Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ – Δέησις (ΑΝΑΛΥΣΙΣ)

του

Γυμνασίου Νέας Χαλκηδόνας*

 

Η θάλασσα στα βάθη της πήρ’ έναν ναύτη.

Η μάνα του, ανήξερη, πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγιά μπροστά ένα ψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και να ’ν’ καλοί καιροί-

και όλο προς τον άνεμο στήνει τ’ αυτί.

Αλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή,

Η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη,

ξεύροντας πως δεν θα ’λθει πια ο υιός που περιμένει.

ΔΕΗΣΙΣ: η προσευχή που απευθύνεται προς το Θεό ως παράκληση ή ικεσία. Γι’ αυτό τον λόγο ο ποιητής διάλεξε τη λέξη «Δέησις» ως τίτλο για το ποίημα, γιατί αυτό αναφέρεται σε μια μητέρα που προσεύχεται στην Παναγιά για να γυρίσει ο γιος της πίσω.

Οι άνθρωποι συνήθως προσεύχονται στο Θεό από ανάγκη, όταν

έχουν κάποια ανησυχία ή νοιώθουν ανασφάλεια. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η μητέρα ανησυχεί για το αν θα γυρίσει ο γιος της, που είναι ναύτης, πίσω. Γι’ αυτό προσεύχεται στην Παναγία.

Καθαρεύουσα Δέησις υψηλό εικών υιός

Πολίτικο

Ιδίωμα            πηαίνει ανάφτει ξεύροντας -

Τα ποιήματα του Καβάφη έχουν καταταχθεί σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλολογικά και τα αισθησιακά.

· Τα ιστορικά ποιήματα εμπνέονται από την ελληνιστική περίοδο, και στα περισσότερα έχει εξέχουσα θέση η Αλεξάνδρεια. Ο Καβάφης δεν εμπνέεται καθόλου από το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, δηλαδή την επανάσταση του ’21, αλλά ούτε και από την κλασική αραιότητα.

· Tα αισθησιακά ή ηδονιστικά ποιήματα, που είναι και τα πιο λυρικά, κυριαρχεί η ανάμνηση και η αναπόληση. Αυτό που προκαλεί τα συναισθήματα δεν είναι το παρόν, αλλά το παρελθόν, και πολύ συχνά ο οραματισμός.

· Τα φιλοσοφικά ποιήματα ονομάζονται από άλλους «διδακτικά».

Ο Ε. Π. Παπανούτσος τα διαίρεσε στις εξής ομάδες: ποιήματα με «συμβουλές προς ομότεχνους», δηλαδή ποιήματα για την ποίηση, και ποιήματα που πραγματεύονται άλλα θέματα, όπως το θέμα των τειχών, την έννοια του χρέους, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Το ποίημα «Δέησις» μπορούμε να το κατατάξουμε στην κατηγορία των φιλοσοφικών ποιημάτων του Καβάφη, καθώς θέτει το ζήτημα της ανάγκης του ανθρώπου να απευθυνθεί στο Θεό σε δύσκολες περιστάσεις της ζωής του.

Τραγική Ειρωνεία

Η τραγική ειρωνεία είναι η στιγμή της πλοκής της υπόθεσης όπου ο ήρωας αγνοεί την αλήθεια ή εκλαμβάνει κάτι ψευδές ως αληθές και συνεχίζει να δρα και να συμπεριφέρεται απελπισμένα και πάσχοντας, ενώ εμείς την ίδια στιγμή γνωρίζουμε τις πραγματικές αληθείς διαστάσεις των γεγονότων που συμμετέχουν στο δράμα.

Τραγική Άγνοια

Η τραγική ειρωνεία εγγυάται την τραγική άγνοια. Τραγική άγνοια ονομάζεται η άγνοια από τον ήρωα της τραγικής αλήθειας και της τραγικότητας της θέσης του ,την οποία όμως γνωρίζουν οι θεατές ή και τα άλλα πρόσωπα του έργου. Στο ποίημα η μάνα του ναύτη είναι τραγικό πρόσωπο ,γιατί έχει άγνοια, δηλαδή αγνοεί την αλήθεια, που είναι ο χαμός του γιού της και δέεται στην Παναγία για την προστασία του και για τη

γρήγορη επιστροφή του. Ωστόσο εμείς οι αναγνώστες γνωρίζουμε από τον πρώτο κιόλας στίχο τη δραματική αλήθεια. Επίσης και η Παναγία γνωρίζει την τραγική αλήθεια και γι΄ αυτό ακούει τη δέηση σοβαρή και λυπημένη. Ο ποιητής προσωποποιεί την εικόνα της Παναγίας, η οποία εμφανίζεται να ακούει σοβαρή και λυπημένη τις προσευχές και τις δεήσεις της μάνας ,γιατί η ίδια ξέρει πως δε θα γυρίσει ο γιος της. Με αυτόν τον τρόπο μας τονίζει την τραγικότητα της μάνας και την εντείνει. Ο ποιητής παρουσιάζει με αισθήματα την εικόνα ,λες και είναι ζωντανή.

Τα ποιήματα του Καβάφη κατανέμονται σε τρεις θεματικούς κύκλους:

· Τα ιστορικά ποιήματα

· Τα φιλοσοφικά ποιήματα

· Τα αισθησιακά ή ηδονιστικά ποιήματα

Το ποίημα «ΔΕΗΣΙΣ» μπορούμε να πούμε ότι ανήκει στα φιλοσοφικά ποιήματα, αφού το θέμα του είναι η τραγικότητα της μάνας που αγνοεί το θάνατο του γιού της.

Ν. Βρεττάκος

«Δυο μητέρες νομίζουν πως είναι μόνες στον κόσμο»

Η θάλασσα στα βάθη της πήρ’ έναν ναύτη.—

Η μάνα του, ανήξερη, πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και να ΄ν’ καλοί καιροί —

και όλο προς τον άνεμο στήνει τ’ αυτί.

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή,

η εικών ακούει, σοβαρή και λυπημένη,

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει.

Η μάνα και η Παναγία στη Νεοελληνική Ποίηση

Τα κοινά σημεία των ποιημάτων ως προς τον τρόπο που παρουσιάζουν τη μάνα και την σχέση της με την Παναγία είναι ότι και στα δύο ποιήματα η Παναγία λυπάται τις μάνες και θλίβεται για το χαμό του παιδιού τους, αλλά απ’ την άλλη μεριά δεν μπορεί να κάνει κάτι για να τις βοηθήσει.

Οι διαφορές είναι ότι :

· Η μια μάνα γνωρίζει ότι έχει χάσει τον γιο της , ενώ η άλλη δεν το γνωρίζει .

· Η μια εξακολουθεί να ελπίζει και προσδοκά την επιστροφή του γιου της , έστω και μάταια , ενώ η άλλη βιώνει το πένθος και δεν περιμένει τίποτα .

· Η μια κάνει δέηση στην Παναγία να γυρίσει ο γιος της, ενώ η

άλλη έχει παραιτηθεί από την ζωή .

· Ο Βρεττάκος περιγράφει την Παναγία και όχι μόνο τα συναισθήματα της όπως ο Καβάφης . Η εικόνα ακούει την μάνα

στο ποίημα του Καβάφη σοβαρή και λυπημένη γνωρίζοντας την

τραγική αλήθεια, ενώ στο ποίημα του Βρεττάκου η Παναγία που βλέπει την μάνα ,ταράζεται, τρέμουν τα χέρια της , σφίγγονται τα χείλια της , η μαντίλα της παίζει , θέλει να την βοηθήσει ,αλλά δεν έχει που να αφήσει το παιδί της ( το Χριστό ).

* http://gym-n-chalk.att.sch.gr/