επιμελεία της
Όλγας Τσόκα
Η δοτική προσωπική, η δοτική ονόματος ή αντωνυμίας, συνήθως προσωπικής, φανερώνει το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι.
Η δοτική προσωπική συντάσσεται με:
Α. Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις:
π.χ. Πελοποννησίοις […] ἔδοξε στρατεύειν ἐπὶ τὴν πόλιν ἡμῶν.
Ἀνάγκη ἐστὶ τοῖς παισὶ πείθεσθαι τοῖς τοῦ πατρὸς λόγοις.
Β. Προσωπικά ρήματα, οποιασδήποτε σημασίας και διάθεσης:
π.χ. Παῖδες δέ μοι οὔπω εἰσίν.
Γ. Ρηματικά επίθετα σε –τος και –τέος:
π.χ. Σκέψασθε εἰ ἄρα ἐπ' ἀνδρείᾳ ὑμῖν μέγα φρονητέον.
Α. Η δοτική προσωπική στην απρόσωπη σύνταξη
- Η δοτική του προσώπου, δοτική προσωπική, που συνοδεύει τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις, δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοιά τους, το πρόσωπο δηλαδή για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι.
- Η δοτική προσωπική, όταν μετατραπεί σε αιτιατική, δίνει το υποκείμενο του απαρεμφάτου, το οποίο λειτουργεί ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος.
- Τα απρόσωπα ρήματα, όπως τα μέλει, μεταμέλει, μέτεστι, ὁμολογεῖται, παρασκεύασται, εἴρηται, διέγνωστο, προδέδοκται συντάσσονται με δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου.
- Με ορισμένα απρόσωπα παθητικά ρήματα η δοτική είναι αντικείμενο και όχι δοτική προσωπική.
Β. Η δοτική προσωπική στην προσωπική σύνταξη
Όταν η δοτική προσωπική συνοδεύει προσωπικά ρήματα διακρίνεται σε:
Δοτική προσωπική κτητική.
Συντάσσεται με τα ρήματα εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω, όταν δεν είναι συνδετικά και σημαίνουν «έχω», «αποκτώ». Φανερώνει τον κτήτορα.
π.χ. Πολλὰ χρήματα τοῖς Ἀθηναίοις ἦν. (μτφρ. Οι Αθηναίοι είχαν πολλά χρήματα).
Δοτική προσωπική χαριστική.
Φανερώνει το πρόσωπο για χάρη ή ωφέλεια του οποίου γίνεται αυτό που εκφράζει το ρήμα.
π.χ. Ἕκαστος οὐχὶ τῷ πατρὶ καὶ τῇ μητρὶ μόνον γεγένηται ἀλλὰ καὶ τῇ πατρίδι. (μτφρ. Ο καθένας έχει γεννηθεί όχι μόνο για χάρη του πατέρα και της μητέρας αλλά και της πατρίδας).
Δοτική προσωπική αντιχαριστική.
Φανερώνει το πρόσωπο το οποίο βλάπτεται από κάτι.
π.χ. Ἡ ἐν Ἀμφιπόλει ἧττα τοῖς Ἀθηναίοις ἐγεγένητο. (μτφρ. Στην Αμφίπολη ηττήθηκαν οι Αθηναίοι).
Δοτική προσωπική ηθική.
Φανερώνει το πρόσωπο που χαίρεται ή λυπάται για κάτι.
Παρατηρήσεις:
H δοτική προσωπική ηθική συχνά συνοδεύεται από τις μετοχές βουλομένῳ, ἡδομένῳ, ἀχθομένῳ, προσδεχομένῳ καθώς και το επίθετο ἀσμένῳ.
π.χ. Ἀσμένοις τοῖς ἀνθρώποις τὸ φῶς ἐγίγνετο. (μτφρ. Το φως δημιουργήθηκε για χαρά των ανθρώπων).
Ως δοτική προσωπική ηθική συνήθως χρησιμοποιείται η προσωπική αντωνυμία α΄ και β΄ προσώπου.
π.χ. Καί μοι τὴν γραφὴν ἀνάγνωθι. (μτφρ. Διάβασε για μένα την καταγγελία).
Δοτική προσωπική της συμπάθειας.
Φανερώνει το πρόσωπο που συμπάσχει ψυχικά, το πρόσωπο που συμμετέχει συναισθηματικά σε ό,τι εκφράζει το ρήμα της πρότασης.
π.χ. Διέφθαρτό τε τῷ Κροίσῳ ἡ ἐλπίς. (μτφρ. Χάθηκε η ελπίδα για τον Κροίσο).
Δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου ή της αναφοράς.
Φανερώνει το πρόσωπο κατά την κρίση του οποίου ή σε σχέση με το οποίο ισχύει αυτό που εκφράζει το ρήμα της πρότασης.
Συντάσσεται με ρήματα δοξαστικά όπως, δοκῶ, οἴομαι, νομίζω, αλλά και το ρήμα φαίνομαι, ως προσωπικά ή απρόσωπα.
π.χ. Ἐμοὶ δοκεῖτε οὐ σωφρονεῖν. (μτφρ. Μου φαίνεται ότι δεν σκέφτεστε σωστά).
Συχνά συνοδεύεται από μία μετοχή σε δοτική που δηλώνει τόπο, χρόνο ή κίνηση.
π.χ. Ἦν ἡμέρα πέμπτη ἐπιπλέουσι τοῖς Ἀθηναίοις. (μτφρ. ΄Hταν η πέμπτη ημέρα από τότε που είχαν εκστρατεύσει οι Αθηναίοι).
Ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεύς. (μτφρ. Ενώ αυτός δεν ήξερε τι να κάνει, έρχεται ο Προμηθέας).
Σπανιότερα συνοδεύεται από το ὡς.
π.χ. Μακρὰν ὡς γέροντι προὐστάλης ὁδόν. (μτφρ. Έκανες δρόμο μακρύ για γέροντα).
Δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου.
Φανερώνει το πρόσωπο που ενεργεί.
Συντάσσεται με ρήματα παθητικής φωνής, κυρίως συντελικού χρόνου.
π.χ. Περὶ μὲν τῶν ματαίων πολλὰ αὐτοῖς γέγραπται. (μτφρ. Σχετικά με τα μάταια πολλά έχουν γραφεί από αυτούς.
Γ. Η δοτική προσωπική με τα ρηματικά επίθετα σε –τος και –τέος
Η δοτική προσωπική που εξαρτάται από ρηματικά επίθετα σε –τος και –τέος είναι δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου.
π.χ. Ἄβατόν ἐστι σοι τοῦτο. (μτφρ. Αυτό είναι αδιάβατο για σένα).
Ταῦτα βατὰ καὶ τοῖς ὑποζυγίοις. (μτφρ. Αυτά είναι ευκολοπέραστα και από τα ζώα).
Ἐπιμελητέον ὑμῖν τῶν σωμάτων. (μτφρ. Πρέπει να φροντίζετε τα σώματά σας).
Τὸν θάνατον ἡμῖν μετ' εὐδοξίας αἱρετέον ἐστί. (μτφρ. Εμείς πρέπει να προτιμούμε τον ένδοξο θάνατο).
π.χ. Ἄβατόν ἐστι σοι τοῦτο. (μτφρ. Αυτό είναι αδιάβατο για σένα).
Ταῦτα βατὰ καὶ τοῖς ὑποζυγίοις. (μτφρ. Αυτά είναι ευκολοπέραστα και από τα ζώα).
Ἐπιμελητέον ὑμῖν τῶν σωμάτων. (μτφρ. Πρέπει να φροντίζετε τα σώματά σας).
Τὸν θάνατον ἡμῖν μετ' εὐδοξίας αἱρετέον ἐστί. (μτφρ. Εμείς πρέπει να προτιμούμε τον ένδοξο θάνατο).
Ασκήσεις συντακτικού
ΑΣΚΗΣΗ 1
Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε το είδος της δοτικής προσωπικής στις παρακάτω προτάσεις.
1. Ἐκέλευσε […] στεφανοῦσθαι πάντας τῷ θεῷ.
2. Καί μοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, μὴ θορυβήσητε.
3. Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις ἐν δεξιᾷ εἰσπλέοντι τὸν Ἰόνιον κόλπον.
4. Σκέψασθε εἰ ἄρα ἐπ' ἀνδρείᾳ ὑμῖν μέγα φρονητέον.
5. Λυπηρόν ἐστι παισὶν ὀρφανοὺς γεγενῆσθαι πατρός.
6. Ἐτύγχανον λέγων ὅτι πολλαὶ καὶ καλαὶ ἐλπίδες ἡμῖν εἶεν σωτηρίας.
7. Ἔξεστιν ὑμῖν πορεύεσθαι οἴκαδε.
8. Πόλει εὐτυχοῦντες οἱ κακοὶ νόσος εἰσίν.
9. Ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστιν.
10. Ὦ μῆτερ, ὡς καλός μοι ὁ πάππος.
11. Ἄν τίς σοι τῶν οἰκετῶν ἀποδρᾷ.
1. Ἐκέλευσε […] στεφανοῦσθαι πάντας τῷ θεῷ.
2. Καί μοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, μὴ θορυβήσητε.
3. Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις ἐν δεξιᾷ εἰσπλέοντι τὸν Ἰόνιον κόλπον.
4. Σκέψασθε εἰ ἄρα ἐπ' ἀνδρείᾳ ὑμῖν μέγα φρονητέον.
5. Λυπηρόν ἐστι παισὶν ὀρφανοὺς γεγενῆσθαι πατρός.
6. Ἐτύγχανον λέγων ὅτι πολλαὶ καὶ καλαὶ ἐλπίδες ἡμῖν εἶεν σωτηρίας.
7. Ἔξεστιν ὑμῖν πορεύεσθαι οἴκαδε.
8. Πόλει εὐτυχοῦντες οἱ κακοὶ νόσος εἰσίν.
9. Ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστιν.
10. Ὦ μῆτερ, ὡς καλός μοι ὁ πάππος.
11. Ἄν τίς σοι τῶν οἰκετῶν ἀποδρᾷ.
Λύση
1. «Ἐκέλευσε […] στεφανοῦσθαι πάντας τῷ θεῷ»:
Το ουσιαστικό «τῷ θεῷ» είναι δοτική προσωπική χαριστική στο απαρέμφατο «στεφανοῦσθαι».
2. «Καί μοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, μὴ θορυβήσητε»:
Η προσωπική αντωνυμία «μοι» είναι δοτική προσωπική ηθική στο ρ. «θορυβήσητε».
3. «Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις ἐν δεξιᾷ εἰσπλέοντι τὸν Ἰόνιον κόλπον»:
Η μετοχή «εἰσπλέοντι» είναι δοτική προσωπική της αναφοράς στο ρ. «ἐστι».
4. «Σκέψασθε εἰ ἄρα ἐπ' ἀνδρείᾳ ὑμῖν μέγα φρονητέον»:
Η προσωπική αντωνυμία «ὑμῖν» είναι δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου στο ρηματικό επίθετο «φρονητέον (ἐστι)».
5. «Λυπηρόν ἐστι παισὶν ὀρφανοὺς γεγενῆσθαι πατρός»:
Το ουσιαστικό «παισὶν» είναι δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρ. «Λυπηρόν ἐστι».
6. «Ἐτύγχανον λέγων ὅτι πολλαὶ καὶ καλαὶ ἐλπίδες ἡμῖν εἶεν σωτηρίας»:
Η προσωπική αντωνυμία «ἡμῖν» είναι δοτική προσωπική κτητική στο ρ. «εἶεν».
7. «Ἔξεστιν ὑμῖν πορεύεσθαι οἴκαδε»:
Η προσωπική αντωνυμία «ὑμῖν» είναι δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρ. «Ἔξεστιν».
8. «Πόλει εὐτυχοῦντες οἱ κακοὶ νόσος εἰσίν»:
Το ουσιαστικό «πόλει» είναι δοτική προσωπική αντιχαριστική στο ρ. «εἰσίν».
9. «Ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστιν»:
Η προσωπική αντωνυμία «σοι» είναι δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου στο ρηματικό επίθετο «Ὠφελητέα».
10. Ὦ μῆτερ, ὡς καλός μοι ὁ πάππος (ἐστιν):
Η προσωπική αντωνυμία «μοι» είναι δοτική προσωπική ηθική στο ρ. («ἐστιν»).
11. «Ἄν τίς σοι τῶν οἰκετῶν ἀποδρᾷ»:
Η προσωπική αντωνυμία «σοι» είναι δοτική προσωπική αντιχαριστική στο ρ. «ἀποδρᾷ».
1. «Ἐκέλευσε […] στεφανοῦσθαι πάντας τῷ θεῷ»:
Το ουσιαστικό «τῷ θεῷ» είναι δοτική προσωπική χαριστική στο απαρέμφατο «στεφανοῦσθαι».
2. «Καί μοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, μὴ θορυβήσητε»:
Η προσωπική αντωνυμία «μοι» είναι δοτική προσωπική ηθική στο ρ. «θορυβήσητε».
3. «Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις ἐν δεξιᾷ εἰσπλέοντι τὸν Ἰόνιον κόλπον»:
Η μετοχή «εἰσπλέοντι» είναι δοτική προσωπική της αναφοράς στο ρ. «ἐστι».
4. «Σκέψασθε εἰ ἄρα ἐπ' ἀνδρείᾳ ὑμῖν μέγα φρονητέον»:
Η προσωπική αντωνυμία «ὑμῖν» είναι δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου στο ρηματικό επίθετο «φρονητέον (ἐστι)».
5. «Λυπηρόν ἐστι παισὶν ὀρφανοὺς γεγενῆσθαι πατρός»:
Το ουσιαστικό «παισὶν» είναι δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρ. «Λυπηρόν ἐστι».
6. «Ἐτύγχανον λέγων ὅτι πολλαὶ καὶ καλαὶ ἐλπίδες ἡμῖν εἶεν σωτηρίας»:
Η προσωπική αντωνυμία «ἡμῖν» είναι δοτική προσωπική κτητική στο ρ. «εἶεν».
7. «Ἔξεστιν ὑμῖν πορεύεσθαι οἴκαδε»:
Η προσωπική αντωνυμία «ὑμῖν» είναι δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρ. «Ἔξεστιν».
8. «Πόλει εὐτυχοῦντες οἱ κακοὶ νόσος εἰσίν»:
Το ουσιαστικό «πόλει» είναι δοτική προσωπική αντιχαριστική στο ρ. «εἰσίν».
9. «Ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστιν»:
Η προσωπική αντωνυμία «σοι» είναι δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου στο ρηματικό επίθετο «Ὠφελητέα».
10. Ὦ μῆτερ, ὡς καλός μοι ὁ πάππος (ἐστιν):
Η προσωπική αντωνυμία «μοι» είναι δοτική προσωπική ηθική στο ρ. («ἐστιν»).
11. «Ἄν τίς σοι τῶν οἰκετῶν ἀποδρᾷ»:
Η προσωπική αντωνυμία «σοι» είναι δοτική προσωπική αντιχαριστική στο ρ. «ἀποδρᾷ».
- ΑΣΚΗΣΗ 2
Να αναγνωρίσετε το είδος της δοτικής προσωπικής στις ακόλουθες προτάσεις.
1. Ἀδύνατόν ἐστιν ἡμῖν νικῆσαι ἐν τῷ πολέμῳ.
(μτφρ. Είναι αδύνατο να νικήσουμε στον πόλεμο)
(μτφρ. Είναι αδύνατο να νικήσουμε στον πόλεμο)
2. Μέχρι τοῦ Στρυμόνος ἦν πάροδος τοῖς Λακεδαιμονίοις.
(μτφρ. Μέχρι τον Στρυμόνα είχαν πρόσβαση οι Λακεδαιμόνιοι.)
(μτφρ. Μέχρι τον Στρυμόνα είχαν πρόσβαση οι Λακεδαιμόνιοι.)
3. Ἐπειδὴ τοῖς Κορινθίοις παρεσκεύαστο, ἔπλεον ἐπὶ τήν Κέρκυραν.
(μτφρ. Αφού έγινε προετοιμάστηκαν οι Κορίνθιοι, έπλεαν εναντίον της Κέρκυρας.)
(μτφρ. Αφού έγινε προετοιμάστηκαν οι Κορίνθιοι, έπλεαν εναντίον της Κέρκυρας.)
4. Διέφθαρτο τῷ Κροίσῳ ἡ ἐλπίς.
(μτφρ. Είχε χαθεί η ελπίδα για τον Κροίσο).
(μτφρ. Είχε χαθεί η ελπίδα για τον Κροίσο).
5. Πᾶς ἀνὴρ αὑτῷ πονεῖ.
(μτφρ. Κάθε άνθρωπος κοπιάζει για τον εαυτό του.)
(μτφρ. Κάθε άνθρωπος κοπιάζει για τον εαυτό του.)
6. Ἐγὼ σ’ ἐτίμησα τοῖς εὖ φρονοῦσι.
(μτφρ. Σε τίμησα κατά την κρίση των ορθοφρονούντων.)
(μτφρ. Σε τίμησα κατά την κρίση των ορθοφρονούντων.)
7. Μεγάλων πραγμάτων καιροὶ προεῖνται τῇ πόλει.
(μτφρ. Έχουν χαθεί σε βάρος της πόλης ευκαιρίες σπουδαίων πράξεων.)
(μτφρ. Έχουν χαθεί σε βάρος της πόλης ευκαιρίες σπουδαίων πράξεων.)
Λύση
1. Ἀδύνατόν ἐστιν ἡμῖν νικῆσαι ἐν τῷ πολέμῳ.
ἡμῖν: δοτική προσωπική στην απρόσωπη έκφραση «ἀδύνατόν ἐστιν».
ἡμῖν: δοτική προσωπική στην απρόσωπη έκφραση «ἀδύνατόν ἐστιν».
2. Μέχρι τοῦ Στρυμόνος ἦν πάροδος τοῖς Λακεδαιμονίοις.
τοῖς Λακεδαιμονίοις: δοτική προσωπική κτητική στο υπαρκτικό «ἦν».
τοῖς Λακεδαιμονίοις: δοτική προσωπική κτητική στο υπαρκτικό «ἦν».
3. Ἐπειδὴ τοῖς Κορινθίοις παρεσκεύαστο, ἔπλεον ἐπὶ τήν Κέρκυραν.
τοῖς Κορινθίοις: δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου / ενεργούντος προσώπου στο «παρεσκεύαστο».
τοῖς Κορινθίοις: δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου / ενεργούντος προσώπου στο «παρεσκεύαστο».
4. Διέφθαρτο τῷ Κροίσῳ ἡ ἐλπίς.
τῷ Κροίσῳ: δοτική προσωπική ηθική στο «διέφθαρτο».
τῷ Κροίσῳ: δοτική προσωπική ηθική στο «διέφθαρτο».
5. Πᾶς ἀνὴρ αὑτῷ πονεῖ.
αὑτῷ: δοτική προσωπική χαριστική στο «πονεῖ».
αὑτῷ: δοτική προσωπική χαριστική στο «πονεῖ».
6. Ἐγὼ σ’ ἐτίμησα τοῖς εὖ φρονοῦσι.
τοῖς εὖ φρονοῦσι: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου στο «ἐτίμησα».
τοῖς εὖ φρονοῦσι: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου στο «ἐτίμησα».
7. Μεγάλων πραγμάτων καιροὶ προεῖνται τῇ πόλει.
τῇ πόλει: δοτική προσωπική αντιχαριστική στο «προεῖνται».
τῇ πόλει: δοτική προσωπική αντιχαριστική στο «προεῖνται».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ο ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΣ σας γνωστοποιεί ότι είναι ευπρόσδεκτες τυχόν αναφορές προβλημάτων, ιδέες σχετικά με λειτουργίες του ιστοτόπου και γενικά σχόλια. Στο "ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΣ" εν γένει ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές και διατηρούμε το δικαίωμα να μην δημοσιεύουμε συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια όπου τα εντοπίζουμε. Σε κάθε περίπτωση ο καθένας φέρει την ευθύνη των όσων γράφει και το www.filologos-hermes.info ουδεμία νομική ή άλλη ευθύνη φέρει.