Ρήματα σε -μι: Φωνηεντόληκτα

της

Αλεξάνδρας Μπογατσά

Ρήματα σε -μι: Φωνηεντόληκτα

o                                Τα φωνηεντόληκτα ρήματα σε -μι σχηματίζονται στον ενεστώτα και στον παρατατικό ως εξής: ενεστωτικός αναδιπλασιασμός - ρηματικό θέμα - κατάληξη -μι / -μαι: π.χ.: ρ. δίδωμι < δί-δω-μι (ε.φ.) και δίδομαι < δί-δο-μαι (μ.φ.) ρ. πίμπρημι < πί-πρη-μι (ε.φ.) και πίμπραμαι < πί-πρα-μαι (μ.φ.) o                                Τα ρήματα ἵστημι, τίθημι, ἵημι, δίδωμι σχηματίζουν αόριστο β΄ και διαφέρουν στην κλίση του από τα ρήματα σε -ω. o                                Κατάλογος συνηθέστερων φωνηεντόληκτων ρημάτων σε -μι: ἵστημι, τίθημι, ἵημι, δίδωμι ὀνίνημι, πίμπρημι, πίμπλημι ἄγαμαι, δύναμαι, ἐπίσταμαι (αποθετικά)

***

Πίνακες κλίσης των ρημάτων:

 ἵστημι, τίθημι, ἵημι, δίδωμι

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
θ. στη-, στα-	θ. θη-, θε-	θ. ἡ-, ἑ-	θ. δω-, δο-
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
Οριστική
ἵστημι ἵστης ἵστησι(ν) ἵσταμεν ἵστατε ἱστᾶσι(ν)	τίθημι τίθης / (τιθεῖς) τίθησι(ν) τίθεμεν τίθετε τιθέασι(ν)	ἵημι ἵης / (ἱεῖς) ἵησι(ν) ἵεμεν ἵετε ἱᾶσι(ν)	δίδωμι δίδως δίδωσι(ν) δίδομεν δίδοτε διδόασι(ν)
Υποτακτική
ἱστῶ ἱστῇς ἱστῇ ἱστῶμεν ἱστῆτε ἱστῶσι(ν)	τιθῶ τιθῇς τιθῇ τιθῶμεν τιθῆτε τιθῶσι(ν)	ἱῶ ἱῇς ἱῇ ἱῶμεν ἱῆτε ἱῶσι(ν)	διδῶ διδῷς διδῷ διδῶμεν διδῶτε διδῶσι(ν)
Ευκτική
ἱσταίην ἱσταίης ἱσταίη ἱσταίημεν / (ἱσταῖμεν) ἱσταίητε / (ἱσταῖτε) ἱσταίησαν / (ἱσταῖεν)	τιθείην τιθείης τιθείη τιθείημεν / (τιθεῖμεν) τιθείητε / (τιθεῖτε) τιθείησαν / (τιθεῖεν)	ἱείην ἱείης ἱείη ἱείημεν / (ἱεῖμεν) ἱείητε / (ἱεῖτε) ἱείησαν / (ἱεῖεν)	διδοίην διδοίης διδοίη διδοίημεν / (διδοῖμεν) διδοίητε / (διδοῖτε) διδοίησαν / (διδοῖεν)
Προστακτική
- ἵστη ἱστάτω - ἵστατε ἱστάντων / (ἱστάτωσαν)	- τίθει τιθέτω - τίθετε τιθέντων / (τιθέτωσαν)	- ἵει ἱέτω - ἵετε ἱέντων / (ἱέτωσαν)	- δίδου διδότω - δίδοτε διδόντων / (διδότωσαν)
Απαρέμφατο
ἱστάναι	τιθέναι	ἱέναι	διδόναι
Μετοχή
ἱστὰς ἰστᾶσα ἱστὰν	τιθεὶς τιθεῖσα τιθὲν	ἱεὶς ἱεῖσα ἱὲν	διδοὺς διδοῦσα διδὸν
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
Οριστική
ἵστην ἵστης ἵστη ἵσταμεν ἵστατε ἵστασαν	ἐτίθην ἐτίθεις ἐτίθει ἐτίθεμεν ἐτίθετε ἐτίθεσαν	ἵην ἵεις ἵει ἵεμεν ἵετε ἵεσαν	ἐδίδουν ἐδίδους ἐδίδου ἐδίδομεν ἐδίδοτε ἐδίδοσαν

ΑΟΡΙΣΤΟΣ Β΄
θ. στη-, στα-	θ. θη-, θε-	θ. ἡ-, ἑ-	θ. δω-, δο-
Οριστική
ἔστην ἔστης ἔστη ἔστημεν ἔστητε ἔστησαν	ἔθηκα ἔθηκας ἔθηκε ἔθεμεν ἔθετε ἔθεσαν	ἧκα ἧκας ἧκε εἷμεν εἷτε εἷσαν	ἔδωκα ἔδωκας ἔδωκε ἔδομεν ἔδοτε ἔδοσαν
Υποτακτική
στῶ στῇς στῇ στῶμεν στῆτε στῶσι(ν)	θῶ θῇς θῇ θῶμεν θῆτε θῶσι(ν)	ὧ ᾗς ᾗ ὧμεν ἧτε ὧσι(ν)	δῶ δῷς δῷ δῶμεν δῶτε δῶσι(ν)
Ευκτική
σταίην σταίης σταίη σταίημεν / (σταῖμεν) σταίητε / (σταῖτε) σταίησαν / (σταῖεν)	θείην θείης θείη θείημεν / (θεῖμεν) θείητε / (θεῖτε) θείησαν / (θεῖεν)	εἵην εἵης εἵη εἵημεν / (εἷμεν) εἵητε / (εἷτε) εἵησαν / (εἷεν)	δοίην δοίης δοίη δοίημεν / (δοῖμεν) δοίητε / (δοῖτε) δοίησαν / (δοῖεν)
Προστακτική
- στῆθι στήτω - στῆτε στάντων / (στήτωσαν)	- θὲς θέτω - θέτε θέντων / (θέτωσαν)	- ἓς ἕτω - ἕτε ἕντων / (ἕτωσαν)	- δὸς δότω - δότε δόντων / (δότωσαν
Απαρέμφατο
στῆναι	θεῖναι	εἷναι	δοῦναι
Μετοχή
στὰς στᾶσα στὰν	θεὶς θεῖσα θὲν	εἳς εἷσα ἓν	δοὺς δοῦσα δὸν

Παρατήρηση:
Ο αόριστος β΄ ἔστην είναι ενεργητικός με μέση και παθητική σημασία.

ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ
θ. στα-	θ. θε-	θ. ἑ-	θ. δο-
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
Οριστική
ἵσταμαι ἵστασαι ἵσταται ἱστάμεθα ἵστασθε ἵστανται	τίθεμαι τίθεσαι τίθεται τιθέμεθα τίθεσθε τίθενται	ἵεμαι ἵεσαι ἵεται ἱέμεθα ἵεσθε ἵενται	δίδομαι δίδοσαι δίδοται διδόμεθα δίδοσθε δίδονται
Υποτακτική
ἱστῶμαι ἱστῇ ἱστῆται ἱστώμεθα ἱστῆσθε ἱστῶνται	τιθῶμαι τιθῇ τιθῆται τιθώμεθα τιθῆσθε τιθῶνται	ἱῶμαι ἱῇ ἱῆται ἱώμεθα ἱῆσθε ἱῶνται	διδῶμαι διδῷ διδῶται διδώμεθα διδῶσθε διδῶνται
Ευκτική
ἱσταίμην ἱσταῖο ἱσταῖτο ἱσταίμεθα ἱσταῖσθε ἱσταῖντο	τιθείμην τιθεῖο τιθεῖτο τιθείμεθα τιθεῖσθε τιθεῖντο	ἱείμην ἱεῖο ἱεῖτο ἱείμεθα ἱεῖσθε ἱεῖντο	διδοίμην διδοῖο διδοῖτο διδοίμεθα διδοῖσθε διδοῖντο
Προστακτική
- ἵστασο / (ἵστω) ἱστάσθω - ἵστασθε ἱστάσθων / (ἱστάσθωσαν)	- τίθεσο τιθέσθω - τίθεσθε τιθέσθων / (τιθέσθωσαν)	- ἵεσο ἱέσθω - ἵεσθε ἱέσθων / (ἱέσθωσαν)	- δίδοσο διδόσθω - δίδοσθε διδόσθων / (διδόσθωσαν)
Απαρέμφατο
ἵστασθαι	τίθεσθαι	ἵεσθαι	δίδοσθαι
Μετοχή
ἱστάμενος ἰσταμένη ἱστάμενον	τιθέμενος τιθεμένη τιθέμενον	ἱέμενος ἱεμένη ἱέμενον	διδόμενος διδομένη διδόμενον
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
Οριστική
ἱστάμην ἵστασο ἵστατο ἱστάμεθα ἵστασθε ἵσταντο	ἐτιθέμην ἐτίθεσο ἐτίθετο ἐτιθέμεθα ἐτίθεσθε ἐτίθεντο	ἱέμην ἵεσο ἵετο ἱέμεθα ἵεσθε ἵεντο	ἐδιδόμην ἐδίδοσο ἐδίδοτο ἐδιδόμεθα ἐδίδοσθε ἐδίδοντο

ΑΟΡΙΣΤΟΣ Β΄
θ. θε-	θ. ἑ-	θ. δο-
Οριστική
ἐθέμην ἔθου ἔθετο ἐθέμεθα ἔθεσθε ἔθεντο	εἵμην εἷσο εἷτο εἵμεθα εἷσθε εἷντο	ἐδόμην ἔδου ἔδοτο ἐδόμεθα ἔδοσθε ἔδοντο
Υποτακτική
θῶμαι θῇ θῆται θώμεθα θῆσθε θῶνται	ὧμαι ᾗ ἧται ὥμεθα ἧσθε ὧνται	δῶμαι δῷ δῶται δώμεθα δῶσθε δῶνται
Ευκτική
θείμην θεῖο θεῖτο θείμεθα θεῖσθε θεῖντο	εἵμην εἷο εἷτο εἵμεθα εἷσθε εἷντο	δοίμην δοῖο δοῖτο δοίμεθα δοῖσθε δοῖντο
Προστακτική
- θοῦ θέσθω - θέσθε θέσθων / (θέσθωσαν)	- οὗ ἕσθω - ἕσθε ἕσθων / (ἕσθωσαν)	- δοῦ δόσθω - δόσθε δόσθων / (δόσθωσαν)
Απαρέμφατο
θέσθαι	ἕσθαι	δόσθαι
Μετοχή
θέμενος θεμένη θέμενον	ἕμενος ἑμένη ἕμενον	δόμενος δομένη δόμενον

Παρατήρηση:
Οι τύποι της υποτακτικής ενεστώτα ενεργητικής και μέσης φωνής είναι συνηρημένοι.

***

Σχηματισμός των άλλων χρόνων

Οι άλλοι χρόνοι των ρημάτων ἵστημι, τίθημι, ἵημι και δίδωμι σχηματίζονται ως εξής:

Ενεργητική Φωνή
	ρ. ἵστημι	ρ. τίθημι	ρ. ἵημι	ρ. δίδωμι
Μέλλοντας	στήσω	θήσω	ἥσω	δώσω
Αόριστος α΄	ἔστησα	-	-	-
Παρακείμενος	στήσας ἔχω	τέθηκα / τέθεικα	εἷκα	δέδωκα
Υπερσυντέλικος	στήσας εἶχον	ἐτεθήκειν	εἵκειν	ἐδεδώκειν
Μέση φωνή
Μέλλοντας	στήσομαι	θήσομαι	ἥσομαι	δώσομαι
Παθ. Μέλλοντας	σταθήσομαι	τεθήσομαι	ἐθήσομαι	δοθήσομαι
Αόριστος α΄	ἐστησάμην	-	-	-
Παθ. Αόριστος α΄	ἐστάθην	ἐτέθην	εἵθην	ἐδόθην
Παρακείμενος	ἕστηκα	τέθειμαι / κεῖμαι	εἷμαι	δέδομαι
Υπερσυντέλικος	ἑστήκειν / εἱστήκειν	ἐκείμην	εἷμην	ἐδεδόμην

***

Πίνακες ενδεικτικού σχηματισμού και κλίσης σύνθετων φωνηεντόληκτων ρημάτων σε –μι,
σε ενεστώτα και παρατατικό

ρ. παρίστημι (= παρίσταμαι, βοηθώ)

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ					ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Οριστική
α΄εν. β΄εν.	παρίστημι παρίστης	παριστῶ παριστῇς	παρισταίην παρισταίης	- παρίστη	παρίστην παρίστης
			Απαρέμφατο	Μετοχή
			παριστάναι	παριστὰς παριστᾶσα παριστὰν
ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ					ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Οριστική
α΄εν. β΄εν.	παρίσταμαι παρίστασαι	παριστῶμαι παριστῇ	παρισταίμην παρισταῖο	- παρίστασο	παριστάμην παρίστασο
			Απαρέμφατο	Μετοχή
			παρίστασθαι	παριστάμενος παρισταμένη παριστάμενον

ρ. ἀνατίθημι (= αναθέτω, αφιερώνω κ.ά.)

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ						ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Οριστική
α΄εν. β΄εν.	ἀνατίθημι ἀνατίθης / (ἀνατιθεῖς)	ἀνατιθῶ ἀνατιθῇς	ἀνατιθείην ἀνατιθείης	- ἀνατίθει	ἀνατιθέναι	ἀνετίθην ἀνετίθεις
					Μετοχή
					ἀνατιθεὶς ἀνατιθεῖσα ἀνατιθὲν
ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ						ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Οριστική
α΄εν. β΄εν.	ἀνατίθεμαι ἀνατίθεσαι	ἀνατιθῶμαι ἀνατιθῇ	ἀνατιθείμην ἀνατιθεῖο	- ἀνατίθεσο	ἀνατίθεσθαι	ἀνετιθέμην ἀνετίθεσο
					Μετοχή
					ἀνατιθέμενος ἀνατιθεμένη ἀνατιθέμενον

ρ. ἀφίημι (= αφήνω, απολύω, απαλλάσσω κ.ά.)

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ						ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Οριστική
α΄ εν. β΄ εν.	ἀφίημι ἀφίης	ἀφιῶ ἀφιῇς	ἀφιείην ἀφιείης	- ἀφίει	ἀφιέναι	ἀφίην ἀφίεις
					Μετοχή
					ἀφιεὶς ἀφιεῖσα ἀφιὲν
ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ						ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Οριστική
α΄ εν. β΄ εν.	ἀφίεμαι ἀφίεσαι	ἀφιῶμαι ἀφιῇ	ἀφιείμην ἀφιεῖο	- ἀφίεσο	ἀφίεσθαι	ἀφιέμην ἀφίεσο
					Μετοχή
					ἀφιέμενος ἀφιεμένη ἀφιέμενον

ρ. παραδίδωμι (= παραδίδω)

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ					ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Οριστική
α΄εν. β΄εν.	παραδίδωμι παραδίδως	παραδιδῶ παραδιδῷς	παραδιδοίην παραδιδοίης	- παραδίδου	παρεδίδουν παρεδίδους
			Απαρέμφατο	Μετοχή
			παραδιδόναι	παραδιδοὺς παραδιδοῦσα παραδιδὸν
ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ					ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Οριστική
α΄εν. β΄εν.	παραδίδομαι παραδίδοσαι	παραδιδῶμαι παραδιδῷ	παραδιδοίμην παραδιδοῖο	- παραδίδοσο	παρεδιδόμην παρεδίδοσο
			Απαρέμφατο	Μετοχή
			παραδίδοσθαι	παραδιδόμενος παραδιδομένη παραδιδόμενον

***

Πίνακες ενδεικτικού σχηματισμού και κλίσης σύνθετων φωνηεντόληκτων ρημάτων σε –μι, στον αόριστο β΄

ρ. ἐνδίδωμι (= υποχωρὠ κ.ά.)

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ εν. β΄ εν.	ἐνέδωκα ἐνέδωκας	ἐνδῶ ἐνδῷς	ἐνδοίην ἐνδοίης	- ἔνδος	ἐνδοῦναι	ἐνδοὺς ἐνδοῦσα ἐνδὸν
ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ εν. β΄ εν.	ἐνεδόμην ἐνέδου	ἐνδῶμαι ἐνδῷ	ἐνδοίμην ἐνδοῖο	- ἐνδοῦ	ἐνδόσθαι	ἐνδόμενος ἐνδομένη ἐνδόμενον

ρ. ἀνίστημι (= στήνω όρθιο, αναστατώνω κ.ά.)

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ εν. β΄ εν.	ἀνέστην ἀνέστης	ἀναστῶ ἀναστῇς	ἀνασταίην ἀνασταίης	- ἀνάστηθι	ἀναστῆναι	ἀναστὰς ἀναστᾶσα ἀναστὰν

Παρατήρηση:
Ο αόριστος β΄ ἀνέστην είναι ενεργητικός με μέση και παθητική σημασία.

ρ. διατίθημι (= διευθετώ, διαθέτω κ.ά. )

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ εν. β΄ εν.	διέθηκα διέθηκας	διαθῶ διαθῇς	διαθείην διαθείης	- διάθες	διαθεῖναι	διαθεὶς διαθεῖσα διαθὲν
ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ εν. β΄ εν.	διεθέμην διέθου	διαθῶμαι διαθῇ	διαθείμην διαθεῖο	- διάθου	διαθέσθαι	διαθέμενος διαθεμένη διαθέμενον

ρ. ἀφίημι (= αφήνω, απολύω, απαλλάσσω κ.ά.)

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ εν. β΄ εν.	ἀφῆκα ἀφῆκας	ἀφῶ ἀφῇς	ἀφείην ἀφείης	- ἄφες	ἀφεῖναι	ἀφεὶς ἀφεῖσα ἀφὲν
ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ εν. β΄ εν.	ἀφείμην ἀφεῖσο	ἀφῶμαι ἀφῇ	ἀφείμην ἀφεῖο	- ἀφοῦ	ἀφέσθαι	ἀφέμενος ἀφεμένη ἀφέμενον

***

Κανόνες τονισμού

1. Ο ενεστώτας και παρατατικός όταν είναι σύνθετοι τονίζονται όπως και απλοί.
2. Στην προστακτική του ενεστώτα ενεργητικής και μέσης φωνής, τα ρήματα σε –μι όταν είναι σύνθετα με πρόθεση τονίζονται όπως και τα απλά.
   
   π.χ.:
   ἵστη → παρίστη
   ἵστατε → παρίστατε
   τίθεσο → ἀνατίθεσο
   τίθεσθε → ἀνατίθεσθε.
3. Στον αόριστο β΄, τα ρήματα σε –μι όταν είναι σύνθετα με πρόθεση ανεβάζουν τον τόνο σε β΄ενικό και β΄πληθυντικό πρόσωπο στην προστακτική ενεργητικής και μέσης φωνής. Ποτέ όμως ο τόνος δεν ξεπερνά την τελευταία συλλαβή της πρόθεσης.
   
   π.χ.:
   θὲς → ἀπόθες, ἀπόθετε
   θὲς → πρόσθες, πρόσθετε
   θοῦ → ἀπόθου, ἀπόθεσθε
   δὸς → παράδος, παράδοτε
   δὸς → ἔκδος, ἔκδοτε
   δοῦ → παράδου, παράδοσθε
   ἓς → ἄφες , ἄφετε
4. Στην προστακτική του αορίστου β΄ μέσης φωνής δεν ανεβάζουν τον τόνο:
• οι τύποι θοῦ, δοῦ όταν είναι σύνθετοι με μονοσύλλαβη πρόθεση
  
  π.χ.:
  δοῦ → προσδοῦ, προσδόσθε
  θοῦ → ἐνθοῦ, ἐνθέσθε
• ο τύπος οὗ όταν είναι σύνθετος με μονοσύλλαβη πρόθεση ή με δισύλλαβη πρόθεση που έχει πάθει έκθλιψη:
  
  π.χ.:
  οὗ → προσοῦ, προσέσθε
  οὗ → ἐφοῦ, ἐφέσθε.

5. Οι ονοματικοί τύποι (απαρέμφατο και μετοχή) του αορίστου β΄ όταν είναι σύνθετοι τονίζονται όπως και απλοί:
   
   π.χ.:
   θεῖναι → ἀναθεῖναι
   θεὶς → ἀναθεὶς