Το αναγκαστικόν ΑΙΤΙΟΝ, το τελικόν ΑΙΤΙΟΝ (ΣΚΟΠΟΣ) και το ποιητικόν ΑΙΤΙΟΝ εις τα Λατινικά
της
Μαρίας Αργυροπούλου
Το αίτιο στη λατινική, όπως και στα αρχαία ελληνικά, διακρίνεται σε:
- αναγκαστικό
- τελικό και
- ποιητικό
Αναγκαστικό αίτιο:
εκφράζει την αιτία και διακρίνεται σε εξωτερικό και εσωτερικό.
α. Εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο: πρόκειται για το αίτιο που εντοπίζεται σε εξωτερικές καταστάσεις ή συνθήκες. Εκφράζεται εμπρόθετα με:
- ob, per, propter + αιτιατική:
π.χ. Ρropter servi scelus et audaciam, tanto dolore est adfectus Aesopus […]. (28) = Εξαιτίας της ελεεινής πράξης και του θράσους του δούλου, τόσο έχει οργιστεί ο Αίσωπος […].
- de, ex + αφαιρετική:
π.χ. Magnus timor exercitum occupavit ex vocibus Gallorum. (17) = Μεγάλος φόβος κατέλαβε το στράτευμα εξαιτίας των διαδόσεων των Γαλατών.
Εκφράζεται απρόθετα με:
- απλή αφαιρετική:
π.χ. Puella, longā morā standi fessa, rogavit materteram […]. (38) = Η κοπέλα, κουρασμένη από την πολλή ορθοστασία, ζήτησε από τη θεία της […].
β. Εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο: όταν το αίτιο είναι εσωτερικό, δηλαδή εκφράζει ψυχική αντίδραση (dolore-από πόνο, timore-από φόβο, spe-από ελπίδα, pudore-από ντροπή, laetitiā-από χαρά), συχνά συνοδεύεται από μετοχή παθητικού παρακειμένου που σημαίνει «παρακινημένος, σπρωγμένος-adductus, permotus, incensus» και εκφράζεται με:
- απλή αφαιρετική:
π.χ. Adulescens, […] cupiditate pugnandi permotus, in certamen ruit. (31) = Ο νεαρός, […] παρακινημένος από την επιθυμία για μάχη, όρμησε στον αγώνα.
- εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις iussu, iniussu, rogatu + γενική προσώπου:
π.χ. Nasica sensit illam domini iussu id dixisse. (24) = Ο Νασικάς κατάλαβε ότι εκείνη το είπε αυτό κατά διαταγή του αφεντικού της.
Σημείωση: Το αναγκαστικό αίτιο μπορεί να εκφραστεί και με άλλες μορφές, όπως δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, αιτιολογική μετοχή, απλή γενική ή αιτιατική πτώση, επίρρημα (ανατρέξτε και στο κεφάλαιο των αιτιολογικών προτάσεων του ψηφιακού βοηθήματος).
Τελικό αίτιο:
εκφράζει τον σκοπό μιας ενέργειας και εκφέρεται:
- με δευτερεύουσα τελική πρόταση
π.χ. Cum ad eum magnum pondus auri attulissent […], ut eo uteretur. (36) = Όταν του προσέφεραν μεγάλο βάρος χρυσού […], για να το χρησιμοποιήσει.
- με δευτερεύουσα αναφορική-τελική πρόταση
π.χ. Cum ad eum magnum pondus auri attulissent […],qui eo uteretur. = Όταν του προσέφεραν μεγάλο βάρος χρυσού […], για να το χρησιμοποιήσει.
- με εμπρόθετο προσδιορισμό: causā, gratiā + γενική του γερουνδίου ⃰1 (συνήθως έχουμε αναστροφή πρόθεσης)
π.χ. Dimicandi causā venīmus. = Ήρθαμε για να αγωνιστούμε.
- με εμπρόθετο προσδιορισμό: ad, in + αιτιατική του γερουνδίου ⃰2
π.χ. Quam multas imagines fortissimorum virorum- non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum- scriptores et Graeci et Latini nobis reliquerunt. = Πόσο πολλές εικόνες γενναιότατων ανδρών- όχι μόνο για να τις ατενίζουμε αλλά και για να τις μιμούμαστε - κληροδότησαν σε εμάς οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι συγγραφείς.
⃰1, 2 Τα εμπρόθετα γερούνδια, αν συντάσσονται με αιτιατική πτώση, μετατρέπονται υποχρεωτικά σε εμπρόθετο γερουνδιακό (γερουνδιακή έλξη).
π.χ. (Cultellum tonsorium quasi ungues/-is resecandi causā poposcit)→ Cultellum tonsorium quasi unguium resecandorum causā poposcit. (49) = Ζήτησε μαχαιράκι μανικιουρίστα δήθεν για να κόψει τα νύχια της.
(Brutus ad eam obiurgandum venit)→ Brutus ad eam obiurgandam venit. (49) = Ήρθε για να τη μαλώσει.
- με το σουπίνο –um (αιτιατική πτώση)
π.χ. Complures praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt. (34) = Έτυχε να έρθουν πολλοί αρχηγοί ληστών, για να τον χαιρετίσουν επίσημα.
- με γερουνδιακό του σκοπού, μετά από ρήματα που σημαίνουν «δίνω, παραδίδω, παρέχω».
π.χ. Ille se […] eis spectandum praebuit. (36) = Εκείνος παρουσιάστηκε μπροστά τους για να τον δουν […].
- με εμπρόθετο ουσιαστικό (ad, in + αιτιατική πτώση)
π.χ. Adulescens […] in certamen ruit. (31) = Ο νεαρός […] όρμησε στον αγώνα.
- με τη δοτική (κατηγορηματική) του σκοπού (exemplo, auxilio, usui…)
π.χ. Hic vero […] viro fortissimo, patri suo, mango adiumento in periculis fuit. (30) = Αυτός όμως […] έναν πολύ γενναίο άντρα, τον πατέρα του, βοήθησε πολύ στους κινδύνους.
Σημείωση: Μετά από επίθετα που σημαίνουν «κατάλληλος, χρήσιμος - aptus, idoneus, commodus, utilis» ακολουθεί απλή δοτική του γερουνδίου για να εκφράσει τον σκοπό.
π.χ. Locus pugnando idoneus.= τόπος κατάλληλος για μάχη.
Παρατήρηση: Συχνά, σε άσκηση ζητείται να δηλωθεί ο σκοπός (τελικό αίτιο) μετά από ρήμα κίνησης. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζουμε τους 5 πρώτους τρόπους εκφοράς του σκοπού (ανατρέξτε και στο αντίστοιχο λήμμα του ψηφιακού βοηθήματος για αναλυτικότερη θεωρητική τεκμηρίωση).
π.χ. […] se ipsum captum venisse eos existimasset. (34) = […] νόμισε ότι αυτοί είχαν έρθει για να συλλάβουν αυτόν τον ίδιο.→
[…] ut se ipsum caperent.
[…] qui se ipsum caperent.
[…] (se ipsum capiendi causā/gratiā):sui ipsius capiendi causā/gratiā (υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη).
[…] (ad/in se ipsum capiendum-γερούνδιο): ad/in se ipsum capiendum-γερουνδιακό (υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη).
Ποιητικό αίτιο:
Το ποιητικό αίτιο των παθητικών ρημάτων εκφέρεται απρόθετα με:
-απλή αφαιρετική, αν είναι άψυχο.
π.χ. Philosophi mundum consent regi numine deorum. (46) = Οι φιλόσοφοι νομίζουν ότι ο κόσμος κυβερνιέται από τη βούληση των θεών.
Εκφέρεται εμπρόθετα με:
- την πρόθεση a(b)+ αφαιρετική, προκειμένου για έμψυχα, ονόματα περιληπτικά ή άψυχα προσωποποιημένα.
π.χ. Curat et providet ne […] nostra consilia ab hostibus cognoscantur.(45) = Φροντίζει και προνοεί […] να μη μαθευτούν τα σχέδιά μας από τους εχθρούς.
Επίσης έχουμε:
-δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου, μετά από παθητική περιφραστική συζυγία.
Π.χ. Ex quo fit, ut laudandus is sit (nobis) […]. (46) = Εξ αιτίας αυτού συμβαίνει να είναι αξιέπαινος (από εμάς) αυτός […].
ΑΣΚΗΣΙΣ
Να αναγνωρίσετε το είδος του αιτίου που υπάρχει στις προτάσεις που ακολουθούν:
1. […] qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam […]. (21)
2. […] ut ignoraretur a marito. (23)
3. Nasica sensit illam domini iussu id dixisse.(24)
4. Sed propter servi scelus et audaciam , tanto dolore Aesopus est adfectus.(28)
5. Quam ob rem accusatores non Asiae nomen Murenae obiecerunt.(30)
6. […] et a duce hostium his verbis proelio lacessitus est.(31)
7. Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur. (31)
8. Tum adulescens, […] iniussu consulis in certamen ruit.(31)
9. Quam multas imagines-non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum- scriptores nobis reliquerunt.(32)
10. Complures praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt.(34)
11. Clarā voce Scipioni nuntiaverunt […] virtutem eius admiratum se venisse.(34)
12. Manius Curius Dentatus maximā frugalitate utebatur, quo facilius divitias contemnere posset.(36)
13. Ille se […] eis spectandum praebuit.(36)
14. Nam cum ad eum […] attulissent, ut eo uteretur.(36)
15. Non destiti omnia et sentire et dicere et facere, quae ad concordiam pertinerent.(37)
16. Ea victores ferociores impotentioresque reddit, ut […] necessitate esse cogantur.(37)
17. Puella, longā morā standi fessa, rogavit materteram.(38)
18. Sulla senatum armatus coegerat, ut C. Marius quam celerrime hostis iudicaretur.(40)
19. Semper tamen meminero urbem Romam et Italiam a Mario conservatam esse.(40)
20. Quin, homo inepte, taces, ut consequaris, quod vis?(41)
21. Atque id quod a C. Caesare scriptum est, habe semper in memoriā.(41)
22. Nullus locus amicitiae eis est.(44)
23. Quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet?(44)
24. Curat et providet ne […] nostra consilia ab hostibus cognoscantur.(45)
25. Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit.(45)
26. Tertio post die a quodam milite conspicitur.(45)
27. Philosophi mundum censent regi numine deorum.(46)
28. Cerva alba eximiae pulchritudinis Sertorio a Lusitano quodam dono data erat.(48)
29. […] a cervā sese monitum esse praedicabat.(48)
30. Cum cerva, emissa a servo, in cubiculum Sertorii introrupisset […].(48)
31. Porcia, Bruti uxor, […] cultellum tonsorium quasi unguium resecandorum causā poposcit.(49)
32. Clamore deinde ancillarum in cubiculum vocatus Brutus ad eam obiurgandam venit.(49)
2. […] ut ignoraretur a marito. (23)
3. Nasica sensit illam domini iussu id dixisse.(24)
4. Sed propter servi scelus et audaciam , tanto dolore Aesopus est adfectus.(28)
5. Quam ob rem accusatores non Asiae nomen Murenae obiecerunt.(30)
6. […] et a duce hostium his verbis proelio lacessitus est.(31)
7. Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur. (31)
8. Tum adulescens, […] iniussu consulis in certamen ruit.(31)
9. Quam multas imagines-non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum- scriptores nobis reliquerunt.(32)
10. Complures praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt.(34)
11. Clarā voce Scipioni nuntiaverunt […] virtutem eius admiratum se venisse.(34)
12. Manius Curius Dentatus maximā frugalitate utebatur, quo facilius divitias contemnere posset.(36)
13. Ille se […] eis spectandum praebuit.(36)
14. Nam cum ad eum […] attulissent, ut eo uteretur.(36)
15. Non destiti omnia et sentire et dicere et facere, quae ad concordiam pertinerent.(37)
16. Ea victores ferociores impotentioresque reddit, ut […] necessitate esse cogantur.(37)
17. Puella, longā morā standi fessa, rogavit materteram.(38)
18. Sulla senatum armatus coegerat, ut C. Marius quam celerrime hostis iudicaretur.(40)
19. Semper tamen meminero urbem Romam et Italiam a Mario conservatam esse.(40)
20. Quin, homo inepte, taces, ut consequaris, quod vis?(41)
21. Atque id quod a C. Caesare scriptum est, habe semper in memoriā.(41)
22. Nullus locus amicitiae eis est.(44)
23. Quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet?(44)
24. Curat et providet ne […] nostra consilia ab hostibus cognoscantur.(45)
25. Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit.(45)
26. Tertio post die a quodam milite conspicitur.(45)
27. Philosophi mundum censent regi numine deorum.(46)
28. Cerva alba eximiae pulchritudinis Sertorio a Lusitano quodam dono data erat.(48)
29. […] a cervā sese monitum esse praedicabat.(48)
30. Cum cerva, emissa a servo, in cubiculum Sertorii introrupisset […].(48)
31. Porcia, Bruti uxor, […] cultellum tonsorium quasi unguium resecandorum causā poposcit.(49)
32. Clamore deinde ancillarum in cubiculum vocatus Brutus ad eam obiurgandam venit.(49)
Λύση
1. propter Veientanam praedam: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο fuerat in exilio.
2. a marito:εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο ignoraretur.
3. iussu:απλή αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο dixisse.
4. propter scelus et audaciam: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο adfectus est.
5. quam ob rem: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο obiecerunt.
6. a duce: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο lacessitus est.
proelio: δοτική του σκοπού και αναφέρεται στο lacessitus est.
7. ut singularis proelii eventu cernatur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το Congrediamur.
8. iniussu: απλή αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο ruit.
in certamen: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού (τελικού αιτίου) και αναφέρεται στο ruit.
9. ad intuendum, ad imitandum: εμπρόθετες αιτιατικές του γερουνδίου που δηλώνουν τον σκοπό και αναφέρονται στο reliquerunt.
10. salutatum: αιτιατική του σουπίνου που δηλώνει τον σκοπό (τελικό αίτιο) και αναφέρεται στο venerunt.
11. admiratum: αιτιατική του σουπίνου που δηλώνει τον σκοπό (τελικό αίτιο) και αναφέρεται στο venisse.
12. quo facilius divitias contemnere posset: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το utebatur.
13. spectandum: γερουνδιακό του σκοπού, συνημμένο στο se και αναφέρεται στο praebuit.
14. ut eo uteretur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το attulissent.
15. ad concordiam: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού (τελικού αιτίου) και αναφέρεται στο pertinerent.
16. necessitate: απλή αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο cogantur.
17. morā: απλή αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο fessa.
18. ut C. Marius quam celerrime hostis iudicaretur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το coegerat.
19. a Mario: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο conservatam esse.
20. ut consequaris: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το taces.
21. a C. Caesare: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο scriptum est.
22. amicitiae: δοτική του σκοπού (τελικού ατίου) και αναφέρεται στο est.
23. a quo: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο metui.
24. ab hostibus: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο cognoscantur.
25. quam ob rem: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο mittit.
26. a milite: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο conspicitur.
27. numine: απλή αφαιρετική του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο regi.
28. a Lusitano: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο data erat.
dono: δοτική κατηγορηματική του σκοπού και αναφέρεται στο data erat.
29. a cervā: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο monitum esse.
30. a servo: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο emissa.
31. unguium resecandorum causā: εμπρόθετο γερουνδιακό του σκοπού/τελικού αιτίου (υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη) και αναφέρεται στο poposcit.
32. clamore:απλή αφαιρετική του ποιητικού αιτίου ή απλή αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο vocatus.
ad eam obiurgandam: εμπρόθετο γερουνδιακό του σκοπού/τελικού αιτίου (υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη) και αναφέρεται στο venit.
2. a marito:εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο ignoraretur.
3. iussu:απλή αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο dixisse.
4. propter scelus et audaciam: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο adfectus est.
5. quam ob rem: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο obiecerunt.
6. a duce: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο lacessitus est.
proelio: δοτική του σκοπού και αναφέρεται στο lacessitus est.
7. ut singularis proelii eventu cernatur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το Congrediamur.
8. iniussu: απλή αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο ruit.
in certamen: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού (τελικού αιτίου) και αναφέρεται στο ruit.
9. ad intuendum, ad imitandum: εμπρόθετες αιτιατικές του γερουνδίου που δηλώνουν τον σκοπό και αναφέρονται στο reliquerunt.
10. salutatum: αιτιατική του σουπίνου που δηλώνει τον σκοπό (τελικό αίτιο) και αναφέρεται στο venerunt.
11. admiratum: αιτιατική του σουπίνου που δηλώνει τον σκοπό (τελικό αίτιο) και αναφέρεται στο venisse.
12. quo facilius divitias contemnere posset: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το utebatur.
13. spectandum: γερουνδιακό του σκοπού, συνημμένο στο se και αναφέρεται στο praebuit.
14. ut eo uteretur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το attulissent.
15. ad concordiam: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού (τελικού αιτίου) και αναφέρεται στο pertinerent.
16. necessitate: απλή αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο cogantur.
17. morā: απλή αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο fessa.
18. ut C. Marius quam celerrime hostis iudicaretur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το coegerat.
19. a Mario: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο conservatam esse.
20. ut consequaris: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της πρότασης με ρήμα το taces.
21. a C. Caesare: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο scriptum est.
22. amicitiae: δοτική του σκοπού (τελικού ατίου) και αναφέρεται στο est.
23. a quo: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο metui.
24. ab hostibus: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο cognoscantur.
25. quam ob rem: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο mittit.
26. a milite: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο conspicitur.
27. numine: απλή αφαιρετική του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο regi.
28. a Lusitano: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο data erat.
dono: δοτική κατηγορηματική του σκοπού και αναφέρεται στο data erat.
29. a cervā: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο monitum esse.
30. a servo: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου και αναφέρεται στο emissa.
31. unguium resecandorum causā: εμπρόθετο γερουνδιακό του σκοπού/τελικού αιτίου (υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη) και αναφέρεται στο poposcit.
32. clamore:απλή αφαιρετική του ποιητικού αιτίου ή απλή αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου και αναφέρεται στο vocatus.
ad eam obiurgandam: εμπρόθετο γερουνδιακό του σκοπού/τελικού αιτίου (υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη) και αναφέρεται στο venit.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου