ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
των
Γεωργίου Τσανανά
&
Αποστόλου Μπάρλου
επιμελεία του
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-φιλολόγου
-μεταπτυχιακού παιδαγωγού
Ο Ιησούς κάποια
στιγμή, όταν ήταν περίπου 30 χρονών, έθεσε τέρμα στη σιωπή και την αφάνειά του.
Είχε φτάσει ο καιρός να αναλάβει δημόσια το έργο του. Πρώτη του κίνηση ήταν να
συναντήσει τον Ιωάννη Βαπτιστή. Εκεί στον Ιορδάνη ποταμό βαπτίστηκε απ’ αυτόν.
Πριν και μετά το γεγονός συνέβησαν πράγματα ασυνήθιστα και βαρυσήμαντα. Με αυτά
φανερώθηκε ποια ήταν η σχέση του με τον Θεό-Πατέρα, ποια η αποστολή του στον
κόσμο και πώς θα την έκανε πραγματικότητα. Ας παρακολουθήσουμε τι πληροφορούν
σχετικά οι ευαγγελιστές Ματθαίος και Ιωάννης.
Μτ 3, 13 Τότε έρχεται ο Ιησούς από τη Γαλιλαία στον Ιορδάνη
προς τον Ιωάννη για να βαπτιστεί απ’ αυτόν[1].
Ιω 1, 29 … ο Ιωάννης βλέπει τον Ιησού να έρχεται προς το μέρος
του και λέει: “Αυτός είναι ο αμνός του Θεού[2], που παίρνει
πάνω του την αμαρτία των ανθρώπων.
30 Γι’ αυτόν σας μίλησα
όταν είπα ‘ύστερα από μένα έρχεται ένας που είναι ανώτερός μου, γιατί υπήρχε
πριν να γεννηθώ’.
31 Κι εγώ κάποτε δεν
τον ήξερα ποιος είναι. Για να τον γνωρίσει όμως ο Ισραήλ, γι’ αυτό ήρθα εγώ και
βαπτίζω με νερό”.
Μτ 3, 14 Ο Ιωάννης όμως
τον εμπόδιζε (να βαπτιστεί) λέγοντάς του: “Εγώ έχω ανάγκη να βαπτιστώ από σένα
κι έρχεσαι εσύ σ’ εμένα;”
15 Ο Ιησούς όμως του
αποκρίθηκε: “Ας τ’ αφήσουμε τώρα αυτά, γιατί πρέπει να εκπληρώσουμε και οι δυο
μας ό,τι προβλέπει το σχέδιο του Θεού[3]”.
Τότε ο Ιωάννης τον άφησε να βαπτιστεί.
16 Βαπτίστηκε λοιπόν ο
Ιησούς κι αμέσως βγήκε από το νερό. Και να, άνοιξαν γι’ αυτόν οι ουρανοί[4]
και είδε το Πνεύμα του Θεού σαν περιστέρι[5]
να κατεβαίνει και να έρχεται πάνω του.
17 Ακούστηκε τότε μια φωνή από τα ουράνια[6]
που έλεγε: “Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, αυτός είναι ο
εκλεκτός μου”.
Ιω 1, 32 Κι ο Ιωάννης διακήρυξε δημόσια και είπε: “Είδα το
Πνεύμα να κατεβαίνει σαν περιστέρι από τον ουρανό και να μένει πάνω του.
33 Εγώ δεν τον ήξερα ποιος ήταν, εκείνος όμως που με
έστειλε να βαπτίζω με νερό, εκείνος μου είπε: ‘Εκείνος που πάνω του θα δεις να
κατεβαίνει και να μένει το Πνεύμα, αυτός είναι που βαπτίζει με Άγιο Πνεύμα’.
34 Κι αυτό εγώ το είδα και διακήρυξα δημόσια πως αυτός
είναι ο έιός του Θεού”.
Ερμηνευτικαί επισημάνσεις:
• Βαπτίστηκε
φιλάνθρωπα και ταπεινά.
• Ο Ιησούς πουθενά
δεν προβάλλει αξίωση να εξαιρεθεί από κάτι. Μπαίνει στη σειρά και ζητεί από τον
Ιωάννη να βαπτιστεί. Καμιά εξαίρεση για τον εαυτό του. Υποτάσσεται σε αυτό που
ορίστηκε για όλους "ἐξ οὐρανοῦ".
• Συμμερίζεται την
κατάσταση των προστρεχόντων στον Ιορδάνη. Είναι κοντά τους για χάρη τους.
Παίρνει θέση στο πλευρό των ανθρώπων, όποιοι και ό,τι κι αν είναι αυτοί.
• Με τη βάπτισή
του ο Ιησούς μπήκε ανάμεσα στους ανθρώπους, αμαρτωλούς και δικαίους. Έδειξε
ψηλαφητά ότι είναι ο Εμμανουήλ: μαζί τους, ανάμεσά τους, στο πλευρό τους
βοηθός. Δεν θέλει να αφήσει μόνους τους αμαρτωλούς.
• Τιμά τους μη
τιμώμενους και χαρίζει σε αυτούς ένα νέο ξεκίνημα ζωής.
• Άνοιγμα και
στροφή του προς τους αμαρτωλούς∙ πράξη συνειδητή συμπάθειας και αλληλεγγύης
προς αυτούς.
Το βάπτισμα του Ιωάννη και το βάπτισμα των χριστιανών
Του Ιωάννη ήταν
προσωρινό και κρατούσε τους βαπτιζόμενους σε κατάσταση μετάνοιας και αναμονής.
Των χριστιανών θεσπίστηκε μετά την ολοκλήρωση του έργου του Χριστού, συνδέει
τον βαπτιζόμενο παντοτινά με τον Τριαδικό Θεό και τον κάνει τέκνο του και μέλος
της Εκκλησίας του. Ο κάθε βαπτιζόμενος χριστιανός ξέρει πώς ξεκίνησε και πώς
πρέπει να είναι η ζωή του στη νέα ανθρωπότητα - που εγκαινιάστηκε τότε στον
Ιορδάνη. Στον βαπτιζόμενο πάντοτε ο ουρανός είναι ανοιχτός γι' αυτόν και η
αγάπη του Θεού στραμμένη προς αυτόν.
Επιδιώξεις διδασκαλίας
α. Να
πληροφορηθούν οι μαθ. για τα γεγονότα σχετικά με τη βάπτιση του Χριστού και να
είναι σε θέση να εξηγήσουν γιατί ο εορτασμός της ονομάστηκε Θεοφάνια.
β. Να επισημάνουν
όσα κατ' αυτήν φανερώθηκαν για τον Ίδιο και για τη Βασιλεία του Θεού και να
εμβαθύνουν όσο μπορούν σε αυτά.
γ. Να
συνειδητοποιήσουν ότι: 1) (για τους χριστιανούς) την ημέρα αυτή εγκαινιάστηκε η
νέα ανθρωπότητα· 2) ο Ιησούς Χριστός ως αρχηγός της αναλαμβάνει δημόσια το έργο
του· 3) όλοι οι πιστοί (και οι ίδιοι προσωπικά) με το βάπτισμά τους έχουν
ενταχθεί στην πιο πάνω νέα ανθρωπότητα (για όλες τις δωρεές της αλλά και τις
ευθύνες τους).
δ. Να
πληροφορηθούν για τα έθιμα των Θεοφανίων (Φώτων) και να ανταλλάξουν
πληροφορίες, εμπειρίες και σχόλια για τον εντυπωσιακό εορτασμό τους.
Ψυχοπαιδαγωγικά
α. Οι μαθ. από τα
πολύ μικρά τους χρόνια έχουν πολλές και πλούσιες (άμεσες ή/και έμμεσες)
εμπειρίες από τη γιορτή των Θεοφανίων. Οι λεπτομέρειες όμως και οι σημασίες
όλων των πτυχών του γεγονότος της βάπτισης του Χριστού είναι πενιχρές ή
απουσιάζουν. Αυτό συμβαίνει και με τους ηλικιακά μεγαλύτερους.
β. Φαίνεται ότι ο
Αγιασμός ανήμερα ή την παραμονή της γιορτής έχει επικαλύψει σοβαρά - ίσως και
να έχει "θάψει" - το γεγονός της Βάπτισης.
γ. Οι ονομασίες
Θεοφάνια και Φώτα (κυρίως η δεύτερη) δεν αποδίδουν όλον τον ουσιαστικό πυρήνα
του ασυνήθιστου και πολυσήμαντου γεγονότος.
δ. Η σύνθεση των
ευαγγελικών κειμένων για τη Βάπτιση στο βιβλίο των μαθ. είναι μεν σύντομη,
πάντως στοιχειωδώς επαρκής. Τα Ερμηνευτικά, τα Βασικά στοιχεία και ένα σημείωμα
για αξιόλογα Έθιμα της γιορτής υπερκαλύπτουν την ουσιαστική πλευρά, όμως τα α
και β των Επιδιώξεων είναι λίγο απαιτητικά για τη Β' τάξη.
ε. Πάντως τα
παραπάνω εμπειριακά, πληροφοριακά και σημασιολογικά συναποτελούν μια ενότητα
ενδιαφέρουσα για ευχάριστη και δημιουργική προσέγγιση.
στ. Στοιχείο εκκίνησης
για το μάθημα ενδείκνυται να είναι η παραστατική και πολύ θεαματική κατάδυση
του σταυρού (σε θάλασσες, λίμνες, ποτάμια και δεξαμενές) μαζί με όλες τις
συνοδευτικές εκδηλώσεις πριν, κατά και μετά από αυτήν (βλ. σχετικό σημείωμα για
τα έθιμα στο βιβλίο). Ακολουθούν τα πρώτα ερωτήματα: "Γιατί όλα αυτά; Τι
ακριβώς συνέβη τότε; Και αυτό που συνέβη τι άραγε σήμαινε για τότε και ύστερα;
Σήμερα σημαίνει τίποτε για μας;" Έπεται η ανάγνωση του βιβλικού κειμένου.
Διδακτικοί χειρισμοί
α. Ήδη ένας
αφετηριακός χειρισμός προτάθηκε αμέσως πιο πάνω (στ' των Ψυχοπαιδαγωγικών).
β. Οι Ερωτ.
Επεξεργασίας εύκολα θα απαντηθούν από την εικόνα, το ευαγγελικό κείμενο και το
σημείωμα για τα Έθιμα της γιορτής.
γ. Από την
Επεξεργασία μένει ακάλυπτη (παρά το Ερμ. 2) η σκηνή του διαλόγου ανάμεσα σε
Ιωάννη και Ιησού (βλ. Μτ. 3, 14-15). Αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία για τη
φιλάνθρωπη έκφραση του Ιησού ήδη στην πρώτη δημόσια εμφάνισή του (βλ. πιο πάνω
Ερμ. - θεολ. 1).
δ. Για μια πιο
εποπτική προσέγγιση του όλου γεγονότος της Βάπτισης προτείνεται η τάξη να
επισημάνει και να σημειωθούν στον πίνακα ποιες είναι όλες οι σκηνές:
1. Υποδοχή του
Ιησού από τον Ιωάννη με χαιρετισμό στον ίδιο και λόγια στα πλήθη γι' αυτόν (Μτ
3, 15 - Ιω 1, 31)
2. Συζήτηση Ιωάννη
και Ιησού για τη Βάπτισή του. Τελικά βαπτίζεται (Μτ 3, 14-15)
3. Αμέσως μετά τη
Βάπτιση: κάθοδος του Αγ. Πνεύματος, φωνή του Θεού-Πατέρα (Μτ 3, 16-17)
4. Μαρτυρία Ιωάννη
για κάθοδο του Πνεύματος και για Ιησού ως Υιόν Θεού (Ιω 1, 32-34)
ε. Ερώτ.: «Με τη Βάπτιση εγκαινιάζεται η καινούρια ανθρωπότητα με αρχηγό τον Ιησού
Χριστό. Βρείτε στο κείμενο λόγια και πράξεις, που να δείχνουν τι είδους αρχηγός
αυτής της ανθρωπότητας θα είναι.» Θα είναι αρχηγός:
ταπεινός, κοντά και ανάμεσα στον λαό, θα θυσιαστεί για τους ανθρώπους,
αγαπημένος Υιός του Θεού-Πατέρα και ταυτισμένος μαζί του.
στ. Εργασία. Αποτελεί άσκηση για
αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση ύστερα από ομαδική εργασία.
Μεθόδευση: Η τάξη
χωρίζεται σε ομάδες περιττού αριθμού 3-5 μαθ. η καθεμιά. (Αν περισσεύουν μαθ.,
προστίθενται στις συγκροτημένες ομάδες). Σχηματίζονται ζεύγη ομάδων (κατά
προτίμηση, ύστερα από κλήρωση ή ορισμό από καθηγ.). Ερευνούν και καταγράφουν
τις εργασίες (πολύ σύντομες: 2-3 σελ.). Η μία ομάδα κάθε ζεύγους δίνει στην
άλλη την εργασία, την μελετούν και σημειώνουν τις κριτικές παρατηρήσεις τους.
Αντίγραφα των εργασιών και κριτικών παρατηρήσεων δίνονται στον/στην καθ. το
αργότερο μια μέρα πριν την παρουσίαση στην τάξη.
Κριτήρια για την
αξιολόγηση: Ευαγγελικό κείμενο, Ερμηνευτικά, Βασικά στοιχεία μαθήματος.
Πρόσθετη
πρόταση για διαθεματική εργασία.
Θέμα: "Το
νερό ως στοιχείο ζωής και ως σύμβολο". Συνεργασία με: Φυσικό, Βιολόγο,
Χημικό, Ιστορικό, Φιλόλογο.
Τα έθιμα των Θεοφανίων
Τα Θεοφάνια είναι μια μεγάλη και εντυπωσιακή γιορτή για τον λαό μας, ο
οποίος συμμετέχει σε αυτήν μαζικότατα. Την παραμονή της γιορτής γίνεται στην
εκκλησία ο Αγιασμός των υδάτων. Στη συνέχεια ο ιερέας κρατώντας τον Σταυρό
επισκέπτεται τα σπίτια της ενορίας και ραντίζει με αυτόν όλα τα μέλη της
οικογένειας και όλους τους χώρους του σπιτιού. Ανήμερα της γιορτής γίνεται ο
Μεγάλος Αγιασμός των υδάτων. Από τον ναό ξεκινά λαμπρή πομπή που καταλήγει στη
θάλασσα, σε ποτάμι ή σε δεξαμενή νερού. Ο ιερέας ρίχνει τον Σταυρό στα νερά και
κάποιοι βουτούν μέσα και συναγωνίζονται ποιος θα τον πιάσει. Οι καμπάνες ηχούν
χαρμόσυνα, το ίδιο και οι σειρήνες των πλοίων. Περιστέρια αφήνονται ελεύθερα να
πετάξουν πάνω από τον χώρο της τελετής. Σε κάποια μέρη εκείνος που βρίσκει τον
Σταυρό τον περιφέρει από σπίτι σε σπίτι μεταφέροντας σε όλους την ευλογία του.
Όλοι οι πιστοί πίνουν με ευλάβεια από τον αγιασμό, συμβολικά με τρεις γουλιές,
και ραντίζουν με αυτόν τα δέντρα, τα χωράφια και τα ζώα τους.
[1] Οι δύο άντρες
ασφαλώς, ως συγγενείς που ήταν, θα πρέπει να είχαν συναντηθεί και άλλοτε.
Ο Ιωάννης όμως δεν γνώριζε ότι ο Ιησούς ήταν ο αναμενόμενος Μεσσίας. Αυτό το
έμαθε από θείο φωτισμό τότε και εκεί στον Ιορδάνη. Α. Έρχεται ο Ιησούς να βαπτιστεί (Μτ 3, 13). Το
βάπτισμα του Ιωάννη στον Ιορδάνη ήταν "ἐξ οὐρανοῦ" (Μκ 11, 30-33). Το
να περάσει ο Ιησούς από το βάπτισμα του Ιωάννη ήταν μια πράξη μεσσιανική. Εκεί
ο Ιωάννης θα δείξει τον Ιησού. Ο Ιησούς βγαίνει από την αφάνεια και αρχίζει το δημόσιο
έργο του. Ως τότε ήταν άγνωστος. Η βάπτιση ήταν και η πρώτη πράξη φιλανθρωπίας
του Ιησού. Μερικές σχετικές διατυπώσεις ερμηνευτών, σε ελεύθερη απόδοση (Σ.
Αγουρίδη, Ιω. Καραβιδόπουλου, Βασ. Στογιάννου)
[2] Ο Ιωάννης, αποκαλώντας τον
Ιησού “αμνό του Θεού” , δηλ. αρνί προορισμένο για θυσία,
δείχνει ότι δεν συμμερίζεται τις εθνικιστικές
απόψεις των πολλών για τον Μεσσία· (ότι δηλ. θα ήταν μια ένδοξη και ανίκητη μορφή, θα κατανικούσε τους Ρωμαίους, θα
απελευθέρωνε τον λαό κ.λπ.). Αντίθετα, και σύμφωνα με τις προφητείες του Ησαΐα,
ο Μεσσίας θα ήταν αλλιώτικος, ταπεινός·
αυτός θα έσωζε τον κόσμο, αλλά τον περίμεναν
δοκιμασίες, θυσίες, θάνατος. "Αυτός
είναι ο αμνός του Θεού…" (Ιω 1, 29). Ο "πάσχων δοῦλος" του Θεού. Το
σταυρικό στοιχείο πανταχού παρόν από την αρχή της ζωής του ως τον Γολγοθά.
[3] Ο αντίλογος
του Χριστού στον Ιωάννη (Μτ 3, 15) είχε το νόημα: Φυσικά ο ίδιος
- ως αναμάρτητος - δεν είχε ανάγκη από μετάνοια, εξομολόγηση και βάπτισμα. Όμως
θέλει και δέχεται να κάνει ό,τι κάνουν όλοι, διότι ταπεινά συμμερίζεται τη θέση
των ανθρώπων· θέλει να είναι κοντά τους, μαζί τους, για χάρη τους.
[4] Ο αντίλογος
του Χριστού στον Ιωάννη (Μτ 3, 15) είχε το νόημα: Φυσικά ο ίδιος
- ως αναμάρτητος - δεν είχε ανάγκη από μετάνοια, εξομολόγηση και βάπτισμα. Όμως
θέλει και δέχεται να κάνει ό,τι κάνουν όλοι, διότι ταπεινά συμμερίζεται τη θέση
των ανθρώπων· θέλει να είναι κοντά τους, μαζί τους, για χάρη τους.
[5] Με τη μορφή σαν περιστέρι
το Άγιο Πνεύμα για πρώτη φορά έγινε τόσο αισθητό στους
ανθρώπους. Την Πεντηκοστή θα παρουσιαστεί σαν κάτι που έμοιαζε με “πύρινες
γλώσσες” (μικρές φλόγες φωτιάς σαν γλώσσες). Τόσο στους Ισραηλίτες όσο και
στους γείτονές τους το περιστέρι σήμαινε
την παρουσία του Θεού. Εκεί και αλλού, τότε και σήμερα, συμβολίζει: αγάπη,
ειρήνη και ελπίδα. το Πνεύμα του Θεού σαν περιστέρι (Μτ 3, 16). Δεν ήταν
ένα πραγματικό περιστέρι, αλλά κάτι που έμοιαζε σαν περιστέρι. Αυτό το
πετούμενο είναι (πέραν όσων σημειώνονται στα Ερμηνευτικά του βιβλίου) και σύμβολο της
πραότητας και άμαχο. Έχει σχέση και ομοιότητα και με τη περιστερά στην κιβωτό
του Νώε. Όπως εκεί έτσι και εδώ μηνύει ότι κάτι επικίνδυνο και αρνητικό
τελειώνει και ένα νέο ξεκίνημα, μια νέα αρχή για τους ανθρώπους δρομολογείται.
- Οι ερμηνευτές επιμένουν ότι από τη στιγμή εκείνη το Άγιο Πνεύμα δόθηκε μόνιμα
στην ανθρωπότητα ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της καινούργιας εποχής και ως δώρο
των έσχατων χρόνων για πάντα. Αυτό το Πνεύμα έχρισε στον Ιορδάνη τον Ιησού ως
ηγέτη της νέας ανθρωπότητας.
[6] Με τη
μορφή σαν περιστέρι το Άγιο Πνεύμα για πρώτη φορά έγινε τόσο
αισθητό στους ανθρώπους. Την Πεντηκοστή θα παρουσιαστεί σαν κάτι που έμοιαζε με
“πύρινες γλώσσες” (μικρές φλόγες φωτιάς σαν γλώσσες). Τόσο στους Ισραηλίτες όσο
και στους γείτονές τους το περιστέρι σήμαινε την παρουσία του Θεού. Εκεί και
αλλού, τότε και σήμερα, συμβολίζει: αγάπη, ειρήνη και ελπίδα. το Πνεύμα του
Θεού σαν περιστέρι (Μτ 3, 16). Δεν ήταν ένα πραγματικό περιστέρι, αλλά κάτι που
έμοιαζε σαν περιστέρι. Αυτό το πετούμενο είναι (πέραν όσων σημειώνονται στα
Ερμηνευτικά του βιβλίου) και σύμβολο της πραότητας και άμαχο. Έχει σχέση και
ομοιότητα και με τη περιστερά στην κιβωτό του Νώε. Όπως εκεί έτσι και εδώ
μηνύει ότι κάτι επικίνδυνο και αρνητικό τελειώνει και ένα νέο ξεκίνημα, μια νέα
αρχή για τους ανθρώπους δρομολογείται. - Οι ερμηνευτές επιμένουν ότι από τη στιγμή
εκείνη το Άγιο Πνεύμα δόθηκε μόνιμα στην ανθρωπότητα ως χαρακτηριστικό γνώρισμα
της καινούργιας εποχής και ως δώρο των έσχατων χρόνων για πάντα. Αυτό το Πνεύμα
έχρισε στον Ιορδάνη τον Ιησού ως ηγέτη της νέας ανθρωπότητας.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου