Ο Ελληνισμός της διασποράς σήμερα

 

των

Καλλιόπης Παπακωνσταντίνου

Λεωνίδα Κατσίρα

  «...αλλά ο Οδυσσέας ποθεί

ακόμη και καπνό μονάχα

της πατρίδας του να δει

να πετιέται προς τ’ απάνω

κι ας πεθάνει...»

(Οδύσσεια, α, στ. 57).

 Διασπορά, μετοικεσία, εποικισμός, μετανάστευση, ξενιτιά. Το ελληνικό λεξιλόγιο βρίθει από όρους που περιγράφουν τη μετακίνηση και την εγκατάσταση σε έναν άλλο τόπο με κίνητρο κατά κανόνα, την αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης. Αυτό συμβαίνει, γιατί οι Έλληνες είναι λαός με σημαντική «διασπορά», εγκατάσταση δηλαδή σε συμπαγείς πυρήνες πέραν των συνόρων της χώρας τους.

 Ο ελληνισμός της διασποράς διέπεται από πνεύμα οικουμενικό. Βιώνει το τοπικό και σκέπτεται το παγκόσμιο. Στη διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας από τους Έλληνες της διασποράς συντελούν και οι εξής παράγοντες:

 α) Η οργάνωση σε κοινότητες, ομοσπονδίες και συνομοσπονδίες προκειμένου να ενισχύσουν τους δεσμούς τους με το εθνικό κέντρο, την Ελλάδα.
 β) Η ορθόδοξη Εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη, Αμερική και Αυστραλία).

 Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε επιγραμματικά σε κάποιες κοινότητες ελληνικής διασποράς του χθες και του σήμερα:

 • Ο Παρευξείνιος Ελληνισμός: 
Η παρουσία Ελλήνων στον Πόντο χρονολογείται από την αρχαιότητα. Από τον 11ο αιώνα μ.Χ., οι Τούρκοι άρχισαν επεκτατικές επιδρομές στη βυζαντινή Μικρά Ασία. Η πρώτη σημαντική ελληνική πόλη που καταστράφηκε ήταν η πλούσια αλλά ανοχύρωτη Σεβάστεια του Πόντου. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, ο Καύκασος, η Γεωργία, η Νότια Ρωσία, οι παραδουνάβιες περιοχές και οι βουλγαρικές ακτές του Εύξεινου Πόντου έγιναν καταφύγιο των Ελλήνων. Με αγώνες και θυσίες, οι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότητα.
 Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από την πολιτική και κοινωνική αποσύνθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το παντουρκικό κίνημα απέβλεπε στη δημιουργία μιας νέας τουρκικής αυτοκρατορίας, όπου δε θα υπήρχε θέση για κανένα άλλο έθνος, εκτός από αυτό των Τούρκων. Την περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες, τις φυλακές, τα τάγματα εργασίας. Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς. Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας, οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγες.

 Σήμερα, ο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέκς. Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης, του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστης. Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές προσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα, τη θρησκεία, τη συντήρηση της ιστορικής μνήμης.

 • Ο ελληνισμός της Αλβανίας:

Από την αρχαιότητα κατοικούσαν ελληνικοί πληθυσμοί στην περιοχή. Η Οθωμανική κατοχή ανάγκασε πολλούς Βορειοηπειρώτες στην αποδημία (Ζάππας, Αρσάκης, Σίνας, Μπάγκας, κ.ά.). Ο ελληνισμός της Αλβανίας δοκιμάστηκε σκληρά επί σειρά ετών κάτω από το κομμουνιστικό καθεστώς της Αλβανίας.

 Με την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος και τον εκδημοκρατισμό της Αλβανίας, επήλθε βελτίωση των διμερών σχέσεων Ελλάδας-Αλβανίας. Η ένταξη της Αλβανίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης (1991) σήμανε την αποδοχή προστασίας των μειονοτήτων που κατοχυρώθηκε και στο Σύνταγμά της (1992). Από το 1997 τα ελληνικά άρχισαν να διδάσκονται και σε σχολεία πέραν των περιοχών που είχαν χαρακτηριστεί μειονοτικές. Μέσα από μια δύσκολη συμβίωση, σήμερα έχει επιτευχθεί η συμφιλίωση των λαών και μάλιστα η Ελλάδα αποτελεί χώρα υποδοχής αλβανικού πληθυσμού.

• Αίγυπτος - Αφρική:

Η εμφάνιση ελληνικών παροικιών στην Αίγυπτο χρονολογείται από τον 19ο αιώνα. Η ελληνική παροικία, κυρίως της Αλεξάνδρειας, χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία. Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξανδρείας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο. Σήμερα, η ελληνική παροικία στην Αλεξάνδρεια, κυρίως, και το Κάϊρο αριθμεί περίπου χίλια άτομα. Στην υπόλοιπη Αφρική ζουν περίπου σαράντα χιλιάδες Έλληνες, κυρίως στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία.

 • Αυστραλία:

Για πρώτη φορά έφτασαν Έλληνες στην Αυστραλία στις αρχές του 19ου αιώνα. Η ουσιαστική μετανάστευση των Ελλήνων στην Αυστραλία ξεκίνησε τη δεκαετία του ‘50 με τον εποικισμό της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας από 270.000 και 3.100 Έλληνες, αντίστοιχα. Η επιχειρηματική ικανότητα των Ελλήνων φάνηκε, ήδη, από τα πρώτα χρόνια της μετανάστευσής τους. Η ομογένεια ανέπτυξε επίσης πλούσια αθλητική και πολιτιστική, αλλά και πολιτική δραστηριότητα. Για παράδειγμα το 2005 οι εκλεγμένοι ομογενείς στην κεντρική πολιτική σκηνή της Αυστραλίας ήταν 28 και 120 οι δημαρχιακοί σύμβουλοι. Η ελληνική ομογένεια έχει πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας, όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας.

 • Αμερική:

Το τεράστιο κύμα μετανάστευσης από την Ευρώπη προς την Αμερική (Η.Π.Α. και Λατινική Αμερική) στα τέλη του 19ου αιώνα περιέλαβε και περίπου εξακόσιες χιλιάδες Έλληνες. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο πολλοί Έλληνες μετανάστες κατευθύνθηκαν και στον Καναδά. Με το τέλος του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, δημιουργήθηκε νέο κύμα υπερατλαντικής μετανάστευσης μέχρι και το 1974, οπότε οι συνθήκες μεταπολίτευσης και η ένταξη της χώρας στην Ε.Ο.Κ. σήμαναν το τέλος αυτού του ρεύματος. Σήμερα, είναι δύσκολο να υπολογισθεί ο ακριβής αριθμός των Ελλήνων ομογενών στην Αμερική, κυρίως, λόγω της αφομοίωσης, των μικτών γάμων κτλ. Υπολογίζεται, πάντως, ότι στις Η.Π.Α. ζουν πάνω από ενάμισυ εκατομμύριο Έλληνες, που περιλαμβάνουν και την τέταρτη γενιά, τα δισέγγονα δηλαδή των πρώτων μεταναστών. Οι Έλληνες ομογενείς στις Η.Π.Α. αφομοιώνονται και γνωρίζουν κοινωνική άνοδο. Οι Ελληνοαμερικανοί διαπρέπουν σε ένα ευρύ φάσμα της αμερικανικής οικονομικής, επιστημονικής και πολιτιστικής ζωής και ασκούν επιρροή στην πολιτική των Η.Π.Α.

 • Γερμανία:

Κατά τη μεταπολεμική περίοδο ανασυγκρότησης των ευρωπαϊκών κρατών σημειώνεται η μεγαλύτερη εργατική μετανάστευση στην ευρωπαϊκή ιστορία. Στη Δυτική Γερμανία μεταναστεύουν περίπου εξακόσιες πενήντα χιλιάδες Έλληνες, που πηγαίνουν να εργαστούν ως «φιλοξενούμενοι εργάτες» (‘Gastarbeiter’). Η παλιννόστηση από τη Δυτική Γερμανία, κυρίως από τα μέσα της δεκαετίας του ’70, υπήρξε συντριπτικά μεγαλύτερη εκείνης από τις υπεραντλαντικές χώρες, αφού και η μετανάστευση προς αυτούς τους δυο διαφορετικούς τόπους προορισμού είχε διαφορετικό χαρακτήρα.

  Ο Ελληνισμός στο σύνολό του έχει κατορθώσει πολλά και προσπαθεί για περισσότερα. Συνέβαλε και συμβάλλει στην πρόοδο της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών, καθώς και στην ανάπτυξη ειρηνικών σχέσεων με άλλους λαούς και πολιτισμούς. Αυτή η προσπάθεια αποτελεί μια διαχρονική και συνεπή πορεία που εμπνέεται από την ανάγκη για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο. Το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το δημιουργούν.