Τρίτη κλίσις ουσιαστικών αρχαίων ελληνικών

του

ΑΧΙΛΛΕΩΣ Α. ΤΖΑΡΤΖΑΝΟΥ

Εἰσαγωγικαὶ παρατηρήσεις

§ 61. ῾Η τρίτη κλίσις περιλαμβάνει ὀνόματα καὶ τῶν τριῶν γενῶν (ὅπως καὶ ἡ δευτέρα κλίσις).

Τὰ τριτόκλιτα ὀνόματα λήγουν εἰς τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικὴν εἰς ἕν τῶν φωνηέντων α, ι, υ, ω ἢ εἰς ἕν ῶν ληκτικῶν συμφώνων (ν, ρ, ς, ξ, ψ) , εἰς δὲ τὴν ἑνικὴν γενικὴν εἰς -ος (καὶ σπανιώτερον εἰς -ως ἢ -ους ).

§ 62 . Τὰ τριτόκλιτα ὀνόματα λέγονται περιττοσύλλαβα , διότι κανονικῶς εἰς τὰς ἄλλας πτώσεις ἔχουν μίαν συλλαβὴν περισσοτέρα τῆς ἑνικῆς ὀνομαστικῆς (καὶ κλητικῆς). 

 

§ 63. 1) Τὰ ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ τριτόκλιτα ὀνόματα, ἄλλα μὲν σχηματίζουν τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικὴν μὲ τὴν κατάληξιν - ς , καὶ ταῦτα λέγονται καταληκτικὰ ( στάχυ-ς, γίγα-ς ), ἄλλα δὲ τὴν σχηματίζουν ἄνευ καταλήξεως, καὶ ταῦτα λέγονται ἀκατάληκτα ( λιμήν, γέρων )·

2) τὰ οὐδέτερα τριτόκλιτα ὀνόματα δὲν ἔχουν καμμίαν κατάληξιν εἰς τὴν ὀνομαστικὴν, αἰτιατικὴν καὶ κλητικήν.

§ 64. Ἐκ τῶν τριτοκλίτων ὀνομάτων :

1) ἄλλα μὲν εἶναι μονόθεμα , ἤτοι σχηματίζονται ἀπὸ ἓν θέμα πάσας τὰς πτώσεις ( σωλήν, σωλῆνος κλπ.), ἄλλα δὲ εἶναι διπλόθεμα , ἤτοι σχηματίζονται ἀπὸ δύο θέματα ( λιμήν, λιμένος κλπ,)·

2) τῶν διπλοθέμων τὸ ἕν θέμα, ὅταν τοῦτο ἔχῃ εἰς τὴν τελευταίαν συλλαβήν του μακρὸν φωνῆεν, λέγεται ἰσχυρὸν ( λιμην- χιων- ) τὸ δὲ ἔτερον, τὸ ὁποῖον ἔχει εἰς τὴν τελευταίαν συλλαβήν του βραχὺ φωνῆεν, λέγεται ἀσθενὲς ( λιμεν-, χιον- ).

§ 65. Τῶν τριτοκλίτων ὀνομάτων τὸ θέμα γενικῶς εὑρίσκεται ἐκ τῆς ἑνικῆς γενικῆς, ἀφοῦ ἀφαιρεθῇ ἡ κατάληξις αὐτῆς - ος ( ῞Ελλην-ος, γίγαντ-ος ). ᾽Εὰν δὲ τὸ ὄνομα εἶναι διπλόθεμον, τὸ ἕτερον ἐκ τῶν θεμάτων αυτοῦ εὑρίσκεται ἐκ τῆς ἑνικῆς ὀνομαστικῆς ( λιμέν-ος, λιμήν - χιόν-ος, χιών. ).

§ 66. 1) Κατὰ τὸν χαρακτῆρα τοῦ θέματος αὐτῶν τὰ τριτόκλιτα ὀνόματα διαιροῦνται εἰς φωνηεντόληκτα ( στάχυ-ς, στάχυ-ος, πόλι-ς, πόλε-ως ) καὶ εἰς συμφωνόληκτα ( ἀγών, ἀγῶν-ος - γέρων, γέροντ-ος )·

2) τὰ συμφωνόληκτα τριτόκλιτα ὀνόματα ὑποδιαιροῦνται εἰς ἀφωνόληκτα , ἤτοι μὲ χαρακτῆρα ἄφωνον ( φύλαξ, φύλακ-ος - πατρίς, πατρίδ-ος ), καὶ εἰς ἡμιφωνόληκτα , ἤτοι μὲ χαρακτῆρα ἡμίφωνον ( λιμήν, λιμέν-ος - ῥήτωρ, ῥήτορ-ος )· (βλ. § 3, 1 - 2).

Α΄ Φωνηεντόληκτα

§ 67. ᾽Εκ τῶν φωνηεντολήκτων τριτοκλίτων ὀνομάτων τὰ πλεῖστα εἶναι γένους ἀρσενικοῦ ἢ θηλυκοῦ, ἐλάχιστα δὲ εἶναι γένους οὐδετέρου.

§ 68. α΄) Καταληκτικὰ εἰς -ως, -ωος ἢ -υς, -υος, μονὸθεμα

῾Ενικὸς

(θ. ἡρω-) (θ. θω-) (θ. ἰχθυ-) (θ. δρυ-)

ὀν. ὁ ἥρω- ς θὼ- ς ἰχθὺ- ς ἡ δρῦ- ς

γεν. τοῦ ἥρω- ος θω-ὸς ἰχθύ-ος τῆς δρυ-ὸς

δοτ. τῷ ἥρω- ι θω-ι ἰχθύ-ι τῆ δρυ-ὶ

αἰτ. τὸν ἥρω- α θῶ-α ἰχθὺ-ν τὴν δρῦ-ν

κλητ. ὦ ἥρω- ς θὼ-ς ἰχθὺ ὦ δρῦ

Πληθυντικὸς

ὀν. οἱ ἥρω- ες θῶ- ες ἰχθύ- ες αἱ δρύ- ες

γεν. τῶν ἡρώ- ων θώ- ων ἰχθύ- ων τῶν δρυ- ῶν

δοτ. τοῖς ἥρω- σι θω- σὶ ἰχθύ- σι ταῖς δρυ- σὶ

αἰτ. τοὺς ἥρω- ας θῶ- ας ἰχθῦ- ς τὰς δρῦ- ς

κλητ. ὦ ἥρω- ες θῶ- ες ἰχθύ- ες ὦ δρύ- ες

Σημείωσις . Κατὰ τὸ ὄνομα ἰχθὺς κλίνεται καὶ τὸ ὄνομα ἔγχελυς εἰς τὸν ἐνικὸν ἀριθμόν˙ (βλ. καὶ § 50, Σημ,).

῾Ομοίως δὲ κλίνονται καὶ ὅσα φωνηεντόληκτα ἔχουν χαρακτῆρα ι , ὅπως ὁκῖς , ὁ , ἡ οἱς (ἐκ τοῦ ὄϊς ), καὶ τὸ κύριον ὅνομα ὁ Συέννεσις , προσέτι δὲ τω ὀνόματα ἡ τίγρις , καὶ ἡ τύρσις , εἰς τὸν ἑνικόν ἀριθμόν: ὁ κῖς , τοῦ κι-ός , τῷ κι-ί , τὸν κῖ-ν, οἱ κῖ-ες, τῶν κι-ῶν, τοῖς κι-σί, τοὺς κῖ-ς κτλ.

Παρατηρήσεις

§ 69. Τῶν εἰς -υς -υος τριτοκλίτων ὀνομάτων :

1) ἡ ἑνικὴ κλητικὴ σχηματίζεται ἄνευ καταλήξεως, ἡ ἑνικὴ αἰτιατικὴ μὲ τὴν κατάληξιν -ν ἀντὶ -α καὶ ἡ πληθυντικὴ αἰτιατικη μὲ τὴν κατάληξιν -ς ἀντὶ -ας : ᾦ ἰχθύ, τὸν ἰχθύ-ν, τοὺς ἰχθῦ-ς˙

2) οἱ μονοσύλλαβοι τύποι καὶ ἡ πληθυντικὴ αἰτιατικὴ ἐν γένει, ὅταν τονίζωνται εἰς τὴν λήγουσαν, περισπῶνται παρὰ τὸν κανόνα (§ 16, 6): ὁ μῦς, τὸν μῦν, ὦ μῦ, τοὺς μῦς - τὰς ὀφρῦς - τοὺς ἰχθῦς .

§ 70. β΄) Καταληκτικὰ ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ εἰς -ις -εως ἢ - υς - εως, διπλὸθεμα, καὶ τὸ οὐδέτερον τὸ ἄστυ

῾Ενικὸς

(θ. πρυτανι- πρυτανε-) (θ. πολι- πολε-) (θ. πελεκυ- πελεκε-) (θ.ἀστυ- ἀστε-)

ὀν. ὁ πρύτανι- ς ἡ πόλι- ς ὁ πέλεκυ- ς τὸ ἄστυ

γεν. τοῦ πρυτάνε- ως τῆς πόλε-ως τοῦ πελέκε-ως τοῦ ἄστε-ως

δοτ. τῷ πρυτάνει τῆ πόλει τῷ πελέκει τῷ ἄστει

αἰτ. τὸν πρύτανι- ν τὴν πόλι-ν τὸν πέλεκυ- ν τὸ ἄστυ

κλητ. ὦ πρύτανι ὦ πόλι ὦ πέλεκυ ὦ ἄστυ

Πληθυντικὸς

ὀν. οἱ πρυτάνεις αἱ πόλεις οἱ πελέκεις τὰ ἄστη

γεν. τῶν πρυτάνε-ων τῶν πόλε-ων τῶν πελέκε-ων τῶν ἄστε-ων

δοτ. τοῖς πρυτάνε-σι ταῖς πόλε-σι τοῖς πελέκε-σι τοῖς ἄστε-σι

αἰτ. τοὺς πρυτάνεις τὰς πόλεις τοὺς πελέκεις τὰ ἄστη

κλητ. ὦ πρυτάνεις ὦ πόλεις ὦ πελέκεις ὦ ἄστη

Σημείωσις . Κατὰ τὸ ὄνομα ἡ πόλις , ἐκτὸς πολλῶν ἄλλων ὀνομάτων, κλίνονται εἰς τὸν πληθυντικὸν ἀριθμὸν καὶ τὰ ὁνόματα τίγρις καὶ τύρσις . Κατὰ δὲ τὸ ὄνομα ὁ πέλεκυς κλίνονται τὰ ὀνόματα ὁ πῆχυς , ὁ πρέσβυς , καθὼς καὶ τὸ ὄνομα ὁ ἔγχελυς εἰς τὸν πληθυντικὸν ἀριθμόν· (βλ. § 68, Σημ.).

§ 71. Καταλήξεις τῶν τριτοκλίτων ὀνομάτων εἶναι

Ἑνικὸς Πληθυντικὸς

Ἀρσ. καὶ θηλ. Οὐδ. Ἀρσ. καὶ Θηλ. Οὐδ.

ὀν. -ς ὴ - - -ες -ᾰ

γεν. -ος (ἢ -ως) -ος (ἢ -ως) -ων -ων

δοτ. -ῐ -ῐ -σῐ -σῐ

αἰτ. -ᾰ ἢ -ν - -ᾰς ἢ -ξ, -ς (-νς) -ᾰ

κλητ. -ς ἢ - -ες -ᾰ

Σημείωσις . ῾Η κατάληξις τῆς ἑνικῆς γενικῆς - ως προῆλθεν ἐξ ἀντιμεταχωρήσεως : πόλη- ος , πόλε- ως - βασιλῆ- ος , βασιλέ- ως (βλ. § 32, 4), ἡ δὲ κατάληξις τῆς πληθυντικῆς αἰτιατικῆς - νς γίνεται - ς μετ’ ἀποβολὴν τοῦ ν πρὸ τοῦ ς˙ (βλ. § 32, 4 καὶ 33,6).

Παρατηρήσεις

§ 72. Τὰ εἰς -ις ἢ -υς (γεν. -εως ) φωνηεντόληκτα ὀνόματα :

1) σχηματίζονται ἀπὸ δύο θέματα, ἤτοι ὅσα μὲν λήγουν εἰς -ις ἀπὸ ἕν θέμα εἰς ι ( πρύτανις-, πολι- ) καὶ ἀπὸ ἕτερον εἰς ε ( πρυτανε- πολε- ), ὅσα δὲ λήγουν εἰς -υς ἀπὸ ἕν θέμα εἰς υ ( πελεκυ-, πηχυ- ) καὶ ἀπὸ ἕτερον εἰς ε ( πελεκε-, πηχε- )˙ καὶ ἀπὸ μὲν τὸ πρῶτον θέμα τὸ ὁποῖον λήγει εἰς ι ἢ υ , σχηματίζεται ἡ ἑνικὴ ὀνομαστικὴ, ἡ αἰτιατικὴ καὶ ἡ κλητικὴ, ἀπὸ δὲ τὸ δεύτερον, τὸ ὁποῖον λήγει εἰς ε , πᾶσαι αἱ ἄλλαι πτώσεις˙

2) τὸν χαρακτῆρα ε μὲ τὸ ἑπόμενον ι ἢ ε τῶν καταλήξεων τὸν συναιροῦν εἰς ει ( πόλε - ι, πόλει - πόλε - ες, πόλεις )˙

3) εἰς τὴν γενικὴν τοῦ ἑνικοῦ ἔχουν κατάληξιν οὐχὶ -ος ἀλλὰ -ως καὶ εἰς τὴν πτῶσιν ταύτην, καθὼς καὶ εἰς τὴν γενικὴν τοῦ πληθυντικοῦ, τονίζονται εἰς τὴν προπαραλήγουσαν, παρὰ τὸν κανόνα (§ 16, 2): πόλε-ως, πήχε-ων˙

4) τὴν ἑνικὴν κλητικὴν τὴν σχηματίζουν ἄνευ καταλήξεως καὶ τὴν ἑνικὴν αἰτιατικὴν μὲ τὴν κατάληξιν -ν , τὴν δὲ πληθυντικὴν αἰτιατικὴν ὁμοίαν μὲ τὴν ὀνομαστικὴν: αἱ πόλεις, τὰς πόλεις - οἱ πήχεις, τοὺς πήχεις.

Σημείωσις . Τοῦ οὐδετέρου ὀνόματος τὸ ἄστυ εἰς τὸν πληθυντικὸν ἀριθμὸν ὁ χαρακτὴρ ε συναιρεῖται μὲ τὴν κατάληξιν -α εἰς -η: (ἄστε-α) ἄστη.

§ 73. γ΄) Καταληκτικὰ εἰς -εὺς (γεν. -έως), εἰς -αῦς καὶ εἰς -οῦς, μονόθεμα

Ἑνικὸς

(θ. ἱππευ-) (θ. ἁλιευ-) (θ. γραυ-) (θ. βου-)

ὀν. ὁ ἱππεὺ-ς ἁλιεὺ-ς ἡ γραῦ-ς ὁ βοῦ-ς

γεν. τοῦ ἱππέ-ως ἁλιέως καὶ ἁλιῶς τῆς γρα-ὸς τοῦ βο-ός

δοτ. τῷ ἱππεῖ ἁλιεῖ τῇ γρα-ῒ τῲ βο-ῒ

αἰτ. τὸν ἱππέ-ᾱ ἁλιέ-α καὶ ἁλιᾶ τὴν γραῦ-ν τὸν βοῦ-ν

κλητ. ὦ ἱππεῦ ἁλιεῦ ὦ γραῦ ὦ βοῦ

Πληθυντικὸς

ὀν. οἱ ἱππεῖς ἁλιεῖς αἱ γρᾶ- ες οἱ βό-ες

γεν. τῶν ἱππέ-ων ἁλιέων καὶ ἁλιῶν τῶν γρα- ῶν τῶν βο-ῶν

δοτ. τοῖς ἱππεῦ-σι ἁλιεῦ-σι ταῖς γραυ- σὶ τοῖς βου-σὶ

αἰτ. τοὺς ἱππέ-ας ἁλιέ-ας καὶ ἁλιᾶς τὰς γραῦ- ς τοὺς βοῦ-ς

κλητ. ὦ ἱππεῖς ἁλιεῖς ὦ γρᾶ- ες ὦ βό-ες

Παρατηρήσεις

§ 74. Τῶν εἰς -εὺς ἢ -αῦς ἢ -οῦς φωνηεντόληκτων ὀνομάτων : ὁ χαρακτὴρ υ μεταξὺ δύο φωνηέντων ἀποβάλλεται: βασιλεύς, βασι λεῦ, βασιλεῦσι - γραῦν, γραυσί ˙ ἀλλὰ βασιλέως, βασιλέα - γραός, γρᾶες (βλ. § 33, 3).

§ 75. Τῶν εἰς -εὺς φωνηεντολήκτων ὀνομάτων :

1) τὸ ε τοῦ θέματος, τὸ ὁποῖον μένει μετὰ τὴν ἀποβολὴν τοῦ χαρακτῆρος υ , συναιρεῖται μὲ τὸ ἑπόμενον ι ἦ ε τῶν καταλήξεων εἰς ει: (ἱππέ-ϊ) ἱππεῖ , (ἱππέ-ες) ἱππεῖς , (ἱππέ-ε) ἱππεῖ (πρβλ. § 72, 2)˙

2) ἡ ἑνικὴ κλητικὴ σχηματίζεται ἀπὸ τὸ θέμα μόνον ἄνευ καταλήξεως: ὦ βασιλεῦ˙

3) ἡ ἑνικὴ γενικὴ ἔχει κατάληξιν οὐχὶ -ος ἀλλὰ -ως καὶ τὸ α τῆς καταλήξεως τῆς ἑνικὴς αἰτιατικὴς καὶ τῆς πληθυντικῆς αἰτιατικὴς εἶναι μακρόν˙ (βλ. § 32, 4).

§ 76. Ὅσα φωνηεντόληκτα εἰς -εὺς ἔχουν φωνῆεν πρὸ τοῦ τελικοῦ ε τοῦ θέματος συνήθως συναιροῦν τὸ ε τοῦτο μὲ τὸ ἑπόμενον ω καὶ α τῶν καταλήξεων (τῆς γενικῆς καὶ αἰτιατικῆς τοῦ ἑνικοῦ καὶ τοῦ πληθυντικοῦ): (Εὐβοέως) Εὐβοῶς, (Εὐβοέων) Εὐβοῶν, (Εὐβοέα) Εὐβοᾶ, (Εὐβοέας) Εὐβοᾶς.

§ 77. δ΄) Ἀκατάληκτα εἰς -ώ, γεν. -οῦς, διπλόθεμα

Ἑνικὸς

(θ. Λητω-, Λητο-) (θ. ἠχω-, ἠχο-)

ὀν. ἡ Λητὼ ἡ ἠχὼ

γεν. τῆς Λητοῦς τῆς ἠχοῦς

δοτ. τῇ Λητοῖ (ἐκ τοῦ Λητό-ος) τῇ ἠχοῖ

αἰτ. τὴν Λητὼ (ἐκ τοῦ Λητό-ϊ) τὴν ἠχὼ

κλητ. ὦ Λητοῖ (ἐκ τοῦ Λητό-α) ὦ ἠχοῖ

Σημείωσις . Τὰ ὀνόματα ταῦτα κανονικῶς ἔχουν μόνον ἑνικὸν ἀριθμόν, ὁσάκις δὲ σχηματίζονται καὶ εἰς τὸν πληθυντικὸν, κλίνονται εἰς αὐτὸν κατὰ τὴν δευτέραν κλίσιν : ἡ λεχώ, τῆς λεχοῦς κτλ. - αἱ λεχοί, τῶν λεχῶν, ταῖς λεχοῖς, τὰς λεχοὺς κτλ.

Εἰς τὴν ἑνικὴν αἰτιατικὴν ὀξύνονται παρὰ τὸν κανόνα (§ 16, 9)

Β΄. Συμφωνόληκτα

1. Ἀφωνόληκτα

§ 78. Τὰ ἀφωνόληκτα τριτόκλιτα ὀνόματα εἶναι :

1) οὐρανικόληκτα , ἤτοι μὲ χαρακτῆρα οὐρανικὸν (κ, γ, χ)·

2) χειλικόληκτα , ἤτοι μὲ χαρακτῆρα χειλικὸν (π, β, φ)·

3) ὁδοντικόληκτα , ἤτοι μὲ χαρακτῆρα ὀδοντικὸν (τ, δ, θ)˙

§ 79. Οὐρανικὸληκτα καὶ χειλικόληκτα, καταληκτικὰ εἰς -ξ, -ψ, -ς, μονόθεμα

῾Ενικὸς

ὀν. ὁ φύλαξ ἡ φλὸξ ὁ ὁ ὄνυξ

γεν. τοῦ φύλακ- ος τῆς φλογ- ὸς τοῦ ὄνυχ-ος

δοτ. τῷ φύλακ- ι τῇ φλογ -ι τῷ ὄνυχ-ι

αἰτ. τὸν φύλακ- α τὴν φλόγ- α τὸν ὄνυχ-α

κλητ. ὦ φύλαξ ὦ φλὸξ ὦ ὄνυξ

Πληθυντικὸς

ὀν. οἱ φύλακες αἱ φλόγ- ες οἱ ὄνυχ- ες

γεν. τῶν φυλάκ- ων τῶν φλογ- ῶν τῶν ὀνύχ- ων

δοτ. τοῖς φύλαξι ταῖς φλοξὶ τοῖς ὄνυξι

αἰτ. τοὺς φύλακ- ας τὰς φλόγ- ας τοὺς ὄνυχ- ας

κλητ. ὦ φύλακ- ες ὦ φλόγ- ες ὦ ὄνυχ-ες

῾Ενικὸς Πληθυντικὸς

ὀν. ὁ κώνωψ Ἄραψι οἱ κώνωπ- ες ῎Αραβ-ες

γεν. τοῦ κώνωπ- ος Ἄραβ-ος τῶν κωνώπ- ων Ἄράβ-ων

δοτ. τῷ κώνωπ- ι Ἄραβ-1 τοῖς κώνωψι Ἄραψι

αἰτ. τὸν κώνωπ- α Ἄραβ-α τοὺς κώνωπ- ας Ἄραβ-ας

κλητ. ὦ κώνωψ Ἄραψ ὦ κώνωπ- ες Ἄραβ-ες

Σημείωσις . Οἱ τύποι τῆς ἑνικῆς ὀνομαστικῆς καὶ τῆς πληθυντικῆς δοτικῆς προῆλθον ἐξ ἀρχικῶν τύπων φύλακ-ς, φλόγ-ς, ὄνυχ-ς, κώνωπ-ς, Ἄραβ-ς - φύλακ-σι, φλογ-σί, κώνωπ-σι, Ἄραβ-σι · (βλ. § 36, 1 καὶ 2).

§ 80. Ὀδοντικόληκτα

α) Καταληκτικὰ εἰς -ς, μονὸθεμα

῾Ενικὸς

ὀν. ὁ τάπης ἡ ῾Ελληνὶς ὁ ὄρνις

γεν. τοῦ τάπητ-ος τῆς Ἑλληνίδ- ος τοῦ ὄρνιθ- ος

δοτ. τῷ τάπητ-ι τῆ ῾Ελληνίδ- ι τῷ ὄρνιθ- ι

αἰτ. τὸν τάπητ- α τὴν ῾Ελληνίδ- α τὸν ὄρνιν

κλητ. ὧ τάπης ὦ ῾Ελληνὶς ὦ ὄρνι

Πληθυντικὸς

ὀν. οἱ τάπητ- ες αἱ ῾Ελληνίδ- ες οἱ ὄρνιθ- ες

γεν. τῶν ταπήτ- ων τῶν ῾Ελληνίδ- ων τῶν ὀρνίθ- ων

δοτ. τοῖς τάπησ- ι ταῖς ῾Ελληνί- σι τοῖς ὄρνι- σι

αἰτ. τοὺς τάπητ- ας τὰς ῾Ελληνίδ- ας τοὺς ὄρνιθ- ας

κλητ. ὦ τάπητ- ες ὦ ῾Ελληνίδ- ες ὦ ὄρνιθ- ες

῾Ενικὸς Πληθυντικὸς

ὀν. ὁ ἀνδριὰς ἐλέφας οἱ ἀνδριάντ- ες ἐλέφαντ- ες

γεν. τοῦ ἀνδριαντ- ος ἐλέφαντ- ος τῶν ἀνδριάντ- ων ἐλεφάντ- ων

δοτ. τῷ ἀνδριάντ- ι ἐλέφαντ- ι τοῖς ἀνδριᾶσ- ι ἐλέφασ- ι

αἰτ. τὸν ἀνδριάντ- α ἐλέφαντ- α τοὺς ἀνδριάντ- ας ἐλέφαντ- ας

κλητ. ὦ ἀνδριὰς ἐλέφαν ὦ ἀνδριάντ- ες ἐλέφαντ- ες

Σημείωσις . Οἱ τύποι τῆς ἑνικῆς ὀνομαστικῆς καὶ πληθυντικῆς δοτικῆς προῆλθον ἐξ ἀρχικῶν τύπων τάπητ-ς, Ἑλληνίδ-ς, ὄρνιθ-ς, ἀνδριάντ-ς, ἐλέφαντ-ς, - τάπητ-σι, Ἑλληνίδ-σι, ἀνδριάντ-σι, ἐλέφαντ-σι · (βλ, § 33, 4 καὶ 5).

§ 84. β΄) Ἀκατάληκτα εἰς -ων, -οντος διπλόθεμα καὶ οὐδέτερα εἰς -α, -ατος

῾Ενικὸς Πληθυντικὸς ῾Ενικὸς Πληθυντικὸς

(θ. γερωντ-, γεροντ-) (θ. σωματ-)

ὀν. ὁ γέρων οἱ γέροντ-ες τὸ σῶμα τὰ σώματ-α

γεν. τοῦ γέροντ-ος τῶν γερόντ-ων τοῦ σώματ-ος τῶν σωμάτ-ων

δοτ. τῷ γέροντ-ι τοῖς γέρου-σι τῷ σώματ-ι τοῖς σώμα-σι

αἰτ. τὸν γέροντ-α τοὺς γέροντ-ας τὸ σῶμα τὰ σώματ-α

κλητ. ὦ γέρον ὦ γέροντ-ες ὦ σῶμα ὦ σώματ-α

Σημείωσις . Οἱ τύποι τῆς ἑνικῆς ὁνομαστικῆς καὶ κλητικῆς προῆλθον ἐξ ἀρχικῶν τύπων γέρωντ, γέροντ, σώματ, οἱ δὲ τῆς πληθυντικῆς δοτικῆς ἐξ ἀρχικῶν τύπων γέροντ- σι, σώματ- σι · (βλ. § 33, 1, 4, 5).

Παρατηρήσεις

§ 82. Τὰ ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ ἀφωνόλῃκτα ὀνόματα κανονικῶς σχηματίζουν τὴν ἑνικὴν αἰτιατικὴν εἰς α ( τὸν πίνακα, τὴν πατρίδα ) καὶ τὴν ἑνικὴν κλητικὴν ὁμοίαν μὲ τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικὴν ( ὦ τάπης , ὦ πατρίς, ὦ ἱμάς, ὦ ὀδούς ).

᾽Εξαιροῦνται καὶ

1) τὴν ἑνικὴν αἰτιατικὴν τὰ βαρύτονα ὀδοντικόληκτα εἰς -ις τὴν σχηματίζουν εἰς -ν (κατὰ τὰ φωνηεντόληκτα εἰς -ις , - εως ): ἡ ἔρις , τὴν ἔριν - ἡ χάρις, τὴν χάριν (ὅπως ἡ πόλις, τὴν πόλιν)·

2) τὴν ἑνικὴν κλητικὴν

α΄) τὰ εἰς - ις βαρύτονα ὀδοντικόληκτα, τὸ ὀξύτονον ὄνομα τυραννὶς καὶ τὸ ὄνομα ὁ παῖς (= πά- ις) τὴν σχηματίζουν ἄνευ τῆς καταλήξεως - ς (κατὰ τὰ εἰς - ις φωνηεντόληκτα): ὦ Ἄρτεμι, ὦ Ἆγι, ὦ ἔρι, ὦ ὄρνι, ὦ τυραννί, ὦ παῖ (ὅπως: ὦ πρύτανι, ὦ πόλι)

β΄) τὰ εἰς - ας ( -αντος ) βαρύτονα ὀδοντικόληκτα τὴν σχηματίζουν ὁμοίαν μὲ τὸ θέμα: ὦ ἐλέφαν (ἐκ τοῦ ἐλέφαντ), ὦ γίγαν (ἐκ τοῦ γίγαντ)· (βλ. § 33, 1).

Σημείωσις 1. Τὰ ὀνόματα ἡ ἀλώπηξ ( τῆς ἀλώπεκος ) καὶ ὁ ποὺς ( τοῦ ποδὸς ) σχηματίζονται ἀπὸ δύο θέματα, ἀπὸ ἱσχυρὸν (ἀλώπηκ-, πουδ- ) εἰς τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικὴν καὶ τὴν κλητικὴν καὶ ἀπὸ ἀσθενὲς ( ἀλώπεκ-, ποδ- ) εἰς τὰς ἄλλας πτώσεις.

Τὸ δὲ ὄνομα ἡ θρὶξ σχηματίζεται ἀπὸ τὸ (ἀρχικὸν) θέμα θριχ- εἰς τὴν ὀνομαστικὴν καὶ τὴν κλητικὴν τοῦ ἑνικοῦ καὶ εἰς τὴν δοτικὴν τοῦ πληθυντικοῦ ( ἡ θρίξ, ὦ θρίξ, ταῖς θριξί ), καὶ ἀπὸ τὸ θέμα τριχ - εἰς τὰς ἄλλας πτώσεις ( τῆς τριχός, τῇ τριχί )· (βλ. § 37, 7).

Σημείωσις 2. Μερικὰ ὀδοντικόληκτα ὀνόματα μὲ θέμα εἰς - ντ ἔπαθον συναίρεσιν ἐντὸς τοῦ θέματος (τοῦ α + ω ἢ α + ο εἱς ω , τοῦ α + ε ἢ α + ει εἰς α καὶ τοῦ ο + ει ἢ ο + ε είς ου ) : ὁ Ξενοφῶν (Ξενοφάωντ), τοῦ Ξενοφῶντος (Ξενοφάοντ- ος) κτλ., ὁ ἀλλᾶς (ἀλλάεντ- ς, ἀλλάεις), τοῦ ἀλλᾶντ- ος (ἀλλάεντ- ος) κτλ., ὁ πλακοῦς (πλακόεντ- ς, πλακόεις), τοῦ πλακοῦντος (πλακόεντ- ος) κτλ. (βλ. § 16, 9, § 25, § 33, 1 καὶ 5).

2. Ἡμιφωνὸληκτα

§ 83. Τὰ ἡμιφωνόληκτα τριτόκλιτα ὀνόματα εἶναι :

1) ἐνρινόληκτα , ἤτοι μὲ χαρακτῆρα τοῦ θέματος ἔνρινο (ν)˙

2) ὑγρόληκτα , ἤτοι μὲ χαρακτῆρα ὑγρὸν (λ,ρ)˙

3) σιγμόληκτα , ἤτοι μὲ χαρακτῆρα σ .

§ 84. α΄) ᾽Ενρινὸληκτα

1) Καταληκτικὰ εἰς -ις, γεν. -ῖνος καὶ ἀκατάληκτα εἰς -αν, γεν. -ᾶνος, -ην, γεν. -ηνος καὶ -ων, γεν. -ωνος, μονὸθεμα

῾Ενικὸς

(θ. δελφιν-) (θ. παιαν-) (θ. ῾Ελλην-) (θ. χιτων-)

ὀν. ὁ δελφὶς παιὰν Ἕλλην χιτὼν

γεν. τοῦ δελφῖν- ος παιᾶν- ος Ἕλλην- ος χιτῶν- ος

δοτ. τῷ δελφῖν- ι παιᾶν- ι ῞Ελλην- ι χιτῶν- ι

αἰτ. τὸν δελφῖν- α παιᾶν- α Ἕλλην- α χιτῶν- α

κλητ. ὦ δελφὶς παιὰν Ἕλλην χιτὼν

Πληθυντικὸς

ὀν. οἱ δελφῖν- ες παιᾶν- ες ῞Ελλην- ες χιτῶν- ες

γεν. τῶν δελφίν- ων παιάν- ων Ἑλλήν- ων χιτών- ων

δοτ. τοῖς δελφῖ- σι παιᾶ- σι Ἕλλη- σι χιτῶ- σι

αἰτ. τοὺς δελφῖν- ας παιᾶν- ας Ἕλλην- ας χιτῶν- ας

κλητ. ὦ δελφῖν- ες παιᾶν- ες Ἕλλην- ες χιτῶν- ες

Σημείωσις . Καταληκτικὸν ἐνρινόληκτον εἶναι καὶ τὸ μοναδικὸν ὄνομα ὁ κτεὶς ( τοῦ κτεν-ός, τῷ κτεν-ί, τὸν κτέν-α, ὦ κτεὶς - οἱ κτέν-ες, τῶν κτεν-ῶν, τοῖς κτε-σί, τοὺς κτένας κτλ.).

Οἱ τύποι δελφίς, κτείς, δελφῖσι, παιᾶσι, Ἕλλησι, χιτῶσι κλπ. προῆλθον ἐξ ἀρχικῶν τύπων δελφίν-ς, κτέν-ς, δελφῖν-σι, παιᾶν-σι, χιτῶν-σι · (βλ. 1 33, 6),

§ 85. 2) ᾽Ακατάληκτα εἰς -ην, γεν. -ένος, -ων, γεν. -ονος, διπλὸθεμα

῾Ενικὸς

(θ. ποιμην-, ποιμεν-) (θ. χελιδων-, χελιδον-) (θ. κιων-, κιον-)

ὀν. ὁ ποιμὴν ἡ χελιδὼν ὁ κίων

γεν. τοῦ ποιμέν- ος τῆς χελιδόν- ος τοῦ κίον- ος

δοτ. τῷ ποιμέ - ι τῇ χελιδόν- ι τῷ κίον- ι

αἰτ. τὸν ποιμέν- α τὴν χελιδόν- α τὸν κίον- α

κλητ. ὦ ποιμὴν ὦ χελιδὼν ὦ κίον

Πληθυντικὸς

ὀν. οἱ ποιμέν- ες αἱ χελιδόν- ες οἱ κίον- ες

γεν. τῶν ποιμέν- ων τῶν χελιδόν- ων τῶν κιόν- ων

δοτ. τοῖς ποιμέ- σι ταῖς χελιδό- σι τοῖς κίο- σι

αἰτ. τοὺς ποιμέν- ας τὰς χελιδόν- ας τοὺς κίον- ας

κλητ. ὦ ποιμέν- ες ὦ χελιδόν- ες ὦ κίον- ες

Σημείωσις . Οἱ τύποι τῆς πληθυντικῆς δοτικῆς προῆλθον ἐξ ἀρχικῶν τύπων ποιμέν-σι, χελιδόν-σι, κίον-σι · (βλ. § 33, 6).

§ 86. β΄) ῾Υγρόληκτα

1) Ἀκατάληκτα εἰς -ήρ, γεν. -ῆρος, μονόθεμα, καὶ εἰς -ήρ, γεν. -έρος,-ωρ, γεν. -ορος, διπλὸθεμα

῾Ενικὸς

(θ. κρατηρ-) (θ. ἀθηρ-, ἀθερ-) (θ. ῥήτωρ-, ῥητορ-)

ὀν. ὁ κρατὴρ ἀθὴρ ῥήτωρ

γεν. τοῦ κρατῆρ- ος ἀθέρ- ος ῥήτορ- ος

δοτ. τῷ κρατῆρ- ι ἀθέρ- ι ῥήτορ- ι

αἰτ. τὸν κρατῆρ- α ἀθέρ- α ῥήτορ- α

κλητ. ὦ κρατὴρ ἀθὴρ ῥῆτορ

Πληθυντικὸς

ὀν. οἱ κρατῆρ- ες ἀθέρ- ες ῥήτορ- ες

γεν. τῶν κρατήρ- ων ἀθέρ- ων ῥητόρ- ων

δοτ. τοῖς κρατῆρ- σι ἀθέρ- σι ῥήτορ- σι

αἰτ. τοὺς κρατῆρ- ας ἀθέρ- ας ῥήτορ- ας

κλητ. ὦ κρατῆρ- ες ἀθέρ- ες ῥήτορ- ες

Σημείωσις 1. Κατὰ τὸ ὄνομα ὁ κρατὴρ κλίνεται, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, καὶ τὸ ὄνομα ὁ σωτὴρ ( τοῦ σωτῆρος ), καὶ κατὰ τὸ ὄνομα ὁ ἀθὴρ κλίνεται καὶ τὸ ὄνομα ὁ ἀστὴρ ( τοῦ ἀστέρος ), ἀλλὰ τὸ μὲν ὄνομα ὁ σωτήρ σχηματίζει τὴν ἑνικὴν κλητικὴν ὦ σῶτερ , τὸ δὲ ὄνομα ὁ ἀστὴρ σχηματίζει τὴν πληθυντικὴν δοτικὴν τοῖς ἀστράσι (κατὰ τὰ συγκοπτόμενα).

Σημείωσις 2. ῾Υγρόληκτον μὲ χαρακτῆρα λ εἶναι μόνον ὁ ἅλς ( τοῦ ἁλός , τῷ ἁλί , τὸν ἅλα , ὦ ἅλς - οἱ ἅλες , τῶν ἁλῶν , τοῖς ἁλσί , τοὺς ἅλας κτλ.).

2) Οὐδέτερα

§ 87. Οὐδέτερα ὑγρόληκτα εἶναι τὰ ὀνόματα τὸ ἔαρ καὶ τὸ νέκταρ , εὔχρηστα μόνον εἰς τὸν ἑνικὸν ἀριθμόν.

Τὸ ὄνομα τὸ ἔαρ ἐκφέρεται καὶ συνηρημένον : ἔαρ-ἦ, τοῦ ἔαρος-ἦρος, τῷ ἔαρι-ἦρι κλπ.· (βλ. § 56 καὶ § 63, 2).

Παρατηρήσεις εἰς τὰ ἐνρινὸληκτα καὶ ὑγρόληκτα ὀνὸματα

§ 88. Τὰ ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ ἐνρινόληκτα καὶ ὑγρόληκτα ὀνόματα

1) τὰ διπλόθεμα σχηματίζουν ἀπὸ μὲν τὸ ἰσχυρὸν θέμα τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικήν, ἀπὸ δὲ τὸ ἀσθενὲς τὰς ἄλλας πτώσεις : ὁ λιμήν, ἡ χιών, ὁ αἰθήρ, ὁ κοσμήτωρ - τοῦ λιμέν-ος, τῆς χιόν-ος, τοῦ αἰθέρ-ος, τοῦ κοσμήτορ-ος κλπ.˙

2) τὴν ἑνικὴν κλητικὴν τὴν σχηματίζουν τὰ πλεῖστα ὁμοίαν μὲ τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικήν: ἡ ἀκτὶς - ὦ ἀκτίς, ὁ πελεκὰν - ὦ πελεκάν, ὁ ποιμὴν - ὦ ποιμήν, ἡ χελιδὼν - ὦ χελιδών , ὁ ἀστὴρ - ὦ ἀστήρ .

Ἐξαιροῦνται ἐκ τῶν διπλοθέμων τὰ βαρύτονα εἰς - ων (γεν. - ονος ) καὶ - ωρ (γεν. - ορος ), τὰ ὁποῖα σχηματίζουν τὴν ἑνικὴν κλητικὴν ὁμοίαν μὲ τὸ ἀσθενὲς θέμα : ὁ γείτων - ὦ γεῖτον, ὁ αὐτοκράτωρ - ὧ αὐτοκράτορ.

Τὰ κύρια ὀνόματα Ἀγαμέμνων καὶ Ἀριστογείτων καὶ τὰ ὅμοια εἰς τὴν ἑνικὴν κλητικὴν ἀναβιβάζουν προσέτι τὸν τόνον : ὦ Ἀγάμεμνον, ὦ Ἀριστόγειτον.

3) Συγκοπτόμενα

§ 89. Ἀκατάληκτα εἰς -ηρ, γεν, -ρος, διπλὸθεμα

Ἑνικὸς	Πληθυντικὸς
(θ. πατηρ-, πατερ-, ἀνηρ-, ἀνερ-)

ὀν. γεν. δοτ. αἰτ. κλητ.

ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ

πατὴρ πατρ-ὸς πατρ-ὶ πατέρ-α πάτερ

ἀνὴρ ἀνδρ-ὸς ἀνδρ-ὶ ἄνδρ-α ἄνερ

οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ

πατέρε-ς πατέρ-ων πατρά-σι πατέρ-ας πατέρ-ες

ἄνδρ-ες ἀνδρ-ων ἀνδρά-σι ἄνδρ-ας ἄνδρ-ες

῾Ενικὸς

ἡ Δημήτηρ

τῆς Δήμητρ-ος

τῇ Δήμητρ-ι

τὴν Δήμητρ-α

ὦ Δήμητερ

Παρατηρήσεις

§ 90. Τὰ διπλόθεμα εἰς - ηρ ὑγρόληκτα ὀνόματα πατήρ, μήτηρ , θυγάτηρ, γαστήρ, Δημήτηρ καὶ ἀνὴρ λέγονται συγκοπτόμενα , διότι ( συγκόπτουν , ἤτοι) ἀποβάλλουν τὸ ε τοῦ ἀσθενοῦς θέματος, τὰ μὲν ὀνόματα πατὴρ, μήτηρ, θυγάτηρ καὶ γαστὴρ εἰς τὴν γενικὴν καὶ δοτικὴν τοῦ ἑνικοῦ καὶ τὴν δοτικὴν τοῦ πληθυντικοῦ, τὸ δὲ ὄνομα Δημήτηρ εἰς τὰς πλαγίας πτώσεις τοῦ ἑνικοῦ καὶ τὸ ὄνομα ἀνὴρ εἰς τὰς πλαγίας πτώσεις τοῦ ἑνικοῦ καὶ εἰς πάσας τὰς πτώσεις τοῦ πληθυντικοῦ (καὶ τοῦ δυϊκοῦ)· (βλ. § 32, 1 καὶ § 34, 2).

Πάντα τὰ συγκοπτόμενα ὀνόματα εἰς τὴν δοτικὴν τοῦ πληθυντικοῦ μεταξὺ τοῦ συγκεκομμένου θέματος καὶ τῆς καταλήξεως - σι ἔχουν α βραχύ,ἐπὶ τοῦ ὁποίου καὶ τονίζονται : μητρ- ά - σι, θυγατρ- ά - σι, γαστρ-ά - σι.

§ 91. ᾽Εκ τῶν συγκοπτομένων ὀνομάτων :

1) τὰ μὲν ὀνόματα πατὴρ, μήτηρ, θυγάτηρ καὶ γαστὴρ εἰς τὴν γενικὴν καὶ δοτικὴν τοῦ ἑνικοῦ, τὸ δὲ ὄνομα ἀνὴρ καὶ εἰς ταύτας τὰς πτώσεις καὶ εἰς τὴν γενικὴν τοῦ πληθυντικοῦ τονίζονται ἐπὶ τῆς ληγούσης: μητρός , μητρὶ - ἀνδρός , ἀνδρί, ἀνδρῶν ·

2) τὸ ὄνομα Δημήτηρ εἰς πάσας τὰς βραχυκαταλήκτους πτώσεις τονίζεται εἰς τὴν προπαραλήγουσαν·

3) τὰ. ὀνόματα πατὴρ, θυγάτηρ καὶ ἀνὴρ εἰς τὴν ἑνικὴν κλητικὴν ἀναβιβάζουν τὸν τόνον: ὦ πάτερ, θύγατερ, ἄνερ˙

4) τὸ ὄνομα γαστὴρ ἔχει τὴν ἑνικὴν κλητικὴν ὁμοίαν μὲ τὴν ὀνομαστικὴν: ὦ γαστὴρ ( κανονικῶς πρβλ. § 88, 2).

§ 92. γ΄) Σιγμόληκτα

α΄. Οὐδέτερα εἰς -ας, γεν. -ως (ἢ -ατος)

	῾Ενικὸς	Πληθυντικὸς
ὀν. γεν. δοτ. αἰτ. κλητ.	τὸ κέρας το κέρως ἢ τοῦ κέρατος τῷ κέρᾳ ἢ τῷ κέρατ-ι τὸ κέρας ὦ κέρας	τὰ κέρα ἢ τὰ κέρατ-α τῶν κερῶν ἢ τῶν κεράτων τοῖς κέρα-σι τὰ κέρα ἢ τὰ κέρατ-α ὦ κέρα ἢ ὦ κέρατ-α

Παρατηρήσεις

§ 93. Σιγμόληκτα οὐδέτερα εἰς -ας εἶναι ἕξ : κέρας, κρέας - γέ ρ ας , γῆρας - πέρας, τέρας . Τούτων

1) ὁ χαρακτὴρ σ μεταξὺ δύο φωνηέντων ἀποβάλλεται καὶ τὰ συναντώμενα μετὰ τὴν ἀποβολὴν τοῦ σ φωνήεντα συναιροῦνται : (κρέασ-ος, κρέα- ος =) κρέως , (κρέασ- ι, κρέα- ϊ =) κρέᾳ κλπ. (βλ. καὶ § 33, 3).

2) σχηματίζονται ὡς σιγμόληκτα μόνον ἀπὸ θέμα εἰς ασ τὰ ὀνόματα κρέας, γέρας καὶ γῆρας ( τὸ κρέας, τοῦ κρέως, τῷ κρέᾳ κλπ.). ῾Ως σιγμόληκτον δὲ ὁμοῦ καὶ ὡς ὀδοντικόληκτον ἀπὸ θέμα εἰς -ατ σχηματίζεται τὸ ὄνομα τὸ κέρας καὶ τὸ ὄνομα τὸ τέρας εἰς τὸν πληθυντικὸν ἀριθμὸν ( τὰ τέρα ἢ τέρατα, τῶν τερῶν ἢ τεράτων κλπ.). Τὸ δὲ ὄνομα τὸ πέρας (ὅπως καὶ τὸ ὄνομα τὸ τέρας εἰς τὸν ἑνικὸν) ἀπὸ σιγμόληκτον θέμα εἰς -ασ σχηματίζει μόνον τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικήν, αἰτιατικὴν καὶ κλητικήν, τὰς δὲ ἄλλας πτώσεις τὰς σχηματίζει μόνον ἀπὸ θέμα εἰς - ατ (κατὰ τὰ εἰς - α οὐδέτερα ὀδοντικόληκτα) : τὸ πέρας , τοῦ πέρατ-ος κλπ., τὰ πέρατ-α, τῶν περάτ-ων κλπ., τὸ τέρας , τοῦ τέρατ-ος κλπ.· (βλ. § 81).

Σημείωσις . Τὸ καταληκτικὸν α τῆς πληθυντικῆς ὀνομαστικῆς, αἰτιατικῆς καὶ κλητικῆς τῶν ὀνομάτων τούτων, τὸ όποῖον προῆλθεν ἐκ συναιρέσεως τοῦ α + α , δύναται νὰ βραχύνεται κατ’ ἀναλογίαν πρὸς τὰ ἂλλα οὐδέτερα : τὰ γέρᾱ ἢ γέρᾰ (ὅπως τὰ δῶρᾰ).

§ 94. β΄ Οὐδέτερα εἰς -ος, γεν. -ους

῞Ενικὸς	Πληθυντικὸς
(θ. στελεχεσ-) (θ. χρεεσ-)

ὀν. γεν. δοτ. αἰτ κλητ.

τὸ στέλεχος τοῦ στελέχους τῷ στελέχει τὸ στέλεχος ὠ στέλεχος

χρέος χρέους χρέει χρέος χρέος

τὰ στελέχη τῶν στελεχῶν τοῖς στελέχεσι τὰ στελέχη ὦ στελέχη

χρέα χρεῶν χρέεσι χρέα χρέα

Παρατηρήσεις

§ 95. Τῶν σιγμολήκτων οὐδετέρων εἰς -ος

1) τὸ θέμα λήγει εἰς - εσ , ἀλλὰ τὸ ε τὸ πρὸ τοῦ χαρακτῆρος σ εἰς τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικὴν (αἰτιατικὴν καὶ κλητικὴν) τρέπεται εἰς ο : (θ. ἐθνεσ-) ἔθνος (§ 32, 5)˙

2) ὁ χαρακτὴρ σ μεταξὺ δύο φωνηέντων ἀποβάλλεται, τὰ δὲ συναντώμενα μετὰ τὴν ἀποβολὴν αὐτοῦ φωνήεντα συναιροῦνται, ἤτοι τὸ ε + α εἰς η ἢ, ἂν προηγῆται ἄλλο ε , εἰς ᾱ ( τὰ βέλεα - βέλη, τὰ χρέ εα - χρ έᾱ ), τὸ ε + ι εἰς ει ( τῷ δάσε - ϊ - δάσε ι ), τὸ ε + ο εἰς ου ( τοῦ ὄρε-ος - ὄρ ου ς ), τὸ ε + ω εἰς ω ( τῶν τειχέων - τειχῶν ) βλ. καὶ § 33, 3, Σημ.).

Σημείωσις . Μερικὰ σιγμόληκτα οὐδέτερα εἰς - ος τὴν πληθυντικὴν γενικὴν τὴν σχηματίζουν ἀσυναίρετον ( τῶν ἀνθέων, τῶν χειλέων ) ἢ καὶ ἀσυναίρετον καὶ συνῃρημένην ( τῶν ὀρέων ἢ τῶν ὀρῶν ).

§ 96. γ΄. Ἄρσενικὰ ἀκατάληκτα εἰς -ης, γεν. -ους (ἢ -ῆς, γεν. -έους), διπλόθεμα

῾Ενικὸς	Πληθυντικὸς
(θ. Σωκρατησ - Σωκρατεσ-)	(θ. ῾Ηρακλεησ- ῾Ηρακλεεσ)

ὀν. γεν. δοτ. αἰτ. κλητ. κλητ.

ὁ Σωκράτης τοῦ Σωκράτους τῷ Σωκράτει τὸν Σωκράτη ὦ Σώκρατες

Ἡρακλῆς Ἡρακλέους Ἡρακλεῖ Ἡρακλέα Ἡράκλεις

οἱ Σωκράται τῶν Σωκρατῶν τοῖς Σωκράταις τοὺς Σωκράτας ὦ Σωκράται

Ἡρακλεῖς Ἡρακλέων - Ἡρακλεῖς Ἡρακλεῖς

Παρατηρήσεις

§ 97. Τὰ ἀρσενικὰ σιγμόληκτα οὐσιαστικὰ εἰς - ης , γεν. - ους (ἤ - ης, γεν. - έους ) εἶναι πάντα κύρια ὀνόματα (σύνθετα, μὲ δεύτερον συνθετικόν, ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, ὄνομα σιγμόληκτον οὐδέτερον εἰς - ος ἢ ῥῆμα) : Πολυκράτης (πολύς, κράτος ) - Δημοσθένης (δῆμος, σθένος ) - Ἀγαθοκλῆς (ἀγαθός, κλέος ) - Ἀριστοφάνης (ἄριστος, φαίνομαι ) - Δημοχάρης (Δῆμος, χαίρω ) κλπ. Ταῦτα

1) σχηματίζονται ἀπὸ δύο θέματα, ἀπὸ ἰσχυρὸν θέμα εἰς - ησ εἰς τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικὴν καὶ ἀπὸ ἀσθενὲς θέμα εἰς - εσ εἰς πάσας τὰς ἄλλας πτώσεις. Τούτου ὁ χαρακτὴρ σ μεταξὺ δύο φωνηέντων ἀποβάλλεται καὶ τὰ συναντώμενα φωνήεντα συναιροῦνται, ὅπως εἰς τὰ σιγμόληκτα οὐδέτερα εἰς - ος (§ 95, 2)·

2) εἰς τὴν ἑνικὴν κλητικὴν ἀναβιβάζουν τὸν τόνον : ὦ Ἀριστότε λες, ὦ Δημόσθενες, ὦ Ἀγαθόκλεις (Ἀγαθόκλεες)·

3) ὁσάκις λαμβάνονται εἰς πληθυντικὸν ἀριθμόν, σχηματίζονται εἰς τὸν ἀριθμὸν τοῦτον τὰ μὲν εἰς - ης , γεν. - ους συνήθως κατὰ τὴν πρώτην κλίσιν, τὰ δὲ εἰς - ῆς , γεν. - έους (ἤτοι τὰ εἰς -κλῆς) κατὰ τὴν τρίτην˙

4) ὅσα λήγουν εἰς - κλῆς συναιροῦν τὸ ε τῆς συλλαβῆς - κλε , ὅπου μετ’ αὐτὸ ἀκολουθεῖ η ἢ ε ἢ ει : (Θεμιστοκλέης) Θεμιστοκλῆς , (Θεμιστόκλεες) Θεμιστόκλεις , (Θεμιστοκλέει) Θεμιστοκλεῖ .

Σημείωσις . Τὰ εἱς - ης , γεν. - ους σχηματίζουν τὴν ἑνικὴν αἰτιατικὴν καὶ εἰς - ην (κατὰ τὰ πρωτόκλιτα): τὸν Σωκράτην, τὸν Δημοσθένην (ὅπως τὸν Ἀριστείδην).

§ 98. δ΄. Θηλυκὰ ἀκατάληκτα εἰς -ώς, γεν. -οῦς, διπλὸθεμα

Ἑνικὸς

ὀν. γεν. δοτ. αἰτ. κλητ.

(θ. αἰδωσ-, αἰδοσ-) ἡ αἰδὼς τῆς αἰδοῦς (ἐκ τοῦ αἰδόσ-ος) τῇ αἰδοῖ (ἐκ τοῦ αἰδόσ-ι) τὴν αἰδῶ (ἐκ τοῦ αἰδόσ-α) ὧ αἰδὼς

(θ. ᾽Ηωσ-, ᾽Ηοσ-) ἡ Ἠὼς τῆς Ἠοῦς τῇ Ἠοῖ τὴν Ἠῶ ὦ Ἠὼς (πρβλ. § 77).

Γενικαὶ παρατηρήσεις εἰς τὰ τριτόκλιτα ὀνόματα

§ 99. Αἱ καταλήξεις τῶν τριτοκλίτων ὀνομάτων:

1) τῶν ἀρσενικῶν καὶ τῶν θηλυκῶν εἶναι αἱ ἴδιαι˙

2) τῶν οὐδετέρων διαφέρουν ἀπὸ τὰς καταλήξεις τῶν ἀρσενικῶν καὶ τῶν θηλυκῶν μόνον εἰς τὴν ὀνομαστικήν, τὴν αἰτιατικὴν καὶ τὴν κλητικὴν˙ (βλ. § 55, § 56, § 63, 2).

§ 100. Τῶν καταλήξεων τῆς τρίτης κλίσεως -ι, -σι, -α καὶ - ας τὸ δίχρονον ι καὶ α εἶναι βραχύ : κλητῆρῐ, κλητῆρσῐ, κλητῆρᾰ, κλητῆρᾰς .

§ 101. Τὰ μονοσύλλαβα τριτόκλιτα ὀνόματα εἰς τὴν γενικὴν καὶ τὴν δοτικὴν παντὸς ἀριθμοῦ τονίζονται ἐπὶ τῆς καταλήξεως (παρὰ τὸν κανόνα, § 16, 8) : ὁ θήρ, τοῦ θηρός, τῷ θηρὶ - τῶν θηρῶν, τοῖς θηρσὶ - ( τοῖν θηροῖν ). Ἀλλὰ τὰ μονοσύλλαβα ὀνόματα ἡ δᾴς, ὁ θώς, τὸ οὗς, ὁ παῖς, ὁ Τρὼς καὶ τὸ φῶς εἰς τὴν πληθυντικὴν γενικὴν τονίζονται κανονικῶς: τῶν δᾴδων, τῶν θώων, τῶν ὤτων, τῶν παίδων, τῶν Τρῴων, τῶν φώτων.

§ 102. Περισπῶνται παρὰ τὸν κανόνα, ἂν καὶ δὲν προέρχονται ἐκ συναιρέσεως (§ 16, 6)

1) ἡ ἑνικὴ ὀνομαστικὴ καὶ κλητικὴ τοῦ ὀνόματος ἡ γλαῦξ ·

2) ἡ ἑνικὴ κλητικὴ τῶν εἰς - εύς : ὦ γραμματεῦ, ὦ Θησεῦ ·

3) ἡ ἑνικὴ ὀνομαστική, αἰτιατικὴ καὶ κλητικὴ τῶν ὀνομάτων τὸ πῦρ καὶ τὸ οὗς (βλ. § 16, 9).

Σημείωσις . Περισπῶνται κανονικῶς αἱ λέξεις παῖς καὶ φῶς , διότι προῆλθον ἐκ συναιρέσεως (πάϊς, φάος). Ἡ δὲ λέξις ἡ κλεὶς προῆλθεν ἐξ, ἀρχαιοτέρου τύπου κληὶς καὶ κανονικῶς ὀξύνεται· (βλ, § 16, 9)