Ο παρακείμενος και υπερσυντέλικος μέσης φωνής των αφωνόληκτων και ενρινόληκτων ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής

επιμελεία της

Αλεξάνδρας  Μπογατσά

Α. Μέσος Παρακείμενος και Υπερσυντέλικος

των αφωνόληκτων ρημάτων

Τα αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον παρακείμενο και υπερσυντέλικο της μέσης φωνής όπως τα φωνηεντόληκτα με τις καταλήξεις -μαι, -σαι, -ται κ.λπ. και –μην, -σο, -το κ.λπ. αντιστοίχως. Κατά τον σχηματισμό των τύπων αυτών όμως συμβαίνουν τα κανονικά πάθη του χαρακτήρα μπροστά από τις προσωπικές καταλήξεις.


Παραδείγματα:

ρ. δέχομαι (θ. δεχ-), ρ. λείπομαι (θ. λειπ-), δανείζομαι (θ. δανειζ-)

Οριστική		Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος
δέδεγμαι δέδεξαι δέδεκται δεδέγμεθα δέδεχθε δεδεγμένοι εἰσὶ	ἐδεδέγμην ἐδέδεξο ἐδέδεκτο ἐδεδέγμεθα ἐδέδεχθε δεδεγμένοι ἦσαν	- δέδεξο δεδέχθω - δέδεχθε δεδέχθων	δεδέχθαι	δεδεγμένος δεδεγμένη δεδεγμένον
λέλειμμαι λέλειψαι λέλειπται λελείμμεθα λέλειφθε λελειμμένοι εἰσὶ	ἐλελείμμην ἐλέληψο ἐλέλειπτο ἐλελείμμεθα ἐλέλειφθε λελειμμένοι ἦσαν	- λέλειψo λελείφθω - λέλειφθε λελείφθων	λελεῖφθαι	λελειμμένος λελειμμένη λελειμμένον
δεδάνεισμαι δεδάνεισαι δεδάνεισται δεδανείσμεθα δεδάνεισθε δεδανεισμένοι εἰσὶ	ἐδεδανείσμην ἐδεδάνεισο ἐδεδάνειστο ἐδεδανείσμεθα ἐδεδάνεισθε δεδανεισμένοι ἦσαν	- δεδάνεισο δεδανείσθω - δεδάνεισθε δεδανείσθων	δεδανεῖσθαι	δεδανεισμένος δεδανεισμένη δεδανεισμένον

Παρατηρήσεις:

1.     Ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος μέσης φωνής των αφωνόληκτων ρημάτων σχηματίζουν περιφραστικά το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής.

π.χ.: δεδεγμένοι εἰσὶ/ δεδεγμένοι ἦσαν, λελειμμένοι εἰσὶ/ λελειμμένοι ἦσαν.

2.     Τα ρήματα στρέφομαι, τρέπομαι, τρέφομαι στον παρακείμενο και υπερσυντέλικο τρέπουν το -ε- του θέματος σε -ᾰ-:

π.χ.: στρέφ-ομαι → ἔ-στραμ-μαι, ἐ-στράμ-μην,
τρέπ-ομαι → τέ-τραμ-μαι, ἐ-τε-τράμ-μην,
τρέφ-ομαι → τέ-θραμ-μαι, ἐ-τε-θράμ-ην.

Β. Μέσος παρακείμενος και υπερσυντέλικος

των ενρινόληκτων ρημάτων

Τα ενρινόληκτα ρήματα σχηματίζουν κι αυτά τον παρακείμενο και υπερσυντέλικο της μέσης φωνής όπως τα φωνηεντόληκτα με τις καταλήξεις -μαι, -σαι, -ται κ.λπ. στον παρακείμενο και –μην –σο –το κ.λπ. στον υπερσυντέλικο, όμως ο ρηματικός χαρακτήρας ν μπροστά από το μ των καταλήξεων:

• είτε αφομοιώνεται με αυτό, π.χ.: ρ. ὀξύνομαι, ὤξυν-μαι → ὤξυμμαι, ὠξύμμην,
• είτε τρέπεται σε -σ-, π.χ.: ρ. φαίνομαι, πέ-φαν-μαι → πέφασμαι, ἐπεφάσμην.

π.χ.:
ρ. ὀξύνομαι (θ. . ὀξῠν-), ρ. ὑφαίνομαι (θ. ὑφᾰ ν-)

Οριστική		Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος
ὤξυμ-μαι ὤξυν-σαι ὤξυν-ται ὠξύμ-μεθα ὤξυν-θε ὠξυμμένοι εἰσὶ	ὠξύμ-μην ὤξυν-σο ὤξυν-το ὠξύμ-μεθα ὤξυν-θε ὠξυμμένοι ἦσαν	- ὤξυν-σο ὠξύν-θω - ὤξυν-θε ὠξύν-θων	ὠξύν-θαι	ὠξυμ-μένος ὠξυμ-μένη ὠξυμ-μένον
ὕφασ-μαι ὕφαν-σαι ὕφαν-ται ὑφάσ-μεθα ὕφαν-θε ὑφασμένοι εἰσὶ	ὑφάσ-μην ὕφαν-σο ὕφαν-το ὑφάσ-μεθα ὕφαν-θε ὑφασ-μένοι ἦσαν	- ὕφαν-σο ὑφάν-θω - ὕφαν -θε ὑφάν-θων	ὑφάν-θαι	ὑφασ-μένος ὑφασ-μένη ὑφασ-μένον

Παρατηρήσεις:

1.     Τα ρήματα κλίνω, κρίνω και πλύνω σχηματίζουν το μέσο παρακείμενο και υπερσυντέλικο με αποβολή του χαρακτήρα -ν-:

π.χ.: κλίνω (θ. κλιν-) → κέ-κλι-μαι, ἐ-κε-κλί-μην,
κρίνω (θ. κριν-) → κέ-κρι-μαι, ἐ-κε-κρί-μην,
πλύνω (θ. πλυν-) → πέ-πλυ-μαι, ἐ-πε-πλύ-μην.

2.     Το ρήμα τείνω σχηματίζει το μέσο παρακείμενο και υπερσυντέλικο με αποβολή του χαρακτήρα -ν- και τροπή του -ε- του θέματος σε -ᾰ-:

π.χ.: τείνω (θ. τεν-) → τέ-τα-μαι, ἐ-τε–τά-μην.

3.     Όσα ενρινόληκτα ρήματα έχουν μονοσύλλαβο ρηματικό θέμα με φωνήεν -ε-, τρέπουν στο μέσο παρακείμενο και υπερσυντέλικο το -ε- σε -ᾰ-:

π.χ.: σπείρω (θ. σπερ-) → ἔ -σπαρ-μαι, ἐ-σπάρ-μην,
στέλλω (θ. στελ-) → ἔ-σταλ-μαι, ἐ-στάλ-μην.

Πίνακας συνηθέστερων ενρινόληκτων και αφωνόληκτων ρημάτων:

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ
ἄγομαι	ἦγμαι
ἀλλάσσομαι	ἤλλαγμαι
ἅπτομαι	ἧμμαι
αἰσχύνομαι	ᾔσχυμμαι
βλάπτομαι	βέβλαμμαι
γράφομαι	γέγραμμαι
δέχομαι	δέδεγμαι
διώκομαι	δεδίωγμαι
εὔχομαι	ηὖγμαι
καθαίρομαι	κεκάθαρμαι
καλύπτομαι	κεκάλυμμαι
κηρύττομαι	κεκήρυγμαι
κλίνομαι	κέκλιμαι
κρίνομαι	κέκριμαι
κρύπτομαι	κέκρυμμαι
λαμβάνομαι	εἴλημμαι
λανθάνομαι	λέλησμαι
λείπομαι	λέλειμμαι
μιαίνομαι	μεμίασμαι
νομίζομαι	νενόμῐσμαι
ὁρίζομαι	ὥρῐσμαι
πείθομαι	πέπεισμαι
πράττομαι	πέπραγμαι
πυνθάνομαι	πέπυσμαι
ῥίπτομαι	ἔρριμμαι
ταράσσω	τετάραγμαι
τάσσομαι	τέταγμαι
τρέπομαι	τέτραμμαι
τρέφομαι	τέθραμμαι
φαίνομαι	πέφασμαι
φυλάσσομαι	πεφύλαγμαι
ψηφίζομαι	ἐψήφισμαι

Ενδεικτικά παραδείγματα σχηματισμού του παρακειμένου και υπερσυντελίκου αφωνόληκτων ρημάτων:

ρ. λαμβάνομαι (θ. λαβ- και ληβ-)

	Οριστική		Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική
	Παρακ.	Υπερσ.
α'εν. β'εν.	εἴλημμαι εἴληψαι	εἰλήμμην εἴληψο	εἰλημμένος, -η, -ον ὦ εἰλημμένος, -η, -ον ᾖς	εἰλημμένος, -η, -ο εἴην εἰλημμένος, -η, -ο εἴης	- εἴληψο

Απαρέμφατο	Μετοχή
εἰλῆφθαι	εἰλημμένος, -η, -ον

ρ. λείπομαι (θ. λειπ-)

	Οριστική		Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική
	Παρακ.	Υπερσ.
α'εν. β'εν.	λέλειμμαι λέλειψαι	ἐλελείμμην ἐλέλειψο	λελειμμένος, -η, -ον ὦ λελειμμένος, -η, -ον ᾖς	λελειμμένος, -η, -ον εἴην λελειμμένος, -η, -ον εἴης	- λέλειψο

Απαρέμφατο	Μετοχή
λελεῖφθαι	λελειμμένος, -η, -ον

ρ. πυνθάνομαι (θ. πευθ-, πυθ-) (= ρωτώ, μαθαίνω)

	Οριστική		Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική
	Παρακ.	Υπερσ.
α'εν. β'εν.	πέπυσμαι πέπυσαι	ἐπεπύσμην ἐπέπυσο	πεπυσμένος, -η, -ον ὦ πεπυσμένος, -η, -ον ᾖς	πεπυσμένος, -η, -ον εἴην πεπυσμένος, -η, -ον εἴης	- πέπυσο

Απαρέμφατο	Μετοχή
πεπύσθαι	πεπυσμένος, -η, -ον

ρ. ῥίπτομαι (θ. ῥίπ-, ῥίπτ-)

	Οριστική		Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική
	Παρακ.	Υπερσ.
α'εν. β'εν.	ἔρριμμαι ἔρριψαι	(ἐρρίμμην) (ἔρριψο)	ἐρριμμένος, -η, -ον ὦ ἐρριμμένος, -η, -ον ᾖς	ἐρριμμένος, -η, -ον εἴην ἐρριμμένος, -η, -ον εἴης	- ἔρριψο

Απαρέμφατο	Μετοχή
ἐρρῖφθαι	ἐρριμμένος, -η, -ον

ρ. στρέφομαι (θ. στρεφ-, στροφ-)

	Οριστική		Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική
	Παρακ.	Υπερσ.
α'εν. β'εν.	ἔστραμμαι ἔστραψαι	ἐστράμμην ἔστραψο	ἐστραμμένος, -η, -ον ὦ ἐστραμμένος, -η, -ον ᾖς	ἐστραμμένος, -η, -ον εἴην ἐστραμμένος, -η, -ον εἴης	- ἔστραψο

Απαρέμφατο	Μετοχή
ἐστράφθαι	ἐστραμμένος, -η, -ον

ρ. τάττ(σσ)ομαι (θ. ταττ-,τασσ-)

	Οριστική		Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική
	Παρακ.	Υπερσ.
α'εν. β'εν.	τέταγμαι τέταξαι	ἐτετάγμην ἐτέταξο	τεταγμένος, -η, -ον ὦ τεταγμένος, -η, -ον ᾖς	τεταγμένος, -η, -ον εἴην τεταγμένος, -η, -ον εἴης	- τέταξο

Απαρέμφατο	Μετοχή
τετάχθαι	τεταγμένος, -η, -ον