Του
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ
Εισαγωγή:
Αρχικά περιγράφουμε τα θέματα τα οποία θα μας απασχολήσουν mo πλαίσιο αυτού του κεφαλαίου. Στο προηγούμενο κεφάλαιο τονίστηκε η πορεία ενοποίησης της πραγματικότητας χάρη στην επικράτηση ενός μεθοδολογικού προτύπου το οποίο προσέφεραν τα Μαθηματικά. Στο κεφάλαιο αυτό θα εξεταστεί πώς η ενοποίηση αυτή εκφράσιηκε μέσα από τον κόσμο των γεγονότων.
Στη διδασκαλία του τονίζονται:
α. Η κοινωνική δομή, πώς κατανέμονται οι θέσεις στην μεσαιωνική κοινωνία·
β. Πώς διαμορφώνεται η ζωή στο φέουδο και πώς στην πόλη. Πώς λειτουργούν οι συντεχνίες,
γ.Ποιες βασικές αντιθέσεις εμφανίζονται στη μεσαιωνική κοινωνία.
Η αναφορά στη μεσαιωνική κοινωνία γίνεται, πρώτον, για να διακρίνει ο μαθητής ma επόμενα μαθήματα το μέγεθος της μεταβολής των συνθηκών ζωής, η οποία αρχίζει να εμφανίζεται από την εποχή της Αναγέννησης, και, δεύτερον, για να κατανοήσει ότι αυτές οι μεταβολές προετοιμάσθηκαν και από τις εσωτερικές αντιθέσεις κατά τον Μεσαίωνα (ανάμεσα στους τύπους εξουσίας, ανάμεσα στην ύπαιθρο και στην πόλη).
Στην εισαγωγή του μαθήματος μπορεί να διαβαστούν μία δύο σελίδες από ένα λογοτεχνικό κείμενο (για παράδειγμα, από το Όνομα τον Ρόδον, του Ο. Έκο),για να κατανοήσει ο μαθητής ότι, κατά τον Μεσαίωνα, η κοινωνία, όπως και οι αντιλήψεις των ανθρώπων, δεν ήταν τόσο συμπαγείς και άκαμπτες, όσο πιθανά φαντάζεται.
Βιβλιογραφία
Μ. Bloch, Η Φεουδαλική Κοινωνία, εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1987.
D. Nicholas, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1999 (χαρακτηριστικά, βλ. σα. 216 κ.ε. για τα προβλήματα ορισμού της φεουδαρχίας και την προτίμηση στον όρο «φεουδαρχικές σχέσεις»).
Κατανάλωναν οι άνθρωποι κατά τον Μεσαίωνα όπως εμείς;
«Το χρήμα υπάρχει για να το ξοδεύουμε», όπως έγραφε ο Θωμάς Ακινάτης, (Tommaso d' Aquino), θέλοντας να υπογραμμίσει ότι το χρήμα είναι απλώς ένα μέσο. Το χρήμα όμως, τότε, τον 13ο αιώνα, άρχισε να παίζει ρόλο στην κοινωνική ζωή. Η ζωή κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα ήταν κατά τέτοιο τρόπο οργανωμένη, ώστε το χρήμα δεν ήταν αναγκαίο. Όσα κατανάλωναν οι άνθρωποι τόσα και παρήγαν.
Κατά τον Μεσαίωνα, η κοινωνική δομή συνήθως δίνεται με το σχήμα μιας μεγάλης και συμπαγούς πυραμίδας, η οποία συνέδεε τον Θεό με τα δημιουργήματά του. Στο ενδιάμεσο καθένας είχε μια σταθερή θέση, ο βασιλιάς ή ο αυτοκράτορας (στη Γερμανία), ο φεουδάρχης, ο δουλοπάροικος. Πρόκειται βέβαια για ένα ιδεατό σχήμα, σύμφωνα με το οποίο η θέση καθενός συνδεόταν με τη θέση των άλλων και ήταν αναγκαία για τη συνοχή του συνόλου. Η πραγματικότητα όμως δεν ήταν και τόσο αρμονική ούτε και ομοιόμορφη.
Οι κάτοικοι της Δύσης, μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στην πλειονότητά τους ζουν σε μια αγροτική κοινωνία, τεμαχισμένη σε φέουδα. Στο πλαίσιο των (φεουδαρχικών σχέσεων, η κυρίαρχη δύναμη του φεουδάρχη, στον οποίο ανήκει η γη του φέουδου, υποστηρίζεται από το στρατό του και από την πίστη στην ιεραρχία. Υπό το μεγαλογαιοκτήμονα, το φεουδάρχη, συγκεντρώνεται και οργανώνεται ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων, που απασχολείται κυρίως με την καλλιέργεια της γης.
Οι αγρότες ήταν δουλοπάροικοι και εργάζονταν στο φέουδο με αντάλλαγμα την τροφή, την ασφάλεια, τη συντήρησή τους. Οι ίδιοι και οι απόγονοι τους θα έπρεπε να μείνουν στην ίδια θέση για πάντα και χωρίς δικαίωμα μετακίνησης.
Η πλέον οργανωμένη δύναμη, η μεγαλύτερη ισχύς και ο περισσότερος πλούτος ανήκαν στην Εκκλησία. Η παπική εξουσία συμβολιζόταν με τον ήλιο, ο οποίος έπρεπε να δίνει ζωή και ενότητα σε εκείνο τον κόσμο, ενώ από την άλλη μεριά οι αυτοκράτορες ή οι βασιλείς είχαν ως σύμβολο τη σελήνη. Οι τελευταίοι δε θα έπρεπε παρά να αντανακλούν τον ήλιο της παπικής εξουσίας. Τούτο όμως δεν έγινε δεκτό από την κοσμική εξουσία και από τον 13ο μέχρι τον 15ο αιώνα ξέσπασαν μεγάλες διαμάχες. Παράλληλα με την κοσμική Εκκλησία, υπήρχε η μοναστηριακή τάξη. Τα μοναστήρια ευδοκιμούσαν χάρη στην αυτονομία και στην ιεραρχημένη τάξη. Η οργάνωσή τους ήταν ανάλογη με την κοινωνική οργάνωση του εξωτερικού κόσμου.
Δεν έλειπαν όμως και εδώ οι διαφωνίες, οι συγκρούσεις και οι αιρέσεις, που συνοπτικά και παραστατικά απεικονίστηκαν στη μορφή του Σατανά.
«Είμαστε άνθρωποι φτιαγμένοι κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν του Θεού· κι όμως, μας χρησιμοποιούν σαν να ήμασταν άγρια ζώα», διαμαρτύρονταν οι επαναστατημένοι αγρότες στην Αγγλία του 1381 (Ε. Weber, A Modern History of Europe,I, i). Κάποιοι από τους δουλοπάροικους οι οποίοι δεν άντεχαν τη στερημένη ζωή στο φέουδο και τις προσβολές του φεουδάρχη κατέφευγαν στις πόλεις, όμως κι εκεί η ζωή δεν ήταν τόσο ρόδινη όσο τη φαντάζονταν.
Το ποσοστό των Ευρωπαίων που ζούσε σε πόλεις κατά τον 1 Ιο αιώνα δεν ήταν πάνω από το 5%. Τρεις αιώνες αργότερα αυτή η αναλογία τετραπλασιάστηκε. Τον 12ο αιώνα στο Λονδίνο ζούσαν 20.000 άνθρωποι. Στη Βενετία, στη Φλωρεντία, στη Γένουα έμεναν 50-100.000 άνθρωποι. Το Μιλάνο, η μεγαλύτερη πόλη, αριθμούσε 200.000 κατοίκους.
Η ζωή στις μεσαιωνικές πόλεις είναι διαφορετική από τη ζωή στο φέουδο, αλλά παρουσιάζει και πολλές αναλογίες με αυτό. Αντίστοιχα προς τη φεουδαρχική γαιοκτησία εμφανίζεται η συντεχνιακή ιδιοκτησία. Οι συντεχνίες ήταν κλειστές επαγγελματικές ομάδες, το επάγγελμα ήταν κληρονομικό, όπως και τα εργαλεία, ενώ η πελατεία ήταν σταθερή. Επικρατούσε η ιεραρχία ανάμεσα στους πρωτομάστορες και στους μαθητευόμενους, ενώ απουσίαζε ο καταμερισμός της εργασίας. Κάθε εργάτης έπρεπε να είναι σε θέση να κατασκευάζει οτιδήποτε χρειαζόταν στη συντεχνία. Ο μάστορας έπρεπε να κατέχει όλη την τέχνη του επαγγέλματος του. Παρατηρείται όμως μια κλιμάκωση και στις συντεχνίες. Στη Φλωρεντία, για παράδειγμα, σε υψηλότερη στάθμη τοποθετούνταν οι συντεχνίες των επιχειρηματιών, όπως έμποροι, χρηματιστές, κοσμηματοπώλες, και σε χαμηλότερη οι κρεοπώλες, οι αρτοποιοί, οι υφαντές, κτλ.
Υπήρχε και ένα πλήθος περιστασιακών εργατών, των οποίων η εργασία δεν απαιτούσε μαθητεία, δεν ήταν επομένως συντεχνιακού τύπου, και ζούσαν σαν μεροκαματιάρηδες. Πολλοί ήταν πρώην δουλοπάροικοι· οι άνθρωποι αυτοί αποτέλεσαν τον όχλο. Ενώ τα μέλη των συντεχνιών είχαν οργανωμένη ζωή και συγκεκριμένα συμφέροντα, ο όχλος δεν ακολουθούσε μια πειθαρχημένη ζωή και μετείχε σε διάφορες εξεγέρσεις, οι οποίες όμως σπάνια οδήγησαν σε κάποιο αποτέλεσμα, δηλαδή σε κάποια κοινωνική αλλαγή.
Ενώ η ζωή στην ύπαιθρο ήταν απομονωμένη, στις πόλεις αρχίζει να εμφανίζεται εκείνη η κίνηση η οποία θα συνεχιστεί στις επόμενες ιστορικές-κοινωνικές περιόδους. Οι πόλεις του Μεσαίωνα αυτοδιοικούνταν, υπήρχε ένα σύστημα διοίκησης και φορολογίας. Αρχίζει να οργανώνεται ένας νέος τύπος ζωής, εισάγεται το ωράριο, ρυθμίζονται οι όροι εργασίας και εμφανίζεται η κοινωνία της αγοράς, δηλαδή ρυθμίζεται το κόστος της εργασίας, των πρώτων υλών, των προϊόντων.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου