Η ΠΟΜΠΗ ΤΩΝ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΩΝ

του

Χρίστου Τσούντα

 

Τὰ Παναθήναια ἦσαν μέγιστη ἐορτὴ τῶν ᾽Αθηνῶν, δὶεκρίνοντο δὲ εἰς μεγάλα καὶ εἰς μικρά. Καὶ τὰ μὲν μικρά ἐωρτάζοντο κατ’ ἔτος, τὰ δὲ μεγάλα κατὰ πᾶν τέταρτον ἔτος καὶ διήρκουν περισσοτέρας ἡμέρας ἀπὸ τὰ μικρά.

 

Τὰς πρώτας ἡμέρας τῆς ἐορτῆς τῶν μεγάλων Παναθηναίων ἐγίνοντο διάφοροι μουσικοί, γυμνικοί καὶ ἱππικοὶ ἀγῶνες. Εἰς τούς μουσικοὺς ἀπηγγέλλοντο ὑπὸ ραψῳδῶν τὰ ποιήματα τοῦ ῾Ομήρου καἰ ἠγωνίζοντο μεταξύ των οἱ αὐληταί*, κιθαρισταὶ καὶ ἀοιδοί, ψάλλοντες τῇ συνοδείᾳ αὐλοῦ* ἢ κιθάρας. Οἱ γυμνικοὶ ἀγῶνες περιελάμβανον τὰ συνήθη ἀγωνίσματα, ἤτοι τὸν δρόμον, τὴν πάλην, τὸ παγκράτιον*, τὸ πένταθλον, ἠγωνίζοντο δὲ εἰς αὐτοὺς χωριστὰ οἱ ἄνδρες, οἱ ἔφηβοι, οἱ παῖδες. Οἱ ἱππικοὶ συνίσταντο εἰς ἀγῶνας ἵππων μετ’ ἀναβάτου ἢ ἵππων συρόντων ἅρματα (ὁχήματα ἐλαφρά), ἀλλ’ ὑπῆρχον καὶ αὐτῶν διάφορα εἴδη. Παρεκτὸς δὲ τούτων ἀνεφέροντο ἀκόμη καὶ οἱ ἐξῆς ἀγῶνες: ἡ πυρρίχη, ἤτοι ὄρχησις μὲ ὅπλα, ἡ λαμπαδιδρομία, ἤτοι δρόμος ἀνδρῶν κρατούντων ἀνημμένας λαμπάδας καὶ ὁ ἀγὼν εὐανδρίας, κατὰ τὸν ὁποῖον ἐκάστη ἐκ τῶν δέκα φυλῶν, εἰς τὰς ὁποίας ἦσαν διηρημένοι οἱ ᾽ΑΘηναίοι, παρουσίαζε γέροντάς τινας, ἐνίκα δὲ ἡ ἐπιδείξασα τους μᾶλλον θαλεροὺς καὶ ἀκμαίους.

Τέλος, πιθανώτατα ἐτελοῦντο λεμβοδρομίαι ἤ ἀγῶνες μεγαλυτέρων πλοίων. Τὰ βραβεῖα δὲ, τὰ ὁποῖα ἐλάμβανον οἱ νικηταί, ἦσαν στέφανοι, χρήματα καὶ ἔλαιον ἀπό τάς ἰερὰς ἐλαίας τῆς ᾽Αθηνᾶς, αἱ ὁποῖαι ἦσαν εἰς τὴν ᾽Ακαδημίαν, πλησίον τοῦ Κολωνοῦ. Οἱ ποικίλοι οὖτοι ἀγῶνες ἐγίνοντο εἰς διάφορα μέρη καὶ διήρκουν, ὡς εἴπομεν, ἀρκετὰς ἡμέρας, ἐτελείωνον δὲ διὰ τῆς παννυχίδος*, κατὰ τήν ὁποίαν ἐτελεῖτο λαμπαδηδρομία.

Τὴν ἄλλην ἡμέραν προσέφερον οἱ ᾽Αθηναῖοι εἰς τήν θεάν των ἐν μεγάλῃ πομπῇ, τὸν πέπλον, τὸν ὁποῖον ὕφαινον εὐγενεῖς παρθένοι τῶν ᾽Αθηνῶν, ἐργαστῖναι ὀνομαζόμεναι. ῾Η προσφορὰ αὐτοῦ ἦτο ὁ κύριος σκοπὸς τῆς ἑορτῆς τῶν Παναθηναίων καὶ διὰ τοῦτο ἐκομίζετο εἰς τήν ᾽Ακρόπολιν μὲ μεγάλην τελετήν.

Τήν ἡμέραν ἐκείνην οἱ ᾽Αθηναῖοι ὅλοι καὶ πλεῖστοι ξένοι συνηθροίζοντο εἰς, τὸν ἔξω Κεραμεικὸν* (πλησίον τῆς ῾Αγίας Τριάδος) καὶ ἐκεῖ ἐτίθεντο εἰς τάξιν. Τὴν πομπὴν διηύθυνον ἰδιαίτεροι ἄρχοντες, ἱεροποιοὶ ὀνομαζόμενοι, ἐλάμβανον δὲ μέρος εἰς αὐτὴν καὶ οἱ λοιποὶ ἄρχοντες τῶν ᾽Αθηνῶν καὶ ἱερεῖς καὶ ἱέρειαι καὶ μάντεις διὰ τὰς θυσίας καὶ κήρυκες φροντίζοντες περὶ τῆς τάξεως. Οἱ περισσότεροι ἐκ τῶν πολιτῶν ἠκολούθουν ὡς ὀπλῖται, φέροντες δηλαδὴ ἀσπίδα καὶ λόγχην, οἱ δὲ πλουσιώτεροι ἔφιπποι καὶ μεταξὺ τούτων ἦσαν οἱ λαμπρότεοοι καὶ ἀριστοκρατικώτεροι νέοι τῶν ᾽Αθηνῶν, ἐκ τῶν ὁποίων συνεκροτεῖτο τό ἱππικὸν τῆς πόλεως. ῾Ωδήγουν δὲ τοὺς μέν πεζοὺς οἱ στρατηγοὶ καὶ οἱ ταξίαρχοι, τούς δὲ ἱππεῖς οἱ φύλαρχοι καὶ οἱ ἵππαρχοι. ῎Αλλοι τέλος ἤρχοντο ὀχούμενοι* ἐπὶ τῶν λεγομένων πομπικῶν ζευγῶν, ἁρμάτων δηλαδή, ἐκ τῶν ὁποίων πολλὰ τουλάχιστον εἶχον διαγωνισθῆ εἰς τοὺς ἱππικοὺς ἀγῶνας τῶν προηγουμένων ἡμερῶν.

Εἰς μόνην τὴν πομπὴν ἐλάμβανον μέρος καὶ αἱ κανηφόροι, εὐγενεῖς ᾽Αθηναῖαι παρθένοι, φέρουσαι κάνιστρα καὶ ἄλλα σκεύη χρήσιμα εἰς τὰς θυσίας. Ἐκ τῶν ξένων δ’ ἠκολούθουν πλὴν τῶν διαρκῶς ἐν Ἀθήναις ἐγκατεστημένων καὶ τῶν γυναικῶν καὶ θυγατέρων αὐτών, οἱ θεωροί, ἤτοι οἱ ἀντιπρόσωποι ξένων πόλεων -ἰδίως τῶν ἀποικιῶν καὶ τῶν συμμάχων- ἀποστελλόμενοι ἐπίτηδες διὰ τὴν ἑορτήν τῶν Παναθηναίων. Τέλος μέγα μέρος τῆς πομπῆς ἀπετέλουν τὰ ἱερεῖα, ἤτοι οἱ βόες καὶ τὰ πρόβατα τὰ προςρισμένα εἰς θυσίαν˙ οἱ Ἀθηναῖοι προσέφερον ἑκατόμβην (θυσίαν ἑκατόν βοῶν), αἱ δὲ ἀποικίαι καὶ αἱ πόλεις τῶν συμμάχων ἦσαν ὑποχρεωμέναι νά στέλλουν μίαν ἀγελάδα καὶ δύο πρόβατα.

Ἡ πομπὴ αὔτη, ἀφοῦ ἐτίθετο εἰς τάξιν εἰς τὸν ἔξω Κεραμεικόν, ἐξεκίνει καὶ διά τοῦ Διπύλου εἰσήρχετο, εἰς τὸν «δρόμον», ὅστις ἦτο πλατεῖα ὁδός φέρουσα εἰς τήν ἀγοράν (μεταξύ Θησείου, Στοᾶς Ἀττάλου καὶ ᾽Αρείου Πάγου), ἀπὸ τὴν ἀγορὰν δέν ἀνέβαινεν εἰς τὴν Ἀκρόπολιν. Ὁ πέπλος της ᾽Αθηνάς ἔως ἐκεῖ ἐφέρετο κρεμασμένος, ὡς ἱστίον ἀπὸ τάς κεραίας πλοίου κινουμένου δια τροχῶν, πρὸ τῆς, εἰσόδου δὲ τῆς Ἀκροπόλεως κατεβιβάζετο καὶ ἐκομίζετο εἰς το ναόν.

Τὰ ζῷα (βόες καὶ πρόβατα) ἀνέβαινον ἐπίσης εἰς τήν Ἀκρόπολιν και ἐκεῖ ἐθυσιάζοντο, ο δε κήρυξ μεγαλωφώνως ηὔχετο ὑπέρ τῆς σωτηρίας καὶ ὑγείας τῶν Ἀθηναίων καῖ τῶν συμμάχων των. Κατόπιν τὰ κρέατα διεμοιράζοντο εἰς τούς πολίτας καὶ ἡ ἑορτή διεσφραγίζετο διὰ γενικῆς εὐωχίας κατά τήν ὁποίαν ἔπινον ἀπό μεγάλα ποτήρια, τὰ ὁποία ἀπό τήν ἑορτήν ὁνομάζοντο Παναθηναϊκά.

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐφιλοτιμήθησαν να καταστήσουν τήν ἑορτήν τῶν Παναθηναίων ὅσον το δυνατόν λαμπροτέραν και μεγαλοπρεπεστέραν. Το πρόγραμμα τῶν ἀγώνων ἦτο ποικιλώτατον, κατὰ δε τήν ἡμέραν τῆς πομπῆς ἡ πόλις ἐπεδείκνυε εἰς τούς ξένους το πλῆθος τῶν ὁπλιτῶν καὶ τῶν ἱππέων της, τό πλῆθος τῶν ἄλλων πολιτῶν, τόν πλοῦτον τῶν δημοσίων καὶ τῶν ἱδιωτῶν καὶ τον μέγαν ἀριθμόν τῶν ὑπηκόων πόλεων.

Τήν λαμπράν αὔτήν ἠθέλησεν ὁ Φειδίας να παραστήσῃ ἐπί τῆς ζωφόρου* τοῦ Παρθενῶνος καὶ τήν παρέστησεν με τέχνη καὶ δεξιότητα ἀξίαν τῆς μεγαλοφυΐας του˙ διότι δεν προσεπάθησε ν’ απεικονίσῃ ὅλας ἐκεῖνας τάς χιλιάδας λαοῦ παρελαύνοντος με ΄ταξιν καὶ ὁμοιόμορφον σχῆμα - ἡ εἰκών της ἦτο τότε μικροπρεπής καὶ μονότονος - ἀλλά προσέθεσεν ἐκ τῆς ὅλης πομπῆς διαφόρους χαρακτηριστικάς σκηνάς πλήσης, ζωής καὶ καλλους. Εἰς τήν ἀνατολικήν πλευράν, ὅπου ἦτο ἡεἰσοδος τοῦ ναοῦ παριστάνοντο ἁ Ἀθηνᾶ, ὁ Ζεύς, ἡ Ἤρα καὶ ἄλλοι θεοί, ἐλθόντες να λάβοθν μέρος εἰς τήν ἑορτήν καὶ τήν θυσίαν, ἐν τῷ μέσῳ δε αὐτῶν εἰκονίζετο ἡ παράδοσις τοῦ πέπλου. Τάς ἄλλας πλευρὰς ἐπλήρουν ἄνδρες νέοι καὶ πρεσβύτεροι μὲ μακρά ἱμάτια στηριζόμενοι εἰς τὰς βακτηρίας των καὶ συνδιαλεγόμενοι, ἄλλοι ἔφιπποι καλπάζοντες ἤ ἐπὶ ἀρμάτων ὀχούμενοι, ἄλλοι ὁδηγοῦντες τὰ θύματα, ἄλλοι φέροντες ἀγγεῖα πλήρη οἴνου καὶ ἄλλοι αὐλοῦντες, πρὸς τούτοις παρθένοι φοροῦσαι πολυπτύχους χιτῶνας* καὶ βαστάζουσαι σκεύη ἰερὰ ἤ ἡσύχως ἱστάμεναι. ῾Η μεγάλη αὐτὴ ποικιλία, ἡ θελκτικὴ σεμνότης τῶν παρθένων, ἡ ἐλευθέρα καὶ ἀβίαστος στάσις τῶν συνδιαλεγομένων ἀνδρῶν, ἡ ζωηρότης τῶν ἵππων, ἡ δύναμις τῶν δυστροπούντων βοῶν καὶ τέλος ἡ χάρις ὅλων τῶν μορφῶν καὶ τῶν κινήσεων αὐτῶν μαρτυροῦν, ὁτι ἡ ζῳφόρος εἶναι ἀληθῶς ἔργον μεγάλου καλλιτέχνου.