητὴν τοῦ Ἐλ. Βενιζέλου. ᾽Εφ’ ᾧ καὶ ὅταν ὁ τελευταῖος ἀπεφάσισε, τά τέλη Μαΐου 1928, νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τήν ἐνεργὸν πολιτικήν, ἐστράφησαν πρὸς αὐτόν. ᾽Επίσης, καὶ ἄλλοι πολιτικοὶ παράγοντες, ποὺ ἐτήρουν ἀνεξάρτητον γραμμήν, συνεσπειρώθησαν πέριξ τοῦ παλαιοῦ ἡγέτου. Ἄλλωστε, ἡ κοινή γνώμη ἐφαίνετο ὅτι ἀντέδρα εὐμενῶς εἰς τὴν ἐπανεμφάνισίν του ἐπὶ τῆς πολιτικῆς σκηνῆς.

 

Ὁ Ἐλ. Βενιζέλος ἐδέχθη νὰ ὑποστηρίξη τὴν κυβέρνησιν συνασπισμοῦ ἐπί τὶ χρονικὸν διάστημα, διότι ἤθελε νὰ διακριβώσῃ τὰς ἔναντί του διαθέσεις τοῦ λαοῦ. Τὴν ἀνέτρεψε ὅμως τὰ τέλη Ἰουνίου καὶ ἐδέχθη νά σχηματίσῃ κυβέρνησιν, ἀφοῦ ὁ Πρὸεδρος τῆς Δημοκρατίας υἱοθέτησεν εἰσήγησίν του περὶ διαλύσεως της Βουλῆς. ᾽Εκ τῶν 13 μελῶν τῆς νέας κυβερνήσεως, ἡ ὁποία ὡρκίσθη τήν 4ην ᾽Ιουλίου, ὁ πρωθυπουργός καὶ πέντε ὑπουργοὶ δέν ἦσαν βουλευταί. Πέντε ἡμέρας βραδύτερον ἐδημοσιεύετο τό διάταγμα διαλύσεως τῆς Βουλῆς καί προκηρύξεως ἐκλογῶν διὰ τὴν 19ην Αὐγούστου. Δύο ἡμέρας μετὰ τήν διάλυσιν ἐπανεφέρετο ὡς ἐκλογικόν σύστημα τό πλειονοψηφικόν.

Τό ἀποτέλεσμα τῶν ἐκλογῶν ὑπῆρξε θριαμβευτικὸν διὰ τὸν ᾽Ελ. Βενιζέλον, ὁ ὁποῖος εἰς τοὺς συνδυασμούς του περιέλαβεν ὅλους τοὺς βενιζελογενεῖς ἡγέτας, πλὴν τοῦ Γ. Καφαντάρη, ὁ ὁποῖος ἠρνήθη. ᾽Εκ τῶν 250 ἑδρῶν ἐκέρδισε τὰς 223. Τό ποσοστὸν τῶν ψήφων ἀνῆλθεν εἰς 61%. Τὸ Λαϊκὸν Κόμμα ἔλαβε τὰ 24% τῶν ψήφων καὶ 19 ἕδρας. Τὸ κόμμα τῶν ᾽Ελευθεροφρόνων ἐξηφανίσθη, ἐκλέξαν ἕνα μόνον βουλευτήν. ῾Ο ᾽Ιωάννης Μεταξᾶς ἀπέτυχεν. Ὁ Γ. Καφαντάρης διεσώθη μέ δύο φίλους του. Τέλος, οἱ ἀνεξάρτητοι βασιλόφρονες ἐκέρδισαν τέσσαρας ἕδρας.

῾Η κυβέρνησις ᾽Ελ. Βενιζέλου παρέμεινεν εἰς τὴν ἐξουσίαν μέχρι τῆς 4ης Νοεμβρίου 1932, ἐπὶ πεντήκοντα δύο, δηλαδή, μῆνας. Εἰς τὸ ἐνεργητικόν της ἡμποροῦν νὰ ἐγγραφοῦν τὰ ἀκόλουθα: 1) Ἡ ὁλοκλήρωσις τοῦ πολιτεύματος, διὰ τῆς συγκροτήσεως τῆς Γερουσίας καὶ τοῦ Συμβουλίου ᾽Επικρατείας, περὶ τῶν ὁποίων προέβλεπε τὸ Σύνταγμα τοῦ 1927, καὶ ἡ ἐκλογή ὁριστικοῦ Προέδρου Δημοκρατίας. Αἱ ἐκλογαὶ διὰ τὴν ἀνάδειξιν τῆς Γερουσίας διενηργήθησαν τὴν 21ην Ἀπριλίου 1929. Τήν 3ην ᾽Ιουνίου ἐξελέγετο, εἰς κοινὴν συνεδρίασιν Βουλῆς καὶ Γερουσίας, ὡς ὥριζε τό Σύνταγμα, ὁ Ναύαρχος Κουντουριώτης ὡς ὁριστικὸς Πρόεδρος Δημοκρατίας. Οὗτος, ὅμως, παρῃτήθη τὰς ἀρχὰς Δεκεμβρίου καὶ τὴν 14ην ἰδίου μηνὸς ἐξελέγετο ὡς διάδοχός του ὁ Ἀλεξ. Ζαΐμης. Τὸ Συμβούλιον ᾽Επικρατείας, τὸ ὁποῖον θὰ εἶχεν ὡς ἔργον τὸν ἔλεγχον τῶν πράξεων τῆς διοικήσεως, ὥστε νὰ τεθῇ τέρμα εἰς τὸ ἀνεξέλεγκτον καὶ παντοδύναμον αὐτῆς, συνεστήθη τὸν Μάϊον 1929, μὲ πρῶτον Πρόεδρόν του τόν διαπρεπῆ νομομαθῆ Κ. Ρακτιβάν.

2) Ἡ ἀποκατάστασις τῆς διεθνοῦς θέσεως τῆς χώρας. Τὴν 23ην Σεπτεμβρίου 1928 ὑπεγράφετο εἰς Ρώμην, ὑπὸ τοῦ ᾽Ελ. Βενιζέλου καὶ Μπενίτο Μουσσολίνι, Ἑλληνοϊταλικὸν σύμφωνον «φιλίας, συνδιαλλαγῆς καὶ δικαστικοῦ διακανονισμοῦ». ῾Η προσέγγισις πρὸς τὴν ᾽Ιταλίαν ἐθεωρήθη ἀπαραίτητος, διὰ τὴν ρύθμισιν τῶν μετὰ τῆς Νοτιοσλαβίας ἐκκρεμοτήτων, ἐφ’ ὅσον ἡ Μ. Βρεταννία καὶ ἡ Γαλλία ὑπεστήριζον τὰς ἀξιώσεις τοῦ Βελιγραδίου, περὶ ἐφαρμογῆς τῶν ὑπὸ τοῦ Παγκάλου ὑπογραφεισῶν συμφωνιῶν, παρ’ ὅλον ὅτι εἶχον ἀκυρωθῆ, τὸν Αὔγουστον τοῦ 1927, ὑπὸ τῆς Ἑλληνικῆς Βουλῆς. ῾Ο ἐλιγμὸς τοῦ ῞Ελληνος πολιτικοῦ εἶχεν ἀποφασιστικὴν ἐπιρροὴν ἐπὶ τῆς στάσεως τῆς Νοτιοσλαβίας. ᾽Εγκατέλειψε τὰς ἀξιώσεις της καὶ ἐδέχετο τὴν ὑπογραφὴν νέων συμφωνιῶν τόν Μάρτιον τοῦ 1929, διὰ τῶν ὁποίων τῆς παρείχοντο διευκολύνσεις διὰ τήν μὲσῳ Θεσσαλονίκης διακίνησιν τῶν εἰσαγωγῶν καὶ ἐξαγωγῶν της, χωρὶς νὰ τῆς ἀναγνωρίζεται οὐδέν ἐκ τῶν παραχωρουμένων ὑπὸ τῶν ἀκυρωθεισῶν συμβάσεων δικαιωμάτων. ᾽Επίσης, ἐδέχθη τὴν ὑπογραφἡν, 27 Μαρτίου 1929, ἑλληνονοτιοσλαβικοῦ συμφώνου φιλίας καί εἰρηνικῆς διευθετήσεως τῶν διαφορῶν.

᾽Εν συνεχείᾳ, ἐπεδιώχθη καὶ ἐπετεύχθη ἡ ρύθμισις τῶν μετά τῆς Τουρκίας ἐκκρεμοτήτων. Διὰ συμφωνίας τῆς 10ης ᾽Ιουνίου 1930 ἐτακτοποιεῖτο ὁριστικῶς τὸ θέμα τῶν περιουσιῶν τῶν ἀνταλλαξίμων. Συνεψηφίζετο ἡ ἀξία των. ᾽Επίσης συνεψηφίζοντο αἱ ἑκατέρωθεν ἀπαιτήσεις διὰ τὰ κτήματα μὴ ἀνταλλαξίμων, τὰ καταληφθέντα ὑπὸ τῶν δύο κυβερνήσεων, πρὸς ἐγκατάστασιν προσφύγων. ῾Η Τουρκία, ἐπὶ πλέον, θὰ ἀπέδιδε τὰ παρ’ αὐτῆς καταληφθέντα κτήματα τῶν ῾Ελλήνων ὑπηκόων, τῶν ἐγκατεστημένων εἰς Κωνσταντινούπολιν. ᾽Επειδὴ δὲ ἡ Ἑλλὰς εἶχε καταλάβει μεγαλυτέρας ἀξίας κτήματα, θὰ πλήρωνε ποσὸν συνολικῶς 425.000 λιρῶν Ἀγγλίας, διὰ τήν ὁριστικὴν τακτοποίησιν. Τέλος, διεκανονίσθη τὸ θέμα τῶν μή ἀνταλλαξίμων. Συνεφωνήθη ὅπως ὅλοι ὅσοι θὰ ἦσαν παρὸντες τὴν ἡμερομηνίαν ὑπογραφῆς τῆς συμφωνίας εἰς τήν περιφέρειαν Κωνσταντινουπόλεως Ἕλληνες τὴν καταγωγήν Τοῦρκοι ὑπήκοοι καὶ εἰς τὴν Δυτικὴν Θράκην Μουσουλμᾶνοι Ἕλληνες ὑπήκοοι χαρακτηρισθοῦν ὡς μή ἀνταλλάξιμοι. ᾽Εδικαιοῦντο δὲ τοῦ χαρακτηρισμοῦ καὶ ἐπιστροφῆς καὶ ὅσοι εἶχον ἀναχωρήσει μέ διαβατήρια τουρκικὰ ἤ ἑλληνικά. Οὕτω, ἐτερματίσθησαν αἱ περὶ τήν ἀξίαν τῶν περιουσιῶν ἤ τήν ἰδιὸτητα τῶν ἀνταλλαξίμων ἀντεγκλήσεις.

Μετὰ τὸ πρῶτον βῆμα, ἔγινε τὸ δεύτερον καὶ πλέον σημαντικόν. Ἀποδεχθεὶς πρόσκλησιν τῆς τουρκικῆς κυβερνήσεως μετέβη ὁ Ἐλ. Βενιζέλος, τὰ τέλη ᾽Οκτωβρίου, συνοδευόμενος ὑπὸ τοῦ ὑπουργοῦ ᾽Εξωτερικῶν Ἀνδρ. Μιχαλακοπούλου, εἰς Ἄγκυραν. ᾽Εκεῖ ὑπέγραψε, τὴν 30ὴν Ὀκτωβρίου 1930, τρεῖς συμφωνίας. ῾Η πρώτη ἦτο «σύμφωνον φιλίας, οὐδετερότητος καὶ διαιτησίας». Δι’ αὐτοῦ ἀνελάμβανον τὰ δύο κράτη ἀμοιβαίως τὴν ὑποχρέωσιν νὰ μὴ μετάσχουν οἱασδήποτε οἰκονομικῆς ἤ πολιτικῆς συνεννοήσεως, στρεφομένης ἐναντίον τοῦ ἑτέρου ἐξ αὐτῶν. Ἡ δευτέρα, ἦτο τό πρωτόκολλον διὰ τοῦ ὁποίου ἐτερματίζετο ὁ μεταξὺ τῶν δύο χωρῶν ναυτικὸς ἀνταγωνισμὸς. ῾Η τρίτη, σύμβασις ἐμπορικὴ, ἐγκαταστάσεως καὶ προξενική. Ἀπέβλεπεν εἰς τόνωσιν τῶν ἐμπορικῶν σχέσεων καὶ κατοχύρωσιν τῆς θέσεως τῶν ἐν Τουρκίᾳ ῾Ελλήνων ὑπηκόων. Διὰ τῶν συμφωνιῶν αὐτῶν ἐτέθησαν αἱ βάσεις τῆς ἑλληνοτουρκικῆς συνεργασίας καὶ ἐδημιουργήθησαν αἱ προϋποθέσεις τῆς ἑλληνοτουρκικῆς φιλίας.

Τὸ ἑπόμενον ἔτος, τὰς ἀρχὰς Ὀκτωβρίου, ὁ Τοῦρκος πρωθυπουργὸς ᾽Ισμέτ Ἰνονοῦ ἀνταπέδωσε,τὴν ἐπίσκεψιν, ἐλθὼν εἰς Ἀθήνας μετὰ τοῦ ὑπουργοῦ τῶν ᾽Εξωτερικῶν Τεφήκ Ρουσδῆ. Κατὰ τὴν εἰς τήν Ἑλληνικὴν πρωτεύουσαν παραμονὴν των ἔγινε καί ἡ ἀνταλλαγή τῶν κυρώσεων τῶν ἀνωτέρω συμφωνιῶν.

Τέλος, ἐπετεύχθη διακανονισμὸς ἐξαιρεπκὰ εὐνοϊκός διὰ τὴν χώραν μας τοῦ θέματος τῶν ὑπό τῆς Γερμανίας, Βουλγαρίας, Αὐστρίας καὶ Οὑγγαρίας πληρωτέων πολεμικῶν ἐπανορθώσεων, τῶν ὁποίων ἡ καταβολὴ εἶχε σημειώσει καθυστέρησιν. Διὰ τοῦ διακανονισμοῦ αὐτοῦ ἡ Ελλὰς θὰ ἐλάμβανεν, ἐπὶ 37 ἔτη, περὶ τὰς 600.000 χρυσᾶς λίρας κατὰ μέσον ὅρον ἐτησίως, περισσότερας τῶν ὅσων ἦτο ὑποχρεωμένη νὰ πληρώνῃ διὰ τὰ συναφθέντα κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ πολέμου δάνεια.

3) Τά ἐκτελεσθέντα ἀποστραγγιστικὰ καὶ ἀντιπλημμυρικά ἔργα εἰς τὰς πεδιάδας Θεσσαλονίκης, Σερρῶν καὶ Δράμας διὰ τῶν ὁποίων ἀπεδόθησαν εἰς τήν καλλιέργειαν περὶ τὰ 3 ἑκατομμύρια στρέμματα γῆς. Ἡ κατασκευὴ νέων ὁδῶν μήκους 1.650 χιλιομέτρων, ἡ ἀνέγερσις 3.000 νέων σχολικῶν κτηρίων, ἡ χρηματοδότησις πολλῶν μικρῶν παραγωγικῶν ἔργων. Ἡ ἵδρυσις τῆς Ἀγροτικῆς Τραπέζης, ἐπὶ τῷ σκοπῷ τονώσεως τῆς γεωργικῆς παραγωγῆς. Ἡ χάραξις πολιτικῆς ἐνισχύσεως τῆς ἐμπορικῆς ναυτιλίας. ῾Η ἀνάπτυξις τῆς ἀεροπορίας, τόσον τῆς πολιτικῆς, ὅσον καὶ τῆς πολεμικῆς, διὰ τῆς ἱδρύσεως τοῦ ὑπουργείου Ἀεροπορίας καὶ τῆς ὑπογραμμίσεως ὑπὸ τοῦ ᾽Ελ. Βενιζέλου, εἰς ἀγόρευσιν ἐν τῇ Βουλῇ τὴν 10ην Φεβρουαρίου 1930, τῆς ἀνάγκης ἐνισχύσεως τοῦ ἀεροπορικοῦ ὅπλου διὰ τὴν ἄμυναν τῆς χώρας. Ἡ αὔξησις τῆς δυνάμεως τοῦ πολεμικοῦ στόλου διὰ τῆς ναυπηγήσεως τεσσάρων συγχρόνων ἀντιτορπιλλικῶν.

Εἰς τό παθητικὸν τῆς κυβερνήσεως ὀφείλομεν νὰ καταλογίσωμεν: 1) Τὴν ἀδυναμίαν τοῦ ᾽Ελ. Βενιζέλου νὰ τηρήσῃ τήν δοθεῖσαν παρ αὐτοῦ ὑπόσχεσιν, ὅτι θὰ ἔπραττε πᾶν τό ἀνθρωπίνως δυνατὸν πρός ἀποκατάστασιν τῆς ψυχικῆς ἑνότητος τῶν ῾Ελλήνων καὶ ἐξάλειψιν τῶν καταλοίπων τοῦ διχασμοῦ. Καὶ τοῦτο εἴτε διότι, μετὰ τὴν ἐκλογικὴν νίκην, ἐπίστευσεν ὅτι ὁ ἑλληνικὸς λαὸς δέν διετήρει τὴν ἀνάμνησιν τοῦ διχασμοῦ, εἴτε διότι δὲν ἠθέλησε νὰ στερηθῇ τῶν ὑπηρεσιῶν στελεχῶν τοῦ κόμματός του, τῶν ὁποίων ἡ θυσία ἀπετέλει προϋπόθεσιν κατευνασμοῦ τοῦ ἀντιπάλου πρὸς αὐτὸν πολιτικοῦ κόσμου. Οἱαδήποτε καὶ ἂν ἦτο ἡ αἰτία, γεγονὸς παραμένει ὅτι, ὅταν ἐγκατέλειψε τὴν ἐξουσίαν, τὰ πάθη ἦσαν περισσότερον ἐξημμένα παρὰ ποτέ.

2) ῾Η ἔλλειψις προνοητικότητος εἰς τὴν ἀντιμετώπισιν τῶν ἐπὶ τῆς ῾Ελλάδος ἐπιπτώσεων τῆς οἰκονομικῆς κρίσεως τοῦ 1929 ἡ ὁποία διετηρήθη ἐπὶ μίαν σχεδὸν πενταετίαν. Ἤρχισε μέ τὴν ἀπότομον πτῶσιν, κατὰ 40 - 60%, ὅλων τῶν ἀξιῶν εἰς τό Χρηματιστήριον τῆς Ν. Ὑόρκης καὶ ἐπεξετάθη εἰς ὅλον τόν κόσμον. ᾽Εθεωρήθη ὅτι αἱ ἐπιπτώσεις ἐπὶ τῆς χώρας μας θὰ περιωρίζοντο εἰς μείωσιν τοῦ μεταναστευτικοῦ συναλλάγματος καὶ τῶν κερδῶν τῆς ἐμπορικῆς ναυτιλίας. Ἴσως, νὰ συνέβαινεν αὐτό, ἐάν, τὴν 20ὴν Σεπτεμβρίου 1931, ἡ Μ. Βρεταννία δέν ἐγκατέλειπε τόν χρυσοῦν κανὸνα καὶ δέν καθιέρωνε τὴν ἀναγκαστικὴν κυκλοφορίαν. ῾Η Ἑλλάς, τῆς ὁποίας τὸ νόμισμα ἦτο συνδεδεμένον μέ τόν χρυσὸν, μέσῳ τῆς ἀγγλικῆς λίρας, ᾐσθάνθη ἀμέσως τὸν ἀντίκτυπον. Ἀντὶ ὅμως ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνησις νά ἀκολουθήσῃ τὸ ἀγγλικὸν παράδειγμα καὶ νὰ ἐπαναφέρῃ τήν ἀναγκαστικήν κυκλοφορίαν, διετήρησε, μέ ὡρισμένους περιορισμούς, τὸ καθεστὼς τῆς μετατρεψιμότητος, ἀφοῦ συνέδεσε τήν δραχμὴν μέ τό χρυσοῦν δολλάριον. Ἀπέβλεψε δὲ εἰς σύναψιν ἐξωτερικοῦ δανείου, διὰ νὰ ἐνισχύσῃ τό εἰς συνάλλαγμα ἀπόθεμα τῆς Τραπέζης τῆς ῾Ελλάδος.Ὅταν ἀπέτυχε εἰς τὴν προσπάθειαν συνάψεως τοῦ δανείου, ἐπανέφερε τήν ἀναγκαστικήν κυκλοφορίαν, ἀνέστειλε τήν πληρωμὴν τοῦ τοκοχρεωλυσίου τῶν ἐξωτερικῶν δανείων, ἐμείωσε τὸν τὸκον τῶν δανείων τοῦ ἐσωτερικοῦ κατὰ 25%, μετέτρεψεν ἀναγκαστικῶς εἰς δραχμὰς ὅλας τὰς εἰς τὰς ἑλληνικὰς τραπέζας εἰς ξένον νόμισμα καταθέσεις καὶ περιέκοψε τοὺς μισθοὺς τῶν δημοσίων ὑπαλλήλων. Παρὰ ταῦτα ἡ δραχμὴ ἔχασε τὰ 75% τῆς ἀξίας τοῦ 1928 καὶ τὸ ἔλλειμμα τοῦ προϋπολογισμοῦ ηὔξανε συνεχῶς.