(8η ωδή της συλλογής «Λύρα»)
του
Αριστομένη Τσουκαντά
Ο ΤΙΤΛΟΣ
Αγαρηνοί (‹ Άγαρ = η μητέρα του Ισμαήλ, γενάρχη των Αράβων):
_ Οι Ισμαηλίτες Άραβες και γενικότερα οι μωαμεθανοί (κυρίως ως
μειωτικός χαρακτηρισμός, όπως Σαρακηνοί).
_ Οι άπιστοι, αλλόπιστοι.
_ Οι σκληροί, άσπλαχνοι, κακούργοι, αδυσώπητοι, ανηλεείς: «κακό σκυλί κι αγαρηνό».
Μάλλον στον τίτλο της ωδής η λέξη χρησιμοποιείται με την τρίτη της σημασία, χάριν γενικεύσεως, ως συνεκδοχή. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το έναυσμα για τον ποιητή δεν υπήρξε η καταδυνάστευση συγκεκριμένα των Ελλήνων. Εξάλλου, πλην δύο ωδών, η «Λύρα» έχει αναφορές κυρίως στηνΕλληνική Επανάσταση.
ΘΕΜΑ
Η καταδίκη των τυράννων, η τιμωρία των αδίκων από τον Θεό. («Πάθος καιμίσος για τους τυράννους, έρωτα για ελευθερία, περηφάνια και υψηλό σθένος για αντίσταση κηρύττει ο ποιητής, εκφράζοντας τις αρχές και τιςιδέες του διαφωτισμού»).
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Εισαγωγή στρ. α΄- ζ΄ Θεός - Ήλιος
στρ. η΄- κ΄ Τύραννοι
Κύριο Μέρος
στρ. κα΄- κβ΄ Ποιητής - Τύραννοι
Επίλογος στρ. κγ΄
ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ &ΣΤΡΟΦΩΝ
Εισαγωγή
(Α) Ο Θεός
α΄στροφή
Ἕνας Θεὸς καὶ μόνος
ἀστράπτει ἀπὸ τὸν ὕψιστον
θρόνον· καὶ τῶν χειρῶν του
ἐπισκοπεῖ τὰ αἰώνια
ἄπειρα ἔργα.
_ Τονίζεται εξ αρχής ότι ο Θεός είναι ένας και μοναδικός, δημιουργός τουκόσμου και παντεπόπτης (ἐπισκοπεῖ).
_ Προτάσσεται το αριθμητικό ένα, που τονίζει τη μοναδικότητα της
εξουσίας (θρόνον) του Θεού αλλά και τον μονοθεϊσμό, σε συνδυασμό όμως με την ανθρωπομορφική8 παρουσίαση του θείου (θρόνον, χειρῶν,ἔργα).
_ Ἀστράπτει: προϊδεαστική σύνδεση του Θεού με τον ήλιο, λάμψη πουτονίζει την επιβλητική εικόνα του, ίσως μια θύμηση από τον Δία και τους κεραυνούς του, ίσως κι ένας προϊδεασμός για την τιμωρία των ανόσιων τυράννων.
_ Ο Θεός παρουσιάζεται ως ο μόνος που μπορεί να εξουσιάζει, ο μόνος στον οποίον οφείλουμε να υποτασσόμαστε, αλλά και ως το φως του κόσμου.
8 ανθρωπομορφισμός: 8 η παράσταση του Θεού με ανθρώπινη μορφή ή η απόδοση σ' αυτόνανθρώπινων χαρακτηριστικών | απόδοση στα πράγματα της φύσης σκέψεων, αισθημάτων και ιδιοτήτων του ανθρώπου
β΄στροφή
Κρέμονται ὑπὸ τοὺς πόδας του
πάντα τὰ ἔθνη, ὡς κρέμεται
βροχὴ ἔτι ἐναέριος
ἐν ᾧ κοιμῶνται οἱ ἄνεμοι
τῆς οἰκουμένης.
_ Όλα τα έθνη κι οι λαοί ζουν κάτω από τα πόδια του Θεού εξαρτημένα(Κρέμονται), ανεξαρτήτως εθνικότητας, θρησκείας κ.λπ. από τον ένα καιμόνο Θεό.
_ Κυριαρχεί η εικόνα της ἐναερίου βροχῆς: παρομοιάζονται οι λαοί πουκρέμονται από τα πόδια του Θεού.
_ Άπνοια και ακινησία των προσωποποιημένων ανέμων.
γ΄ στροφή
Ἀλλ᾿ ἡ φωνή του ἀκούεται,
φωνὴ δικαιοσύνης,
καὶ ἡ ψυχαὶ τῶν ἀνόμων
ὡς αἵματος σταγόνες
πέφτουν ῾ς τὸν ἅδην.
_ Μέσα στην ησυχία που υποβάλλει η άπνοια της προηγούμενης στροφήςακούγεται η φωνή του Θεού (αντίθεση) ως φωνή δικαιοσύνης, πουτιμωρεί στην κόλαση τους άδικους.
_ Τονίζεται η αξία της δικαιοσύνης, έντονη στην (ιδεαλιστική) ποίηση τουΚάλβου.
_ Η επανάληψη της λέξης φωνή δίνει έμφαση στην ηχητική εικόνα του
δίκαιου Θεού αλλά και στην ανθρωπομορφική παρουσίασή του.
_ Αντιτίθενται οι ἄνομοι με τον δίκαιο Θεό.
_ Εμφανίζονται και παγανιστικά (ειδωλολατρικά) στοιχεία (Ἅδης).
_ Παρομοιάζονται οι ψυχαί των ἀνόμων με σταγόνες αἵματος, αίματος πουέχει ίσως χυθεί από τις ανομίες τους, ή αίματος που θα χύσουν τιμωρούμενοι μετά θάνατον.
_ Τελικά η δικαιοσύνη νικά την αδικία και η ανομία οδηγεί στην πτώσηκαι την τιμωρία.
δ΄ στροφή
Τῶν ὁσίων τὰ πνεύματα
ὡς ἀργυρέα ὁμίχλη
τὰ ὑψηλὰ ἀναβαίνει,
καὶ εἰς ποταμοὺς διαλύεται
φωτὸς καὶ δόξης.
_ Οι δίκαιοι, σε αντίθεση με τους ανόμους, ανεβαίνουν στον ουρανό μέσα σε φως και δόξα.
_ Ως ἀργυρέα ὁμίχλη: παρομοίωση αντιθετική σε σχέση με αυτήν της προηγούμενης στροφής (ὡς αἵματος σταγόνες).
_ Το ὑψηλά ἀναβαίνει αντιτίθεται με το πέφτουν ’ς τὸν ἅδην της
προηγούμενης στροφής.
_ Η εικόνα και μεταφορά εἰς ποταμοὺς διαλύεται φωτὸς καὶ δόξης τονίζειότι οσιότητα σημαίνει ανάταση και ανταμοιβή.
_ Στις στροφές αυτές εκδηλώνεται η θρησκευτικότητα του Κάλβου, καθώς και η πίστη του στην ανώτερη δύναμη που καθορίζει την ηθικήτάξη και στη δικαιοσύνη.
(Β) Ο Ήλιος
ε΄ στροφή
Μόνον βλέπω τὸν Ἥλιον
μένοντα εἰς τὸν ἀέρα·
τοὺς τριγύρω χορεύοντας
οὐρανοὺς κυβερνάει
μὲ δίκαιον νόμον.
_ Ο πρώτος στίχος συνδέεται, είναι ανάλογος (μόνον βλέπω τὸν Ἥλιον) μετο ἕνας Θεός καὶ μόνος της στροφής α’.
_ Ο Ήλιος κυριαρχεί στον ουρανό καθώς εικονίζεται στο κέντρο,
κυβερνήτης (μεταφορά) ενώ οι ουρανοί, προσωποποιημένοι, χορεύουνγύρω του.
_ Στη στροφή συνδέεται ο Ήλιος με τη δικαιοσύνη, άρα συμβολικά
συνδέεται ο Ήλιος με τον Θεό.
ς΄ στροφή
Φαίνεται εἰς τὸν ὁρίζοντα
ὡσὰν χαρᾶς ἰδέα,
καὶ φωτίζει τὴν γῆν
καὶ τῶν θνητῶν τὰ ἔργα
τῶν πολυπόνων.
_ Προβάλλεται η εικόνα της ανατολής του ηλίου, ο οποίος φωτίζει τη γηκαι τα ανθρώπινα έργα, συνδεόμενος με τη χαρά (παρομοίωση).
_ Υπάρχει αντίθεση μεταξύ της χαράς στον ουρανό και πόνου (τῶν
πολυπόνων) στη γη.
ζ΄ στροφή
Ὅμως ἰδοὺ τὰ σκῆπτρα
ἄφησεν, ἐβασίλευσεν·
ὅτι ἀνάγκην τὸ ἀνθρώπινον
στῆθος ἔχει ἀναπαύσεως
ἀνάγκην ὕπνου.
_ Ο ήλιος, αντιθετικά σε σχέση με την προηγούμενη στροφή, δύει καιέρχεται η νύχτα.
_ Με τις εικόνες των δεινών από την καταδυνάστευση προετοιμάζεται ηεπόμενη ενότητα.
_ Έντονος ο ανθρωπομορφισμός (σκῆπτρα, ἀνθρώπινον στῆθος, ἀνάπαυσις,ὕπνος).
_ Αμφισημία του ἐβασίλευσεν δίπλα στο σκῆπτρα (έδυσε ή εξέπεσε ηεξουσία του;).
_ Στις στροφές αυτές εκδηλώνεται η φυσιολατρία της επτανησιακήςσχολής. Ακόμη συνταυτίζεται ο Θεός με τον Ήλιο (ή προβάλλεται η ιδέατου θείου στον ήλιο), θυμίζοντας λαϊκές παραδόσεις.
_ Ευρύτερα στην εισαγωγή κυριαρχούν μεταφυσικές εικόνες για νασυνδεθεί το Απόλυτο με το Κοσμικό, συμπλέκονται χριστιανικά καιπαγανιστικά στοιχεία, προβάλλονται βασικές ανθρωπιστικές αξίες, ενώτο ύφος είναι πομπώδες, μεγαλειώδες, έντονα ρομαντικό.
Κύριο Μέρος
(Α) Οι Τύραννοι
η΄ στροφή
Ποῖος ποτὲ τοῦ Θεοῦ,
ποῖος τοῦ Ἡλίου ὠμοίασεν;
διατὶ βωμούς, θυμίαμα
διατὶ ζητοῦν οἱ μύριοι
τύραννοι, κ᾿ ὕμνους;
_ Κανείς δεν μοιάζει του Θεού. διερωτάται με αγανάκτηση λοιπόν ο ποιητής γιατί οι τύραννοι ζητούν όσα ανήκουν σ’ αυτόν.
_ Μέσω της επαναφοράς του ποῖος και του διατί δίδεται έμφαση.
_ Συνδέοντια παγανιστικά (βωμούς) και χριστιανικά (θυμίαμα, ὕμνους) στοιχεία.
_ Τονίζεται με υπερβολή (μύριοι) η πληθώρα των τυράννων.
θ΄ στροφή
Ὕψιστοι αὐτοί!
λαμπρότεροι
αὐτοὶ τῶν ἄλλων! - μόνοι! –
Λαμπροί, κ᾿ ὕψιστοι οἱ δίκαιοι,
καὶ μόνοι τῶν ἀνθρώπων
οἱ εὐεργέται.
_ Οι τύραννοι αυτο-παρουσιάζονται ύψιστοι, λαμπροί, μοναδικοί
ευεργέτες της ανθρωπότητας. Καθαρή η ειρωνεία, που επιτείνεται κιαπό τη στίξη.
_ Το μόνοι υποβάλλει τις μοναρχικές τάσεις των ηγεμόνων της εποχής,αλλά και προσβάλλει το μόνος της α’ στροφής.
ι΄ στροφή
Κριταὶ ὡς θεοί! καὶ πότε
τὴν ἀρετὴν ἀθλίως,
πότε δὲν ἐκατάτρεξαν;
πότε εὐσπλαγχνίαν ἐγνώρισαν,
δικαιοσύνην;
_ Μετά την εξωραϊσμένη αυτο-παρουσίαση των τυράννων, η σκληρή αλήθεια: οι τύραννοι καταδιώκουν την αρετή, είναι σκληροί και άδικοι.
_ Η θέση του κριτή που διεκδικούν υπονομεύεται από την ανηθικότητα,την ασπλαχνία και την αδικία τους.
ια΄ στροφή
Μὲ ὑπερηφάνους πόδας
καταφρονητικούς,
δὲν πατοῦν τὸ χρυσοῦν
συντριφθὲν τώρα ζύγωθρον
τοῦ ὀρθοῦ νόμου;
_ Οι τύραννοι αλαζονικά καταπατούν τον νόμο.
_ Εικόνα διάλυσης του (μεταφορικά) πολύτιμου (χρυσοῦν) νόμου με τουςτυράννους να πατούν τη διαλυμένη ζυγαριά του.
ιβ΄στροφή
Τὸ ἀχόρταστον δρέπανον
αὐτοὶ βαστοῦν· θερίζουν
πάντ᾿ ὅσα ὁ ἵδρωτάς μας
ὠρίμασεν ἀστάχυα
διὰ τοὺς υἱούς μας.
_ Οι άπληστοι τύραννοι αρπάζουν τον κόπο των ανθρώπων. Η εικόνα – και μεταφορά- με το δρεπάνι παραπέμπει ίσως στον Χάρο.
_ Τα ἀστάχυα συνεκδοχικά δηλώνουν όλη την περιουσία, που αντί να κληροδοτηθεί στους γόνους των ανθρώπων γίνεται κτήμα των
τυράννων.
ιγ΄ στροφή
Τρέξε ἐπάνω εἰς τὰ κύματα
τῆς φοβερᾶς θαλάσσης,
κινδύνευσε, ἀναστέναξε,
πίε τὸ πικρὸν ποτήριον
τῆς ξενιτείας·
_ Μάταιος ο μόχθος, τα επικίνδυνα ταξίδια, η ξενιτιά των ανθρώπων (για να βρουν τα αναγκαία).
_ Το β΄ ενικό και οι προστακτικές υποβάλλουν τόσο τις προσταγές τωντυράννων όσο και την ειρωνεία του ποιητή που έχει αφυπνιστικό σκοπό.
ιδ΄ στροφή
Διὰ τὴν τροφὴν ποὺ ἐσύναξας
μὲ κόπους ἀνεκφράστους,
εἰς τὰ παραθαλάσσια
ἰδοὺ χάσκει τὸ λαίμαργον
στόμα τυράννων.
_ Οι τύραννοι καραδοκούν να αρπάξουν το βιος των ανθρώπων.
_ Η απληστία τους υποβάλλεται μέσω της παρουσίασής τους με το στόμαανοιχτό, έτοιμο να κατασπαράξει ό,τι βγάζουν με μόχθο οι άνθρωποι.
ιε΄ στροφή
Τί τὰ εὐώδη ἀγκαλιάζετε
προσκέφαλα τοῦ γάμου;
τί φιλεῖτε τὸ μέτωπον
ἱερὸν τῶν γονέων σας
μὲ τόσον πόθον;
_ Μάταιοι οι γάμοι, η αγάπη στους γονείς, η αγάπη για την ειρηνική οικογενειακή ζωή.
_ Η ματαιότητα υποβάλλεται από την ερώτηση.
ις΄ στροφή
Ἡ σάλπιγγα, τὰ τύμπανα
σᾶς προσκαλοῦν· ἀδίκους
ἀσυνέτους πολέμους
φέρετε, κατασφάξατε
τὰ ἔθνη ἀθῷα.
_ Μάταια όλα, διότι οι τύραννοι οδηγούν τους ανθρώπους στην άδικη καιασύνετη σφαγή αθώων με πολέμους που γίνονται για τα συμφέροντά τους.
_ Οι ηχητικές εικόνες και οι συνεκδοχές του 1ου στίχου, καθώς και οιπροστακτικές του 4ου, υποβάλλουν τον καταναγκασμό των ανθρώπων.
ιζ΄ στροφή
Ὄχι μόνον τὸν ἵδρωτα,
ἀλλὰ καὶ τ᾿ αἷμα οἱ τύραννοι
ζητοῦσιν ἀπό σας,
κ᾿ ἀφ᾿ οὗ ποτάμια ἐχύσατε
μήπως τοὺς φθάνει;
_ Οι τύραννοι δεν αρκούνται στον ιδρώτα των υπηκόων, θέλουν και το αίμα τους. Έντονες οι συνεκδοχές. Ποτάμια (μεταφορά και υπερβολή)αίματος δεν ικανοποιούν τους τυράννους, που ζητούν περισσότερα.
ιη΄ στροφή
Τὴν πνοήν σας ἀχόρταστοι
ἐπιθυμοῦν· ἀλλοίμονον
ἄν ποτε ἐπὶ τὰ σφάγια
τῶν τυράννων ἀναστε-
-νάξῃ ἡ ψυχή σας.
_ Ζητούν ακόμη και την πνοή των ανθρώπων
_ οι τύραννοι τους διώκουν ακόμη και αν στενάξουν και διαμαρτυρηθούν.
ιθ΄ στροφή
Ἀλλοίμονον, ἀλλοίμονον,
ὅταν ὁ θεὸς πέμψῃ
ἀκτῖναν ἀληθείας
καὶ μὲ αὐτὴν τὸ στῆθος σας
ζωοποιήσῃ.
_ Αλίμονο σ’ εκείνους που θα αντιδράσουν, θα επαναστατήσουν.
_ Επαναφορά της εικόνας του Θεού-΄Ηλιου, μέσω των ακτίνων που
αφυπνίζουν και δίνουν αγωνιστικό σθένος.
κ΄ στροφή
Ἐάν τις τὸ νουθέτημα
θεῖον ἀκολουθήσῃ,
στόμα μαχαίρας, βάσανα,
κλαύματα φυλακῆς
τότε ἂς προσμένῃ.
_ Αν κανείς ακολουθήσει τη θεία βούληση (για ισότητα, ελευθερία) τον περιμένουν βασανιστήρια και θάνατος.
_ Έντονες οι συνεκδοχές ξανά (στόμα μαχαίρας, βάσανα, κλαύματα
φυλακῆς), για να υποδηλωθούν τα δεινά που περιμένουν τους
επαναστάτες.
_ Στο κύριο μέρος οι τύραννοι εν γένει παρουσιάζονται επηρμένοι,
ανήθικοι, σκληροί, άπληστοι, άδικοι, ιδιοτελείς μονάρχες που απομυζούν τους υπηκόους τους, απάνθρωποι τιμωροί όσων τους αμφισβητούν.
_ Οι επαναστάτες, απ’ την άλλη παρουσιάζονται ζωοποιημένοι από τον Θεό-΄Ηλιο, τις υψηλές αξίες δηλαδή, σθεναροί και αγέρωχοι στον αγώνατους κατά της τυραννίας.
(Β) Ο Ποιητής – οι Τύραννοι
κα΄ στροφή
Καὶ τοιοῦτοι, ἐμπρός σας
ἐγὼ νὰ γονατίσω! –
ἡ γῆ ἂς σχισθῇ, εἰς τὸ βάραθρον
ἡ βροντὴ τ᾿ οὐρανοῦ
ἂς μὲ τινάξῃ·
_ Ο ποιητής εύχεται να πεθάνει παρά να προσκυνήσει τους τυράννους.
_ Πολύ έντονες οι υπερφυσικές εικόνες.
_ Το βάραθρο θυμίζει τον Τάρταρο, που, κατά τους αρχαίους Έλληνες,περίμενε τους αδίκους.
κβ΄ στροφή
Πρωτοῦ σᾶς ἀτιμήσω
ὦ γόνατά μου. - Ἀτάρακτον
ἔχω τὸ βλέμμα ὁπόταν
τὸ καταβάσω εἰς πρόσωπον
ἑνὸς τυράννου.
_ Ο ποιητής θεωρεί ντροπή να υπακούσει στους τυράννους και δεν σκύβει καν το βλέμμα του.
_ Τους αντιμετωπίζει με θάρρος, περηφάνια.
_ Τους κοιτάζει αφ’ υψηλού, κάτι που υποδηλώνει και την ηθική έκπτωσηκαι κατωτερότητά τους.
_ Ο ποιητής παρουσιάζεται επαναστατικός, προτιμά τον θάνατο από την υποταγή (ελευθερία ή θάνατος), γεμάτος αγωνιστική ορμή που του δίνει τη δύναμη να ορθώσει το ανάστημά του ενάντια στην τυραννία.
Επίλογος
κγ’ στροφή
Ἐσεῖς ὡσὰν ὁ Ἥλιος
λαμπροί! - ναὶ φλόγας βέβαια
βλέπω διαδημάτων,
ἀλλὰ τὰς δυστυχίας μας
μόνον φωτίζουν.
_ Οι τύραννοι έχουν τελικά κάτι κοινό με τον Ήλιο (ειρωνεία): λάμπουν και οι δύο. Μόνο που οι τύραννοι φωτίζουν τη δυστυχία, δηλαδή το«μεγαλείο» τους είναι η καταπίεση των ανθρώπων.
ΘΕΜΑΤΑ
_ Ταύτιση Θεού-Ήλιου-Ιδεών-Δικαιοσύνης
_ Θρησκευτικότητα του ποιητή και εικόνες απόλυτης εξάρτησης των ανθρώπων από το Απόλυτο
_ Η δόξα των οσίων-ηθικών
_ Η σύνδεση σκότους-τυραννίας
_ Η αλαζονεία των τυράννων, που απαιτούν λατρευτικές τιμές
_ Η απληστία τους
_ Τα δεινά και οι στερήσεις των καταπιεσμένων
_ Το σθένος του ποιητή και το κάλεσμα για αγώνα
_ Διαπίστωση του τραγικού σχήματος Ύβρις-Νέμεσις-Κάθαρσις
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
_ Δέος για τις υψηλές ιδέες
_ Έλεος για την κατάσταση των καταπιεσμένων
_ Αγανάκτηση για την αλαζονεία και απληστία των τυράννων
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ (Εκφραστικοί τρόποι)
_ Παρομοιώσεις (ὡς κρέμεται βροχή…, ὡς αἵματος σταγόνες, ὡς ἀργυρέαὁμίχλη)
_ Μεταφορές (κοιμῶνται οἱ ἄνεμοι, οἱ χορεύοντες οὐρανοί)
_ Προσωποποιήσεις (του Ήλιου)
_ Εικόνες οπτικές και ακουστικές (μεταφυσικές) (ἡ φωνή του ἀκούεται…)
_ Ερωτήσεις
_ Επαναλήψεις
_ Ειρωνεία
_ Ασύνδετα
_ Υπερβατό9
_ Αντιθέσεις
9 λεκτικό σχήμα κατά το οποίο γίνεται μετάθεση λέξεων ή προτάσεων από την κανονική τους συντακτική σειρά, με σκοπό τη ρυθμική κίνηση ή τη γλαφυρότητα του λόγου
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
(Α) Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον καιλοιπά γραμματολογικά στοιχεία:
1. Ποια θέματα της Επτανησιακής ποίησης θίγονται στην ωδή αυτή και μεποιον τρόπο;
2. Πώς προκύπτει από την εξεταζόμενη ωδή ο ένθερμος φιλελευθερισμόςτου Ανδρέα Κάλβου;
3. Έχοντας ως αφετηρία την ωδή «Εις Αγαρηνούς», θα συμφωνούσατε ότι η κεντρική ιδέα της ποίησης του Κάλβου είναι η αρετή;
4. Ένας από τους βασικούς στόχους της ποίησης του Κάλβου είναι ναδιαμορφώσει ελεύθερες συνειδήσεις. Σε ποια σημεία του ποιήματος φαίνεται αυτή η πρόθεσή του;
5. Έχει υποστηριχθεί ότι η ποίηση του Κάλβου: α) υπηρετεί την ιδέα τηςΑρετής, δηλαδή της Ελευθερίας και της Δικαιοσύνης, β) είναιστρατευμένη στην υπόθεση του αγώνα της απελευθέρωσης των Ελλήνων από τον τουρκικό ζυγό. Η εξεταζόμενη ωδή δικαιώνει αυτές τις κρίσεις;
6. Ποιες θρησκευτικές αντιλήψεις του Κάλβου αποκαλύπτει το
συγκεκριμένο ποίημα;
7. Έχει υποστηριχθεί ότι «στον Κάλβο η γενική ιδέα είναι υψηλή, η
εφαρμογή γεμάτη πάθος, το συμπέρασμα γενναίο». Να σχολιάσετε αυτήτην άποψη σε συνδυασμό με την ωδή «Εις Αγαρηνούς».
8. Ποιες ιδέες της εποχής της απηχεί η ωδή αυτή; Η απάντησή σας ναστηριχθεί σε συγκεκριμένους στίχους του ποιήματος.
9. Κλασικισμός: Το πρώτο λογοτεχνικό ρεύμα: 1400-1800. Η τεχνοτροπία που αντλεί τα θέματα από την κλασική αρχαιότητα, ενώ τη διακρίνειλιτότητα στα εκφραστικά μέσα.
10. Ρομαντισμός: Η αντίδραση στον κλασικισμό: 18ος αιώνας. Η
τεχνοτροπία που αντλεί τα θέματα κυρίως από τους αγώνες των λαών και από τη φύση, με έντονο συναίσθημα και φαντασία, δίνοντάς τα μεπλούτο εκφραστικών μέσων.
11. Ο Κάλβος επηρεάστηκε κυρίως απ’ αυτά τα δύο ρεύματα. Να εντοπίσετεστην ωδή τόσο κλασικιστικά όσο και ρομαντικά στοιχεία.
(Β) Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση τοκείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):
1. Το ποίημα παρουσιάζει αυστηρή αρχιτεκτονική διάρθρωση (όπως και οιυπόλοιπες ωδές του Κάλβου).
2. α) Ποιες είναι οι βασικές ενότητες και ποιες οι υποενότητες της
καθεμιάς; β) Να αναφέρετε επιγραμματικά το θέμα κάθε υποενότητας.
3. Τι συμβολίζει ο Ήλιος στις στροφές ε΄ και ζ΄;
4. Ποια ποιητικά σχήματα διακρίνετε στις στροφές η΄ - ι΄;
5. Με ποιον απώτερο στόχο χρησιμοποιεί ο ποιητής το θαυμαστικό ωςσημείο στίξης στην ωδή αυτή;
6. Σε ποιους στίχους έχουμε ρητορικές ερωτήσεις; Τι επιτυγχάνεται με αυτές;
7. Να επισημάνετε τις αλλαγές στο πρόσωπο των ρημάτων. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, αλλάζει;
8. Ποια ποιητικά σχήματα χρησιμοποιεί ο Κάλβος στην ωδή αυτή
προκειμένου να περιγράψει το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά των
τυράννων και σε ποιους στίχους;
9. «Στον Κάλβο το παιχνίδι των αντιθέσεων κινείται αδιάκοπα μπροστάστα μάτια του αναγνώστη...». Ισχύει η άποψη αυτή στη συγκεκριμένηωδή; Αν ναι, ποια είναι, κατά ενότητα, τα αντιτιθέμενα μέρη;
10. Τι εκφράζει ο ποιητής με τα ασύνδετα σχήματα της στροφής ιγ΄;
11. Κριτικοί του Κάλβου υποστηρίζουν ότι η ποίησή του διακρίνεται για τονδιδακτικό της χαρακτήρα. Συμφωνείτε; Να αιτιολογήσετε τη γνώμη σας.
12. «Στον Κάλβο η κάθε λέξη ξεχωρίζει και επιβάλλεται στη συνείδησή μας δυνατή και αυτόνομη». Πώς νομίζετε ότι εφαρμόζεται η άποψη αυτή στιςστροφές ιβ΄, ιδ΄, κ΄, κγ΄ της ωδής αυτής;
13. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ύφους του Κάλβου στην ωδή αυτή;
14. Πώς χρησιμοποιεί το επίθετο στο ποίημα αυτό ο Κάλβος;
15. α) Υπάρχει στην ωδή το δραματικό σχήμα «Ύβρις - Νέμεσις»; β)Διαφαίνεται η έννοια της «κάθαρσης» (αποκατάστασης της ηθικήςτάξης);
16. Η ποίηση του Κάλβου θεωρείται ιδιότυπη από πλευράς γλώσσας, δομήςκαι στιχουργίας. Ποια στοιχεία της συγκεκριμένης ωδής στηρίζουν την άποψη αυτή;
(Γ) Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:
1. Τι νομίζετε ότι παρακίνησε τον Κάλβο να συνθέσει τη συγκεκριμένη ωδήκαι ποιο στόχο υπηρετεί;
2. Πώς προδιαθέτει ο τίτλος της ωδής τον αναγνώστη;
3. Ποιους υπονοεί ο ποιητής με τον τίτλο «Εις Αγαρηνούς» και γιατί δεντους κατονομάζει στο ποίημα;
4. Ποιος είναι ο κύριος εκφραστής της Δικαιοσύνης στην ωδή και πώς παρουσιάζεται;
5. Γιατί ο ποιητής συνδέει τον Ήλιο με το Θεό;
6. Ποιο είναι το νόημα της ερώτησης που υπάρχει στους στίχους 36-37 τηςστροφής η΄;
7. Ποια συναισθήματα εκφράζει ο ποιητής για τους τυράννους στις
στροφές η΄, θ΄, ι΄;
8. Ποια γνωρίσματα των τυράννων καταδικάζει ο ποιητής στις στροφές η΄,
θ΄, ι΄ και με ποιο τρόπο εκφράζει την αποδοκιμασία του;
9. Τι καταδικάζει ο Κάλβος στη στροφή ια΄;
10. Με ποιους ταυτίζεται στη στροφή ιβ΄ και σε τι εναντιώνεται; Ποιουςυπερασπίζεται στη στροφή ιδ΄;
11. Ποιο είναι το νόημα της στροφής ιστ΄;
12. Ποιος είναι ο ρόλος των τυράννων στην κήρυξη των πολέμων;
13. Ποια ανάγκη καθιστά τους λαούς όργανα των τυράννων; Πώς
αναλαμβάνει να τους διαφωτίσει ο ποιητής;
14. Πώς βλέπει ο ποιητής τα απελευθερωτικά κινήματα (στρ. ιθ΄ και κ΄);
15. Τι είναι εκείνο που εμπνέει τους ανθρώπους για να συμμετάσχουν σεαπελευθερωτικούς αγώνες (στρ. κ΄) και πώς τους μεταχειρίζονται οιτύραννοι;
16. Ποια θέση παίρνει ο ίδιος ο ποιητής απέναντι στους τυράννους στιςστροφές κα΄, κβ΄ και πώς διατυπώνει αυτή τη θέση του;
17. Με ποιον τρόπο καταδικάζει ο ποιητής την υποταγή στις στροφές κα΄και κβ΄;
18. α) Ποιους εννοεί ο ποιητής με τους στίχους «Εσείς ωσάν ο Ήλιος /λαμπροί»; β) Πού αποδίδει τη δυστυχία του έθνους του στο υπόλοιπο τηςστροφής κγ΄;
19. Συμφωνείτε με το σχόλιο ότι η αρετή για τον Κάλβο είναι μια σύνθετηκαι υψηλή ιδιότητα, που αποτελείται από πολλές αρετές και πουχαρακτηρίζει τον άξιο και σωστό άνθρωπο; Με ποια κυρίως ιδιότητά τηςλειτουργεί στην ωδή «Εις Αγαρηνούς»;
20. Γιατί νομίζετε ότι το ποιητικό έργο του Κάλβου, παρ’ όλες τις αρετές του,δεν είχε άμεση ανταπόκριση στο αγωνιζόμενο Ελληνικό Έθνος, χάριντου οποίου το συνέθεσε;
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Ανώνυμου του Έλληνος, Ελληνική Νομαρχία
«Ποιος αγνοεί, ότι ο κύριος στοχασμός των αλλογενών δυνάστων είναι ειςτο να προσπαθήσουν να κάμουν το ίδιόν όφελος με την ζημίαν των άλλων;
(...) Δεν ηξεύρετε, ω Έλληνες, ότι η αρετή την σήμερον δεν ευρίσκεται ειςτους θρόνους; Δεν ηξεύρετε ότι οι Έλληνες μισούνται δούλοι, επειδή ήθελετους φθονήσει ελευθέρους κάθε μεγάλη δυναστεία από τας παρούσας τωναλλογενών; Αλλά, τέλος πάντων, υποθέτοντας κανένα από αυτούς τους δυνάστας οπωσούν φιλέλληνα, δεν ηξεύρετε, ότι μόνος του δεν ημπορεί να κάμει το ουδέν, και ότι οι επίτροποί του ή είναι εχθροί μας, ή είναι αδιάφοροι, ή τέλος πάντων, άσωτοι και διεφθαρμένοι τα ήθη;»
Τι κοινό έχει το παραπάνω απόσπασμα με την ωδή «Εις Αγαρηνούς»;
Ανδρέα Κάλβου Αι ευχαί
γ΄ ε΄
«Καλύτερα, καλύτερα Αν οπόταν πεθαίνη
διασκορπισμένοι οι Έλληνες Πονηρός βασιλεύς
να τρέχωσι τον κόσμον έσβην’ η νύκτα έν’ άστρον
με εξαπλωμένην χείρα ήθελον μείνει ολίγα
ψωμοζητούντες· Ουράνια φώτα».
δ'
Παρά προστάτας να ’χωμεν.
’μέ ποτέ δεν εθάμβωσαν
πλούτη ή μεγάλα ονόματα,
’μέ ποτέ δεν εθάμβωσαν
σκήπτρων ακτίνες.
Να συγκρίνετε τις ιδέες που υποβάλλουν οι στροφές γ΄, δ΄, ε΄ από τηνπαραπάνω ωδή με αντίστοιχες ιδέες της ωδής «Εις Αγαρηνούς».
Ούγκο Φόσκολο, Ύμνος στη Ζάκυνθο
Από μικρός στους μητρικούς μου λόφους / ελάτρεψα την θείαν Αφροδίτη. /
Ζάκυνθος, χαίρε. Στις ακτές του Αδρία, / στη στερνή κατοικία των Εφεστίων
/ θεών και των προγόνων μου, θ’ αφήσω / τα τραγούδια μου και τα κόκαλά
μου, / και σ’ εσέ μοναχά τους στοχασμούς μου, / γιατί όποιος την πατρίδα
του ξεχάσει / μήτε στα θεία δεν ομιλεί με σέβας. / Ζάκυνθος, ιερή χώρα.
Στους λόφους / ήσαν ναοί, και στα ισκιερά της δάση / η λατρεία της Άρτεμης
και οι ύμνοι / στον ένοχο Λαομέδοντα, πριν μάθει / ο Ποσειδώνας στο Ίλιο
πώς να στήσει / τους φημισμένους πύργους του πολέμου. / Η Ζάκυνθος είν’
όμορφη. Της δίνουν / θησαυρούς μύριους τ’ αγγλικά καράβια, / κι από ψηλά
της στέλνει ο αιώνιος ήλιος / τις ζωογόνες αχτίδες του. Κι ο Δίας / τα
διάφανα σύγνεφα της χαρίζει. / Κι έχει τους πυκνοφύτευτους ελαιώνες, /
τους αμπελόφυτους του Βάκχου κάμπους, / και την υγεία τη ρόδινη
σκορπίζει / αύρα γλυκιά που μυρωμένη πνέει / από κήπους ανθών κι
αιώνιων κέδρων.
Ούγκο Φόσκολο, Στη Ζάκυνθο
Πλια στη ζωή δεν θα πατεί το δύστυχο ποδάρι / τις άγιες όχθες που άγγιζα
στα χρόνια τα χρυσά, / ω ποθητή μου Ζάκυνθο, που πάντοτε με χάρη / στο
κύμα καθρεφτίζεσαι, στα ελληνικά νερά. / Η Αφροδίτη ολόλαμπρη από κει
μέσα βγήκε / κι έκαμε με το γέλιο της γόνιμα τα νησιά, / αφού απερίγραφτα
ο λαμπρός ο στίχος δεν αφήκε / τα νέφη σου τα διάφανα, τα δέντρα τα
πυκνά, / τον ποιητή που έψαλλε τη διάφορη εξορία, / της μοίρας τ’ άγρια
κύματα, που το μικρό νησί / ο Οδυσσέας εφίλησε τρανός στη δυστυχία. / Απ’
το παιδί σου το άχαρο, ω μητρική μου γη, / μονάχα το τραγούδι του θα 'χεις
για συντροφία. / Σ’ εμένα η Μοίρα μού έγραψε αδάκρυτη ταφή.
Παρατηρήστε ποια χαρακτηριστικά της πατρίδας τους υμνούν ο Κάλβος,
στα ποιήματα που εξετάζουμε, και ο Ούγκο Φόσκολο, στα παραπάνω
ποιήματα. Εντοπίστε, ακόμη, τις αναφορές του δεύτερου στην αρχαιότητα
και προσπαθήστε να τις αιτιολογήσετε.
Άγγελος Σικελιανός, Ανδρέας Κάλβος
«Ω τού Πινδάρου σύνθρονος ψυχή / συνέστιε τών θεών / Ανδρέα Κάλβε /
από τη σφαίρα τής καρτερίας Σου / όθε σαν αετός αιώνα ολόκληρο
εποπτεύεις / τα Ελληνικά τα βάραθρα, κατέβα / κατέβα χαμηλότερα σ΄
εμάς, ωσότου / των φτέρουγών Σου των Πηγάσειων καν ακούσουμε τον
ρόμβον / ή όσο μόλις / της χρησμοδότισσας φωνής Σου ν΄ αντηχήσει / η θεία
κλαγγή / στα βάθη μέσα των ψυχών μας!».
Κώστας Καρυωτάκης, Εις Ανδρέαν Κάλβον
«Ω μεγάλε Ζακύνθιε, / των ωδών σου τα μέτρα, / υψηλά, σοβαρά, / τους
αγώνες εκάλυπτον / εκτεταμένους. / Της δουλείας τα βάρβαρα / σκοτάδια
κατεξέσχισεν, / όταν εγράφη πύρινος, / η αστραπή των όπλων / (και η αρετή
σου). / Ως ήλιος, αναβάν / τον Όλυμπον, εστάθη / πάνω εις γυμνά χωράφια,
/ εις ανθισμένα ερείπια, / γνώριμον κλέος. / Αλλά το θείον έναυσμα / η
φωνή σου δεν είναι / τώρα πλέον. Μας έρχεται / μακρινός και παράταιρος /
ήχος τυμπάνου. / Ολόκληρος αιών, / χείμαρρος, την Ελλάδα, / ταραγμένος,
εσάρωσεν / από τα ιδανικά σου, / την οικουμένην. / Κράτει, λοιπόν, ω
γέροντα, / την επιτύμβιον πλάκα. / Το πεπαλαιομένον σου / τραγούδι
κράτει. Φύγε, / παραίτησόν μας. / 'Η, αν προτιμάς, εξύμνησον / αντίς
γεγυμνωμένων / ξιφών, όσα μαστίγια / προς θρίαμβον επισείονται /των
καφενείων. / Ίππους δεν επιβαίνουσι, / αμή την εξουσίαν / αι του λαού τον
τράχηλον, / ιδού, μάχονται οι ήρωες / μέσα εις τα ντάνσιγκ. / Τις δάφνες του
Σαγγάριου, / η Ελευθερία φορέσασα, / γοργά από μίαν χείρα /σ' άλλην
περνά και σύρεται, / δούλη στρατώνος. / Καθώς, όταν την εύκολον / λείαν
αποκομίσει, /φεύγει, διστάζει, κι έπειτα / σε μια γραμμήν ελίσσεται /
πλήθος μυρμήγκων, / μεγάλα προπορεύονται / έντομα, μέγα φέροντα /
βάρος, ακολουθούσι, / με φορτίο ελαφρότερο, / μικρότερα άλλα, / και δε
βλέπουν στο πλάγι τους / το παιδάκι που στέκει / να γελά τον αγώνα των, /
και δεν βλέπουν ότι ύψωσε /τώρα το πέλμα - / ούτω τη χώρα νέμεται / η
στρατιά της ήττης, / του λαού την απόφασιν, / άτεγκτον, φοβεράν, /
περιφρονούσα. / Αλλά τι λέγω; Θρήνησε, / θρήνησε την πατρίδα, / νεκράν
όπου σκυλεύουν / αλλοφρονούντα τέκνα της, / ω Ανδρέα Κάλβε. / Μικράν,
μικράν, κατάπτυστον / ψυχήν έχουν οι μάζαι, / ιδιοτελή καρδιάν, / και
παρειάν αναίσθητον / εις τους κολάφους».
Να αναζητήσετε στοιχεία για τον Κάλβο στα προηγούμενα δύο ποιήματα
και να προσπαθήσετε να τα εντοπίσετε στην ωδή.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ
1. Θεωρείτε ότι χριστιανικές εικόνες του Παντοκράτορα σαν τις δύοπαρακάτω ενέπνευσαν τον Κάλβο στις 4 πρώτες στροφές της ωδής;
2. Έξι μαθητές-τριες μπορούν στον ελεύθερο χρόνο τους να δουν και ναεπεξεργασθούν με σημειώσεις τη συνέντευξη του Ρένου Αποστολίδηγια τον Κάλβο που βρίσκεται σε 6 μέρη στο youtube (1 μέρος ανάμαθητή-τρια). Κατόπιν θα ήταν ενδιαφέρον να εντοπίσουν βασικέςεπισημάνσεις του Αποστολίδη στη συγκεκριμένη ωδή του ποιητή καινα παρουσιάσουν τα πορίσματά τους στην τάξη.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου