Η αυτοπάθεια / αλληλοπάθεια εις την Λατινικήν γλώσσα

της

Μαρίας Αργυροπούλου

Αυτοπάθεια

Η κτητική αντωνυμία του γ΄ προσώπου (suus, sua, suum) και η προσωπική αντωνυμία του γ΄ προσώπου (sui, sibi, se, a se) χρησιμοποιούνται μόνο για αυτοπάθεια (λειτουργούν, δηλαδή, ως αυτοπαθείς αντωνυμίες).



Η αυτοπάθεια διακρίνεται σε:
α. Άμεση ή ευθεία
β. Έμμεση ή πλάγια.

α. Άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια

Πιο αναλυτικά, άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια έχουμε όταν η προσωπική ή κτητική αντωνυμία, se ή suus, αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος της πρότασης στην οποία βρίσκεται (είτε βρίσκεται σε κύρια ή δευτερεύουσα, είτε σε απαρεμφατική, μετοχική πρόταση είτε σε φράσεις του γερουνδίου ή του σουπίνου).
Πιο απλά, έχουμε άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια όταν η αντωνυμία αναφέρεται στο υποκείμενο του ρηματικού τύπου εξάρτησής της.

Π.χ. Belua movet se. (3) = το κήτος κινεί τον εαυτό του (= κατευθύνεται)
(η αντωνυμία se εξαρτάται από το ρήμα movet, του οποίου υποκείμενο είναι το belua. Η αντωνυμία se αναφέρεται στο belua,άρα έχουμε ευθεία ή άμεση αυτοπάθεια).

(Silius Italicus)ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenebat. (5) = Ο Σ. Ιταλικός τα τελευταία χρόνια της ζωής του κρατούσε τον εαυτό του (παρέμενε) στην Καμπανία.
(οι αντωνυμίες suae και se αναφέρονται στο υποκείμενο του ρήματος της πρότασης στην οποία βρίσκονται, άρα έχουμε ευθεία ή άμεση αυτοπάθεια)

Σημείωση 1: Σπάνια, η άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια εκφράζεται και μονολεκτικά με ρήμα παθητικής φωνής αλλά μέσης διάθεσης.
Π.χ. Germani in fluminibus lavantur.(15) lavantur = lavant se = Οι Γερμανοί πλένονται (= πλένουν τους εαυτούς τους) σε ποτάμια.

Σημείωση 2: Σε αντίθεση με την αντωνυμία suus, -a, -um, η is, ea, id εκφράζει απλώς κτήση.

Π.χ. (Silius) gloriae Vergili studebat ingeniumque eius fovebat. (5) = Ο Σίλιος επεδίωκε τη δόξα του Βιργιλίου και περιέβαλλε με αγάπη το πνεύμα του (του Βιργιλίου).

(Silius) gloriae Vergili studebat ingeniumque suum fovebat. = Ο Σίλιος επεδίωκε τη δόξα του Βιργιλίου και περιέβαλλε με αγάπη το πνεύμα του(το δικό του πνεύμα)

Σημείωση 3: Αυτοπαθείς αντωνυμίες για το α΄ και β΄ πρόσωπο δεν υπάρχουν. Η αυτοπάθεια στα πρόσωπα αυτά εκφράζεται με ρήμα ενεργητικής φωνής και την προσωπική αντωνυμία του αντίστοιχου προσώπου σε πλάγια πτώση.

Π.χ.

amo + αιτιατική	subvenio + δοτική
amo me = αγαπώ τον εαυτό μου	subvenio mihi = βοηθώ τον εαυτό μου
amas te = αγαπάς τον εαυτό σου	subvenis tibi = βοηθάς τον εαυτό σου
amamus nos = αγαπάμε τους εαυτούς μας	subvenimus nobis = βοηθάμε τους εαυτούς μας
amatis vos = αγαπάτε τους εαυτούς σας	subvenitis vobis = βοηθάτε τους εαυτούς σας

β. έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια

Αντίθετα, έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια έχουμε όταν η προσωπική ή κτητική αντωνυμία, se ή suus, ενώ βρίσκεται είτε σε απαρεμφατική φράση είτε σε δευτερεύουσα πρόταση (τελική, αναφορική, συμπερασματική, βουλητική ή πλάγια ερωτηματική), αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος της πρότασης εξάρτησης. Αυτό συμβαίνει γιατί στην απαρεμφατική φράση ή στη δευτερεύουσα πρόταση εκφράζεται η σκέψη ή η πρόθεση/επιθυμία του υποκειμένου της πρότασης εξάρτησης.
Πιο απλά, έχουμε έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια όταν η αυτοπαθητική αντωνυμία δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του ρηματικού τύπου εξάρτησής της.

Π.χ. (Cassius) existimavit ad se venire hominem […]. (14) = Ο Κάσσιος νόμισε ότι ερχόταν προς το μέρος του ένας άνθρωπος […].

(η εμπρόθετη αντωνυμία (ad se), η οποία βρίσκεται στην απαρεμφατική φράση (ad se venire hominem), αναφέρεται στο υποκείμενο (Cassius) του ρήματος (existimavit) της πρότασης εξάρτησης (στην οποία βέβαια εμπεριέχεται η απαρεμφατική φράση) και όχι στο υποκείμενο του απαρεμφάτου (hominem), άρα έχουμε έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια)

Puella […] rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. (38) = Η κοπέλα ζήτησε από τη θεία της να της παραχωρήσει για λίγο τη θέση της.

(η αντωνυμία sibi αναφέρεται στο υποκείμενο (puella) του ρήματος (rogavit) της πρότασης εξάρτησης και όχι στο υποκείμενο (matertera)του ρήματος (cederet) από το οποίο εξαρτάται)

***

Αλληλοπάθεια

Στα λατινικά λείπει η αλληλοπαθής αντωνυμία. Ένας τρόπος για να εκφραστεί η αλληλοπάθεια είναι η αιτιατική του πληθυντικού των προσωπικών αντωνυμιών (nos, vos, se) με την πρόθεση inter και τα τρία πρόσωπα του πληθυντικού του κατάλληλου ρήματος.

Π.χ. amamus inter nos = αγαπάμε ο ένας τον άλλο
amatis inter vos = αγαπάτε ο ένας τον άλλο
amant inter se = αγαπούν ο ένας τον άλλο.

Σημείωση: Η αλληλοπάθεια στη Λατινική εκφράζεται ακόμη ως εξής:
χρησιμοποιείται δυο φορές το σχετικό όνομα ή η αντωνυμία (για δύο πρόσωπα) ή η (για πολλά πρόσωπα), πρώτα σε ονομαστική (ως υποκείμενο), έπειτα σε πλάγια πτώση (ως αντικείμενο).

Π.χ. manus manum lavat = το ένα χέρι νίβει τ’ άλλο
alter alterum iuvat = βοηθούν αλλήλους (ο ένας τον άλλο)
alius alium interficiebat = σκότωναν ο άλλος τον άλλο (αλλήλους)

***

Ασκήσεις συντακτικού

ΑΣΚΗΣΗ Ι

Να αναγνωρίσετε το είδος της αυτοπάθειας στα ακόλουθα παραδείγματα:

1. Tum (Arria) se dolori dabat. (23)
2. Tum Pacuvius dixit […] sed videri tamen ea sibi duriora et acerbiora. (27)
3. Hic vero, iudices, et fuit in Asiā et viro fortissimo, patri suo, mango adiumento in periculis […] fuit. (30)
4. Tum adulescens, viribus suis confisus […] in certamen ruit. (31)
5. […] me pro salute vestrā in tot ac tantas dimicationes obicere potui. (32)
6. Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existimasset […]. (34)
7. Ille se […] eis spectandum praebuit. (36)
8. Tandem puella […] rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. (38)
9. (Curius, Fabricius, Horatii) non Sicanorum aut Pelasgorum […] sed aetatis suae verbis utebantur. (41)
10. […] sic vir bonus consulit utilitati omnium plus quam unius alicuius aut suae. (46)
11. Nec magis vituperandus est proditor patriae […] propter suam utilitatem et salutem. (46)
12. Sertorius omnibus persuasit cervam […] conloqui secum. (48)
13. Postridie eius diei Sertorius, admissis amicis in cubiculum suum, dixit eis visum in somno sibi esse cervam […] ad se reverti. (48)
14. Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium […] cognovisset […]. (49)
15. Porcia, Bruti uxor, […] eoque velut forte elapso se vulneravit. (49)
16. Experiri enim volui, quam aequo animo me ferro essem interemptura. (49)

Λύση

1. se: άμεση αυτοπάθεια
2. sibi: έμμεση αυτοπάθεια (γιατί δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του videri, από το οποίο εξαρτάται).
3. suo: άμεση αυτοπάθεια
4. suis: άμεση αυτοπάθεια
5. me: άμεση αυτοπάθεια
6. se: έμμεση αυτοπάθεια (γιατί δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του captum, από το οποίο εξαρτάται).
7. se: άμεση αυτοπάθεια
8. sibi: έμμεση αυτοπάθεια (γιατί δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του cederet, από το οποίο εξαρτάται).
9. suae: άμεση αυτοπάθεια
10. suae: άμεση αυτοπάθεια
11. suam: άμεση αυτοπάθεια
12. secum: έμμεση αυτοπάθεια (γιατί δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του conloqui, από το οποίο εξαρτάται).
13. suum: έμμεση αυτοπάθεια (γιατί δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του admissis, από το οποίο εξαρτάται)
ad se: έμμεση αυτοπάθεια (γιατί δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του reverti, από το οποίο εξαρτάται).
14. sui: άμεση αυτοπάθεια
15. se: άμεση αυτοπάθεια
16. me: άμεση αυτοπάθεια

ΑΣΚΗΣΗ ΙΙ

Να μεταφράσετε στα λατινικά τις ακόλουθες προτάσεις:

1. Οι Γερμανοί συναγωνίζονται ο ένας τον άλλο. (certo1)
2. Κατηγορούμε ο ένας τον άλλο. (obicio3)
3. Αγαπήσατε ο ένας τον άλλο. (amo1)
4. Οι Έλληνες θα πολεμήσουν μεταξύ τους. (proelior1)
5. Βοηθούσαμε η μια την άλλη. (iuvo1)

Λύση

1. Germani inter se certant.
2. Inter nos obicimus.
3. Inter vos amavistis.
4. Graeci inter se proeliabuntur.
5. Inter nos iuvabamus.

ΠΡΒΛ ΚΑΙ  

ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ (συντακτικόν / ασκήσεις μετατροπών) → ΕΔΩ