Διονύσιου Σολωμού «Ελεύθεροι πολιορκημένοι»

του

Αριστομένη Τσουκαντά

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ / ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ

Στα τέλη Μαρτίου 1825, την εποχή δηλαδή που ο Iμπραήμ ξεκινούσε τις

επιχειρήσεις του στην Πελοπόννησο, ο Μεχμέτ Ρεσίτ-πασάς (γνωστότερος ως Κιουταχής) κατέβηκε από την Ήπειρο στη Δ. Στερεά, και κατευθύνθηκε χωρίς να συναντήσει δυσκολία στο Mεσολόγγι. Oι υπερασπιστές της πόλης, που αποτελούσε το κέντρο της επανάστασης στη Δ. Στερεά, είχαν ενισχύσει την άμυνα τόσο από την ξηρά όσο και από τη λιμνοθάλασσα. Στο Μεσολόγγι έσπευσαν ακόμη αρκετοί οπλαρχηγοί από τις γειτονικές επαρχίες.

 

H πολιορκία ξεκίνησε στα τέλη Απριλίου 1825, πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις και διήρκησε έναν ολόκληρο χρόνο. Έως τον Οκτώβριο οι πολιορκημένοι είχαν με επιτυχία αντιπαρέλθει την πίεση και υποχρέωσαν

τον Κιουταχή να χαλαρώσει την πολιορκία, η οποία όμως έγινε πολύ σύντομα (Νοέμβριος 1825) και πάλι ασφυκτική.

Aπό τον Φεβρουάριο του 1826 η κατάσταση για τους πολιορκημένους γινόταν ολοένα και δυσκολότερη. Σ’ αυτό συνέτεινε η παράδοση του γειτονικού Aνατολικού (Aιτωλικού), ο έλεγχος της λιμνοθάλασσας από τον οθωμανικό στόλο και η αποτυχία μιας προσπάθειας για την άρση του

θαλάσσιου αποκλεισμού. Oι μάχες γίνονταν συχνά σώμα με σώμα, ενώ ο

κανονιοβολισμός της πόλης ήταν διαρκής. Έτσι, αποφασίστηκε η εγκατάλειψη της πόλης με νυχτερινή έξοδο που θα πραγματοποιούνταν την Κυριακή των Βαΐων του 1826. Το σχέδιο προέβλεπε την έξοδο από τρία διαφορετικά σημεία. Aπό τα τρία σώματα που σχηματίστηκαν τα δύο αποτελούνταν από τους ενόπλους με επικεφαλής τους τον Νότη Mπότσαρη και τον Δημήτρη Μακρή, ενώ στο τρίτο σώμα θα βρίσκονταν οι άμαχοι, τους οποίους θα συνόδευε μικρός αριθμός ενόπλων. Tο σχέδιο ωστόσο είχε γίνει γνωστό στον Iμπραήμ. Tα δύο σώματα των ενόπλων κατάφεραν πολεμώντας να ανοίξουν διαδρόμους μέσω των εχθρικών σωμάτων και να φτάσουν καταδιωκόμενοι ως την περιοχή του Ζυγού. Aπό εκεί πέρασαν στα Σάλωνα (Άμφισσα) αρχικά και στο Ναύπλιο στη συνέχεια, όπου έτυχαν υποδοχής ηρώων. O μύθος της «φρουράς του Μεσολογγίου» είχε ήδη δημιουργηθεί. Το τρίτο σώμα ωστόσο δεν κατάφερε να διαφύγει. Τη στιγμή της εξόδου επικράτησε πανικός, οι περισσότεροι γύρισαν πίσω στην πόλη και χάθηκαν μαζί της. Την πτώση του Mεσολογγίου ακολούθησε η συνθηκολόγηση πολλών ρουμελιωτών οπλαρχηγών. Oι Οθωμανοί έλεγχαν πλέον ολόκληρη τη Στερεά, Δυτική και Aνατολική, εκτός από ένα σημείο. H Aκρόπολη, το κάστρο της Αθήνας που αποτελούσε το μοναδικό ελεγχόμενο από τους επαναστάτες οχυρό, ήταν ο επόμενος στόχος του Κιουταχή.

Ο ΤΙΤΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

_ Ο αγώνας των Μεσολογγιτών στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου

(1825-1826). Αναφέρεται στις τελευταίες 15 ημέρες της πολιορκίας. (Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας οι ήχοι των κανονιοβολισμών φτάνουν στ' αυτιά του ποιητή. Το ποίημα, βέβαια, γράφεται αργότερα).

_ Το ποίημα αναφέρεται στην ηθική, εσωτερική ελευθερία του ανθρώπου, την ιδανική ελευθερία, που φανερώνεται απείραχτη και άγια στη δυστυχία και στους πόνους. Μ’ άλλα λόγια, η ανθρώπινη ψυχή συντρίβει τα υλικά εμπόδια και αγγίζει τον ιδεατό χώρο της ηθικής ελευθερίας.

Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

Ανολοκλήρωτο έργο κατά αποσπάσματα. Είναι συγκροτημένο σε τρία

σχεδιάσματα:

1ο σχεδίασμα (δοκιμή), περί το 1830, «Είδος προφητικού θρήνου»

2ο σχεδίασμα: (το σημαντικότερο), 1833-1844, σε 15σύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους. Απεικονίζονται τα παθήματα των γενναίων αγωνιστών τις τελευταίες μέρες της πολιορκίας.

3ο σχεδίασμα σε 15σύλλαβους χωρίς ομοιοκαταληξία.

Πριν από τα σχεδιάσματα παρατίθενται οι Στοχασμοί του ποιητή, που είναι σημειώσεις για τις βασικές αρχές που ακολουθεί στο έργο.

Αν και ανολοκλήρωτο και χωρίς αλληλουχία το έργο είναι αυτοτελές.

ΟΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

1ος στοχασμός

Εφάρμοσε εις την πνευματική μορφή την ιστορία του φυτού, το οποίον

αρχινάει από το σπόρο και γυρίζει εις αυτόν, αφού περιέλθει, ως βαθμούς

ξετυλιγμού, όλες τες φυτικές μορφές, δηλαδή τη ρίζα, τον κορμό, τα φύλλα,

τ’ άνθη και τους καρπούς. Εφάρμοσέ την, και σκέψου βαθιά την υπόσταση του υποκειμένου και τη μορφή της τέχνης. Πρόσεξε ώστε τούτο το έργο να

γένεται δίχως ποσώς να διακόπτεται.

_ Παραλληλίζει το ποίημα με το φυτό. Η διαδικασία στο φυτό είναι:

σπόρος - ρίζα - κορμός - φύλλα - άνθη - καρπός. Η διαδικασία του

ποιήματος: ιδέα - ανάπτυξη - αποτέλεσμα/συμπέρασμα.

2ος στοχασμός

Σκέψου βαθιά και σταθερά (μία φορά για πάντα) τη φύση της Ιδέας, πριν

πραγματοποιήσεις το ποίημα. Εις αυτό θα ενσαρκωθεί το ουσιαστικότερο και υψηλότερο περιεχόμενο της αληθινής ανθρώπινης φύσης, η Πατρίδα και η Πίστις.

_ Το ποίημα είναι η ενσάρκωση (υλοποίηση) της Ιδέας – δηλαδή είναι πολύ σημαντικό, έχει πολύ σημαντική αποστολή. Η Ιδέα, σύμφωνα με τον Σολωμό, είναι η Πατρίδα και η Πίστη. Τα δύο αυτά ιδανικά είναι τα

ανώτερα οράματα που πρέπει να οδηγούν κάθε άνθρωπο.

3ος στοχασμός

Ο θεμελιώδης ρυθμός ας στυλωθεί στο κέντρο της Εθνικότητος και ας

υψώνεται κάθετα, ενώ το νόημα, από το οποίο πηγάζει η Ποίηση, και το οποίο αυτή υπηρετεί, απλώνει βαθμηδόν τους κύκλους του.

_ Το ποίημα θα έχει σαν κεντρικό του πυρήνα το Έθνος. Παράλληλα θα

αποκτά οικουμενικότητα, πανανθρώπινες διαστάσεις.

4ος στοχασμός

Εις το ποίημα του Χρέους μακρινή πρέπει να είναι η φριχτή αγωνία μέσα εις τη δυστυχία και εις τους πόνους, όπως εκείθε φανερωθεί απείραχτη και άγια η διανοητική Παράδεισος.

_ Στο ποίημα θα φαίνονται τα βάσανα των αγωνιστών, αλλά σε δεύτερο

πλάνο, κάπως μακρινά. Το κυρίαρχο στοιχείο θα είναι η ηθική

ελευθερία, η αντοχή τους, το ξεπέρασμα κάθε δυσκολίας.

5ος στοχασμός

Κοίταξε να σχηματίσεις βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίες, τες οποίες θα υπερβούν εκείνοι οι Μεγάλοι, με όσα οι αίσθησες απορουφούν από τα εξωτερικά, τα οποία ή τους τραβούν με τα κάλλη τους ή τους βιάζουν με την ανάγκη και με τον πόνο, έως εις τη βεβαιότητα του θανάτου, αλλά εξαιρέτως με την ενθύμηση της περασμένης δόξας. Όλα αυτά, όσο μεγαλύτερα είναι και πλέον διάφορα, εις τόσο υψηλότερο στυλοπόδι σταίνουν την Ελευθερία, μεστήν από το Χρέος, δηλαδή απ’ όσα περιέχει η Ηθική, η Θρησκεία, η Πατρίδα, η Πολιτική κ.ά.

_ Στο ποίημα θα παρουσιασθούν σαν κλίμακα οι δυσκολίες των πολιορκημένων. Η ομορφιά της φύσης, οι στερήσεις, οι αρρώστιες, η βεβαιότητα του θανάτου, η πίκρα από τις καλές αναμνήσεις του παρελθόντος. Όμως όλα θα τα ξεπερνούν και θα κατακτούν την ηθική ελευθερία. Όσο πιο πολλές δυσκολίες τους παρουσιάζονται τόσο πιο ελεύθεροι και δυνατοί γίνονται.

6ος στοχασμός

Κάμε ώστε ο μικρός Κύκλος, μέσα εις τον οποίο κινιέται η πολιορκημένη πόλη, να ξεσκεπάζει εις την ατμοσφαίρα του τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ελλάδας, για την υλική θέση, οπού αξίζει τόσο για εκείνους οπού θέλουν να τη βαστάξουν, όσο για εκείνους οπού θέλουν να την αρπάξουν, – και, για την ηθική θέση, τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ανθρωπότητος. Τοιουτοτρόπως η υπόθεση δένεται με το παγκόσμιο σύστημα. – Ιδές τον Προμηθέα και εν γένει τα συγγράμματα του Αισχύλου. – Ας φανεί καθαρά η μικρότης του τόπου και ο σιδερένιος και ασύντριφτος κύκλος όπου την έχει κλεισμένη. Τοιουτοτρόπως από τη μικρότητα του τόπου, ο οποίος παλεύει με μεγάλες ενάντιες δύναμες, θέλει έβγουν οι Μεγάλες Ουσίες. _ Το ποιητικό έργο θα ξεκινάει από έναν μικρό κύκλο (το Μεσολόγγι), ο οποίος θα εκπροσωπεί την Ελλάδα (στον υλικό τομέα, αφού οι Τούρκοι και οι Έλληνες διεκδικούν ένα γεωγραφικό, υλικό χώρο) και την οικουμένη (στον ηθικό τομέα, αφού η ηθική ελευθερία των πολιορκημένων αφορά σε κάθε άνθρωπο, έχει μία παγκοσμιότητα). _ Πρέπει να τονισθεί η μικρότητα του χώρου που παλεύει με μεγάλες δυνάμεις.

_ Έτσι θα φανεί σημαντικότερη η προσπάθεια και η θυσία. Οι μεγάλες αλήθειες και ουσίες βγαίνουν όταν οι συνθήκες είναι αντίξοες.

7ος στοχασμός

Μείνε σταθερός εις τούτη την υψηλή θέση. Η θλίψη τους στέκεται εις το να

θυμούνται την ευτυχισμένη κατάστασή τους, όθεν έπρεπε να βλαστήσει το καλόν της πατρίδας. Τώρα αισθάνονται ότι θα χάσουν τα πάντα· το αισθάνονται βαθμηδόν, και επομένως ολικώς. Η πείνα δεν μπαίνει εις αυτόν τον κύκλον, ειμημόνον ως εξωτερική δύναμη, την οποίαν υπερνικούν καθώς όλες τες άλλες.

_ Πρέπει στο ποίημα να κυριαρχεί η «υψηλή θέση», δηλαδή να τονίζεται η σύγκρουση ανάμεσα στο παρελθόν (ευτυχία) και στο παρόν (δυστυχία) και να μη λυγίζουν οι αγωνιστές, να παλεύουν. (Αν η δυστυχία τους οδηγούσε στην παράδοση τότε δεν θα ήταν ηθικά ελεύθεροι).

8ος στοχασμός

Σκέψου την ισοζυγία των δυνάμεων, μεταξύ ανδρών και γυναικών. Εκείνοι ας αισθάνονται όλα, και ας νικάνε όλα, με την ουσίαν έξυπνη· τούτες ας νικάνε και αυτές, αλλ’ ωσάν γυναίκες.

_ Ο ποιητής θέλει να φανούν στο ποίημα οι ψυχικές ιδιαιτερότητες των

δύο φύλων, αλλά χωρίς να υπάρχει διαφορά στο ηθικό τους μεγαλείο.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΩΝ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Α΄

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Ι

Τότες ἐταραχτήκανε τὰ σωθικά μου, καὶ ἔλεγα πὼς ἦρθε ὥρα νὰ ξεψυχήσω· κ᾿ εὑρέθηκα σὲ σκοτεινὸ τόπο καὶ βροντερό, ποὺ ἐσκιρτοῦσε σὰν κλωνὶ στάρι ῾ς τὸ μύλο ποὺ ἀλέθει ὀγλήγορα, ὡσὰν τὸ χόχλο ῾ς τὸ νερὸ ποὺ ἀναβράζει᾿ ἐτότες ἐκατάλαβα πὼς ἐκεῖνο ἤτανε τὸ Μεσολόγγι· ἀλλὰ δὲν ἔβλεπα μήτε τὸ κάστρο, μήτε τὸ στρατόπεδο, μήτε τὴ λίμνη, μήτε τὴ θάλασσα, μήτε τὴ γῆ ποὺ ἐπάτουνα, μήτε τὸν οὐρανό᾿ ἐκατασκέπαζε ὅλα τὰ πάντα μαυρίλα καὶ πίσσα, γιομάτη λάμψι, βροντή, καὶ ἀστροπελέκι· καὶ ὕψωσα τὰ χέρια μου καὶ τὰ μάτια μου νὰ κάνω δέηση, καὶ ἰδοὺ μές᾿ ῾ς τὴν καπνίλα μία μεγάλη γυναίκα μὲ φόρεμα μαῦρο σὰν τοῦ λαγοῦ τὸ αἷμα, ὅπου ἡ σπίθα ἔγγιζε κ᾿ ἐσβενότουνε· καὶ μὲ φωνή, ποὺ μοῦ ἐφαίνονταν πὼς νικάει τὴν ταραχὴ τοῦ πολέμου, ἄρχισε·

_ Το απόσπασμα είναι γραμμένο κυρίως σε πεζό λόγο.

_ Ένα ποιητικό τέχνασμα που ο Σολωμός επανειλημμένα χρησιμοποιεί

είναι να παρουσιάζει μια πράξη σαν να την έβλεπε σε όνειρο ή σε όραμα.

_ Το όραμα τούτο αποκαλύπτει στον ήρωα κάποια αλήθεια δικιά του. Ο ποιητής σε ονειρώδη κατάσταση και σε ψυχική ένταση μεταφέρεται στο Μεσολόγγι που το σκεπάζει η μαυρίλα και η καταιγίδα του πολέμου, και

που παρομοιάζεται με στάρι που αλέθεται και με νερό που βράζει.

_ Μέσα από τους καπνούς εμφανίζεται μια μαυροφορεμένη επιβλητική γυναικεία παρουσία, που αρχίζει να τραγουδάει, δοξολογώντας το Μεσολόγγι. Η γυναίκα είναι η Μούσα, η έμπνευση του ποιητή, αλλά συγχρόνως και η Ελλάδα και η ελευθερία. Εμφανίζεται ξανά στο  Σχεδίασμα Γ΄, στο απόσπασμα Ι και στο απόσπασμα VI.

 «Τὸ χάραμα ἐπῆρα

Τοῦ Ἥλιου τὸ δρόμο,

Κρεμώντας τὴ λύρα

Τὴ δίκαιη ῾ς τὸν ὦμο,

Κι᾿ ἀπ᾿ ὅπου χαράζει

Ὡς ὅπου βυθᾶ,

Τὰ μάτια μου δὲν εἶδαν τόπον ἐνδοξότερον ἀπὸ τοῦτο τὸ ἁλωνάκι.»

_ Η γυναίκα κρατά μια δίκαιη λύρα στον ώμο. Η λύρα αυτή είναι η ποίηση που αποδίδει τη δικαιοσύνη, με κριτήριο όχι τη δύναμη ή το αποτέλεσμα, αλλά το δίκαιο του αγώνα, τον έντιμο σκοπό, την αντίσταση στο άδικο, σ’ έναν αγώνα άνισο από κάθε πλευρά (λίγοι, άοπλοι, πεινασμένοι, αδύναμοι εναντίον πολλών, πάνοπλων, χορτάτων και δυνατών).

_ Η πρόθεση να απονεμηθεί «το δίκιο του Μεσολογγιού» και να τονισθεί η δόξα των αγωνιστών φαίνεται στην τελευταία πεζή φράση: «Τὰ μάτια

μου δὲν εἶδαν τόπον ἐνδοξότερον ἀπὸ τοῦτο τὸ ἁλωνάκι».

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ II

Παράμερα στέκει

Ὁ ἄντρας καὶ κλαίει·

Ἀργὰ τὸ τουφέκι

Σηκώνει, καὶ λέει·

«Σὲ τοῦτο τὸ χέρι

Τί κάνεις ἐσύ;

Ὁ ἐχθρός μου τὸ ξέρει

Πῶς μοῦ εἶσαι βαρύ».

Ο αγωνιστής Μεσολογγίτης

_ είναι πρότυπο δύναμης ψυχικής και σωματικής.

_ είναι εξαντλημένος από την πείνα και κλαίει παράμερα (από ντροπή απομονώνεται, να μην τον δουν).

_ κλαίει όχι από φόβο αλλά από βιολογική εξάντληση, που κάνει τις κινήσεις του αργές, και η οποία δεν του επιτρέπει να συνεχίσει τον αγώνα.

_ κλαίει γιατί δεν μπορεί να πολεμήσει και επειδή αυτό το ξέρει ο εχθρός,

και γι’ αυτό θριαμβολογεί.

_ μιλάει με το «σύντροφο», το συναγωνιστή του, το τουφέκι, που στα αδύναμα χέρια φαντάζει βαρύ.

Τῆς μάνας ὢ λαύρα!

Τὰ τέκνα τριγύρου

Φθαρμένα καὶ μαῦρα, Σὰν ἴσκιους ὀνείρου·

Λαλεῖ τὸ πουλάκι

῾Σ τοῦ πόνου τὴ γῆ,

Καὶ βρίσκει σπειράκι,

Καὶ μάννα φθονεῖ.

Η μάνα (σύμβολο αγάπης και αυτοθυσίας):

_ υποφέρει (ω λαύρα!)

_ ζηλεύει το πουλί που βρήκε ένα σπυρί τροφής, ενώ αυτή δεν μπορεί να

θρέψει τα παιδιά της

_ ζηλεύει το πουλί, γιατί δεν μπορεί να εκπληρώσει το μητρικό της καθήκον.

_ βλέπει τα παιδιά της αδύναμα (φθαρμένα, μαύρα, σαν ίσκιοι) περιμένουν μάταια για τροφή (το περιβάλλον αναδίνει πόνο).

_ Ο ποιητής με τα δύο αυτά παραδείγματα (αγωνιστής, μάνα) θέλει να τονίσει το μέγεθος της πείνας. Φυσικά και οι δύο εκπροσωπούν τους αγωνιστές και τις μανάδες όλου του κόσμου που βρίσκονται στην ίδια δεινή θέση. Δεν υποφέρουν για προσωπικούς λόγους, αλλά γιατί δεν μπορούν να βοηθήσουν τους άλλους.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΙΙΙ

Γροικοῦν νὰ ταράζῃ

Τοῦ ἐχθροῦ τὸν ἀέρα

Μίαν ἄλλη, ποὺ μοιάζει

Τ᾿ ἀντίλαλου πέρα·

Καὶ ξάφνου πετειέται

Μὲ τρόμου λαλιά·

Πολληώρα γροικειέται

Κι᾿ ὁ κόσμος βροντᾶ.

_ Ο ξαφνικός δυνατός και μακρόσυρτος ήχος της εχθρικής σάλπιγγας φτάνει φοβερός στους αγωνιστές του Μεσολογγίου συνταράσσοντας τον κόσμο όλο.

_ Φαίνεται η πλεονεκτική θέση των πολιορκητών και η δύναμη που απειλεί τους πολιορκημένους, δυσκολίες που μόνο το ψυχικό σθένος των

Μεσολογγιτών μπορεί να αντιμετωπίσει.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ IV

Ἀμέριμνον ὄντας

Τ᾿ Ἀράπη τὸ στόμα

Σφυρίζει, περνώντας

῾Σ τοῦ Μάρκου τὸ χῶμα·

Διαβαίνει, κι᾿ ἀγάλι

Ξαπλώνετ᾿ ἐκεῖ,

Ποὺ ἐβγῆκ᾿ ἡ μεγάλη

Τοῦ Μπάϊρον ψυχή.

_ Ένας Αράπης (Αιγύπτιος) εμφανίζεται αμέριμνος, ξέγνοιαστος, σφυρίζει και βαδίζει στον ιερό τόπο που περπατούσε ο Μ. Μπότσαρης και ξεψύχησε ο Λόρδος Μπάιρον, μολύνοντας τον ιερό τούτο τόπο.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ V

Προβαίνει καὶ κράζει

Τὰ ἔθνη σκιασμένα.

_ Ο Αιγύπτιος (Ιμπραήμ) φωνάζει τρομοκρατώντας τα έθνη. Η βία επιδράμει.

_ Τα ρήματα που αφορούν τον Αράπη στις στροφές 4, 5: σφυρίζει, διαβαίνει, ξαπλώνει, προβαίνει, κράζει (κλιμακώνεται η απειλή για το Μεσολόγγι και τα έθνη).

_ Το Μεσολόγγι γίνεται σύμβολο για όλα τα έθνη (βλ. 6ο Στοχασμό).

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ VI

Καὶ ὢ πείνα καὶ φρίκη!

Δὲ σκούζει σκυλί!

_ Η πείνα προκαλεί φρίκη, αίσθημα τρόμου και αποτροπιασμού.

_ Δε σκούζει σκυλί: νέκρα, απελπισία και ερημιά δένουνε με την πείνα.

Ίσως τα σκυλιά δεν υπάρχουν, γιατί οι πολιορκημένοι στην απόγνωσή τους τα έχουν φάει.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ VII

Καὶ ἡ μέρα προβαίνει,

Τὰ νέφια συντρίβει·

Νά, ἡ νύχτα ποὺ βγαίνει,

Κι ἀστέρι δὲν κρύβει.

_ Έρχεται η μέρα που σκορπίζει αισιοδοξία…

_ … όμως ξανάρχεται η νύχτα, ο καιρός κυλάει.

ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΙΓΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Α΄

_ Ο κουρασμένος πολεμιστής

_ Η μάνα που δεν έχει να ταΐσει τα παιδιά της

_ Το σάλπισμα από το αντίπαλο στρατόπεδο

_ Η αλαζονεία, προκλητικότητα, ωμότητα της δύναμης / των πολιορκητών

_ Η υπερβατική/μεταφυσική διάσταση της ποίησης

_ Η γυναικεία σολωμική μορφή (Μούσα, Ελευθερία, Ελλάδα)

_ Οι κακουχίες του πολέμου

_ Η αντίθεση στην κατάσταση πολιορκητών-πολιορκημένων

_ Η Έξοδος ως σύμβολο αδιεξόδου αλλά και ιδεαλισμού / αγωνιστικότητας

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ

_ Έλεος για την κατάσταση των πολιορκημένων

_ Δέος για την αγωνιστικότητά τους

_ Αγανάκτηση για την προκλητικότητα των πολιορκητών

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Α΄

Αφηγηματικές Τεχνικές

_ Αρχικά οι σκέψεις του ποιητή αποδίδονται σε λόγο πεζό, που μας βοηθάει να κατανοήσουμε το κυρίως ποιητικό έργο και δείχνουν την πεζογραφική δύναμή του.

_ Αφήγηση: Στο απόσπασμα Ι «μιλά» η Μούσα. Στα υπόλοιπα αποσπάσματα μιλά ο ποιητής (με την έμπνευσή της).

_ Ο αφηγητής είναι παντογνώστης, παρουσιάζεται όμως και σαν παρατηρητής.

_ Αφηγηματικός τρόπος: μίμηση _ διάλογος (στην ουσία μονόλογος) του πολεμιστή με το τουφέκι του

Εκφραστικοί Τρόποι

_ Γλώσσα πλούσια, δημοτική

_ Σκηνοθεσία με παραστατικές κινητικές και υποβλητικές εικόνες οπτικές αλλά και ηχητικές (βροντή, αστροπελέκι, κλάμα, σάλπιγγα)

_ Τόνος θρηνητικός

_ Οι στίχοι είναι 6/7σύλλαβοι. Ο ολιγοσύλλαβος στίχος είναι πιο θρηνητικός, πιο συγκινησιακός, επίσημος, σοβαρός, θυμίζει προφητείες.

_ Παρομοιώσεις (σαν κλωνί, ωσάν το χόχλο, σαν του λαγού)

_ Προσωποποιήσεις: τόπο…και βροντερό, που εσκιρτούσε, λύρα δίκαιη,

ταράζη, πετιέται

_ Συνεκδοχές: T’ Aράπη το στόμα, Tα μάτια μου δεν είδαν

_ Μεταφορές: τέκνα φθαρμένα

_ Αντιθέσεις: τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι

_ Ασύνδετο: Προβαίνει και κράζει - Tα έθνη σκιασμένα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Α΄

(Α) Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμματολογικά στοιχεία:

1. Σύμφωνα με μία παράδοση, ο άνθρωπος, όταν νιώθει ότι πλησιάζει το τέλος του, αποκτά προφητικές ικανότητες· βλέπει δηλαδή εναργέστερα αυτά που πρόκειται να συμβούν στο μέλλον. Επιβεβαιώνεται αυτή η παράδοση από το κείμενο και με ποιον τρόπο;

2. Να εντοπίσετε και να εξηγήσετε με συντομία εκείνες τις λέξεις του ποιήματος που μας συνδέουν με την πολιορκία του Μεσολογγίου ως ιστορικό γεγονός.

3. Ο Σολωμός στους Στοχασμούς του γράφει, απευθυνόμενος στον εαυτό

του, ότι στο ποίημα που πρόκειται να συνθέσει θα πρέπει να δείξει πως «η πείνα δεν μπαίνει εις αυτόν τον κύκλον, ειμημόνον ως εξωτερική δύναμη, την οποία υπερνικούν καθώς όλες τες άλλες». Με ποιον τρόπο επεξεργάστηκε ο ποιητής το θέμα της πείνας σε αυτά τα αποσπάσματα;

4. Ο Σολωμός στους Στοχασμούς του λέει ότι στους Ελεύθερους Πολιορκημένους θα πρέπει να δείξει πως «από τη μικρότητα του τόπου, ο οποίος παλεύει με μεγάλες ενάντιες δύναμες, θέλει έβγουν οι Μεγάλες Ουσίες». Σε ποιους στίχους του ποιήματος έθεσε σε εφαρμογή αυτή του την πρόθεση;

(Β) Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε

διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. «Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι»:

Ποια αντίθεση υπάρχει στον στίχο; Με ποιες λέξεις εκφράζεται;

2. Σχεδίασμα Α΄, αποσπάσματα I, II, III και IV: Τι παρατηρείτε ως προς τη

μορφή, το ρυθμό και το μέτρο των αποσπασμάτων;

(Γ) Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Ο ποιητής στο σχεδίασμα Α΄, απόσπασμα Ι και στο σχεδίασμα Γ΄, απόσπασμα Ι παρουσιάζει κάποια γυναικεία μορφή που του μιλάει.

2. α) Ποια νομίζετε ότι μπορεί να είναι αυτή η μορφή;

3. β) Τι συμβολίζει;

4. γ) Πώς παρουσιάζεται σε κάθε περίπτωση; Ποια είναι τα

χαρακτηριστικά της;

5. δ) Εάν συγκρίνετε τις δύο μορφές, ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές

παρατηρείτε;

6. «Το χάραμα επήρα... τη δίκαιη στον ώμο»: Ποιο νομίζετε ότι είναι το

νόημα αυτού του τετράστιχου;

7. «Κι απ’ όπου χαράζει / Ως όπου βυθά»: Να εξηγηθεί το δίστιχο.

8. Γιατί νομίζετε ότι ονομάζει το Μεσολόγγι αλωνάκι;

9. (Πρβλ. και προηγουμένως: «εσκιρτούσε σαν κλωνί στάρι στο μύλο που

αλέθει ογλήγορα, ωσάν το χόχλο στο νερό που αναβράζει»).

10. Να συσχετίσετε το απόσπασμα ΙΙ του σχεδιάσματος Α΄ με το

απόσπασμα Ι του σχεδιάσματος Β΄.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Δ. Σολωμού, Η Γυναίκα της Ζάκυθος

Κι εγώ άκουσα μέσα μου μεγάλη ταραχή και με συνεπήρε το πνεύμα στο

Μισολόγγι. Και δεν έβλεπα μήτε το κάστρο, μήτε τη χώρα, μήτε το στρατόπεδο, μήτε τα σπίτια, μήτε τη λίμνη· και εκατασκέπαζε όλα τα πάντα μία καπνούρα γιομάτη λάμψη, βροντή και αστροπελέκι.

Και ύψωσα τα μάτια και τα χέρια κατά τον ουρανό για να κάμω δέηση με

όλη τη θερμότητα της ψυχής, και είδα μες στον καπνόν φωτισμένη από μιαν ακατάπαυστη σπιθοβολή μια γυναίκα με μια λύρα στο χέρι που εσταμάτησε ανάερα μες στην καπνούρα.

Και μόλις έλαβα καιρό να θαμάξω για το φόρεμά της που ήτανε μαύρο σαν του λαγού το αίμα, για τα μάτια της κτλ., εσταμάτησε η γυναίκα μες στην καπνούρα και εκοίταε τη μάχη, και η μυρία σπίθα οπού πετιέται ψηλά εγγίζει το φόρεμά της και σβένεται. (Κεφ. 5, απόσπασμα)

Σε ποια θέματα, που επεξεργάστηκε και στο σχεδίασμα Α΄, αναφέρεται ο

ποιητής σε αυτό το απόσπασμα;

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β΄

_ Ο Σολωμός το επεξεργάστηκε από το 1833-1844.

_ Υπάρχουν 61 αποσπάσματα.

_ Τα πεζά τμήματα είναι σχέδια του ποιητή στα Ιταλικά, αλλά και του

Πολυλά για να βοηθήσει στην κατανόηση του ποιήματος.

_ Έχει αφηγηματικό χαρακτήρα, γι’ αυτό και χρησιμοποιεί 15σύλλαβο.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Ι

_ Κυρίαρχο θέμα: H πείνα (μάνας, Σουλιώτη, παιδιού), «η πείνα ως μια

δύναμη που πολεμά τους Μεσολογγίτες, δεν στέκεται ικανή να τους

λυγίσει, να τους κάνει να παραδοθούν». Η πείνα αντιστοιχεί στον 5ο

στοχασμό: κλίμακα δυσκολιών.

Ἄκρα τοῦ τάφου σιωπὴ στὸν κάμπο βασιλεύει·

_ Σιωπή απόλυτη, ερημιά θανάτου, δηλώνονται με πυκνότητα.

_ Εικόνα ακινησίας, ερήμωσης, νεκρικής σιωπής. Η απόλυτη σιωπή είναι

αναγκαία για να ακουστεί το λάλημα του πουλιού.

Λαλεῖ πουλί, παίρνει σπειρί, κ᾿ ἡ μάνα τὸ ζηλεύει.

_ Ένα πουλί κελαηδάει, (ηχολαλική απεικόνιση με παρήχηση του λ),

βρίσκει σπόρο και προκαλεί το φθόνο της μάνας (έμμεση δήλωση της

πείνας) που είναι ανήμπορη να ταΐσει τα παιδιά της. Το ανθρώπινο

πλάσμα γίνεται υποδεέστερο του πουλιού. (Το ίδιο θέμα υπάρχει και στο

Α΄ Σχεδίασμα).

_ Αντιθετική εικόνα σε σχέση με τον στίχο 1 (κίνηση, ζωντάνια, ζωή). Το

πουλί είναι ελεύθερο (βρίσκει τροφή), ενώ η μάνα πολιορκημένη

(πεινασμένη).

Τὰ μάτια ἡ πείνα ἐμαύρισε· στὰ μάτια ἡ μάνα μνέει·

_ Η πείνα μαυρίζει τα μάτια (άμεση δήλωση της στέρησης, της πείνας),

τον καθρέφτη της ψυχής του ανθρώπου.

_ Η μάνα μνέει (=ορκίζεται, αρχ. ομνύω): εικόνα της μάνας που αποδίδει

την αντίδρασή της: ορκίζεται = συγκρατείται, υπομένει, δεν κλαίει,

αντίδραση σύμφωνη με τη φύση της.

Στέκει ὁ Σουλιώτης ὁ καλὸς παράμερα, καὶ κλαίει:

_ Ο Σουλιώτης, ο γενναίος, ηθικός (καλός) υπερασπιστής του

Μεσολογγίου στέκει παράμερα, απομονωμένος (από ντροπή) και κλαίει

(αντιδρώντας διαφορετικά από τη μάνα) για την ανημποριά του, με

πληγωμένο το φιλότιμό του, την περηφάνια του. Κλαίει όχι από φόβο,

δειλία αλλά από περηφάνια, φιλότιμο. Οι Σουλιώτες ενίσχυσαν τους

Μεσολογγίτες (π.χ. ο Λόρδος Βύρων με 4.000 Σουλιώτες).

_ Η μάνα εκφράζεται παθητικά: ζηλεύει, υπομένει την πείνα. Το ρήμα

«μνέει» είναι η κορύφωση της υπομονής και της αντοχής της.

_ Ο Σουλιώτης εκφράζεται επιθετικά, οργίζεται, κλαίει παράμερα,

αγανακτεί συγκρατημένα.

_ Ο Σολωμός δεν αναλύει τον ψυχικό κόσμο των δύο προσώπων, αλλά

τους παρουσιάζει όπως είναι από τη φύση τους, εκπροσωπούν τις

μανάδες και τους αγωνιστές του κόσμου.

«Ἔρμο τουφέκι σκοτεινό, τί σ᾿ ἔχω ῾γὼ στὸ χέρι;

Ὁποῦ σὺ μοὔγινες βαρὺ κι ὁ Ἀγαρηνὸς τὸ ξέρει».

_ Ο Σουλιώτης μιλάει στον σύντροφο - τουφέκι του (είδος διαλόγου που

δραματοποιεί την κατάσταση) που είναι πια άχρηστο λόγω της

εξάντλησης του πολεμιστή. Το ίδιο θέμα υπάρχει και στο Α΄ Σχεδίασμα).

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β΄ απόσπασμα Ι

(Εκφραστικοί τρόποι)

_ Λόγος: απλός, λιτός, πυκνός

_ Εικόνες: οπτικές και ακουστικές

_ Χρήση 9 ρημάτων σε χρόνο ενεστώτα (βασιλεύει…ξέρει): πρπσδίδουν

ζωντάνια, συγχρονικότητα.

_ Κάθε στίχος είναι αυτοτελής, έχει δικό του νόημα και λιτότητα, χωρίς

επίθετα και συναισθηματικές υπερβολές .

_ Συνεκδοχή: Αγαρηνοί

_ Ερωτήσεις: στο τουφέκι

_ Αντιθέσεις: Ευτυχία - Δυστυχία

_ Μεταφορές: τάφου σιωπὴ, τουφέκι σκοτεινό

_ Ομοιοτέλευτο (λαλεί πουλί παίρνει σπυρί)

_ Προσωποποιήσεις τουφεκιού

_ Στίχοι με συμμετρίες:

α. 3 στίχοι για τη γυναίκα και 3 για τον Σουλιώτη

β. Ο Σουλιώτης: στέκει - κλαίει / Η μάνα: ζηλεύει - μνέει

γ. Ο Σουλιώτης είναι άντρας - αγωνιστής. Η μάνα γυναίκα – μάνα.

δ. Ευτυχία (πουλί, Αγαρηνός) - Δυστυχία (μάνα - άντρας)

_ Μέτρο: ιαμβικό 15σύλλαβο

_ Ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΙΙ

Τὸ Μεσολόγγι ἔπεσε τὴν ἄνοιξη· ὁ ποιητὴς παρασταίνει τὴν Φύση, εἰς τὴ

στιγμὴ ποὺ εἶναι ὡραιότερη, ὡς μία δύναμη, ἡ ὁποία, μὲ ὅλα τ᾿ ἄλλα καὶ ὑλικὰ

καὶ ἠθικὰ ἐνάντια, προσπαθεῖ νὰ δειλιάση τοὺς πολιορκημένους· ἰδοὺ οἱ

Στοχασμοὶ τοῦ ποιητῆ:

Ἡ ζωὴ ποὺ ἀνασταίνεται μὲ ὅλες της τὲς χαρές, ἀναβρύζοντας ὁλοῦθε, νέα,

λαχταριστή, περιχυνόμενη εἰς ὅλα τὰ ὄντα· ἡ ζωὴ ἀκέραιη, ἀπ᾿ ὅλα της φύσης

τὰ μέρη, θέλει νὰ καταβάλῃ τὴν ἀνθρώπινη ψυχή· θάλασσα, γῆ, οὐρανός,

συγχωνευμένα, ἐπιφάνεια καὶ βάθος συγχωνευμένα, τὰ ὁποῖα πάλι

πολιορκοῦν τὴν ἀνθρώπινη φύση στὴν ἐπιφάνεια καὶ εἰς τὸ βάθος της.

H ὡραιότης τῆς φύσης, ποὺ τοὺς περιτριγυρίζει, αὐξαίνει εἰς τοὺς ἐχθροὺς

τὴν ἀνυπομονησία νὰ πάρουν τὴ χαριτωμένη γῆ, καὶ εἰς τοὺς πολιορκημένους

τὸν πόνο ὅτι θὰ τὴ χάσουν.

Ὁ Ἀπρίλης μὲ τὸν Ἔρωτα χορεύουν καὶ γελοῦνε,

_ Η φύση προσωποποιείται: ο Απρίλης-η Άνοιξη, όταν όλα αναγεννώνται,

ξαναζωντανεύουν και απολαμβάνουν τη ζωή, και ο Έρωτας, το πιο

έντονο συναίσθημα, χορεύουν γεμάτα νιάτα και ζωή και γίνονται

«σύμμαχοι» των εχθρών.

_ Τα πάντα σφύζουν από ζωή και κάνουν πιο αβάσταχτη την ιδέα του

θανάτου που κυριαρχεί στο Μεσολόγγι, πολιορκούν τους Μεσολογγίτες.

κι ὅσ᾿ ἄνθια βγαίνουν καὶ καρποὶ τόσ᾿ ἅρματα σὲ κλειοῦνε.

_ Η αντίθεση: αμέτρητο το πλήθος των εχθρών (η δύναμη του θανάτου),

όσο και τα άνθια (η ζωή και η ομορφιά).

Λευκὸ βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει

Καὶ μὲς τὴ θάλασσα βαθειὰ ξαναπετειέται πάλι,

Κι᾿ ὁλόλευκο ἐσύσμιξε μὲ τ᾿ οὐρανοῦ τὰ κάλλη.

Καὶ μὲς τῆς λίμνης τὰ νερά, ὅπ᾿ ἔφθασε μ᾿ ἀσπούδα

Ἔπαιξε μὲ τὸν ἴσκιο τῆς γαλάζια πεταλούδα,

Ποὺ εὐωδίασε τὸν ὕπνο της μέσα στὸν ἄγριο κρίνο·

Τὸ σκουληκάκι βρίσκεται σ᾿ ὥρα γλυκειὰ κ᾿ ἐκεῖνο.

Μάγεμα ἡ φύσις κι᾿ ὄνειρο στὴν ὀμορφιὰ καὶ χάρη,

_ Ζωηρές εικόνες γαλήνης: το κοπάδι στο βουνό που αντανακλά στη

θάλασσα και στον ουρανό και απλώνεται παντού, η μικρή πεταλούδα

που παίζει με τον ίσκιο της και ευωδιάζει τον ύπνο της στον κρίνο, το

ταπεινό σκουλήκι που ευτυχεί και εκείνο… Τα ασήμαντα και τα μικρά

συνθέτουν την ομορφιά της φύσης και τη δύναμη της ζωής.

Ἡ μαύρη πέτρα ὁλόχρυση καὶ τὸ ξερὸ χορτάρι·

_ Ο ποιητής υπερβαίνει την πραγματικότητα και παρουσιάζει το χορτάρι

ξερό και τα δέντρα με καρπούς (την άνοιξη δεν γίνεται ούτε το ένα, ούτε

το άλλο), θέλοντας να δηλώσει ότι ακόμη και το ασήμαντο είναι

πολύτιμο.

Μὲ χίλιες βρύσες χύνεται, μὲ χίλιες γλῶσσες κρένει:

Ὅποιος πεθάνῃ σήμερα χίλιες φορὲς πεθαίνει.

Τρέμ᾿ ἡ ψυχὴ καὶ ξαστοχᾶ γλυκὰ τὸν ἑαυτό της.

_ Η φύση λειτουργεί σαν μάγισσα-πειρασμός που προκαλεί τους

αγωνιστές να παραβλέψουν το χρέος τους.

_ Η φύση (έχοντας σαν κύριο στοιχείο της το νερό) χύνεται παντού με

χίλιες βρύσες και, παίρνοντας μιλιά, λέει: Ὅποιος πεθάνῃ σήμερα χίλιες

φορὲς πεθαίνει.

_ Η πρόκληση για ζωή γίνεται μεγαλύτερη και η λύπη για την απώλειά

της αυξάνει.

_ Ο θάνατος πολλαπλασιάζεται και η ψυχή δειλιάζει.

_ Το απόσπασμα αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το απόσπασμα Ι.

Εδώ παρουσιάζεται η φύση στην ομορφότερή της ώρα, την άνοιξη. Την

άνοιξη όλα ανανεώνονται, η ομορφιά της φύσης κατακλύζει τα πάντα,

ενώ παντού επικρατεί η εύθυμη διάθεση, η χαρά και το κέφι. Μπροστά

σ’ αυτό το θαύμα της αναγέννησης της φύσης, η αγάπη των

πολιορκημένων για τη ζωή γίνεται μεγαλύτερη, ενώ η ιδέα του θανάτου

βαριά και ασήκωτη.

_ Πολύ χαρακτηριστικά λέει ο ποιητής στο πεζό κείμενο των στοχασμών

του που προηγείται: «Η ωραιότης της φύσης, που τους περιτριγυρίζει,

αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουν τη χαριτωμένη

γη, και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότι θα τη χάσουν». Η φύση

λοιπόν, μ' αυτή την ανοιξιάτικη έκρηξη ομορφιάς της, γίνεται ένας

«πειρασμός», μια πρόκληση που δελεάζει τους πολιορκημένους, καθώς

τους καλεί στη ζωή. Είναι φυσικό οι πολιορκημένοι, που αισθάνονται τον

θάνατο πολύ κοντά τους, να απελπίζονται και να λυπούνται ακόμη

περισσότερο, όταν βλέπουν γύρω τους τη φύση στολισμένη με όλες τις

ομορφιές της, όπως είναι την άνοιξη. Διότι ο θάνατος σε μια τέτοια

εποχή πολλαπλασιάζεται και είναι σαν να πεθαίνει ο άνθρωπος όχι μια

αλλά χίλιες φορές.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β΄ απόσπασμα ΙΙ

Αφηγηματικές Τεχνικές

_ Αφήγηση: από ένα παντογνώστη αφηγητή σε γ’ ενικό πρόσωπο.

_ Θεατρικότητα: μονόλογος και διάλογος (παραστατικότητα,

αμεσότητα)

Εκφραστικοί τρόποι

_ Εναλλάσσεται ο πεζός με τον ποιητικό λόγο.

_ Εικόνες έντονα λυρικές (λυρισμός = σχήματα λόγου , φράσεις που

εκφράζουν έντονα συναισθήματα, απευθύνονται στην ψυχή μας).

Παρουσία χρωμάτων: λευκό, γαλάζιο (ουρανός), γαλάζιο, ολόχρυσο.

_ Κλιμάκωση:

_ 1η κλίμακα: Έχουμε διεύρυνση από το βουνάκι στη θάλασσα, στον

ουρανό.

_ 2η κλίμακα: από τον λόφο, τη θάλασσα, κατεβαίνουμε στη λίμνη, δηλαδή

οι διαστάσεις μειώνονται.

_ 3η κλίμακα: από την πεταλούδα στο σκουληκάκι (σμίκρυνση)

_ Γλώσσα: επίθετα, ιδιωματισμοί (κλειούνε , ασπούδα...)

_ Συνεκδοχή: στίχος 2.\

_ Επαναλήψεις: χίλιες, χίλιες, χίλιες

_ Μεταφορές

_ Προσωποποιήσεις ο Ἀπρίλης μὲ τὸν Ἔρωτα χορεύουν καὶ γελοῦνε, Μὲ χίλιες

βρύσες χύνεται, μὲ χίλιες γλῶσσες κρένει

_ Στίχος 15σύλλαβος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία

_ Υπαλλαγή: λευκό βουνάκι πρόβατα (αντί βουνάκι λευκά πρόβατα)

ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΙΓΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β΄

_ Η πείνα

_ Το αδιέξοδο

_ Ο όρκος

_ Η φύση

_ Ο πειρασμός

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ

_ Έλεος για την κατάσταση των πολιορκημένων

_ Αγαλλίαση με την ανθοφορία της φύσης

_ Ένταση από το αδιέξοδο των πολιορκημένων που επιτείνεται τόσο από

την πείνα όσο και από την ομορφιά της φύσης

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑΤΩΝ Α΄ & Β΄

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ

Σχεδίασμα Α΄ Σχεδίασμα Β΄

ο άντρας _ ο Σουλιώτης

το τουφέκι _ έρμο τουφέκι

ο εχθρός _ ο Αγαρηνός

της μάνας (τα τέκνα) _ η Πατρίδα, η μεγάλη Μητέρα

λαλεί το πουλάκι _ λαλεί πουλί

βρίσκει σπυράκι _ παίρνει σπυρί

η μάνα φθονεί _ η μάνα το ζηλεύει

γρικούν μιαν άλλη _ σάλπιγγα κόψ’ του τραγουδιού …

τ’ Αράπη το στόμα _ το στήθος το χορτάτο

δε σκούζει σκυλί _ άκρα του τάφου σιωπή

ΔΙΑΦΟΡΕΣ

Συγκρίνοντας το απόσπασμα Ι του Β΄ Σχεδιάσματος με το απόσπασμα ΙΙ

του Α΄ Σχεδιάσματος, παρατηρούμε ότι:

Στη σκηνοθεσία προστίθεται ένα νέο στοιχείο: Ο κάμπος και η απόλυτη

σιωπή που βασιλεύει σ’ αυτόν. Με την προσθήκη αυτή δεν γίνεται μόνο πιο συγκεκριμένη η αναφορά στον τόπο, αλλά κυρίως γίνονται εντονότερες η ερημιά και η παρουσία του θανάτου. Το σκηνικό γίνεται περισσότερο υποβλητικό και τα γεγονότα παίρνουν έτσι μια τραγικότερη διάσταση.

Οι στίχοι «της μάνας ως λαύρα... ονείρου» του Α΄ Σχεδιάσματος δεν

υπάρχουν στο Β΄ Σχεδίασμα. Ο ποιητής προτιμά να αφήνει τα πράγματα να μιλάνε μόνα τους. Ο στίχος από 6σύλλαβος που είναι στο Α΄ Σχεδίασμα, γίνεται δεκαπεντασύλλαβος, δηλαδή πλαταίνει πολύ. Το μέτρο, από αμφίβραχυς, γίνεται ίαμβος. Αυτές οι στιχουργικές και μετρικές αλλαγές ανταποκρίνονται στην πρόθεση του ποιητή: στο Β΄ Σχεδίασμα δεν έχει πια την πρόθεση να εκφραστεί με ένα ύφος που έχει τη μορφή προφητικού θρήνου (όπως στο Α΄ Σχεδίασμα), αλλά γίνεται κυρίως αφηγηματικός, και ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος εξυπηρετεί καλύτερα τον αφηγηματικό χαρακτήρα του ποιήματος.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β΄

(Α) Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμματολογικά στοιχεία:

Απόσπασμα Ι

Ο Σολωμός στους στοχασμούς του λέει: «Η πείνα δεν μπαίνει εις αυτόν τον κύκλον, ειμημόνον ως εξωτερική δύναμη, την οποία υπερνικούν καθώς όλες τις άλλες» (Στοχασμός 7ος). Αυτή η σκέψη βρίσκει εφαρμογή στο συγκεκριμένο απόσπασμα και, αν ναι, πώς;

(Β) Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

Απόσπασμα Ι

1. «Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει»: Να επισημάνετε τους

εκφραστικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο ποιητής. Ποια εντύπωση σας

δημιουργεί αυτός ο στίχος;

2. Ποιες εικόνες σκιαγραφεί ο ποιητής στους δύο πρώτους στίχους αυτού

του αποσπάσματος;

3. Να επισημάνετε το μέτρο, τη ρίμα, την παρήχηση και τη μεταφορά που υπάρχει στο πρώτο απόσπασμα.

4. Ποιες διαφορές παρατηρείτε ως προς τη στιχουργία (μέτρο και μορφή

του στίχου) μεταξύ πρώτου και δευτέρου σχεδιάσματος;

5. Ποια χαρακτηριστικά έχει το ύφος του ποιητή σε αυτό το απόσπασμα;

6. Να δώσετε τίτλο στο απόσπασμα, που να ανταποκρίνεται στο βαθύτερο νόημά του.

7. Ο Σολωμός, στο πεζό σημείωμα που προηγείται του ποιήματος, λέει

«θάλασσα, γη, ουρανός, συγχωνευμένα, επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα, τα οποία πάλι πολιορκούν την ανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και εις το βάθος της». Σε ποιους στίχους του ποιήματος που ακολουθεί εξέφρασε αυτή τη συγχώνευση;

Απόσπασμα ΙΙ

1. Γιατί νομίζετε ότι συνδέει ο ποιητής τον έρωτα με το μήνα Απρίλιο;

2. «Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει»: Ποιο σχήμα λόγου

υπάρχει σε αυτό το στίχο; Να το επισημάνετε και να το εξηγήσετε.

3. «Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη»: Ποια στοιχεία

συνθέτουν την ανοιξιάτικη εικόνα που μας δίνει ο Σολωμός σε αυτό το

απόσπασμα;

4. Με ποιους τρόπους εκφράζει ο ποιητής την ομορφιά της φύσης;

5. Να χωρίσετε το απόσπασμα σε ενότητες.

(Γ) Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

Απόσπασμα Ι

1. Γιατί η μάνα ζηλεύει το πουλί;

2. «Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει»: Να ερμηνεύσετε τη στάση του Σουλιώτη.

3. «Λαλεί πουλί παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει / Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα μνέει»: Σε ποιο θέμα αναφέρεται ο ποιητής σε αυτούς τους στίχους και με ποιον τρόπο το εκφράζει;

4. «Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει: / Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω ‘γω στο χέρι; / Οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει». Να αναπτύξετε με δικά σας λόγια το βαθύτερο

νόημα αυτών των στίχων.

Απόσπασμα ΙΙ

1. Να περιγράψετε με δικά σας λόγια τις εικόνες που σκιαγραφεί ο ποιητής

στο δεύτερο απόσπασμα του Β΄ σχεδιάσματος.

2. «Η ζωή ακέραιη... πολιορκούν την ανθρώπινη φύση»: Με ποια έννοια η φύση πολιορκεί τον άνθρωπο;

3. «Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει / Και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι, / κι ολόλευκο εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη»: Πώς συνδέονται τα πρόβατα με το βουνό, τη θάλασσα και τον ουρανό;

4. Γιατί «όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»;

5. Γιατί «τρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της»;

6. Πώς παρουσιάζεται η φύση στο απόσπασμα και πώς επιδρά στον άνθρωπο;

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ΄

Ο Σολωμός το επεξεργάστηκε από το 1844. Υπάρχουν 15 αποσπάσματα.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Ι

Μητέρα, μεγαλόψυχη στὸν πόνο καὶ στὴ δόξα,

κι ἂν στὸ κρυφὸ μυστήριο ζοῦν πάντα τὰ παιδιά σου

μὲ λογισμὸ καὶ μ᾿ ὄνειρο, τί χάρ᾿ ἔχουν τὰ μάτια,

τὰ μάτια τοῦτα, νὰ σ᾿ ἰδοῦν μὲς στὸ πανέρμο δάσος,

ποὺ ξάφνου σοῦ τριγύρισε τ᾿ ἀθάνατα ποδάρια

(κοίτα) μὲ φύλλα τῆς Λαμπρῆς, μὲ φύλλα τοῦ Βαϊῶνε!

Τὸ θεϊκό σου πάτημα δὲν ἄκουσα, δὲν εἶδα·

ἀτάραχη σὰν οὐρανὸς μ᾿ ὅλα τὰ κάλλη πὤχει,

ποὺ μέρη τόσα φαίνονται καὶ μέρη ῾ναι κρυμμένα!

Ἀλλά, Θεά, δὲν ἠμπορῶ ν᾿ ἀκούσω τὴ φωνή σου,

κι εὐθὺς ἐγὼ τ᾿ ἑλληνικοῦ κόσμου νὰ τὴ χαρίσω;

Δόξα ῾χ᾿ ἡ μαύρη πέτρα του καὶ τὸ ξερὸ χορτάρι.

(Ἡ Θεὰ ἀπαντάει εἰς τὸν ποιητὴ καὶ τὸν προστάζει νὰ ψάλῃ τὴν πολιορκία τοῦ Mεσολογγιοῦ).

_ Προοίμιο: προσευχή και επίκληση στη μεγαλόψυχη Μητέρα-Μούσα.

_ Το όραμα της γυναίκας, της προσωποποιημένης Πατρίδας-Ελευθερίας,

που είναι η μητέρα κάθε Έλληνα, εμφανίζεται σαν σε όνειρο. Θυμήσου

και το απόσπασμα Ι του Σχεδιάσματος Α΄. Στο Σχεδίασμα Α΄ η εικόνα

είναι ζοφερή, ενώ εδώ φωτεινή, λαμπρή.

_ Τα παιδιά της, οι Έλληνες, ζουν στο «κρυφό μυστήριο» της Ελευθερίας.

_ Ο ποιητής έχει το χάρισμα να βλέπει την Πατρίδα (με λογισμό και μ’

όνειρο).

_ Ο ποιητής την περιγράφει να στέκεται μέσα σ’ ένα δάσος από δάφνες

(φύλλα της Λαμπρής) και βάγια (κλαδιά από δάφνη) στα πόδια της, που

δείχνουν τη δόξα της.

_ Μάλιστα την παρουσιάζει θεϊκή, μεταφυσική, πέρα από τις αισθήσεις,

σαν ουρανό (ασύλληπτη).

_ Ζητάει από την Θεά-Πατρίδα, που γίνεται η Μούσα του, να του

επιτρέψει να ακούσει τη φωνή της, ώστε να τη μεταφέρει στον Ελληνικό

κόσμο. Γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο το «φερέφωνό» της.

_ Ο ποιητής δοξολογεί τον φτωχό και όμως θαυμάσιο και τιμημένο τόπο.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ΄ / ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΙΙ

Το σχεδίασμα σχετίζεται άμεσα με το 5ο απόσπασμα του σχεδιάσματος Β΄.

Ἔργα καὶ λόγια, στοχασμοί, -στέκομαι καὶ κοιτάζω,-

_ Ο ποιητής παρατηρεί τα λόγια και τα έργα των πολιορκημένων …

Λούλουδα μύρια, πούλουδα, ποὺ κρύβουν τὸ χορτάρι,

Κι᾿ ἄσπρα, γαλάζια, κόκκινα, καλοῦν χρυσὸ μελίσσι.

_ …μέσα στην ανοιξιάτικη φύση, σε πολύχρωμα λουλούδια και μέλισσες. Ἐκεῖθε μὲ τοὺς ἀδελφούς, ἐδῶθε μὲ τὸν Χάρο.

_ Από τη μια πλευρά είναι οι συμπατριώτες και από την άλλη οι εχθροί

που σκοτώνουν. Μὲς στὰ χαράματα συχνά, καὶ μὲς στὰ μεσημέρια,

κι ὅταν θολώσουν τὰ νερά, κι ὅταν πληθύνουν τ᾿ ἄστρα,

_ Ο αγώνας διεξάγεται διαρκώς (χαράματα… μεσημέρια… άστρα).

ξάφνου σκιρτοῦν οἱ ἀκρογιαλιές, τὰ πέλαγα κι οἱ βράχοι.

_ Ήχοι αιφνίδιοι διαχέονται στον τόπο, στεριά και θάλασσα. Τα στοιχεία

της φύσης υπογραμμίζονται με τη χρήση του πληθυντικού αριθμού. «Ἀραπιᾶς ἄτι, Γάλλου νοῦς, βόλι Τουρκιᾶς, τοπ᾿ Ἄγγλου!

_ Οι εχθροί έχουν τη βοήθεια και άλλων δυνάμεων (Αιγυπτίων, Γάλλων,

Άγγλων).

Πέλαγο μέγ᾿, ἀλίμονο, βαρεῖ τὸ καλυβάκι·

_ Η μάχη είναι άνιση, το πέλαγος ενάντια στο καλυβάκι.

σὲ λίγην ὥρα ξέσκεπα τὰ λίγα στήθη μένουν!

_ Οι ολιγάριθμοι αγωνιστές μένουν απροστάτευτοι.

Ἀθάνατή ῾σαι, ποὺ ποτέ, βροντή, δὲν ἡσυχάζεις;»

Στην πλώρη, που σκιρτά, γυρτός, τούτα ’π’ ο ξένος ναύτης.

_ Ένας ξένος ναύτης διερωτώμενος εκφράζει την αγανάκτησή του, γιατί ο πόλεμος είναι άνισος και ασταμάτητος. Δειλιάζουν γύρου τα νησιά, παρακαλούν και κλαίνε, Kαι με λιβάνια δέχεται και φώτα τον καημό τους

O σταυροθόλωτος ναός και το φτωχό ξωκλήσι.

_ Τα Επτάνησα, υπό αγγλική κατοχή, δειλιάζουν, δέονται, παρακαλούν.

_ Ένας ναός κι ένα εκκλησάκι στην εξοχή θυμιατίζουν τον καημό των

εγκλείστων.

Tο μίσος όμως έβγαλε και κείνο τη φωνή του:

«Ψαρού, τ’ αγκίστρι π’ άφησες, αλλού να ρίξης άμε.»

_ Όχι όμως όλοι! Κάποιοι που δεν συνειδητοποιούν τη σημασία του

αγώνα διώχνουν με μίσος τους πρόσφυγες που έχουν καταφύγει στα

Επτάνησα.

Σε λίγην ώρα ξέσκεπα τα λίγα στήθη μένουν·

Aθάνατή ’σαι, που, βροντή, ποτέ δεν ησυχάζεις;

Πανερημιά της γνώρας μου, θέλω μ’ εμέ να κλάψης.»

_ Ένας γέρος ψαράς, κλαίγοντας, επαναλαμβάνει τα πιο πάνω.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ΄ απόσπασμα ΙΙ

Αφηγηματικές Τεχνικές

_ Αφήγηση: πρωτοπρόσωπη από ένα αφηγητή παρατηρητή (στέκομαι και κοιτάζω)

_ Διάλογος: Aθάνατή ’σαι, που, βροντή, ποτέ δεν ησυχάζεις

Εκφραστικοί τρόποι

_ Ασύνδετο: Λούλουδα μύρια, πούλουδα, … άσπρα, γαλάζια, κόκκινα

_Αντιθέσεις: Eκείθε με τους αδελφούς, εδώθε με το χάρο, Πέλαγο μέγα

πολεμά, βαρεί το καλυβάκι

_Εικόνες: Λούλουδα…, Kαι σα θολώσουν τα νερά, και τ’ άστρα σα

πληθύνουν, Στην πλώρη, που σκιρτά, γυρτός, ο ξένος ναύτης

_Προσωποποιήσεις: σκιρτούν οι ακρογιαλιές, Πέλαγο μέγα πολεμά,

Δειλιάζουν γύρου τα νησιά, παρακαλούν και κλαίνε

_Συνεκδοχές = οι κάτοικοι των νησιών, το μίσος = όσοι μισούν

_ Χρόνος ενεστώτας σκιρτούν

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ΄ , 6

Ἒστησ᾿ ὁ Ἔρωτας χορὸ μὲ τὸν ξανθὸν Ἀπρίλη,

_ Προσωποποιημένοι ο Έρωτας και ο Απρίλης χορεύουν.

Κι᾿ ἡ φύσις ηὗρε τὴν καλὴ καὶ τὴ γλυκιά της ὥρα,

_ Η φύση βρίσκεται στην πιο όμορφη περίοδό της, πασχίζοντας να

ξυπνήσει στη ψυχή των πολιορκημένων την αγάπη για τη ζωή.

Καὶ μὲς στὴ σκιὰ ποὺ φούντωσε καὶ κλεῖ δροσιὲς καὶ μόσχους

Ἀνάκουστος κιλαϊδισμὸς καὶ λιποθυμισμένος.

Νερὰ καθάρια καὶ γλυκά, νερὰ χαριτωμένα,

Χύνονται μὲς στὴν ἄβυσσο τὴ μοσχοβολισμένη,

Καὶ παίρνουνε τὸ μόσχο της, κι᾿ ἀφήνουν τὴ δροσιά τους,

Κι᾿ οὖλα στὸν ἥλιο δείχνοντας τὰ πλούτια της πηγῆς τους,

Τρέχουν ἐδῶ, τρέχουν ἐκεῖ, καὶ κάνουν σὰν ἀηδόνια.

_ Σκιές, δροσιές, ευωδίες, κελαϊδισμοί, κελαρύσματα νερών χαριτωμένων (μεταφορά) που χύνονται σε χαράδρες ανταλλάσσοντας δροσιά με ευωδία κινούνται αδιάκοπα (βλ. κινητικά ρήματα) και κάνουν σαν αηδόνια.

Ἔξ᾿ ἀναβρύζει κι᾿ ἡ ζωή, σ᾿ γῆ, σ᾿ οὐρανό, σὲ κύμα.

_ Σ’ όλη την πλάση (γη, ουρανό, κύμα) αναβλύζει η ζωή.

Ἀλλὰ στῆς λίμνης τὸ νερό, π᾿ ἀκίνητό ῾ναι κι ἄσπρο,

Ἀκίνητ᾿ ὅπου κι᾿ ἂν ἰδῆς, καὶ κάτασπρ᾿ ὡς τὸν πάτο,

Μὲ μικρὸν ἴσκιον ἄγνωρον ἔπαιξ᾿ ἡ πεταλούδα,

Ποῦ ῾χ᾿ εὐωδίσει τς ὕπνους της μέσα στὸν ἄγριο κρίνο.

_ Μέσα στο καθάριο και διαυγές νερό της λίμνης μια πεταλούδα που

ευωδιάζει, αφού κοιμήθηκε μέσα στον κρίνο, παίζει με τη σκιά της.

_ Όλα συμβαίνουν σε περιβάλλον αγνό, αμόλυντο, αθώο (άσπρο…κρίνο).

Ἀλαφροΐσκιωτε καλέ, γιὰ πὲς ἀπόψε τί ῾δες·

_ Ο Αλαφροΐσκιωτος, (σύμβολο του ποιητή), που ακούει και βλέπει τα

μυστικά της φύσης τα οποία δεν βλέπουν οι κοινοί άνθρωποι, βλέπει τη

νύχτα να ’ναι γεμάτη θαύματα (σπαρμένη μάγια = μεταφορά).

_ «Σύμφωνα με τη νεοελληνική λαϊκή παράδοση αλαφροΐσκιωτος είναι ο

υπερευαίσθητος άνθρωπος, που μπορεί να επικοινωνεί αισθητικά με

αδιόρατα και ανάκουστα και αφάνταστα για τους άλλους γοητευτικά

στοιχεία του κόσμου. Ο υπεραισθαντικός αυτός άνθρωπος, υπέχει και

βαρύ τίμημα για το χάρισμά του να ενωτίζεται και βαθιά να βιώνει

μυστικά του κόσμου χάρματα. Είναι πηγή τρωτότητας ψυχικής η σε

υπέρτατο βαθμό ευαισθησία του.» (Κ. Ι. Δεσποτόπουλος)

Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!

Χωρὶς ποσῶς γῆς, οὐρανὸς καὶ θάλασσα νὰ πνένε,

Οὐδ᾿ ὅσο κάν᾿ ἡ μέλισσα κοντὰ στὸ λουλουδάκι,

_ Πρόκειται για μια ιδιαίτερη, μαγική νύχτα.

_ Η φύση τώρα μένει ακίνητη, ήρεμη, γαλήνια, σε αντίθεση με την κίνηση που τη χαρακτήριζε πριν.

Γύρου σὲ κάτι ἀτάραχο π᾿ ἀσπρίζει μὲς στὴ λίμνη,

Μονάχο ἀνακατώθηκε τὸ στρογγυλὸ φεγγάρι,

Κι᾿ ὄμορφη βγαίνει κορασιὰ ντυμένη μὲ τὸ φῶς του.

_ Το φεγγάρι φεγγίζει μέσα στη λίμνη, από όπου αναδύεται το λυρικό

όραμα της φεγγαροντυμένης (Αφροδίτης; Ελευθερίας; Ελλάδας;) (βλ. και

στο Σχεδίασμα Α΄, όπου υπάρχουν και άλλες παραπομπές στον

«Κρητικό» και τον «Λάμπρο» του Σολωμού και στον «Φάουστ» του

Γκαίτε). Έτσι κλείνει ο ύμνος του ποιητή στη φύση, που λειτουργεί σαν

πειρασμός για τους μαχόμενους.

_ Με το ίδιο θέμα ασχολείται ο ποιητής και στο σχεδίασμα Β΄, στο

απόσπασμα ΙΙ. Εδώ όμως ο ποιητής δεν περιγράφει απλώς. Γίνεται μέρος

του μυστηρίου της φύσης. Ο 12ος στίχος του αποσπάσματος Β΄ απλώνεται σε 6 στίχους, διευρύνοντας το μοτίβο του υγρού στοιχείου. Νέα θέματα, του Αλαφροΐσκιωτου και της Φεγγαροντυμένης, αλλά και της λίμνης και του

φεγγαριού, εμφανίζονται.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ΄ 6

Αφηγηματικές Τεχνικές

_ Αφήγηση: πρωτοπρόσωπη από ένα αφηγητή παρατηρητή (στέκομαι και κοιτάζω)

_ Διάλογος: Ἀλαφροΐσκιωτε καλέ, γιὰ πὲς ἀπόψε τί ῾δες· - Νύχτα γιομάτη

θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!

Εκφραστικοί τρόποι

_ Προσωποποίηση: ο Έρωτας και ο Απρίλης χορεύουν.

_ Συνεκδοχή Απρίλης (= Άνοιξη)

_ Μεταφορές: ξανθὸν Ἀπρίλη, γλυκιά της ὥρα, κιλαϊδισμὸς καὶ

λιποθυμισμένος, γλυκά, νερὰ, χαριτωμένα, πλούτια της πηγῆς

_ Επαναλήψεις: Νερὰ - νερὰ, Τρέχουν – τρέχουν, ἀκίνητο - Ἀκίνητ’, ἄσπρο –

κάτασπρ’

_ Παρομοίωση: σὰν ἀηδόνια

_ Εικόνες λυρικές, οπτικές και κινητικές

_ Στίχος ελεύθερος, ανομοιοκατάληκτος

ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΙΓΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ΄

_ Η Μητέρα-Θεά. Ο ποιητής προσεγγίζει λατρευτικά και επικλητικά- παρακλητικά τη Μούσα του, που ταυτίζεται με την ουσία των ιδεών που

θέλει να προβάλει.

_ Οι γενικευτικές αναφορές σε όλον τον ελληνισμό εντείνονται.

_ Η δύναμη των πολιορκητών

_ Η αρνητική στάση των νησιωτών απέναντι στους πρόσφυγες

_ Ο πειρασμός

_ Ο Αλαφροΐσκιωτος

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ

_ Δέος για τις Ιδέες και το μέγεθος του αγώνα

_ Έλεος για την κατάσταση των πολιορκημένων

_ Αγανάκτηση με τη στάση των νησιωτών

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ΄

(Α) Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμματολογικά στοιχεία:

Απόσπασμα VI

1. Ποια στοιχεία του ποιήματος αποκαλύπτουν την αγάπη που έτρεφε ο

ποιητής για τη λαϊκή μας παράδοση;

2. Ποιος είναι ο αλαφροΐσκιωτος; Τι είδε;

(Β) Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική

διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε

διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

Απόσπασμα ΙΙ

1. «Αραπιάς άτι, Γάλλου νους, βόλι Τουρκιάς, τοπ’ Άγγλου! / Πέλαγο μέγα πολεμά, βαρεί το καλυβάκι»: Με ποιον τρόπο εκφράζει ο ποιητής τη συμπαιγνία των ξένων δυνάμεων σε βάρος του Μεσολογγίου;

2. Στίχοι 13-17: Σε ποιο θέμα αναφέρεται ο ποιητής; Να εξηγηθεί το νόημα αυτών των στίχων.

3. Ποιους στίχους επαναλαμβάνει ελαφρά παραλλαγμένους ο ποιητής στο ποίημα; Γιατί νομίζετε ότι τους επαναλαμβάνει; Ποιες διαφορές διακρίνετε ανάμεσα στις δύο επαναλήψεις;

4. Στους στίχους 12-17 εκφράζεται μια βασική αντίθεση. Ποια είναι αυτή;

5. Ποιες θεματικές περιοχές (ενότητες) διακρίνετε στο απόσπασμα;

Απόσπασμα VI

1. «Έστησε ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη»: Γιατί νομίζετε ότι ο

ποιητής συνδέει τον Απρίλη με τον Έρωτα και τον ονομάζει ξανθό;

2. Ποιες λέξεις του αποσπάσματος δηλώνουν κίνηση; Ποια είναι η σημασία της για το απόσπασμα;

3. «Φτάνοντας στον τελευταίο στίχο, αναγκαζόμαστε, όντας ακόμη κυριευμένοι από το θαύμα, ν’ αναλογιστούμε με συγκίνηση πως οι πολιορκημένοι ήρωες, μολονότι κυκλωμένοι απ’ αυτό το συγκλονιστικό κάλεσμα της ζωής, που τους έσπρωχνε να συνθηκολογήσουν για να σωθούν, κατάφεραν να ξεπεράσουν τον ακατανίκητο πειρασμό, προκειμένου να περισώσουν μιαν άλλη αξία, υψηλότερη, την ηθική τους

ελευθερία». Συμφωνείτε με αυτή τη διαπίστωση;

(Γ) Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

Απόσπασμα Ι

1. Ποια είναι η μεγαλόψυχη μητέρα και ποια τα παιδιά της;

2. Πώς προσωποποιεί ο ποιητής την πατρίδα και ποιες ιδιότητες της

αποδίδει;

3. Πώς απαντά η θεά στον ποιητή;

4. Ο Σολωμός, εκτός από το πρώτο απόσπασμα του Γ΄ σχεδιάσματος

αναφέρεται σε μια γυναικεία μορφή που του μιλάει και στο πρώτο

απόσπασμα του Α΄ σχεδιάσματος. Ποιες ομοιότητες και διαφορές

διακρίνετε στις δύο απεικονίσεις;

5. Ο ποιητής στο σχεδίασμα Α, απόσπασμα 1 και στο σχεδίασμα Γ,

απόσπασμα 1 παρουσιάζει κάποια γυναικεία μορφή που του μιλάει. α)

Ποια νομίζετε ότι μπορεί να είναι αυτή η μορφή; β) Τι συμβολίζει; γ)

Πώς παρουσιάζεται σε κάθε περίπτωση; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά

της; δ) Εάν συγκρίνετε τις δύο μορφές, ποιες ομοιότητες και ποιες

διαφορές παρατηρείτε;

Απόσπασμα ΙΙ

1. «Κι αλιά! σε λίγο ξέσκεπα τα λίγα στήθια μένουν». Τι νομίζετε ότι εννοεί ο ποιητής;

2. Οι συνεχείς κανονιοβολισμοί που ακούγονται από το Μεσολόγγι

προκαλούν σε διάφορα πρόσωπα ποικίλες αντιδράσεις. Ποια είναι αυτά

τα πρόσωπα και πώς αντιδρούν στο ίδιο ηχητικό ερέθισμα;

3. Να δώσετε τίτλο στο απόσπασμα, ο οποίος να ανταποκρίνεται στο

βαθύτερο νόημά του.

Απόσπασμα VI

1. Ποια φυσικά στοιχεία συνθέτουν την ανοιξιάτικη εικόνα που μας δίνει ο ποιητής;

2. «Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι, / Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του»: Τι νομίζετε ότι συμβολίζει αυτή η λουσμένη στο φεγγαρόφωτο κόρη που αναδύεται; Η απάντησή σας να στηριχθεί στο εξεταζόμενο ποίημα.

3. Να συγκρίνετε το απόσπασμα VI του σχεδιάσματος Γ΄ με το απόσπασμα II του σχεδιάσματος Β΄ και να επισημάνετε τις ομοιότητες και τις διαφορές.