Γιατί δεν επικοινωνούμε; (ΜΕΡΟΣ Α’)

του

Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλου

Διάβασα σὲ ἱστοσελίδα, φίλοι, τούτη τὴν ἔκκληση ἑνὸς νέου, ποὺ ἔλεγε: «Μπορεῖ κάποιος νὰ μοῦ ἐξηγήσει τί σημαίνει ἡ λέξη ἐπικοινωνία καὶ γιατί δὲν ἐπικοινωνοῦμε; Οἱ περισσότεροι ἔχουμε ξεχάσει τι σημαίνει καὶ σίγουρα δὲν ξέρουμε, γιατί αὐτὸ συμβαίνει. Στʼ ἀλήθεια μπορεῖ κάποιος νὰ μὲ κατατοπίσει;».

Αὐτονόητα πράγματα ρωτάει, θὰ πεῖτε. Κι ὅμως δὲν εἶναι! Γιατί στὴν ἐποχὴ τῆς σύγχυσης καὶ τοῦ ἀποπροσανατολισμοῦ στὴν ὁποία ζοῦμε, τίποτα δὲν εἶναι αὐτονόητο. Κι εἶναι διαπιστωμένο πὼς ἀπʼ αὐτὴ τὴν ἀδυναμία ξεκινοῦν ὅλα τὰ προβλήματα τελικά. Κι ἐν προκειμένῳ φάνηκε αὐτὸ καθαρὰ καὶ ἀπὸ τὶς ἀπαντήσεις πού πῆρε αὐτὸς ὁ νέος… Λοιπὸν εἴπαμε κι ἐμεῖς νὰ δώσουμε μιά ἀπάντηση σʼ αὐτὸ τὸ παιδί; Κάποια σὰν αὐτή…

* * *

«Ζῶ σημαίνει ἐπικοινωνῶ», ἔγραψε κάποιος στὸ «προφίλ» του.

Κι εἶναι πράγματι ἔτσι! Ἔχει τὴν ψευδαίσθηση ὅτι ζεῖ, ὅποιος δὲν ἐπικοινωνεῖ. Δὲν εἶναι τυχαῖο ποὺ ἀποκάλεσαν τὸν ἄνθρωπο «homo communicans», δηλαδὴ «ἐπικοινωνῶν ἄνθρωπο».

Στʼ ἀλήθεια ζωὴ χωρὶς ἐπικοινωνία μὲ τοὺς ἄλλους, μὲ τοὺς συνανθρώπους μας, μὲ τοὺς διπλανούς μας, μὲ τὸ περιβάλλον στὸ ὁποῖο ζοῦμε, εἶναι ἀδιανόητη. Ἡ ἐπικοινωνία καλύπτει μία βαθιὰ ψυχική μας ἀνάγκη. Δὲν εἶναι μία κάποια λεπτομέρεια, ποὺ μποροῦμε νὰ τὴν ἀγνοήσουμε.

Ὁ ἄνθρωπος δὲν αἰσθάνεται ἀσφαλής, παρὰ μόνο ὅταν γνωρίζει

νὰ ἐπικοινωνεῖ μὲ τὰ πρόσωπα, ποὺ τὸν περιβάλλουν. Εἶναι ἀπʼ τὴ φύση του κοινωνικὸ ὄν. Δὲν μπορεῖ νὰ ζεῖ μακριὰ ἀπʼ τοὺς ἄλλους, μακριὰ ἀπʼ τὴν κοινωνία, στὴν οὐσία, ὅταν δὲν ἐπικοινωνεῖ μαζί τους. Ὁ Ἀριστοτέλης ἔλεγε πὼς αὐτὸς ποὺ δὲν ζεῖ στὴν κοινωνία, μαζὶ καὶ κοντὰ μὲ τοὺς ἄλλους, εἶναι ἢ θηρίο ἢ θεός!

Ἆραγε τί στʼ ἀλήθεια εἶναι ὅταν, ἐνῶ ζεῖ στὴν κοινωνία, δὲν ἐπικοινωνεῖ μαζί τους; Μὲ τὴν ἐπικοινωνία μας καλύπτουμε τὴν ἀνάγκη ποὺ ἔχουμε ὁ ἕνας γιὰ τὸν ἄλλον, ὄχι μόνο γιὰ νὰ δεχθοῦμε, ἀλλὰ καὶ γιὰ νὰ δώσουμε. Ἡ ζωὴ μας φτωχαίνει καὶ στενεύει, ὅταν περιορίζεται ὅλο καὶ πιὸ πολὺ στὸν ἑαυτό της. Γιὰ ἐκεῖνον ποὺ δὲν ἔχει κανένα νʼ ἀγαπήσει κι ἀπὸ κανένα νʼ ἀγαπηθεῖ, ἡ ὕπαρξη γίνεται φορτίο ἀσήκωτο! Καὶ ἀγάπη ἀμοιβαία, δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει χωρὶς πραγματικὴ ἐπικοινωνία μὲ τὸν συνάνθρωπο.

Στὴ ζωὴ δὲν εἴμαστε μόνοι, σὰν κάποιο νησὶ ἀπομονωμένο στὸν ὠκεανό. Ἀνήκουμε σʼ ἕνα σύνολο μὲ τὸ ὁποῖο πρέπει, εἶναι ἀνάγκη, νὰ ἐπικοινωνοῦμε. Εἴμαστε φίλοι, συμμαθητές, συμφοιτητές, συνάδελφοι, συνεργάτες, συναγωνιστές, συναθλητές. Διασχίζουμε μὲ τὸ ἴδιο πλοῖο τὴ θάλασσα τῆς ζωῆς.

Γιʼ αὐτὸ πρέπει νὰ συντονίζουμε τὶς προσπάθειές μας μὲ τὶς προσπάθειες τῶν ἄλλων. Νὰ μάθουμε νὰ συνεργαζόμαστε ἁρμονικά, νὰ συναγωνιζόμαστε τίμια, νὰ συμπορευόμαστε εἰλικρινά. Καὶ γιὰ νὰ γίνουν ὅλʼ αὐτά, ἀπαιτεῖται ἐπικοινωνία. «Ἵνα τὸ αὐτὸ φρονῆτε, τὴν αὐτὴν ἀγάπην ἔχοντες, σύμψυχοι, τὸ ἕν φρονοῦντες», τονίζει ὁ Ἀπόστ. Παῦλος (Φιλιπ. β΄, 2). Τί σημαντικὸ εἶναι αὐτὸ τὸ «σύμψυχοι»!

Οἱ ἐπιστήμονες μιλοῦν σήμερα γιὰ τὸν ἐκνευρισμὸ καὶ τὴν ἀνασφάλεια ποὺ προκαλοῦν στὸν ἄνθρωπο ἡ στέρηση τῆς ἐπικοινωνίας.

Ὁ Βρεττανὸς ψυχολόγος James Brook ἀπέδωσε τὸ φαινόμενο στὸ προκαλούμενο συναίσθημα ἀποκλεισμοῦ ἀπὸ τὸ παρόν! Καὶ τὸ ἐξηγεῖ αὐτὸ ὡς ἑξῆς: Οἱ νέες τεχνολογίες τῆς ἐπικοινωνίας ἔχουν ἐθίσει τοὺς ἀνθρώπους σὲ μία διεστραμμένη ἀντίληψη τοῦ παρόντος. Ἔτσι, κάθε ἀποκοπή ἢ διακοπή ἐπαφῆς μὲ τὸν καλπάζοντα κόσμο τῶν sms, τῶν e-mails ἢ τοῦ Facebookγιὰ τοὺς περισσότερους ἀνθρώπους ἰσοδυναμεῖ μὲ κοινωνικὴ ἀνυπαρξία. Ὅταν δὲν ἐπικοινωνεῖς εἶσαι κοινωνικὰ ἀνύπαρκτος!

Στὴν τόσο μεγάλη μας αὐτὴ ἀνάγκη γιὰ ἐπικοινωνία, τὰ μέσα ἐπι κοινωνίας καὶ ἡ ἐν γένει τεχνολογία ἐπʼ αὐτοῦ εἶναι ἀσφαλῶς ἀπαραίτητα. Πῶς θὰ ἐπικοινωνήσεις μὲ κάποιον, ποὺ τὸν ἀγαπᾶς πολὺ καὶ τὸν ἐκτιμᾶς, ὅταν βρίσκεται μακριά σου; Ἤ καὶ κοντά σου ἀκόμη, ὅταν δὲν συμπίπτουν οἱ ὧρες, πού θὰ μποροῦσε νὰ γίνει αὐτό; Νὰ γιατί ἀπαιτοῦνται τὰ μέσα. Τὸ ταχυδρομεῖο, τὸ τηλέφωνο, τὸ αὐτοκίνητο, ἡ συγκοινωνία, τὸ διαδίκτυο κλπ.

Στὴν ἐποχή μας τὰ μέσα αὐτὰ πλήθυναν ὅσο ποτὲ ἄλλοτε. Θαύματα κάνει καθημερινὰ ἐπʼ αὐτοῦ ἡ τεχνολογία. Μηδενίζει κυριολεκτικὰ τὶς ἀποστάσεις. Σὲ τέτοιο βαθμό, ποὺ νὰ μὴ βρίσκει πλέον κανεὶς καμιὰ δικαιολογία, ὅταν δὲν ἐπικοινωνεῖ μὲ κάποιον!

* * *

Ἆραγε ἐπικοινωνοῦμε; Νὰ ἕνα μεγάλο ἐρώτημα.

Λοιπόν, τὴν τεχνολογία σαφῶς τὴν ἔχουμε. Τὴν κατάρτιση γιὰ τὴ χρήση τῶν κάθε λογὴς συσκευῶν ἐπικοινωνίας, ἐπίσης. Ὅμως δὲν ἐπικοινωνοῦμε πραγματικά! Κι ἐδῶ εἶναι τὸ πρόβλημα. Βελτιώσαμε ὅλους τούς τρόπους, ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ μᾶς φέρουν πιὸ κοντά. Τοὺς κάναμε προσιτοὺς στὸν καθένα. Ὄχι ὅμως καὶ τὴν ἐπικοινωνία ἢ ἔστω τὴν ποιότητα τῆς ἐπικοινωνίας.

Κι εἶναι πραγματικὰ παράδοξο νὰ μιλᾶμε γιὰ κρίση τῆς ἐπικοινωνίας στὴν ἐποχὴ τῆς πληροφορικῆς, τοῦ διαδικτύου, τῶν δορυφορικῶν συνδέσεων, τῶν κινητῶν τηλεφώνων, ὡς καὶ αὐτῶν ἀκόμη τῶν ὑπερηχητικῶν πτήσεων. Στὴ ἐποχὴ τοῦ ἐκμηδενισμοῦ ὅλων τῶν ἀποστάσεων.

Ἔρευνα ποὺ ἔγινε σὲ πανευρωπαϊκὸ ἐπίπεδο γιὰ τὶς καταναλωτικές μας συνήθειες ἔδειξε, πὼς ξοδεύουμε τὰ πιὸ πολλά μας χρήματα γιὰ ὑγεία, παιδεία, ροῦχα καὶ ἐπικοινωνίες. Στὶς «ἐπικοινωνίες» ξοδεύεται καὶ τὸ μεγαλύτερο μέρος ἀπʼ τὸ χαρτζιλίκι ἑνὸς ἐφήβου, ὅπως καὶ ὁ χρόνος του.

Στʼ ἀλήθεια ποῦ ὀφείλεται αὐτὴ ἡ κρίση ἐπικοινωνίας; Στὸ ὅτι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἐπιτύχαμε οὐσιαστικὰ εἶναι ὅτι, ἀναπτύξαμε τὴν τεχνική τῆς ἐπικοινωνίας διὰ μέσου τῶν μέσων κι ὄχι τὴν ἴδια τήν ἐπικοινωνία μεταξύ μας!

Φτιάξαμε μηχανήματα γιὰ νὰ ἐπικοινωνοῦμε, ἀλλὰ καὶ γιὰ νὰ… ἀπομονωνόμαστε! Γιὰ νὰ μένουμε πιὸ μακριὰ ἀπʼ τοὺς ἄλλους, ἐκεῖ ποὺ νοιώθουμε ὅτι εἴμαστε… δίπλα δίπλα! Γιὰ νὰ κλεινόμαστε στὸν ἑαυτό μας, ἐκεῖ ποὺ ὑποτίθεται ὅτι εἴμαστε ἀνοιχτοὶ σὲ ὅλους ἢ ἔστω σὲ πάρα πολλούς!

Ὁπότε ὅλα μας τὰ τεχνικὰ μέσα τί κάνουν τελικά; Δίνουν μονάχα τὴν ψευδαίσθηση τῆς ἐπικοινωνίας! Σαφῶς μᾶς καθησυχάζουν, πόσο ὅμως καὶ μᾶς ἀναπαύουν; Τὰ μέσα ἐπικοινωνίας φέρνουν πράγματι πιὸ κοντὰ τὸν ἕνα μὲ τὸν ἄλλο. Ὅμως τὰ σώματα μονάχα. Ὄχι καὶ τὶς ψυχές!

* * *

Θέλετε αὐτὸ νὰ τὸ δοῦμε στοὺς νέους; Εἶναι γνωστὴ ἡ ἀνάγκη τῆς ἐπικοινωνίας πιὸ πολὺ μεταξὺ τῶν ἐφήβων. Νοιώθουν μία ἕλξη καὶ μία τάση γιὰ ἐπικοινωνία μὲ τὴν παρέα καὶ τοὺς φίλους τους, ποὺ γιὰ τοὺς ἐνήλικες εἶναι ἀκατανόητη. Κι ὅμως εἶναι φυσική, ἀναγκαία, σωστή, ἀπαραίτητη. Κι αὐτὸ γιατί συντελεῖ στὸ νὰ δημιουργήσει ὁ ἔφηβος τὴ δική του ταυτότητα. Τὸν βοηθοῦν νʼ ἀνεξαρτητοποιηθεῖ.

Τοῦ παρέχει τὴν κοινωνικὴ παραδοχὴ ποὺ ζητᾶ. Ὡστόσο στὸ τέλος, πῶς καταλήγει νὰ γίνεται τούτη ἡ τόσο ἀπαραίτητη ἀνάγκη ἐπικοινωνίας μὲ τοὺς συνομήλικες; Ἂν γίνεται ἔξω ἀπὸ τὸ σπίτι, σὲ συναντήσεις στὶς καφετέριες, στὰ μπάρ, τὰ γήπεδα καὶ στὶς συναυλίες ὅπου ὁ ἦχος, ἡ μουσική, τὰ ντεσιμπέλ, οἱ φωνὲς καὶ ἡ ὀχλαγωγία εἶναι τόσο δυνατά, ποὺ δὲν ὑπάρχει καμιὰ ἐπικοινωνία μαζί τους κι ἂς εἶναι ὅλοι τους τόσο κοντά! Ἂν γίνεται μέσα ἀπὸ τὸ σπίτι, πραγματοποιεῖται μὲ ὅλα ἐκεῖ να τὰ «βουβὰ» μέσα τῶν sms, τῶν e-mails, τῶν chat – rooms, τοῦ Facebook καὶ τῶν ἄλλων κοινωνικῶν δικτύων!

Ὁπότε τὰ ζωηρὰ γέλια, οἱ συζητήσεις μὲ πάθος, τὰ εἰρωνικὰ χαμόγελα, τὰ ἔντονα πειράγματα, τὰ θεαματικὰ ἀστεῖα, ἡ ἀπέραντη ἐγκαρδιότητα, ποὺ χαρακτηρίζουν μία παρέα ἐφήβων δὲν ὑπάρχουν που θενά! Ἐκεῖνο ποὺ ὑπάρχει εἶναι εἴτε ἡ μοναξιὰ μέσα στὸ πλῆθος, εἴτε ἡ μοναξιὰ στὰ ἠλεκτρονικὰ μέσα.

Ἔρευνα ποὺ ἔγινε στὴν Ἀγγλία ἔδειξε, πὼς τὸ 91% τῶν γονέων δὲν κάνουν διάλογο μὲ τὰ παιδιά τους. Κι ἀφοῦ δὲν κάνουν διάλογο, ἆραγε πῶς ἐπικοινωνοῦν; Μέχρι κι αὐτοῦ τοῦ σημείου ἔχει φθάσει ἡ ἔλλειψή της. Δὲν ὑπάρχει πλέον ἀκόμη καὶ μεταξὺ αὐτῆς τῆς ἴδιας τῆς οἰκογένειας! Ὁπότε δὲν γίνονται ἄχρηστα τὰ μέσα ἐπικοινωνίας, πού ἀνακαλύψαμε;

Τί ἀποδεικνύεται ἔτσι; Πώς ἡ ἐπικοινωνία, σαφῶς δὲν εἶναι θέμα μέσων. Οὐσιαστικὰ εἶναι θέμα διάθεσης, ψυχικῆς ἀνάτασης, πνευματικότητας. Καὶ χωρὶς αὐτά, ἡ ἐπικοινωνία δὲν ἐπιτυγχάνεται οὔτε μεταξὺ συζύγων, γονιῶν καὶ παιδιῶν, συνομηλίκων, συναδέλφων κ.λπ. Μὴ ψάχνουμε, λοιπόν, νὰ βροῦμε ἀλλοῦ τὶς αἰτίες γιὰ ὅλα ὅσα μᾶς συμβαίνουν!

(Στὸ ἑπόμενο  θὰ δοῦμε γιὰ ποιοὺς λόγους δὲν ἐπικοινωνοῦμε)