Η Παγκοσμιοποίηση

 του

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ

 Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο που εκτείνεται σε πολλά επίπεδα στο οικονομικό, το πολιτικό, το κοινωνικό, το πολιτιστικό κ.ά. Πριν απ’όλα, πάντως, η παγκοσμιοποίηση αναφέρεται στη μεταβολή που σημειώθηκε στην παγκόσμια οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα.

 

 Με απλά λόγια, παγκοσμιοποίηση σημαίνει κατάργηση των εμποδίων ανάμεσα στις εθνικές οικονομίες των κρατών, σε ό,τι αφορά κυρίως το εμπόριο και την κίνηση κεφαλαίων. Οι δύο βασικότεροι παράγοντες που οδήγησαν στην παγκοσμιοποίηση είναι:

 α) Η ανατροπή της παραδοσιακής αντίληψης για τον ρόλο του κράτους στην καπιταλιστική οικονομία που επικράτησε στη μεταπολεμική Ευρώπη.

Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, το κράτος επέβαλε περιορισμούς στο εμπόριο και την κίνηση των κεφαλαίων. Έτσι, σε διεθνές επίπεδο, οι εθνικές οικονομίες ανέπτυσσαν μεν μεταξύ τους εμπορικές σχέσεις (π.χ. εισαγωγές, εξαγωγές), που περιορίζονταν όμως: (α) από τη γεωγραφική απόσταση (π.χ. στο υπερατλαντικό εμπόριο ο επιχειρηματικός κίνδυνος ήταν αυξημένος και το κόστος μεταφοράς και επικοινωνιών μεγάλο), (β) από περιορισμούς στις εισαγωγές προϊόντων (π.χ. οι τελωνειακοί δασμοί).

 Οι φραγμοί στο διεθνές εμπόριο και οι περιορισμοί στην κίνηση των κεφαλαίων θεωρήθηκαν αναποτελεσματικοί. Για τον λόγο αυτόν, άρχισαν σταδιακά να συνάπτονται διεθνείς συμβάσεις μεταξύ των οικονομικά πιο ανεπτυγμένων κρατών που καταργούσαν τους περιορισμούς αυτούς. Η σημασία των οικονομικών σχέσεων στα όρια ενός κράτους και της εθνικής του οικονομίας άρχισε σταδιακά να μειώνεται. Η αγορά άρχισε να αποκτά «παγκόσμια» διάσταση.

 β) Οι ριζικές τεχνολογικές αλλαγές και η διαμόρφωση παγκόσμιων δικτύων επικοινωνίας, πληροφόρησης και ενημέρωσης (π.χ. διαδίκτυο), που επέτρεψαν την άμεση πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία.

Το αποτέλεσμα ήταν: πρώτον, η εκμηδένιση των αποστάσεων και δεύτερον, η δυνατότητα άμεσης και συνεχούς επικοινωνίας και πληροφόρησης για τις εξελίξεις σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

 Μερικές από τις συνέπειες που επέφερε η παγκοσμιοποίηση, θετικές όσο και αρνητικές, είναι οι εξής:

 • Η αλλαγή του ρόλου των φτωχότερων χωρών στην παγκόσμια οικονομία.

Από τη δεκαετία του 1990 και μετά, οι φτωχές χώρες συμμετέχουν ενεργά στο παγκόσμιο εμπόριο: δηλώνουν κατ’ αρχάς πρόθυμες να προσελκύσουν επενδύσεις. Οι κυβερνήσεις τους βρίσκονται σε ένα είδος ανταγωνισμού μεταξύ τους για την προσφορά του ευνοϊκότερου φορολογικού, πιστωτικού, συναλλαγματικού πλαισίου, προκειμένου να προσελκύσουν ξένα κεφάλαια. Αυτό τις οδηγεί όμως αρκετές φορές στην υιοθέτηση αντιεργατικών μέτρων (π.χ. αύξηση ωραρίου, μείωση ημερομισθίων) με ακραία συχνά αποτελέσματα, όπως π.χ. η εκμετάλλευση παιδικής εργασίας.

Πολυεθνικές εταιρείες, μια κινητήρια δύναμη της παγκοσμιοποίησης: Πρόκειται για επιχειρήσεις που δημιουργούν θυγατρικές σε διάφορες χώρες του κόσμου. Οι θυγατρικές παράγουν το ίδιο προϊόν με τη μητρική και το διοχετεύουν στην αγορά της χώρας, όπου εδρεύουν. Οι πολυεθνικές εταιρίες είναι σε θέση, χάρη στην πτώση του κόστους μεταφοράς και επικοινωνίας, να μοιράζουν την αλυσίδα παραγωγής σε διαφορετικές χώρες, ανάλογα με τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η καθεμία, π.χ. φτηνά εργατικά χέρια, χαμηλότερη φορολογία. Για παράδειγμα, μια σύγχρονη αυτοκινητοβιομηχανία προϋποθέτει τεχνολογία, εξαρτήματα, εργασία και ιδέες που εμπλέκουν τη συνεργασία επιχειρήσεων σε δεκάδες χώρες. Υπολογίζεται ότι το ένα τρίτο του παγκοσμίου εμπορίου αποτελείται από συναλλαγές ανάμεσα σε διαφορετικές θυγατρικές εταιρείες και υποκαταστήματα των πολυεθνικών εταιρειών. Ο επιχειρηματικός κόσμος αναπτύσσεται πλέον σε διεθνές επίπεδο. Οι εμπορικές και οικονομικές συναλλαγές των πολυεθνικών επιχειρήσεων δεν σταματούν ποτέ, μπορούν να γίνονται οποιαδήποτε ώρα της ημέρας σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη…

• Η κρίση στο εσωτερικό των οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών.

Οι επιχειρήσεις συχνά αξιοποιούν τις ευνοϊκές συνθήκες που επικρατούν στις φτωχότερες χώρες και μεταφέρονται εκεί, προκαλώντας όμως ανεργία στη χώρα που αφήνουν πίσω τους. Η προσφορά εργασίας στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες απαιτεί πλέον υψηλή εξειδίκευση (π.χ. σε τομείς πληροφορικής, τεχνολογίας, διοίκησης επιχειρήσεων κτλ.). Οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέους που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να συνεχίσουν την εξειδίκευσή τους. Ο προσανατολισμός των ακαδημαϊκών σπουδών στους ανάλογους τομείς που «έχουν ζήτηση στην αγορά», η διά βίου συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση, η τηλεργασία, το ελαστικό ωράριο αποτελούν μέτρα που προτείνονται για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Και τα μέτρα αυτά όμως είναι δυνατόν με τη σειρά τους να οδηγήσουν σε νέα προβλήματα, όπως είναι για παράδειγμα η εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών, η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων, η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων.

 • Η παγκοσμιοποίηση των διεθνών προβλημάτων.

Η διενέργεια επενδύσεων και συναλλαγών στο εξωτερικό είναι ευαίσθητη και επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες. Έτσι για παράδειγμα γεγονότα όπως το τρομοκρατικό χτύπημα στις Η.Π.Α. (την 11η Σεπτεμβρίου 2001) επηρεάζουν τα διεθνή χρηματιστήρια.

 Άλλωστε, ο πλανήτης έχει σήμερα να αντιμετωπίσει προβλήματα που δεν γνωρίζουν σύνορα και απειλούν όλη την ανθρωπότητα, όπως η αλλαγή του κλίματος και η υπερθέρμανση του πλανήτη, άλλες οικολογικές καταστροφές (π.χ. έκλυση ραδιενέργειας από το Τσερνομπίλ), φυσικές καταστροφές (σεισμός και τσουνάμι στην Ασία, πλημμύρες στην Ευρώπη, κυκλώνας στην Αμερική κτλ.), μεταδιδόμενες ασθένειες, διατάραξη της τροφικής αλυσίδας κ.ά. Το θετικό, βέβαια, είναι ότι τα κράτη πλέον συνεργάζονται, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τέτοια προβλήματα που ξεπερνούν τα γεωγραφικά τους όρια.

 • Η κυριαρχία της μαζικής κουλτούρας.

Η παγκοσμιοποίηση της καπιταλιστικής οικονομίας έγινε υπό την οικονομική ηγεμονία των Η.Π.Α. Ένα από τα αποτελέσματα της ανάδειξης των Η.Π.Α. ως παγκόσμιας δύναμης, είναι και ο λεγόμενος «εξαμερικανισμός» της παγκόσμιας κουλτούρας: στο «παγκόσμιο χωριό», η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές, το γλωσσικό ιδίωμα, την επικοινωνία, τη μουσική, τον καταναλωτικό τρόπο ζωής, από τα λογισμικά των Η/Υ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλλυγουντ. Από την άλλη, βέβαια, οι νέοι σε όλη τη γη έχουν κοινούς κώδικες επικοινωνίας, αναπτύσσουν σχέσεις και επικοινωνούν πολύ ευκολότερα, ανταλλάσσουν ιδέες και προβληματισμούς χωρίς εμπόδια χρόνου ή απόστασης, καταρρίπτουν στερεότυπα και προκαταλήψεις προωθώντας έτσι την παγκόσμια αλληλοκατανόηση.