ΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΑΙ ΠΑΡΟΙΚΙΑΙ

του

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ

᾽Αλλὰ καὶ μετὰ τὸ τέλος τῶν πολέμων τῆς Γαλλικῆς ἐπαναστάσεως ἐξηκολούθησε νὰ προοδεύῃ ἡ ἑλληνικὴ ναυτιλία καὶ τὸ ἐμπόριον. ῾Η ἀντοχή, ἡ ἐπιμέλεια καὶ ἰδίως ἡ λιτότης τῶν ῾Ελλήνων κατέστησαν αὐτοὺς ἀκαταγωνίστους εἰς πολλὰ εἵδη ἐπιχειρήσεων. ᾽Αποτέλεσμα αὐτοῦ ἦτο, ὅτι εἰς τὴν Βιέννην, τὴν Μασσαλίαν, τὴν Γένουαν, τὴν Βενετίαν, τὴν ᾽Αμβέρσαν, εἰς τὸ Λονδῖνον καὶ τοὺς Παρισίους καὶ εἰς ἄλλα μεγάλα κέντρα τοῦ εὐρωπαϊκοῦ ἐμπορίου ἐδημιουργήθησαν Παροικίαι ἑλλήνων ἐμπόρων. 

 

῾Η διασπορὰ αὐτὴ ὠφέλησε τὸ ἕθνος, διότι οἱ ῞Ελληνες ἐγνώρισαν κόσμον ἀνώτερον καὶ τὸν τρόπου τοῦ σκέπτεσθαι τῶν Εὐρωπαίων καὶ ἔμαθον πολὺ καλὰ τὴν εὐρωπαϊκὴν πολιτικήν. Βλέποντες ἐξ ἀποστάσεως τὰ πράγματα κατενόησαν, ὅτι ἡ Τουρκία εἶναι κράτος καταρρέον καὶ ὄχι ὁ τρομερὸς καὶ ἀκαταμάχητος κατακτητής, ὅπως ᾐσθάνοντο αὐτήν, ἐφ’ ὅσον διετέλουν ὑπὸ τὸ πέλμα της.

ΠΑΡΟΙΚΙΑΙ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ.-ΒΙΕΝΝΗ

Ἡ Αὐστρία ἀκόμη ἀπὸ τοὺς μέσους χρόνους, ἰδίως ἀπὸ τὸν 14ον καὶ 15ον αἰῶνα, εὑρίσκετο εἰς στενὴν ἐμπορικὴν ἐπικοινωνίαν μὲ τὴν ᾽Ανατολήν. Διὰ τοῦτο ὑπῆρξεν ἓν ἐκ τῶν σπουδαιοτάτων κέντρων ἑλλήνων ἐμπόρων, οἱ ὁποῖοι ἐσχημάτισαν παροικίας εἰς διαφόρους πόλεις αὐτῆς.

Τὸ κυριώτερον κέντρον τοῦ ἐν Αὐστρίᾳ παροικοῦντος ἑλληνισμοῦ ἦτο ἡ πρωτεύουσα αὐτῆς Βιέννη. ῾Η σύμπηξις τῆς ἑλληνικῆς παροικίας τῆς Βιέννης χρονολογεῖται κυρίως ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 17ου καὶ τὰς ἀρχὰς τοῦ 18ου αἰῶνος. Οἱ πάροικοι τῆς Βιέννης προήρχοντο κυρίως ἀπὸ τὴν Θεσσαλίαν καὶ Μακεδονίαν. Τὸ 1814 ἡ παροικία ἠρίθμει περίπου 4 χιλιάδας μέλη, ἐκ τῶν ὁποίων πολλὰ ἐτιμήθησαν διὰ τὰς ἐξαιρετικάς των ὑπηρεσίας πρὸς τὴν δευτέραν πατρίδα των διὰ τίτλου εὐγενείας, ὅπως ἦσαν οἱ γνωστοὶ μεγάλοι εὐεργέται βαρῶνος Σίνας, βαρῶνος Βέλλιος καὶ βαρῶνος Δούμπας.

῾Η παροικία διετήρει δύο ναοὺς καὶ περίφημον σχολεῖον, εἰς τὸ ὁποῖον ἐδίδαξαντ ὁ ἐκ Στατίστης τῆς Μακεδονίας διακεκριμένος διδάσκαλος Μιχαὴλ Παπαγεωργίου, μαθητὴς τοῦ Εὐγενίου Βουλγάρεως, ὁ Ἄνθιμος Γαζῆς καὶ ὸ περίφημος Νεόφυτος Δούκας. Τὴν ἀκμὴν τῆς κοινότητος τῆς Βιέννης μαρτυρεῖ καὶ ἡ ἵδρυσις ἑλληνικοῦ τυπογραφείου, εἰς τὸ ὁποῖον ἐτυπώθησαν πολυάριθμα βιβλία, ἐφημερίδες καὶ περιοδικά, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἡ «᾽Εφημερίς», ἡ πρώτη ἑλληνικὴ ἐφημερίς, τὸ περιοδικὸν «Λόγιος ῾Ερμῆς», κ. ἄ. ῾Η κοινότης τῆς Βιέννης ὑφίσταται μέχρι σήμερον καὶ εἶναι ἕδρα ἐξάρχου μητροπολίτου, ὁ ὁποῖος ἔχει ὑπὸ τὴν ἐποπτείαν του τὰς ὀρθοδόξους παροικίας τῆς Αὐστρίας, Οὑγγαρίας καὶ Ιταλίας.

ΠΑΡΟΙΚΙΑΙ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ.-ΒΕΝΕΤΙΑ, ΤΕΡΓΕΣΤΗ

῾Η ᾽Ιταλία ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων ὑπῆρξε τόπος προσφιλέστατος πρὸς ἀποικισμόν. ῞Οταν οἱ Τοῦρκοι κατέλυσαν τὴν ἑλληνικὴν αὐτοκρατορίαν τοῦ Βυζαντίου, κῦμα μεταναστῶν ἐτράπη πρὸς τὰς μεγάλας ἰδίως ἰταλικὰς πόλεις Ρώμην, Βενετίαν, Λιβόρνον, Φλωρεντίαν, Πίσσαν, Γένουαν κτλ., ὅπου ἐσχημάτισαν ἀνθούσας παροικίας.

Ἡ σημαντικωτάτη ἐκ τῶν ἑλληνικῶυ παροικιῶν τῆς Ἰταλίας εἶναι ἡ τῆς Βενετίας .Ἡ πόλις αὐτὴ ἕνεκα τοῦ πλούτου καὶ τῶν στενῶν ἐμπορικῶν σχέσεων μετὰ τοῦ Βυζαντίου προσείλκυσε περισσότερον τοὺς ῞Ελληνας. ῾Η παροικία ἠρίθμει 4 χιλιάδας μέλη, ἐμπόρους, ναυτικοὺς καὶ λογίους, ἔκτισε θαυμάσιον διὰ τὸ ἀρχιτεκτονικόν του κάλλος ναὸν καὶ συνετήρει σχολεῖον, εἰς τὸ ὁποῖον ἐδίδαξαν οἱ ἐπιφανέστεροι ἐκ τῶν λογίων τῶν καταφυγόντων εἰς τὴν ᾽Ιταλίαν. Εἰς τὴν Βενετίαν ἐπίσης ἤκμασαν πολλὰ ἑλληνικὰ τυπογραφεῖα, εἰς τὰ ὁποῖα ἐξετυπώθησαν πολλοὶ ἀρχαῖοι ἕλληνες συγγραφεῖς καὶ λειτουργικὰ βιβλία. Εἰς τὴν Βενετίαν ἔγιναν αἱ πρῶται ἐκδόσεις τῶν ῾Ελλήνων συγγραφέων ὑπὸ τοῦ ῎Αλδου Μανουτίου δι’ ῾Ελλήνων στοιχειοθετῶν καὶ διορθωτῶν. Σήμερον ἡ ἑλληνικὴ κοινότης ἕχει ὀλίγα μόνον μέλη.

Ἡ παροικία τῆς Τεργέστης ὑπῆρξεν ἡ σημαντικωτάτη ἐκ τῶν ἑλληνικῶν παροικιῶν τῆς Κεντρικῆς Εὐρώπης. Οἱ ῞Ελληνες τῆς Τεργέστης ἠσχολοῦντο κυρίως εἰς τὸ ἐμπόριον καὶ ἵδρυσαν πολλὰ ἀριστοκρατικὰ καφενεῖα, τὰ ὁποῖα ὑπῆρξαν ἀξιόλογα κέντρα ἐθνικῆς δράσεως. ᾽Εξαιρετικὴ ὑπῆρξεν ἡ ἐκπαιδευτικὴ δρᾶσις τῆς κοινότητος τῆς Τεργέστης. Αἱ σχολαί της, σχολεῖον ἀρρένων, δύο ἰδιωτικὰ σχολεῖα θηλέων καὶ ἓν κοινοτικόν, κατέστησαν περίφημοι εἰς ὁλόκληρον τὸν ἑλληνισμόν, ἐδίδαξαν δὲ εἰς αὐτὰς ἀξιολογώτατοι διδάσκαλοι τοῦ γένους, ὁ Κ. ᾽Ασώπιος, ὁ Νεόφυτος Δούκας, ὁ Δ. Σεμιτέλος, ὁ Κ. Κούμας, ὁ Διονύσιος Θερειανὸς κ. ἄ. ῾Ολόκληρον τμῆμα τῆς πόλεως κατελάμβανον ὁ ναός, αἱ σχολαὶ καὶ τὰ ἄλλα κοινοτικὰ καταστήματα, καθὼς καὶ τὸ περίφημον διὰ τὰ καλλιμάρμαρα μνημεῖα νεκροταφεῖον τῆς παροικίας,

᾽Αξιολογωτάτη ἐπίσης ὑπῆρξεν ἡ ἐθνικὴ δρᾶσις τῆς παροικίας τῆς Τεργέστης ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ Λάμπρου Κατσώνη μέχρι τῆς ᾽Επαναστάσεως. Ἡ Τεργέστη κατέστη τὸ σπουδαιότερον καταφύγιον τῶν ἐκ τῆς ῾Ελλάδος φυγάδων. ῾Υπὲρ τὰς 3 χιλιάδας πρόσφυγας ἐκ διαφόρων μερῶν ἐφιλοξένησε κατὰ τὴν μεγάλην ᾽Επανάστασιν, ὑπῆρξε δὲ πάντοτε τὸ κυριώτερον κέντρον ἐφοδιασμοῦ τοῦ ἀγωνιζομένου ἔθνους.

ΠΑΡΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗΣ

Σημαντικὴ ἐπίσης ἦτο ἡ παροικία τῆς Βουδαπέστης εἰς τὴν Οὑγγαρίαν. Συνετήρει μεγαλοπρεπῆ ναὸν τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καὶ σχολεῖον μὲ πλουσιωτάτην βιβλιοθήκην ἐξ ἐντύπων καὶ χειρογράφων, ἡ ὁποία ἐσχητατίσθη κυρίως ἀπὸ μεγάλην δωρεὰν τοῦ ἐπιφανοῦς ἐκ Σιατίστης λογίου καὶ συγγραφέως Γεωργίου Ζαβίρα. ῾Ο πληθυσμὸς τῆς κοινότητος αὐτῆς ηὐξήθη πολὺ πὸ 1769 μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Μοσχοπόλεως εἰς τὴν Μακεδονίαν, τῆς ὁποίας σχεδὸν ὁλόληρος ὁ πληθυσμὸς κατέφυγεν ἐκεῖ. Ἐπιφανέστατον μέλος τῆς, κοινότητος Βουδαπέστης ἦτο ὁ μέγας εὐεργέτης Παῦλος Χαρίσης, ὁ ὁποῖος ἀφῆκε τὴν κολοσσιαίαν περιουστίαν του εἰς τὴν πατρίδα του Κοζάνην, διὰ νὰ ἱδρυθῇ γεωργικὴ καὶ βιομηχανικὴ σχολή. 

ΠΑΡΟΙΚΙΑΙ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ.-ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙΟΝ

᾽Αξιολογώτατον κέντρον ἑλληνικῶν παροικιῶν ὑπῆρξεν ἡ Ρουμανία. Αἱ δύο ἡγεμονίαι, ἐκ τῶν ὁποίων ἀπετελέσθη αὕτη, ἡ Βλαχία καὶ ἡ Μολδαβία, ἐκυβερνῶντο, καθὼς γνωρίζομεν, ὑπὸ ἑλλήνων ἡγεμόνων διοριζομένων ὑπὸ τῆς Πύλης. ῞Ολαι σχεδὸν αἱ πόλεις τῆς Ρουμανίας εἶχον ἑλληνικὰς παροικίας, τῶν ὁποίων τὰ μέλη διεκρίντοντο ἀπὸ τοὺς ἀμορφώτους ἐντοπίους διὰ τὸν πλοῦτον καὶ τὴν ἀνάπτυξιν.

Οἱ ἕλληνες ἡγεμόνες εἰργάσθησαν διὰ τὴν προαγωγὴν τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Ρουμανίας καὶ κατὰ τοὺς χρόνους τῆς ἀρχῆς των αἱ δύο ἡγεμονίαι ἐφαίνοντο χῶραι ἑλληνικαί. Πλῆθος σχολείων καὶ ναῶν ἱδρύθησαν εἰς το Βουκουρέστιον, τὸ ᾽Ιάσιον, τὴν Βραΐλαν, τὸ Γαλάζιον, τὴν Κραϊόβαν, τὸ Πλοέστι, τὴν Κωνστάντζαν κ. ἄ. ῾Η μεγαλυτέρα ἐκ τῶν ἑλληνικῶν παροικιῶν τῆς Ρουμανίας ἦτο ἡ τοῦ Βουκουρεστίου , ἡ ὁποία καὶ σήμερον ἀριθμεῖ 8 χιλιάδας μέλη, ἔχει ναούς, σχολεῖα, νοσοκομεῖον κτλ.

Εἶναι ἀμέτρητον τὸ πλῆθος τῶν μεγάλων εὐεργετῶν, οἱ ὁποῖοι ἔζησαν εἰς τὴν Ρουμανίαν καὶ ἀφῆκαν τὰς τεραστίας περιουσίας των εἰς τὸ ἔθνος μας διὰ διαφόρους φιλανθρωπικοὺς καὶ προοδευτικοὺς σκοπούς. Μεταξὺ αὐτῶν ἐξέχουσαν θέσιν κατέχουν οἱ ἀδελφοὶ Ζάππα καὶ ὁ ᾽Αρσάκης, ὁ ἱδρυτὴς τοῦ ᾽Αρσακείου.

ΠΑΡΟΙΚΙΑΙ ΤΗΣ ΡΩΣΣΙΑΣ.- ΟΔΗΣΣΟΣ

Μεγάλη ἔξοδος ῾Ελλήνων ἔγινεν εἰς τὴν Ρωσσίαν, ἴδίως ἐκ τοῦ Πόντου, ἀλλὰ καὶ ἐξ ἄλλων ἑλληνικῶν κέντρων. Δὲν θὰ εἶναι ὑπερβολὴ νὰ, εἴπωμεν, ὅτι ἡ ἐμπορική, ἡ ἐκκλησιαστική, ἡ ναυτική, ἡ γεωργικὴ κτλ. ὀργάνωσις τῆς Ρωσσίας ὀφείλεται κατὰ μέγα μέρος εἰς τὸ δαιμόνιον ἑλληνικὸν πνεῦμα. Ἕλληνες κληρικοὶ ὠργάνωσαν τὴν Ρωσσικὴν Ἐκκλησίαν. Καθ’ ὅλον τὸν 19ον αἰῶνα τὸ σιτεμπόριον τῆς Νοτίου Ρωσσίας εὑρίσκετο εἰς χεῖρας μεγαλεμπόρων ῾Ελλήνων, τὸν δὲ πυρῆνα τῆς πρώτης ρωσσικῆς ἀτμοπλοΐας καὶ τὸ ἐξωτερικὸν ἐμπόριον τῆς αὐτοκρατορίας διωργάνωσαν ἕλληνες ἔμποροι, οἱ ὁποῖοι ἤνοιξαν τὰς μετὰ τής Ρωσσίας διεθνεῖς ἐμπορικὰς σχέσεις. ῎Εξέχουσαν θέσιν μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων αὐτῶν κατέχουν οἱ ἐκ Κεφαλληνίας ἀδελφοὶ Βαλλιᾶνοι, ὁ Γρηγόριος Μαρασλῆς ἐκ Θρᾴκης καὶ ὁ περίφημος ἔμπορος τοῦ χαβιαρίου Ἰωάννης Βαρβάκης, ὁ ὁποῖος ἐμονοπώλησε τὸ ἐμπόριον αὐτὸ καὶ ὠργάνωσεν εἰς τὸ ᾽Αστραχὰν καὶ τὸ Ταϊγάνιον οἶκον διεθνοῦς φήμης. ῞Ολοι αὐτοὶ οἱ Ἕλληνες ἔμποροι ἀπέκτησαν μεγάλας περιουσίας εἰς τὴν Ρωσσίαν καὶ ἔγιναν μεγάλοι εὐεργέται τοῦ ἔθνους, ἀφήσαντες αὐτὰς διὰ διαφόρους ἀγαθοεργοὺς σκοπούς.

Σημαντκωτέρα ἐκ τῶν ρωσσικῶν, παροικιῶν ἦτο ἡ τῆς ᾽Οδησσοῦ . ῾Η πόλις αὐτὴ ἱδρύθη τὸ 1794 ὑπὸ ῾Ελλήνων καὶ ἦτο κατ’ ἀρχὰς καθαρῶς ἑλληνικὴ πόλις, μέχρις ἐσχάτων δὲ ἐξηκολούθει νὰ ἔχῃ πυκνότατον ἑλληνικὸν πληθυσμὸν καὶ συνετήρει σχολεῖα, μεταξὺ τῶν ὁποίων διεκρίνοντο ἡ ῾Ελληνοεμπορικὴ Σχολὴ τῆς ᾽Οδησσοῦ, τὸ Ροδοκανάκειον Παρθεναγωγεῖον καὶ τὸ Λύκειον Ρισελιέ, άπὸ τὸ ὁποῖον ἀπεφοίτησεν ὁ καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου μας Κωνστ. Παπαρρηγόπουλος, ὁ ᾽Αλέξανδρος Ραγκαβῆς, ὁ Γρηγόριος Καμπούρογλους κ. ἄ. ῾Η κοινότης τῆς ᾽Οδησσοῦ συνετήρει ἐπίσης γηροκομεῖον καὶ λέσχην. Εἰς τὴν πόλιν αὐτήν, ὅπως θὰ ἴδωμεν, ἱδρύθη ἡ Φιλική Εταιρεία, ἡ ὁποία παρεσκεύασε τὴν Ἑλληνικὴν ᾽Επανάστασιν. 

ΠΑΡΟΙΚΙΑΙ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ

Πυκνότατος τέλος ἑλληνικὸς πληθυσμὸς εἶχεν ἐγκατασταθῆ εἰς τὴν Βουλγαρίαν, ὅπου ἐσχημάτισεν ἀνθούσας κοινότητας καὶ συνετέλεσεν εἰς τὴν διανοητικὴν ἀνάπτυξιν τῶν Βουλγάρων, οἱ ὁποῖοι ἦσαν ἀνέκαθεν γεωργικὸς λαὸς καὶ δὲν εἶχον προοδεύσει εἰς τὰ γράμματα καὶ εἰς τὰς τέχνας. Αἱ πόλεις ᾽Αγχίαλος, Μεσημβρία καὶ Σωζόπολις ἦσαν καθαρῶς ἑλληνικὰ κέντρα μὲ ἀκμαιότατον ἑλληνισμόν, μὲ ἐκκλησίας καὶ σχολεῖα καὶ ἄλλα κοινοτικὰ καταστήματα. ῎Αλλὰ καὶ εἰς τὸν Πύργον, τὴν Βάρναν, τὴν Στενήμαχον, τὴν Φιλιππούπολιν καὶ εἰς ἄλλα μεγάλα κέντρα αἱ ἑλληνικαὶ παροικίαι ἦσαν πολυπληθεῖς καὶ πλούσιαι. ῾Ολόκληρον δὲ τὸ νότιον τμῆμα τῆς ση μερινῆς Βουλγαρίας ἦτο ἀκραιφνῶς ἑλληνικόν, ἀποτελοῦν ἐπαρχίαν γνωστὴν ὑπὸ τὸ ἑλληνικὸν ὄνομα ᾽Ανατολικὴ Ρωμυλία.

᾽Εξ αἰτίας ὅμως τοῦ Μακεδονικοῦ Ζητήματος, ὅπως θὰ μάθωμεν ἄλλοτε, οἱ Βούλγαροι ἐξηγέρθησαν κατὰ τῶν ῾Ελλήνων τῆς Βουλγαρίας. ᾽Εκτὸς τούτου ἐφθόνουν καὶ ἐμίσουν τὸν ἑλληνισμὸν τῆς χώρας των διὰ τὴν πρόοδον καὶ τὴν ἀνωτερότητά του. Αἱ παροικίαι ὑπέστησαν ἀπηνεῖς διωγμοὺς καὶ οἱ πάροικοι ἠναγκάσθησαν νὰ μεταναστεύσουν κατὰ διαφόρους ἐποχὰς εἰς τὴν ῾Ελλάδα, ὅπου ἔκτισαν νέας ὁμωνύμους πόλεις (Νέα ᾽Αγχίαλος, Νέα Φιλιππούπολις κτλ. ).