Η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης

του

Ιωάννη Γκαγκάτσιου*

 

Η έννοια της δημιουργικότητας

Υπάρχουν πολλοί ορισμοί της δημιουργικότητας. Μερικοί από αυτούς ορίζουν την δημιουργικότητα ως:

 

• Την παραγωγή νέων πρωτότυπων ιδεών που συνιστούν μια ριζική καινοτομία ή λύση σ’ ένα πρόβλημα και μια ριζοσπαστική αναδιατύπωση του προβλήματος (Newell & Shaw, 1972).

• Την αξιοποίηση με διαφορετικό τρόπο της υπάρχουσας γνώσης.

• Την καινούργια ιδέα που είναι δημιουργική όταν είναι αξιοποιήσιμη ή προϊδεάζει για θετική αξιολόγηση (Higgins, 1999).

• Τη νοητική ικανότητα με την οποία η εξέταση και η επεξεργασία των δεδομένων του προβλήματος γίνονται με έναν πιο ελεύθερο τρόπο που επιτρέπει νέους και ανορθόδοξους συνδυασμούς, με σκοπό την εύρεση μεγάλου αριθμού πρωτότυπων ιδεών και πιθανών λύσεων (Παρασκευόπουλος Γ., 2004).

• Την εισαγωγή μιας διαφορετικής οπτικής στο πρόβλημα (M. Syrett και J. Lammiman).

• Τη δυνατότητα συμβιβασμού των φαινομενικά ασυμβίβαστων. Κάτι τέτοιο απαιτεί να χρησιμοποιείται η λογική «και το ένα /και το άλλο» και όχι «είτε το ένα είτε το άλλο» και στηρίζεται στην παραδοχή ότι υπάρχουν πολλές διαφορετικές αλλά εξίσου έγκυρες διαδρομές από το Α στο Β (M. Syrett και J. Lammiman).

• Την ικανότητα παραγωγής ενός νέου έργου, ιδέας κ.λπ. με βάση τη φαντασία (Μαγνήσαλης Κ, 1998).

Συνδυάζοντας στοιχεία από τις παραπάνω απόψεις μπορούμε να ορίσουμε τη δημιουργικότητα ως την ικανότητα δημιουργίας νέων ιδεών ή τη δημιουργία νέων συνδυασμών γνωστών ιδεών, προτείνοντας αξιοποιήσιμες λύσεις σ’ ένα πρόβλημα.

Εν τέλει: Η δημιουργική φαντασία γεννάει ένα νέο προϊόν, μια νέα εικόνα, ένα έργο τέχνης, μια νέα λύση σ’ ένα πρόβλημα.

Η φύση της δημιουργικότητας

Η δημιουργική ποιότητα δεν περιορίζεται μόνο σε μερικές μορφές ανθρώπινης δραστηριότητας (ποίηση, ζωγραφική, φιλοσοφία κ.λπ.), αλλά δημιουργικός μπορεί να είναι κανείς και σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (μαγείρεμα, παιχνίδι, διαρρύθμιση του σπιτιού κ.λπ.). Επίσης, η δημιουργική αντιμετώπιση των προβλημάτων δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των μεγαλοφυών, αλλά, λίγο ή πολύ, δημιουργικοί είναι όλοι οι άνθρωποι.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ποσοτικές διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους. Τα δημιουργικά άτομα αναγνωρίζονται ως τέτοια γιατί έχουν σε μεγαλύτερο βαθμό αυτό που έχουμε όλοι οι άνθρωποι.

Η δημιουργική σκέψη είναι η ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου από τα άλλα έμβια όντα καθώς και από τα πιο εξελιγμένα μηχανικά συστήματα. Μια πράξη που συντελείται σύμφωνα με μια σχολαστική συνταγή δεν έχει γενικά καμιά ανάγκη προσφυγής στη δύναμη της φαντασίας. Στις τέτοιου είδους πράξεις η μηχανή μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο. Η ικανότητα για δημιουργική σκέψη γεννιέται και αναπτύσσεται μέσα στην κοινωνική ζωή, μέσα από την επαφή του ανθρώπου με την γνώση, από την αντιμετώπιση και επίλυση προβλημάτων.

Η ικανότητα για δημιουργική σκέψη δεν μπορεί να εισαχθεί στο κεφάλι του ανθρώπου σαν ένα σύστημα κανόνων. Είναι ένα ιδιαίτερο ταλέντο που μπορεί να εξασκηθεί. Το άτομο εκπαιδεύεται να σκέφτεται δημιουργικά από όλο το περιβάλλον του: την οικογένεια, τα παιχνίδια, το σχολείο. Επίσης, η δημιουργική φαντασία καλλιεργείται από τις τέχνες (ποίηση, θέατρο, λογοτεχνία κ.λπ.).

Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης συμπίπτει με την ελευθερία τόσο από την εξουσία της νεκρής φόρμουλας όσο και από την πίεση τυχαίων περιστάσεων. Μια αναπτυγμένη, δημιουργική διάνοια βλέπει τη ζωή σε όλη της την πληρότητα, τη ζωντάνια, τη συνθετότητά της. Στην πραγματική ζωή διακρίνει όχι μόνο αυτό που ήδη γνωρίζει από πολύ καιρό, αυτό που έμαθε από βιβλία, οδηγίες κ.λπ., αλλά διακρίνει και τα ανέκδοτα στοιχεία της, αυτά που δεν βρήκαν ακόμα την έκφρασή τους σε μια φράση μια φόρμουλα, έναν οδηγό κλπ. Επίσης, η δημιουργικότητα υπάρχει εκεί όπου η πράξη ανταποκρίνεται σ’ ένα σκοπό, σ’ ένα συγκεκριμένο στόχο.

Λόγοι που εξηγούν το αυξημένο ενδιαφέρον για την δημιουργικότητα

Η ικανότητα για δημιουργική σκέψη θεωρείται σήμερα ένα από τα επιθυμητά προσόντα όχι μόνο στον τομέα της εργασίας, αλλά και στους υπόλοιπους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Το μεγάλο ενδιαφέρον για τη δημιουργικότητα πηγάζει από τις σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες για την αλλαγή των αξιών.

• Η χρησιμοποίηση των μηχανών αρχικά και της ηλεκτρονικής τεχνολογίας αργότερα επέτρεψαν τη μείωση των ωρών εργασίας, με αποτέλεσμα να δίνεται σε περισσότερους ανθρώπους η δυνατότητα και η ευκαιρία να ασχολούνται με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά τους, τα σπορ, τα χόμπι και άλλες δραστηριότητες που έχουν λίγο ή πολύ δημιουργικό χαρακτήρα.

• Η δημιουργική δραστηριότητα θεωρείται αντίδοτο στο στρες και το άγχος που δημιουργούν οι σύγχρονες συνθήκες ζωής.

• Η όλο και μεγαλύτερη χρησιμοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών απαλλάσσουν τους ανθρώπους από τις πνευματικές εργασίες της ρουτίνας και τους επιτρέπει να ασχολούνται με θέματα που έχουν δημιουργικό χαρακτήρα.

• Το ενδιαφέρον για τη δημιουργικότητα τροφοδοτούν οι σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις που δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη μοναδικότητα του μαθητή και στις ατομικές διαφορές.

• Η πολυπλοκότητα και η συνεχής μεταβολή των σύγχρονων κοινωνιών (μεταβολή της τεχνολογίας, νέες ανάγκες, κ.λπ.)

Εν τέλει: Η ανάγκη για δημιουργικότητα γενικά προέρχεται από:

• Την ύπαρξη ψυχολογικών (π.χ. η εσωτερική ανάγκη για δημιουργία) και υλικών αναγκών (π.χ νέα μηχανή).

• Πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής η οποία μεταβάλλεται και μας θέτει μπροστά από συνεχείς προκλήσεις, προβλήματα, αντιθέσεις κλπ.

Η δημιουργική σκέψη και οι άλλες νοητικές ικανότητες

Από λειτουργική άποψη υπάρχουν τέσσερις τουλάχιστον κατηγορίες νοητικών ικανοτήτων:

Α. η ικανότητα της προσοχής, της παρατήρησης, της αναγνώρισης και της κατανόησης τουεισερχόμενου υλικού (λειτουργίες της πρόσληψης).

Β. η ικανότητα της εντύπωσης, της διατήρησης και της αναπαράστασης των παραστάσεων και επαναφοράς των πληροφοριών σε μεταγενέστερο στάδιο (λειτουργίες της μνήμης).

Γ. η συγκλίνουσα – κριτική σκέψη κατά την οποία το άτομο στοχεύει σε μια μόνο κατεύθυνση, αναζητεί τη μία και μοναδική σωστή και παραδεδειγμένη απάντηση, δημιουργεί μία και μοναδική λύση ενός προβλήματος. Η ανάλυση, η σύγκριση, η ταξινόμηση και η αξιολόγηση του εισερχόμενου υλικού γίνεται με τέτοιο τρόπο και συνδυασμούς, ώστε

το παραγόμενο προϊόν να είναι η μία, η κοινή, η λογική λύση. Η συγκλίνουσα σκέψη βασίζεται στην κρίση, αποβλέπει στην αξιολόγηση και αντιπροσωπεύει τη λογικότητα του ανθρώπου.

Δ. Η αποκλίνουσα σκέψη είναι μορφή σκέψης που βασίζεται στη φαντασία και αποβλέπει στη δημιουργία νέων ιδεών.

Κυριότερες επιμέρους συνιστώσες της δημιουργικής σκέψης είναι:

• Η πνευματική ευχέρεια, δηλαδή η ικανότητα του ατόμου να παράγει μεγάλο αριθμό ιδεών.

• Η πνευματική ευλυγισία, δηλαδή η ικανότητα του ατόμου να παράγει μεγάλο αριθμό διαφορετικής κατηγορίας ιδεών.

• Η πρωτοτυπία, δηλαδή η ικανότητα του ατόμου να παράγει νέες, μη συνηθισμένες, καινοτόμες ιδέες.

Οι δύο πρώτες νοητικές λειτουργίες (πρόσληψη, μνήμη) δεν παράγουν κάτι καινούργιο, απλώς αναπαράγουν τα μαθημένα, επαναφέρουν στη μνήμη διάφορες πληροφορίες και αποκωδικοποιούν το εισερχόμενο υλικό. Αντίθετα οι δύο τελευταίες (συγκλίνουσα – κριτική σκέψη, αποκλίνουσα σκέψη) είναι παραγωγικές με την έννοια ότι παράγουν νέα στοιχεία, πέραν των δεδομένων. Συνήθως οι διάφοροι τρόποι πνευματικής παραγωγής ή αντιμετώπισης προβλημάτων συνδυάζουν και τις δύο αυτές μορφές σκέψης, είναι δηλαδή ταυτόχρονα συγκλίνοντες και αποκλίνοντες, κατευθυνόμενοι και ελεύθεροι.

Κάθε μία από τις τέσσερις παραπάνω νοητικές λειτουργίες έχει τη δική της αξία και χρησιμότητα, γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να αναπτύσσονται αρμονικά σε κάθε άτομο. Για να απαντηθούν διάφορα προβλήματα και ερωτήσεις, ενεργοποιούνται διαφορετικές νοητικές λειτουργίες.

Ερωτήσεις όπως «πότε έγινε η Γαλλική Επανάσταση», ή «τι είναι ο νόμος της ζήτησης;» απαιτούν τη δραστηριοποίηση των λειτουργιών της μνήμης. Ερωτήσεις του τύπου «Ποια είναι η διαφορά μεταξύ άνεργου και άεργου;» ή «Γιατί η βελτίωση της τεχνολογίας αυξάνει την προσφορά;» απαιτούν κριτική αξιολόγηση και την εύρεση της μιας λύσης (συγκλίνουσα σκέψη).

Αντίθετα, ερωτήσεις όπως «πώς θα ήταν η Ελλάδα σήμερα, αν δε γινόταν ο β’ παγκόσμιος πόλεμος», απαιτούν την εξέταση του προβλήματος από νέα οπτική (αποκλίνουσα σκέψη). Η δημιουργικότητα προϋποθέτει γερά γνωστικά θεμέλια. Κανείς δε μπορεί να δημιουργήσει με το τίποτε και μέσα στο κενό. Ωστόσο, η μηχανική απομνημόνευση είναι ίσως ο μεγαλύτερος εχθρός της δημιουργικής σκέψης.

Ο De Bono ανέπτυξε τις έννοιες της κάθετης και πλάγιας σκέψης. Η κάθετη σκέψη επεξεργάζεται ήδη υπάρχουσες ιδέες. «Η κάθετη σκέψη ασχολείται με το σκάψιμο μιας τρύπας βαθιά. Η πλάγια σκέψη ασχολείται με το σκάψιμο της τρύπας κάπου αλλού»

Εν τέλει: Κύριο χαρακτηριστικό της δημιουργικής σκέψης είναι η αναζήτηση πολλών και μη καθιερωμένων λύσεων.

Άσκηση αυτοαξιολόγησης

• Διαβάστε ένα βιβλίο μέχρι τη μέση και βρείτε όσα περισσότερα σενάρια μπορείτε για τη συνέχεια.

• Σκεφθείτε τις εμπειρίες που είχατε στο παρελθόν. Μπορείτε να σκεφτείτε κάτι που αν παρατηρηθεί με δημιουργική προοπτική μπορεί να σας βοηθήσει να επιλύσετε κάποιο από τα παρόντα προβλήματά σας;

Οι φάσεις της δημιουργικής διαδικασίας

Οι περισσότερες ιδέες γεννιούνται από ανθρώπους που στηρίζονται σε προοπτικές τις οποίες έχουν διαμορφώσει οι δικές τους μοναδικές, σημαίνουσες επιρροές, (εμπειρίες, προσωπικά αναγνώσματα, ψυχαγωγικές δραστηριότητες, στοιχεία από σεμινάρια κ.λπ.), για να σκεφθούν ένα πιεστικό πρόβλημα με νέο τρόπο. Οι επιρροές αυτές μπορεί να είναι πολύ παλιές και να έχουν ελάχιστη σχέση με τις άμεσες δραστηριότητές τους. Το μυαλό επεξεργάζεται πληροφορίες για τις οποίες δεν έχουμε πάντα συνειδητή επίγνωση, όχι μόνο όταν κοιμόμαστε και ονειρευόμαστε, αλλά και όταν είμαστε ξύπνιοι ως αποτέλεσμα διάφορες ιδέες, ανακαλύψεις, λύσεις κλπ, παραμένουν κρυμμένες στο υποσυνείδητό μας έως ότου ένα γεγονός, ένα αίσθημα ή μια διαδικασία σκέψης τις απελευθερώσει. Η «σπίθα» που πυροδοτεί αυτή τη διαδικασία εμφανίζεται συνήθως σε μη εργασιακό περιβάλλον ή σε ένα χώρο όπου οι πιεστικές ή καθημερινές ευθύνες δεν λειτουργούν ως αντιπερισπασμός, δηλαδή ένα περιβάλλον όπου οι άνθρωποι μπορούν να χαλαρώσουν.

Οι ιδιότητες του συνειδητού αλλά και του ασυνείδητου τρόπου σκέψης είναι σημαντικές για τη δημιουργικότητα. Ο συνειδητός τρόπος σκέψης είναι γραμμικός, αργός, επεξεργάζεται μόνο μια έννοια κάθε φορά και τέλος, είναι εξηγήσιμος. Ο ασυνείδητος τρόπος σκέψης είναι μη γραμμικός, ανεξήγητος και γεννά εναλλακτικές λύσεις. Το κάθε άτομο με

ένα μοναδικό συνειδητό ή ασυνείδητο τρόπο προσδιορίζει τη σημασία των ερεθισμάτων, δηλαδή των μηνυμάτων που έρχονται από το περιβάλλον και εξετάζει τα δεδομένα που υπάρχουν.

Η δημιουργική δραστηριότητα για να ολοκληρωθεί και να παραγάγει την πρωτότυπη ιδέα ή λύση, διέρχεται τις παρακάτω φάσεις:

Α. Προπαρασκευή.

Κατά τη φάση αυτή το άτομο:

• Προσπαθεί να καθορίσει ποιο είναι το πρόβλημα και να το οριοθετήσει.

• Συλλέγει πληροφορίες που σχετίζονται με αυτό, για να γνωρίσει τη δομή του.

• Εντοπίζει τις δυσκολίες που υπάρχουν και ποιες μέθοδοι έχουν χρησιμοποιηθεί και έχουν αποτύχει.

Β. Επώαση.

Η φάση αυτή αποβλέπει στη μεταφορά του προβλήματος από το συνειδητό στο υποσυνείδητο και την αναζήτηση λύσεων σ’ αυτό. Κατά τη φάση αυτή το άτομο δε σκέφτεται συνειδητά το πρόβλημα αλλά αφήνει το υλικό που συνέλεξε να κινείται ελεύθερα στο επίπεδο του προσυνείδητου ακόμα και του υποσυνείδητου. Το υλικό που συγκεντρώθηκε υφίσταται μια εσωτερική επεξεργασία και επίσης, συσχετίζονται τα στοιχεία του προβλήματος. Η παραπάνω ασύνειδη δραστηριότητα μπορεί να συμβαίνει για μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα σε στιγμές χαλάρωσης ή όταν ασχολείται με μια ρουτινιάρικη ή επουσιώδη δραστηριότητα που δεν απαιτεί την προσοχή του και μπορεί να αφήσει το μυαλό του να περιπλανηθεί σε ένα θέμα που φέρνει από το πίσω μέρος του μυαλού του στο μπροστινό (π.χ. όταν το άτομο βλέπει τηλεόραση, ταξιδεύει με το τρένο, κάνει περίπατο στον κήπο κ.λπ.).

Γ. Φωτισμός.

Σε αυτό το στάδιο, εντελώς ξαφνικά και χωρίς το άτομο να σκέφτεται το

πρόβλημα παρουσιάζεται η λύση του ή τουλάχιστον ένα καθοριστικό στοιχείο της. Είναι η φάση του «εύρηκα» του Αρχιμήδη.

Δ. Επαλήθευση και επεξεργασία.

Σε αυτή τη φάση το άτομο επεξεργάζεται όλες τις λεπτομέρειες και επαληθεύει τη λύση του προβλήματος, υπολογίζει τις προεκτάσεις, τις συνέπειες, τη χρησιμότητα, τις πρακτικές εφαρμογές κ.λπ. Οι παραπάνω φάσεις δεν επισυμβαίνουν απαραίτητα σε σταθερή διαδοχή. Μπορεί το άτομο να παραλείψει μια φάση, να επιστρέψει σε μια προηγούμενη κ.λπ.

Χαρακτηριστικά των δημιουργικών ατόμων

Οι σχετικές έρευνες έχουν επισημάνει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του δημιουργικού ατόμου που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα, πολύ ή λίγο με τη δημιουργική παραγωγή. Μερικά από αυτά είναι:

• Η ανεξαρτησία στη διάθεση και την κοινωνική συμπεριφορά. Τα δημιουργικά άτομα είναι περισσότερο αυτοπροσδιοριζόμενα και λιγότερο ετεροκαθοριζόμενα. Δείχνουν μεγάλη αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία ώστε εύκολα τολμούν να διαφέρουν από τους άλλους, να σκέφτονται «εκτός της πεπατημένης», να αναζητούν το εξεζητημένο. Αδιαφορούν για τις παγιωμένες συνήθειες, τις στερεότυπες λύσεις, τις καθιερωμένες «σωστές» συμπεριφορές, τον λεγόμενο «καθωσπρεπισμό». Τέλος, δεν ενδιαφέρονται για δέσμευση αν το τίμημα είναι ο συμβιβασμός.

• Η δυναμικότητα. Δεν φοβούνται τα λάθη και την αποτυχία, αναλαμβάνουν «ρίσκα» για να πετύχουν δημιουργικό αποτέλεσμα. Έχουν την τόλμη να υποβάλλουν πρωτότυπες ή ενοχλητικές ερωτήσεις και να παρουσιάζουν ασυνήθιστες λύσεις σε πράγματα που σκέφτονται Επιμένουν στο δράμα τους και θεωρούν την ομοφωνία ως συμβιβασμό.

• Η ανεκτικότητα στις περιβαλλοντικές προκλήσεις ειδικά σε ό,τι αφορά νέες εμπειρίες.

• Ευαισθησία στους ερεθισμούς. Συλλαμβάνουν και τροφοδοτούν τον εγκέφαλο με ποικιλόμορφα ερεθίσματα (εικόνες, ήχους, οσμές, γεύσεις κ.λπ.) σε πρωτόγνωρους συνδυασμούς και ένταση.

• Διεισδυτικότητα. Έχουν τη δυνατότητα να συνδέουν μεταξύ τους έννοιες, γεγονότα ή απόψεις που κανείς στο παρελθόν δεν είχε συνδέσει. Επίσης, μπορούν να διακρίνουμε αν έχει νόημα να συνεχίσουμε ένα συνδυασμό ή αν αυτός δεν οδηγεί πουθενά.

• Ικανότητα αυστηρού καθορισμού της αντίφασης. Για το δημιουργικό άτομο κάθε πρόβλημα που δε μπορεί να επιλυθεί με τις γνωστές μεθόδους εμφανίζεται ως αντίφαση. Η εμφάνισή της είναι το σήμα για να αρχίσει να λειτουργεί η δημιουργική σκέψη.

• Περιέργεια, ενθουσιασμός, τάση αμφισβήτησης και ευρύτητα πνεύματος. Τα δημιουργικά άτομα ψάχνουν για διδάγματα στα πιο παράξενα μέρη και προς αιώνια αγανάκτηση των γύρω τους, αμφισβητούν τα πάντα. Μια συνεχής διαδικασία σχεδόν παιδιάστικων ερωτημάτων – γιατί αυτό; γιατί εκείνο; - τους καθιστούν πάντοτε ανοικτούς σε νέες ιδέες. Τα δημιουργικά άτομα έχουν μια ακόρεστη περιέργεια για τα πάντα γύρω τους και αντλούν ιδέες από όλες τις πτυχές της ζωής τους και από τις πιο απίθανες πηγές. Το μυαλό τους λειτουργεί αμφίπλευρα (κοιτάζουν τα συνηθισμένα προβλήματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες).

• Χιούμορ. Σύμφωνα με έρευνες το χιούμορ περιλαμβάνει αρκετές διανοητικές διεργασίες: λειτουργική μνήμη (συγκράτηση μιας πληροφορίας στο μυαλό ενώ γίνεται η επεξεργασία της), γνωστική μετατόπιση (εξέταση μιας κατάστασης με διαφορετικούς τρόπους ή διαφορετική προοπτική) και αφηρημένη σκέψη. Με άλλα λόγια, το πλούσιο και λεπτό χιούμορ, δηλαδή το είδος που εμπεριέχει μια πνευματώδη απάντηση ή κάποια ειρωνεία κλπ. συνδέεται με τις ίδιες διανοητικές διεργασίες που προωθούν την εναλλακτική σκέψη.

• Διαίσθηση. Τα δημιουργικά άτομα έχουν την ικανότητα να συλλαμβάνουν μια λίγο φανερή αλλά στην πραγματικότητα πολύ σημαντική λεπτομέρεια, να βάλουν στην άκρη μεμιάς, χωρίς πειραματισμούς, το μεγαλύτερο μέρος των λύσεων και να συγκεντρώνο-

νται σε μια περιορισμένη ομάδα.

Άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι: η εσωστρέφεια, η ευρύτητα ενδιαφερόντων, η προαίσθηση, η πνευματική ευκαμψία, η φαντασία, η αισιόδοξη διάθεση, η αξιολόγηση κλπ. Τα παραπάνω γνωρίσματα χαρακτηρίζουν τα δημιουργικά άτομα ως σύνολο. Το κάθε όμως συγκεκριμένο άτομο δεν παρουσιάζει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, αλλά παρουσιάζει κάποια από αυτά και σε τέτοιο συνδυασμό ώστε να κάνουν τη διαφορά.

Εν τέλει: Η βελτίωση των δημιουργικών ικανοτήτων επιτυγχάνεται με

• Απόκτηση γνώσεων σε μια ποικιλία πεδίων.

• Έκθεση σε διαφορετικά βιωματικά ερεθίσματα.

• Ανάπτυξη των δημιουργικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας.

Παράγοντες που επηρεάζουν τη δημιουργικότητα

Γενικά

Ένα περιβάλλον επιδρά θετικά στη δημιουργικότητα όταν:

• Ενθαρρύνει την επικοινωνία.

• Υποστηρίζει την ανάληψη πρωτοβουλίας.

• Αποδέχεται τη διαφορετικότητα και παρατηρεί προσεκτικά τις εξαιρέσεις.

• Παρέχει την ελευθερία να υποβάλλονται πρωτότυπες ή ενοχλητικές ερωτήσεις και να παρουσιάζονται ασυνήθιστες λύσεις.

Αντίθετα, επιδρά αρνητικά όταν:

• Απορρίπτει εντελώς νέες ιδέες χωρίς συζήτηση.

• Απορρίπτει ανθρώπους που φαίνονται λιγότερο προβλέψιμοι και αναλαμβάνουν περισσότερο ρίσκο.

• Δε δίνει κίνητρα και αποθαρρύνει τη συμμετοχή σε δημιουργικές διαδικασίες.

• Αρνείται την αλλαγή.

• Απαγορεύει τον πειραματισμό.

Εκτός από τα παραπάνω, υπάρχουν εμπόδια που σχετίζονται με τους φόβους, τα άγχη και τις ανασφάλειές του, την παγίωση συνηθειών κ.λπ.

Εν τέλει: Η δημιουργικότητα ενθαρρύνεται με κίνητρα:

• Υποστήριξη από το περιβάλλον.

• Επιβράβευση, υλική ή ηθική, μιας καινοτομικής πρότασης

Η αξιολόγηση της δημιουργικότητας

Οι πρωτότυπες ιδέες από μόνες τους δεν είναι αρκετές. Πρέπει να αναγνωριστούν, να αξιολογηθούν και να τεθούν σε εφαρμογή. Κατά την αξιολόγηση της δημιουργικής σκέψης χρησιμοποιούνται τρία κριτήρια:

• Η ποσότητα των ιδεών.

• Τα διαφορετικά είδη ιδεών.

• Η σπανιότητα – μοναδικότητα των ιδεών.

Για να ολοκληρωθεί η διαδικασία θα πρέπει με συγκεκριμένα κριτήρια να γίνει συγκριτική εκτίμηση των προτεινόμενων ιδεών και να γίνει η κατάλληλη επιλογή. Τέτοια κριτήρια είναι:

• Η χρησιμότητα.

• Η πρακτικότητα.

• Το κόστος υλοποίησης.

• Ο απαιτούμενος χρόνος για την εφαρμογή της.

• Τα μέσα και τα πρόσωπα που απαιτούνται.

• Οι επιπτώσεις (στο περιβάλλον, κ.λπ.).

• Κ.ά.

ΣΥΝΟΨΗ

Ο καθένας διαθέτει δημιουργικές ικανότητες αλλά πολλοί λίγοι ξέρουν να τις χρησιμοποιούν. Η λύση στο πρόβλημα της απελευθέρωσης της δημιουργικότητας είναι πάντοτε:

• Η απόκτηση γνώσεων (θεωρητικό υπόβαθρο).

• Οι συγκεκριμένοι στόχοι.

• Η οργάνωση.

• Ένας μικρός καλπασμός της φαντασίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Boden M.A. “Creativity and artificial intelligence”, Artificial Intelligence, N 103, 1998.

De Bono, Serious Creativity, Harper Collins, London.

Higgins L.F. “Applying principles of creativity management to Marketing research efforts in high – technology markets”, Industrial Marketing Management, N. 28, 1999.

Davis & J.A. Scott, (Eds), «Training Creative Thinking, Melbourne», Fl Krieyer.

Gordon, W.J.J., «Synetics», New York, Hurper & Row, 1961

Μαγνήσαλη Κ.Γ., «Δημιουργική θεωρία και τεχνική ανάπτυξης της δημιουργικότητας», Interbooks,1996.

Μαγνήσαλης Κ., «Δημιουργική Σκέψη», εκδ. Ελληνικά Γράμματα.

Osborne Α.Γ., «Applied Imagination: principles and Procedures of Creative Thinking», N.York Scribner’s, 1963.

Gardner, «Multiple intelligences», N. York, 1993

Παρασκευόπουλος Γ., «Δημιουργική σκέψη στο Σχολείο και στην Οικογένεια», εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2004.

*Το υλικό τούτο του συγγραφέως παράχθηκε στο πλαίσιο του Έργου «Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων ΙΙ», το οποίο εντάσσεται στο Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. ΙΙ του ΥΠ.Ε.Π.Θ,,

Η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης

του μαθητή στην τάξη βασικό αίτημα των καιρών.

Γιατί και πώς

της

Έλλη Σαμαρτζή

-φιλολόγου

Δημιουργικότητα

More PowerPoint presentations from filologos hermes