Οι Καλλικάντζαροι

του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικής φιλολογίας

Πανεπιστημίου Αθηνών

-μεταπτυχιακού εφηρμοσμένης παιδαγωγικής

Πανεπιστημίου Αθηνών

 

Με αφορμή την εσπερίδα σήμερα εις την Μαράσλειον, ένθα εσυζητήθησαν θέματα λογοτεχνικών μοτίβων μιαν μικρή παρατήρησιν θα ήθελα να κάμω. Προκειμένου δια το μοτίβον της «ενηλικιώσεως», καθ’ ήν ο ήρως ενηλικιώνεται μετά τινος τρόπου, η εισηγήτρια, ίνα δείξη τούτο και βεβαίως συν αυτώ, να προσπαθήση, να εμφυσήση εις τους νέους διδασκάλους την θεωρίαν της φιλαναγνωσίας και πώς αύτη δύναται να ενστερνισθή υπό των νεαρών αναγνωστών / μαθητών, επέλεξεν ως υλικόν  δείξεως το «παιδικόν» βιβλίον του Χρ. Μπουλώτη με τίτλον «Το αγόρι που ζωγράφιζε καλικάντζαρους». Η ιστορία είναι η εξής: Στην πιο παράξενη νύχτα της Αθήνας ένα μικρό αγόρι ξεκινάει κρυφά να δέσει την πραγματικότητα με τη φαντασία και τις επιθυμίες του. Μέσα σε λίγες ώρες θα ζήσει μια απίστευτη, γλυκιά περιπέτεια που θα του μείνει αξέχαστη σε όλη του τη ζωή. Συντροφιά με τη Ρίνα, τη γριά ρακοσυλλέκτρια, με τον ζωγράφο Βλαδίμηρο, με τον συλλέκτη παλιών παιχνιδιών και με τον συγγραφέα Αστέριο Σκοτεινό θα φτάσει το μικρό αγόρι μέχρι τα έγκατα της πόλης, για να λύσει, επιτέλους εκεί κάτω το μυστήριο της παράξενης νύχτας.Υπάρχουν ή δεν υπάρχουν καλλικάντζαροι;»

Φαινομενικά αθώα περιπέτεια. Όμως κατ’ εμέ ουχί τόσο αθώα δια μικρά τω όντι αθώα παιδιά και αθώες ψυχές. Προσέξατε και τις εντόνως υπογραμμισμένες λέξεις της περιγραφής της ιστορίας. Παράξενες νύχτες, κρυφίως παιδιά φεύγουν από το σπίτι, αναζήτηση του συγκερασμού της φαντασίας και των επιθυμιών!!!, περιπέτειαι που είναι γλυκιές, συντροφιές παιδιών  με ανθρώπους που έχουν ονόματα Ρίνα, (εκ του καλλικαντζαρίνα) και Σκοτεινός, περιπλάνησις στα έγκατα της πόλης…..

Όλα φαντάζουν τω όντι καταλληλότατα δια παιδικά αναγνώσματα. Μα αφήστε το δικό σας παιδί να αναζητήση, αφού βγή από το σπίτι την φαντασία του και τις όποιες επιθυμίες του, ώστε να τις κάνη πραγματικότητα. Αφήστε το να κάνη παρέα με Ρίες, ρακοσυλλέκτριες και Σκοτεινούς, χωρίς φόβο. Παραμύθια είναι αυτά. Όμως με αυτά τα παραμύθια εμποτίζουμε τα παιδιά μας με το σκοτεινό, το ερεβώδες και το μυστικό. Το φέρνουμε εις επαφήν μετά τούτων αντί να προκρίνωμεν να έρθη εις επαφήν με το φώς και το απαστράπτον;

Διατί η αξιότιμος εισηγήτρια δεν επέλεξεν, προκειμένου να εξηγήση το μοτίβο της «ενηλικιώσεως» ως είπεν, δεν ανέφερεν,  την αλληγορίαν του ταξειδίου του Τηλεμάχου εκ της Ιθάκης εις Πύλον και Σπάρτην φερ’ ειπείν; Δεν είναι η ιστορία του ταξειδιού του υιού του Οδυσσέως η ενηλικίωσις αγνά δοσμένη; Ο Τηλέμαχος δεν επέστρεψεν ουχί πλέον μικρό παιδί, αλλά ανήρ έτοιμος να διεκδικήση τα δικαιώματά του θρόνου του; Διατί ο λεγόμενος εκμορντενισμός να επιφέρει συνεχώς περιεχόμενα σκοτεινά και περίεργα πλησίον των παιδιών μας εν ώ υπάρχουν κλασσικά αναγνώσματα με κύρος και γεμάτα φώς; Ένα παράδειγμα έφερα ενθάδε.

Δυστυχώς οι νέοι διδάσκαλοι εθίζονται εις επικίνδυνα μονοπάτια διδαχής. Κατωτέρω αναφέρω τας επισημάνσεις του μητροπολίτου Ηλείας δια τας παραδόσεις των «αθώων» καλλικαντζάρων…

του

σεβ. Μητροπολίτου Ηλείας

κ.κ. Γερμανού

Επειδή κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου γίνεται λόγος από πολλούς για τους Καλλικάντζαρους, γι' αυτούς θα ήθελα να μάθουν οι Χριστιανοί μας, ότι είναι φανταστικά δαιμονικά όντα των αρχαίων προγόνων μας, αλλά καί άλλων λαών.

Η πίστη στους Καλλικάντζαρους ή Λυκοκάντζαρους ή Καλλικαντζαραίους ή Σκαλλικαντζάρους ή Σκαντζάρια ή Κάντζα ή Παγανά, όπως ονομάζονται, προήλθε από ελληνικές καί ρωμαϊκές εορτές του Δεκεμβρίου, όπως ήταν τα Σατουρνάλια, τα Βρουμάλια καί τα Κρόνια, πού συνδυάζονται με το χειμερινό ηλιοτρόπιο καί τη γενέθλια ημέρα του «αήττητου» Θεού Ηλίου, την 25 Δεκεμβρίου...

Έτσι πιστεύεται ότι οι Καλλικάντζαροι είναι όντα πολύ άσχημα, με χοντρά ξυλοπάπουτσα ή ανθρωπόμορφοι με πόδια τράγου, πού ζουν στα βάθη της γης, τρώγοντας τον κορμό της. Την παραμονή των Χριστουγέννων όμως βγαίνουν στην επιφάνεια της γης, για να προφυλαχθούν μη τυχόν πέσει καί τους πλακώσει. Παραμένουν δε σε αυτόν μέχρι τα Φώτα, εκδιωκόμενοι από τον Αγιασμό. Ακόμη πιστεύεται ότι είναι όντα επιβλαβή, πού αναρριχώμενα στις στέγες των σπιτιών, εισέρχονται σ' αυτά μέσ’ από την καπνοδόχο, «μαγαρίζουν» το νερό, το λάδι καί τις λοιπές τροφές καί σβήνουν τη φωτιά.

Γι' αυτό μερικοί κατά το Δωδεκαήμερο αποφεύγουν να πηγαίνουν το βράδυ στο νερόμυλο, όπου πιστεύεται συνήθως ότι κατοικούν τα όντα αυτά, κλείνουν καλά τις πόρτες του σπιτιού τους, φράσσουν με αγκάθια τις καπνοδόχους, ασφαλίζουν καλά τα δοχεία του νερού καί του λαδιού, ανάβουν φωτιές ή προβαίνουν σε ξόρκια καί μαγγανείες.

Όμως για μας τους χριστιανούς όλα τα ανωτέρω είναι ανοησίες. Γιατί, μετά τη Γέννηση του Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, γνωρίζουμε σαφώς ότι:

1. Καταργήθηκε η δύναμη των δαιμόνων και αφαιρέθηκε η κυριαρχία τους πάνω στους ανθρώπους (Λουκά ι' 17-19). Γι' αυτό ο Μ. Αντώνιος μας συνιστά: «Ου δει φοβείσθαι αυτούς' καν επέρχεσθαι δοκώσι καν θάνατον απειλούσι' ασθενείς γαρ εισι καί ουδέν έτερον δύνανται ή μόνον απειλείν».

2. Για την κατανίκησή τους δεν χρησιμοποιούμε μαγγανείες καί ξόρκια, δηλαδή μέσα μαγικά, αλλά την ενάρετη ζωή, τον τακτικό μας εκκλησιασμό, την εξομολόγηση, την Θεία Κοινωνία, τον Σταυρό, τη προσευχή, την μελέτη του Ευαγγελίου καί το θυρεό της ακράδαντης πίστεως, με τα οποία πράγματι μπορούμε «πάντα τα βέλη του πονηρού τα πεπυρωμένα σβέσαι» (Εφεσίους στ' 16).

Λαϊκές παραδόσεις

Ο κ. Τ. Ανδριανέσης μ' επιστολή του, παραπονείται για όσα γράφηκαν για τους καλλικαντζάρους καί μεταξύ άλλων λέγει: «Οι καλλικάντζαροι ανήκουν στη ελληνική λαϊκή παράδοση, την παράδοση, του λαού μας... Πώς είναι δυνατόν με ένα άρθρο να σβήνεται ένα κεφάλαιο της παράδοσης μας; Ώστε αυτός είναι ο σκοπός μιας σωστής ενημέρωσης; να καταργήσει σιγά-σιγά όλη την ελληνική παράδοση;».

Εμείς με αφορμή τον αναγνώστη μας, απαντούμε τα εξής:

1. Είναι γνωστό ότι λαϊκές παραδόσεις υπάρχουν πολλών ειδών, δεν ανταποκρίνονται όμως όλες στην αλήθεια. Ο καθηγητής της Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γ. Μέγας λέει στο βιβλίο του «Ελληνικοί εορταί καί έθιμα της λαϊκής λατρείας»: «Όσον καί αν ο ελληνικός, όπως καί κάθε χριστιανικός λαός, θέλει να συμμορφώνεται με τα διδάγματα και τους κανόνας της θρησκείας πού πρεσβεύει, όμως διατηρεί καί ιδέας πού κάθε άλλο είναι παρά χριστιανικαί... βλέπει καί προοιωνίζεται δεινά, τα οποία προσπαθεί να προλάβει, ν' αποτρέψει, ν' αποσοβήσει με τρόπους καί μέσα πού δεν έχουν πολλάκις σχέσιν με την αληθινήν εις τον Θεόν πίστιν, αλλ' είναι μέθοδοι καί συστήματα της μαγείας καί της αρχαίας λατρείας» (σ. 7 καί 10).

Επομένως, η αλήθεια του περιεχομένου μιας παραδόσεως ή η συμβολή της στην καθόλου ανύψωση του ανθρώπου είναι αυτά πού την καταξιώνουν καί επιβάλλουν ή μη τη διατήρησή της καί όχι η παλαιότητά της ή η τήρησή της από πολλούς. Έτσι, παράδοση, είναι σε μερικά μέρη καί η «βεντέτα». Αυτό όμως δεν θα πει ότι πρέπει να διατηρηθεί. Απεναντίας, κάθε πολιτισμένος άνθρωπος επιθυμεί την εξαφάνισή της.

2. Το ίδιο συμβαίνει καί με τη λαϊκή πίστη στους καλλικαντζάρους καί τις παραδόσεις γύρω από αυτούς. Ο καθηγητής Γ. Μέγας γράφει καί πάλι σχετικώς: «Αλλά τι είναι καλλικάντζαροι; Είναι δαιμόνια, τα οποία εμφανίζονται μόνον κατά το Δωδεκαήμερον... Κατά την πίστιν του λαού, καλλικάντζαροι γίνονται τα παιδιά πού γεννώνται τα Χριστούγεννα... Κατά την ερμηνεία του Νικολάου Πολίτου, πατρός της ελληνικής Λαογραφίας, οι καλλικάντζαροι είναι πλάσματα της νεοελληνικής μυθολογίας...» (ένθα ανωτέρω, σ. 37 κ.εξ.).

3. Αυτά τα «πλάσματα της μυθολογίας» επισημαίνουμε καί με το φως της χριστιανικής πίστεως προσπαθούμε να διαλύσουμε τις πλάνες, «πού κάθε άλλο είναι παρά χριστιανικαί». Αγωνιζόμαστε —είναι μέσα στους σκοπούς μας — τις παλαιές ειδωλολατρικές καί μαγικές παραδόσεις να βγάλουμε έξω από τη ζωή των χριστιανών ανθρώπων καί να τις κλείσουμε στις βιβλιοθήκες για την ιστορία καί τους ειδικούς. Ενδιαφερόμαστε για την απελευθέρωση των ανθρώπων από την «μεθοδείαν της πλάνης» καί την απομάκρυνσή τους από τον «πλανώντα την οικουμένην» διάβολο, ποθούμε δε το πλησίασμά τους στην αλήθεια του Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, πού καταξιώνει τον άνθρωπο καί τον ελευθερώνει στη ζωή.

Αυτό κάνει καί αυτό ποθεί η Εκκλησία. Τα αποτελέσματα όμως εξαρτώνται από την αγαθή προαίρεση των πιστών χριστιανών.

Πηγή: «Πλάνες και η Αλήθεια» του Μητροπολίτου Ηλείας Γερμανού