Το Αντικείμενον εις την Αρχαίαν Ελληνικήν

του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικής φιλολογίας

Πανεπιστημίου Αθηνών

Αντικείμενον λέγεται το ουσιαστικόν ή πάσα λέξις και φράσις θεωρουμένη ως ουσιαστικόν, εις το οποίον μεταβαίνει η ενέργεια του υποκειμένου του ρήματος.

Πχ.

1.    Κλέαρχος ἐκέλευσε τους στρατιώτας

2.    Κορίνθιοι εἰρήνης ἐπεθύμουν

3.    Λακεδαιμόνιοι ἐπέστειλαν Ἀγησιλάῳ βοηθεῖν τῇ πατρίδι

4.    Τούς πολεμίους οἰ πελτασταί ἔβαλλον

5.    Τούς παρανομοῦντας οἱ Ἀθηναίοι ἐκόλαζον

6.    Ἐκείνους ἐξήλασαν

7.    Ἀπέκτειναν ἀμφί τους τριάκοντα

8.    Ἀθηναῖοι ἐβούλοντο Ὀλυνθίοις βοηθεῖν

9.    Ἄγγελος ἦλθεν και ἔλεγεν, ὄτι Κῦρος τέθνηκε

Κατά ταύτα αντικείμενον δέχονται μόνον τα μεταβατικά ρήματα. Μεταβατικά δε λέγονται τα ρήματα, τα οποία φανερώνουν μετάβασιν της ενεργείας του υποκειμένου εις άλλο πρόσωπον, ζώον ή πράγμα ή αφηρημένην έννοιαν.

Αμετάβατα δε λέγονται, όσα δεν φανερώνουν μετάβασιν ενεργείας, αλλ’ ότι αύτη παραμένει εις αυτό το Υποκείμενον.

Το Αντικείμενον επί κλιτών μερών του λόγου τίθεται εις μίαν των πλαγίων πτώσεων, είναι δε τεσσάρων ειδών:

Α. ΆΜΕΣΟΝ Αντικείμενον λέγεται το αντικείμενον, το οποίον τίθεται αμέσως και είναι αναγκαίον δια να συμπληρώση την εννοίαν του ρήματος.

Πχ. 

1.    Σωκράτης ἔκρουε την θύραν

2.    Οἰ νέοι παιδείας δέονται

3.    Ἀθηναῖοι Κερκυραίοις ἐβοήθουν

Β. ΕΜΜΕΣΟΝ Αντικείμενον λέγεται το αντικείμενον, το οποίον δεν τίθεται αμέσως, αλλ’ εμμέσως, ήτοι μετά το άμεσον και δεν είναι τόσον αναγκαίον, όσο το άμεσον

Πχ. 

1.    Ἀρίστιππος ὁπλίτας αἰτεῖ Κῦρον

2.    Κύρῳ Ἐπύαξα ἔδωκε χρήματα πολλά

3.    Οἱ στρατιῶται ἐπλήρωσαν τας ὑδρίας ὕδατος

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

Η διάκρισις του αμέσου και του εμμέσου αντικειμένου επιτυγχάνεται ως εξής:

«Αφαιρούμεν το έν εκ των δύο αντικειμένων και εάν με το έτερον αποδίδεται μετά του ρήματος πληρέστερον νόημα, τούτο είναι το άμεσον, άλλως τούτο είναι το έμμεσον.»

Πχ. 

Ἀθηναῖοι Σωκράτους κατέγνωσαν θάνατον = Ἀθηναῖοι κατέγνωσαν θάνατον (άμεσον), ενώ

Ἀθηναῖοι κατέγνωσαν Σωκράτους(έμμεσον)

Ένας άλλος τρόπος να διακρίνωμε το άμεσον από το έμμεσον είναι να τρέψωμε την σύνταξιν εις παθητικήν και τότε το άμεσον αντικείμενον του ενεργητικού ρήματος καθίσταται υποκείμενον του παθητικού, εν ώ το έμμεσον μένει αμετάβλητον

Πχ. 

Διδάσκω τον παίδα (άμεσον) γράμματα (έμμεσον)

→ (παθητική σύνταξις) Ὁ παῖς διδάσκεται ὑπ' ἐμοῦ γράμματα

ΠΡΟΣΟΧΗ! Πολλά μεταβατικά ρήματα δέχονται δύο αιτιατικάς προς συμπλήρωσιν της εννοίας αυτών, μίαν του προσώπου και ετέραν του πράγματος.

Στα ρήματα που συντάσσονται με δύο αιτιατικές, άμεσο αντικείμενον είναι κατά κανόνα (κατά κανόνα λέμε όχι πάντα) (θα δούμε κατωτέρω παραδείγματα, ένθα τούτο δεν ισχύει) η αιτιατική του προσώπου.

*(Τα απαρέμφατα και οι δευτερεύουσες προτάσεις θεωρούνται αιτιατικές του πράγματος)(αλλά τούτο θα το δούμε ουχί εις τα συντασσόμενα ρήματα με αιτιατικήν αλλά με δοτικήν κυρίως)

Πχ.

1.    Οὗτος διδάσκει με (άμεσον) την στρατηγίαν (έμμεσον) → ἐγώ διδάσκομαι ὑπό τούτου την στρατηγίαν

Τα ρήματα αυτά που συντάσσονται με δύο Αιτιατικές είναι:

Α) Τα παιδευτικά και τα αναμνηστικά

Πχ.

1.    Οἱ Πέρσαι ἐδίδασκον τους παῖδας (άμεσον) σωφροσύνην (έμμεσον)

2.     Ἀναμνήσω ὑμᾶς (άμεσον) τους τῶν ὑμετέρων προγόνων κινδύνους(έμμεσον)

Β) Τα ενδύσεως και εκδύσεως

Πχ.

1.    Ὁ πάππος τον Κῦρον (άμεσον) καλήν στολήν (έμμεσον) ενέδυσε

Γ) τα αιτῶ, ἀπαιτῶ, ἱκετεύω, ἐρωτῶ, ἐξετάζω

Πχ.

1.    Ἡμᾶς (έμμεσον) βασιλεύς τα ὅπλα (άμεσον)ἀπαιτεῖ

(ΠΡΟΣΟΧΗ! Ενθάδε δεν είναι η Αιτιατική του προσώπου που λέει ο κανόνας το άμεσον αντικείμενον. Τούτο είναι εμφανές αν εφαρμόσωμε τους δύο χρηστικούς κανόνας που μάθαμε, ήτοι…. Πρώτον αφαιρούμε το «ημάς» και τότε βλέπομε ότι «βασιλεύς τα ὅπλα (άμεσον) ἀπαιτεῖ». Δεύτερον αν τρέψωμε την σύνταξιν εις παθητικήν τότε θα έχωμε «Τα ὅπλα  ἀπαιτοῦνται ὑπό τοῦ βασιλέως ἐξ ἡμῶν»

2.     Ταῦτα (έμμεσον) ἠρόμεθα αὐτούς (άμεσον)

3.    Οἱ Ἕλληνες ᾔτουν τους Ἡρακλεώτας (έμμεσον) τρισχιλίους Κιζικηνούς (άμεσον) (ισχύει ό,τι και εις το παράδειγμα 1)

Δ) τα αποστερῶ, ἀφαιροῦμαι, κρύπτω, ἀποκρύπτομαι, πράττομαι, εἰσπράττω

Πχ.

1.    Διογείτων την θυγατέραν (έμμεσον) ἔκρυπτε τον θάνατον (άμεσον) τοῦ ἄνδρός (ισχύει ό,τι και εις το παράδειγμα Γ1)

2.    Την τιμήν (άμεσον) ἀποστερεῖ με (έμμεσον) (ισχύει ό,τι και εις το παράδειγμα Γ1)

3.    Σωκράτης τους αὑτοῦ ἐπιθυμοῦντας (έμμεσον) οὐκ ἐπράττετο χρήματα (άμεσον) (ισχύει ό,τι και εις το παράδειγμα Γ1)

Τα κλητικά, τα δοξαστικά, και τα εκλογής σημαντικά συντάσσονται εις την  ενεργητικήν φωνήν με δύο αιτιατικάς, εκ των οποίων η μια είναι άμεσον αντικείμενον, η δε ετέρα (ΠΡΟΣΟΧΗ! Όχι έμμεσον αντικείμενον αλλά) κατηγορούμενον του αντικειμένου

Πχ.

1.    Νόμιζε την μεν πατρίδα (αντικ) οἶκον (κατηγ. στο «πατρίδα»), τους δε πολίτας (αντικ) ἑταίρους (κατηγ. στο «πολίτας»)

2.    Ἀντισθένην (αντικ.) Ἀθηναῖοι εἵλοντο στρατηγόν (κατηγ.)

Μετά διπλής Αιτιατικής συντάσσονται και τα ρήματα ποιῶ τινά τι, δρῶ τινά τι, ἐργάζομαι τινά τι, λέγω τινά τι, ἀγορεύω τινά τι

1.    Πολλ' ἀγαθά (άμεσον) την πόλιν (έμμεσον) ἐποίησα

2.    Πολλά καλά (άμεσον) εἰργάσαντο την Ἕλλάδαν (έμμεσον)

3.    Πᾶς τις πολλά κακά (άμεσον) ἀγορεύει αὐτούς (έμμεσον)

***

Σε δίπτωτα ρήματα που συντάσσονται με πλάγιαν πτώσιν προσώπου και Απαρέμφατον, το πρόσωπον είναι συγχρόνως και υποκείμενον του Απαρεμφάτου.

Δηλαδή εις την ετεροπροσωπείαν Υποκείμενον του Απρμφ είναι συνήθως το Αντικείμενον του Ρήματος, απ’ το οποίον εξαρτάται το απαρέμφατον. Το αντικείμενον αυτό, εάν είναι εις πτώσιν Αιτιατικήν δεν επαναλαμβάνεται ως υποκείμενον του Απρμφ διότι εννοείται. Όταν όμως Υποκείμενον του Απαρμφ. Είναι το αντικείμενον του ρήματος το οποίον συντάσσεται με γενικήν ή δοτικήν τότε, το Αντικείμενον τούτο (δηλ. η Γεν. ή Δοτ.) ή δεν επαναλαμβάνεται ως Υποκ. του Απρμφ. αλλά εννοείται εις πτώσιν Αιτιατικήν ή Υποκ. του Απρμφ. είναι η ίδια η Γεν. ή Δοτ.

Το δε Απαρέμφατον είναι πάντοτε το έμμεσον αντικείμενον. Διατί τούτο; Διότι τα ρήματα ταύτα και δή αυτά τα οποία συντάσσονται με γενικήν ή δοτικήν λαμβάνουν πρωτίστως το αντικείμενον εις αυτήν την πτώσιν και υστέρως έρχεται το Απρμφ, να συμπληρώση.

Α) Όταν η πλάγια πτώσις προσώπου είναι Αιτιατική:

Πρόξενον (άμεσον) δέ τόν Βοιώτιον... ἐκέλευσε... παραγενέσθαι, (έμμεσον) ὡς εἰς Πισίδας βουλόμενος στρατεύεσθαι

·        Δηλαδή ενθάδε το Υποκ. του Απρμφ. είναι το «Πρόξενον»

Β) Όταν η πλάγια πτώσις προσώπου είναι Γενική:

Δέομαι ὑμῶν, (άμεσον) ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἐθελῆσαι ( έμμεσον) μετ' εὐνοίας ἀκοῦσαί μου λέγοντος

·        Δηλαδή ενθάδε το Υποκ. του Απρμφ. είναι το «ὑμᾶς» που εξάγεται εκ της γενικής «ὑμῶν»

Γ) Όταν η πλάγια πτώσις προσώπου είναι Δοτική

Σωκράτης συμβουλεύει τῷ Ξενοφῶντι  (άμεσον) ἐλθόντι εις Δελφούς ἀνακοινῶσαι  (έμμεσον) τῷ θεῷ

·        Δηλαδή ενθάδε το Υποκ. του Απρμφ. είναι το «Ξενοφῶντα» που εξάγεται εκ της δοτικής «Ξενοφῶντι».

Ας δούμε αν ισχύουν οι δύο γενικοί μας κανόνες. Στο τελευταίο μας παράδειγμα. Το μεταφράζω εις τα νεοελληνικά…

«Ο Σωκράτης συμβουλεύει τον Ξενοφώντα, σαν πάη στους Δελφούς, να το ειπή εις τον θεόν»

Α’ ΚΑΝΩΝ: αφαιρώ ένα αντικείμενον. Έστω το «να το ειπή». Άρα τι μένει; «Ο Σωκράτης συμβουλεύει τον Ξενοφώντα». Δεν είναι αυτό το ισχυρό μας νόημα; Αν λέγαμε «Ο Σωκράτης να ειπή…» θα καταλαβαίναμε τίποτα; Άρα το άμεσον αντικείμενον το «τον Ξενοφώντα»

Β’ ΚΑΝΩΝ: μετατρέπω την ενεργητικήν σύνταξιν εις παθητικήν. «Ο Ξενοφών εσυμβουλέυθη υπό του Σωκράτους, σαν πάη στους Δελφούς, να το ειπή εις τον θεόν». Βλέπουμε ποιο έγινε Υποκείμενο εις την παθητικήν σύνταξιν; Ο «Ξενοφών», διότι τούτο είναι το κύριον, το άμεσον αντικείμενον.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Εφαρμόζουμε παντού τους χρυσούς τούτους δύο κανόνες και έχουμε ξεμπερδέψει μια και καλή από τα ψευτοδιλήμματα δια το ποιο είναι άμεσον ή έμμεσον Αντικείμενον

Η ανάρτησις θα συνεχισθή …

…