Η Έννοια τῆς Ἠθικῆς

των

Κ. ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ

- Π. Χ. ΔΟΡΜΠΑΡΑΚΗ

 

Ἄν ὁ κόσμος ποὺ μᾶς περιβάλλει εἶναι μέγα μυστήριον, ὁ ἐσωτερικός μας κόσμος εἶναι ἀκόμη μεγαλύτερον. Καὶ ὁ ἔξω κόσμος και ὁ ἐντὸς ἡμῶν ὑφαίνουν τὴν δόξαν καὶ τὸ μεγαλεῖον τοῦ Δημιουργοῦ. Πλάσμα τοῦ Θεοῦ κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν ὁ ἄνθρωπος, ἀποτελεῖ τὴν κορωνίδα, τῆς Δημιουργίας. Εἶναι τὸ μοναδικὸν ἐπὶ τῆς γῆς ὂν τὸ διαθέτον συνείδησιν καὶ λογικόν. ῞Ο,τι περιστοιχίζει αὐτὸν τὸν ἐκπλήττει, ὅ,τι κλείει ἐντὸς αὐτοῦ τὸν συγκινεῖ. Ἀντιλᾳμβάνεται ὅτι ὑπάρχει εἰς τὰ ἔγκατα αὐτοῦ ὁ θεῖος σπινθήρ. Αὐτὸ τὸν ἐνδυναμώνει εἰς τὸν δύσκολον ἀγῶνα τῆς ζωῆς. ᾽Εμπρός του ἡ εὐρεῖα ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας, ἡ πρὸς τὰ κάτω ἅγουσα, ὁ κατάντης δρόμος. Ὑπεράνω αὐτοῦ ὁ ἀνάντης δρόμος τῆς ἀρετῆς, ἡ στενὴ ὁδὸς ἡ ἄγουσα πρὸς τὴν σωτηρίαν. Ἕν πελώριον ἐρωτηματικὸν διαμορφώνεται ἐνώπιον αὐτοῦ, διασχιζόμενον εἰς πλῆθος ἄλλων μερικωτέρων. Τί νὰ κάμω; Πῶς πρέπει νὰ ζῶ; Ποία ἡ ὀρθοτέρα διαγωγή μου; Τί εἶναι ἡ εὐτυχία; Καὶ πῶς θὰ τὴν ἀποκτήσω; Ὑπάρχουν πράγματα ποὺ εὐχαριστοῦν, αλλ’ ἴσως βλάπτουν, ἄλλα ποὺ ἀπαιτοῦν σκληρὰν προσπάθειαν, ἀλλ’ ἴσως ὠφελοῦν. Πρέπει νὰ κάμω ὅ,τι μὲ τέρπει ἤ ὅ,τι μὲ ὠφελεῖ; Ἤ ὅ,τι ὠφελεῖ τοὺς ἄλλους καὶ προάγει τὴν κοινωνικὴν ζωήν; Ποῖον πρέπει νὰ εἶναι τὸ μέτρον ἐκτιμήσεως τῶν πράξεών μου καὶ τῶν πράξεων τῶν ἄλλων; Εἰς τί πρέπει νὰ ἀποβλέπω ὡς ἐσχάτην ἐπιδίωξιν, ὡς ὕψιστον ἀγαθόν; Ποῖος ὁ σκοπὸς ·τῆς ζωῆς μου; Εἰς τί συνίσταται αὐτὴ ἡ τόσον πολυύμνητος ἕξις ἢ διαγωγή, τὴν ὁποίαν ὀνομάζουν ἀρετήν;

Ἡ πρᾶξις περιμένει νὰ τὴν φωτίσῃ ὁ νοῦς καὶ νὰ τὴν κατευθύνῃ ἡ συνείδησις. Ἡ γνῶσις καὶ ἡ πρᾶξις εἶναι αἱ διπλαῖ πτέρυγες, μὲ τὰς ὁποίας ὁ ἄνθρωπος θὰ δυνηθῇ νὰ ἀπαγκιστρωθῇ ἀπὸ τα γήινα καὶ νὰ πετάξῃ ὑψηλότερον, εἶναι τὰ ὅπλα, μὲ τὰ ὁποῖα θὰ πραγματοποιήσῃ τὸν ὑψηλὸν προορισμόν του. Ὅλα τὰ ἀναφερόμενα εἰς τὴν πρᾶξιν, ἤτοι τὴν ὀρθὴν διαγωγὴν τοῦ ἀνθρώπου, θέματα καὶ προβλήματα ἐξετάζει ἡ Ἠθική, εἷς ἀπὸ τοὺς μεγάλους κλάδους τῆς ὅλης Φιλοσοφίας. Ἀλλὰ δὲν εἶναι βεβαίως πᾶσα πρᾶξις ἡμῶν ἀντικείμενον ἐξετάσεως ἐκ μέρους τῆς Ἠθικῆς. Ἡ Ἠθικὴ ἐνδιαφέρεται δι’ ἐκείνας μόνον τὰς πράξεις, αἱ ὁποῖαι τελοῦνται τρόπον τινὰ καθ᾽ ἕξιν, ἤτοι κατὰ μόνιμον τρόπον, ἀφ’ ἑτέρου δὲ χωρὶς οἱονδήποτε καταναγκασμόν, προερχόμεναι ἀπὸ τὴν ἐλευθέραν τοῦ ἀνθρώπου βούλησιν. ᾽Επειδὴ δὲ ό μόνιμος τρόπος τοῦ πράττειν ἐλευθέρως καὶ ἀβιάστως εἶναι τὸ ἦθος. Ἠθικὴ εἶναι ἡ ἐπιστήμη ἡ ἐξετάζουσα τὰ ἤθη. Καὶ ἐπειδὴ πρᾶξις γινομένη ὑπὸ καταναγκασμὸν ἢ χάριν συμφέροντος ἢ ἕνεκα ἄλλης ὠφελείας ἢ σκοπιμότητος δὲν εἶναι ἠθική, δυνάμεθα να ὁρίσωμεν τὴν Ἠθικὴν ὡς τὴν φιλοσοφικὴν ἐπιστήμην, ἡ ὁποία ἐξετάζει τὰς πράξεις τοῦ ἀνθρώπου ὑπὸ τὴν ἔποψιν τῆς ἀξίας ἢ ἀπαξίας των καὶ διατυπώνει κανόνας καὶ ἀρχάς, συμφώνως πρὸς τὰς ὁποίας ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει νὰ ρυθμίζῃ τὴν ζωήν του.

 

Διότι τρεις εἶναι, ὡς γνωστόν, αἱ μεγάλαι περιοχαὶ τῆς φιλοσοφικῆς ἐρεύνης, τρία τὰ μέρη τῆς Φιλοσοφίας. Τὸ πρῶτον ἀπαρτίζεται ἀπὸ τὴν Θεωρίαν τῆς Γνώσεως καὶ ἐξετάζει ἂν εἶναι κατ’ ἀρχὴν δυνατὸν νὰ γνωρίσωμεν τὴν ἀλήθειαν καὶ ὑπὸ ποίας προϋποθέσεις ἡ γνῶσίς μας εἶναι ὀρθή. Τὸ δεύτερον ἀσχολεῖται μὲ τὰ ὄντα ἐν τῷ συνόλῳ των καὶ ἀναζητεῖ τὸ βαθύτερον, τὸ ἀληθὲς νόημα τοῦ κόσμου καὶ τῆς ζωῆς· ὀνομάζεται ᾽Οντολογία ἢ Μεταφυσικὴ ἢ Πρώτη Φιλοσοφία. Τὸ τρίτον εἶναι ἡ λεγομένη Πρακτικὴ Φιλοσοφία . Εἰς αὐτὴν τὴν ὁμάδα ἐπιστημῶν κατατάσσεται, ὡς ἡ σπουδαιοτάτη μεταξὺ ὅλων, ἡ Ἠθική, διότι ἔχει θέμα τὴν ἀνθρωπίνην συμπεριφοράν, τὴν ἀνθρωπίνην πρᾶξιν. 

῾Η συμπεριφορὰ αὕτη τοῦ ἀνθρώπου ρυθμίζεται ἀπὸ τὴν ἐπιδίωξιν ἀξιῶν .

᾽Ενεργοῦμεν διὰ νὰ ἀποκτήσωμεν κάτι, τὸ ὁποῖον φαίνεται ἔχον δι’ ἡμᾶς ἀξίαν. Ὁ πλοῦτος, ἡ ἀρετή, ἡ κοινωνικὴ ἀναγνώρισις, ἡ πολιτικὴ ἐπικράτησις εἶναι διὰ τὸν ἕνα ἢ διὰ τὸν ἄλλον ἄνθρωπον σκοποὶ πλήρεις ἀξίας. Καὶ διὰ τὸν ἑαυτόν μας θέλομεν νὰ εἴμεθα φορεῖς ἀξιῶν, νὰ γίνωμεν ἠθικαὶ προσωπικότητες. ᾽Εξ ἄλλου πολλὰ πράγματα ἀποφεύγομεν καὶ ἀποστρεφόμεθα, διότι δὲν ἔχουν δι’ ἡμᾶς ἀξίαν. ᾽Επειδὴ δέ τὰ θέματα τῶν ἀξιῶν μελετᾷ ἡ νεαρὰ ἐπιστήμη τῆς Ἀξιολογίας , λέγομεν ὅτι ἡ Ἠθικὴ συνδέεται στενῶς μὲ τὴν Ἀξιολογίαν. 

Δὲν ταυτίζεται ὅμως μὲ αὐτὴν ἡ Ἠθική. Διότι ἡ Ἀξιολογία ἐξετάζει καὶ τὰς καλλιτεχνικὰς ἀξίας (τὸ ὡραῖον, τὸ ἄσχημον) καὶ τὰς θεωρητικὰς ἢ ἐπιστημονικὰς (ἡ ἀλήθεια, τὸ ψεῦδος) καὶ τὰς θρησκευτικὰς ἀξίας. Ἀλλὰ δέν εἶναι ἐπίσης καὶ ὑποτεταγμένη εἰς αὐτὴν ὡς τμῆμα ἢ κλάδος αὐτῆς. Διότι ἡ Ἠθικὴ δὲν σταματᾷ εἰς τὴν μελέτην τῶν ἀξιῶν. ᾽Εξετάζει τὸν τρόπον, μὲ τὸν ὁποῖον ὁ ἄνθρωπος πραγματοποιεῖ τὰς ἀξίας, καθὼς καὶ τὰ ἀποτελέσματα τῆς ἠθικῆς του συμπεριφορᾶς. Τοιαῦτα πράγματα δὲν ἐξετάζει ἡ Ἀξιολογία. Εἶναι λοιπὸν ἡ Ἠθικὴ ἰδιαιτέρα, αὐτόνομος φιλοσοφικὴ ἐπιστήμη, συγγενής πρὸς τὴν Ἀξιολογίαν. Πόθεν ἔχει τὴν ἀρχὴν αὐτῆς;