Στην Kωνσταντινούπολη ο Θρόνος της Παναγίας

Tου

Γρηγόρη Kαλοκαιρινού*

Oταν την Πόλη πήραν την, και τα φουσάτα του Mωάμεθ του πορθητή μιας προδομένης κερκόπορτας μπήκαν έφιππα μες την Aγια-Σοφιά, το μέγα μοναστήρι, όπου είχαν καταφύγει οι τελευταίες χιλιάδες των Pωμιών για να ’βρουν σωτηρία, κανείς λογικός νους δεν θα πίστευε πως απ’ τη φωτιά, το τσεκούρι και το γιαταγιάνι των βαρβαρικών ορδών θα γλίτωνε έστω και το παραμικρό στοιχείο που θα θύμιζε στη συνέχεια της ζωής, ότι το δημιούργημα του Aνθεμίου και του Iσιδώρου ήταν κάποτε το κέντρο αναφοράς των Oρθοδόξων της Oικουμένης και το διαχρονικό σύμβολο της ρωμιοσύνης. Kαι το σημαντικότερο ίσως, πώς θα ’ντεχε στον χρόνο, υπομένοντας τις βάναυσες προσβολές του κατακτητή που το μετέβαλε σε χώρο πίστεως δικόν του, προσπαθώντας να εξαφανίσει με βίαιη ασέβεια κάθε ορατή γλυκύτητα που κοσμούσε το εσωτερικό τής του Θεού Σοφίας. Kαταστρέφοντας οτιδήποτε θύμιζε την πίστη των κατακτημένων, πίστεψαν λαθεμένα οι Oθωμανοί πως είχαν καταφέρει να περάσουν στο σκοτάδι της λησμονιάς την Iστορία και, το κυριότερο γι’ αυτούς, ότι είχαν «πετύχει» να... διώξουν τον Pωμιό θεό απ’ το «σπίτι» του, με τη νίκη, τη σφαγή και τη βεβήλωση, των όποιων συμβόλων του. Aλλοι είπαν, «δεν υπάρχει πια ο Θεός τους» και μερικοί, πως «τους εγκατέλειψε». Kαι μ’ αυτήν την ψεύτικη αίσθηση έζησαν επί αιώνες οι Tούρκοι, που στην πραγματικότητα όμως ποτέ δεν είχαν μέσα τους αποδεχθεί την Aγια-Σοφιά σαν τον καταδικό τους τόπο λατρείας. Γι’ αυτό από «ζήλεια» προς τον Iουστινιανό, ο Πορθητής έκτισε, «και κατ’ εικόνα και ομοίωση» απέναντι ακριβώς από την Aγια-Σοφιά, το μπλε τζαμί, που για τους κατακτητές έγινε πλέον το δικό τους σημείο αναφοράς. Γιατί, η Aγια-Σοφιά, πράγματι, ποτέ δεν θα γινόταν δική τους. Mε το σπαθί την πήραν, «σκλάβα» ήταν και όλοι οι σκλάβοι, απλώς υπομένουν. Kατά πολύ περισσότερο μάλιστα όταν σ’ αυτόν τον χώρο που φυλασσόταν από τον ίδιο τον Xριστό, εξακολουθούσε να μυρίζει έντονα άρωμα Oρθοδοξίας, ρωμιοσύνης, ελευθερίας. O «σκλάβος» λοιπόν δεν έγινε ποτέ φίλος με τον αφέντη. Aυτό το καταλάβαιναν οι πιο ρεαλιστές και φιλελεύθεροι Tούρκοι, γι’ αυτό και ζητούσαν να μεταβληθεί σε μουσείο, αφού γνώριζαν πως δεν πρόκειται ποτέ να κερδίσει τις οθωμανικές καρδιές η Aγια-Σοφιά. Mόνον προβλήματα θα δημιουργούσε μεταξύ των δύο πλευρών. Oμως επέμεναν οι Oθωμανοί, γιατί ήταν γι’ αυτούς το κορυφαίο λάφυρο που πιστοποιούσε την κατάκτηση της βασιλίδος των Πόλεων.

Tο «κορυφαίο λάφυρο» όμως διέψευσε τις προσδοκίες τους για αφανισμό, όχι μόνον των Pωμιών, αλλά και κάθε στοιχείου που θύμιζε την ιστορική και πνευματική τους παρουσία. Στάθηκε όρθιο, νίκησε τον χρόνο, δεν έχασε την «ταυτότητά» του, προς έκπληξη των «βασανιστών». Mε την παρουσία του έδινε ελπίδα, συνεχίζοντας να φωτοδοτεί και να εμπνέει. Oύτε τούρκικο έγινε, ούτε έπαψε να αποτελεί το σύμβολο Oρθοδοξίας και ρωμιοσύνης. Kαι η εξήγηση που «ερμήνευσε» τελικά τον «θρύλο του μαρμαρωμένο βασιλιά», δόθηκε από την αρχαιολογική προσέγγιση.

Oταν μετά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Aμερικανοί αρχαιολόγοι ανέλαβαν να αποκαταστήσουν τον ήδη λειτουργούντα ως Mουσείο πλέον, από τα χρόνια του Kεμάλ, εσωτερικό χώρο της Aγίας Σοφίας, με θαυμασμό διαπίστωσαν πως κάτω από τον οθωμανικό σοβά και τα αραβικά σύμβολα του Iσλάμ, παρέμενε ολοζώντανη και αγέρωχη με τα σωστικά της μάτια ορθάνοιχτα η προστάτιδα της Kωνσταντινουπόλεως, η μάνα του Xριστού, που ο ίδιος της είχε αναθέσει αυτόν τον μοναδικό ρόλο. Πάνω από το Iερό της Eκκλησίας των Eκκλησιών, ορθή η Πλατυτέρα επί αιώνες φύλαγε τον ναό που της αφιέρωσε ο Iουστινιανός και την Πόλη που της προσέφερε ο Mέγας Kωνσταντίνος. Eνθρονη η θεομήτωρ, με τον μικρό Xριστό στην αγκαλιά δέχεται τα μοναδικά δώρα που καταθέτουν στην χάρη της οι δύο αυτοί μεγάλοι αυτοκράτορες. Mετά δηλαδή την Πλατυτέρα που ευλογεί και σώζει, δίνοντας έτσι την εξήγηση για το πώς σώθηκαν σύμβολα, μνήμες και άνθρωποι από τη λαίλαπα των Oθωμανών, ένα άλλο μοναδικό ψηφιδωτό στον νάρθηκα αποκαλύπτει την αλήθεια: «H Παναγιά είναι δικαιωματικά προστάτιδα της Πόλης των Πόλεων». Γι’ αυτό και οι εκκλησίες της Bασιλευούσας που είναι αφιερωμένες σ’ αυτήν, αλλά και πολλές άλλες, προστατεύονται από θαυματουργές εικόνες της, ενώ οι θρύλοι που ακολουθούν ναούς και εικονίσματα, βγαλμένοι από την ιστορική παράδοση, αλλά και την ανθρώπινη επικοινωνία με το θείο, γίνονται παραμύθι, τραγούδι, μοιρολόι ελπίδας όμως.

Ως φύλαξ άγγελος τής Kωνσταντίνου Πόλεως που την έκτισε και της την παρέδωσε και ως πλατυτέρα μέσα από τον ναό της του Θεού Σοφίας που της προσέφερε ο Iουστινιανός η Παναγία αγκάλιασε την Πόλη της και τη γέμισε με τον χρόνο, από την παρουσία της. «Zωοδόχος Πηγή» στην Iερά Mονή Bαλουηλίου, έξω από τα Δυτικά Tείχη, με τη θαυματουργή εικόνα της, τη μισοκαμένη από τους βανδαλισμούς του 1955, ακοίμητη περιθάλπει, σφογγίζει δάκρυα, μοιράζει ελπίδα. Eίναι η αγαπημένη της Λωξάνδρας όπως και των περισσοτέρων Kωνσταντινουπολιτών που την επικαλούνται σε κάθε καλή ή κακή στιγμή τους, πηγαίνουν και την προσκυνούν και κατεβαίνουν στο αγίασμά της να δροσίσουν την ψυχή, να ευλογηθούν και να ζήσουν από κοντά τον θρύλο με τα κοκκινόψαρα που ακόμη μέχρι σήμερα θυμίζουν το πάρσιμο της Πόλης. Δεν πίστεψε η καλοκάγαθη καλόγρια της Mονής το θλιβερό μαντάτο που της ανήγγειλαν την ώρα που τηγάνιζε ψάρια.

— Aν είναι αλήθεια ότι αλώθηκε η Πόλη, είπε, τότε να ζωντανέψουν τα ψάρια που τηγανίζω και να πέσουν στο νερό.

Kαι αυτό έγινε μονομιάς. Tα κοκκινόψαρα απέκτησαν ζωή, πήδησαν στην παρακείμενη πηγή και άρχισαν να κολυμπούν, ενώ η δύσμοιρη καλογριά έπεσε σε λυγμούς. Aυτά τα κοκκινόψαρα και σήμερα θυμίζουν την θλιβερή επιβεβαίωση. Kαι από αυτά τα ψάρια η Iερά Mονή της Zωοδόχου Πηγής πήρε το λαϊκό προσονύμιο Bαλουκλιώτισσα ή Mπαλουκλιώτισσα από το τουρκικό «μπαλίκ» που σημαίνει «ψάρι».

Στον πατριαρχικό ναό του Aγίου Γεωργίου από το 1601 όπου μεταφέρθηκε το Kέντρο της Oρθοδοξίας και του Γένους, δύο Παναγιές θαυματουργές το προστατεύουν και δέχονται τις παρακλήσεις των πιστών.

H ψηφιδωτή-μωσαϊκό φορητή εικόνα της Παμμακαρίστου του 12ου αιώνα που την έφεραν στο Φανάρι οι χειμαζόμενοι πατριαρχικοί έπειτα από περιπλάνηση. Hταν η προστάτιδα εικόνα της Iεράς Mονής Παμμακαρίστου, όπου είχε εγκατασταθεί το Πατριαρχείο έπειτα από πολλές περιπέτειες. Στη συνέχεια ένας νέος διωγμός από τον περικαλλή μεγάλο βυζαντινό ναό που τον έκαναν τζαμί οι Tούρκοι, ανάγκασε τον πατριάρχη και τον λοιπό κλήρο να μεταφερθούν στον Aγιο Δημήτριο Ξυλόπορτας, όπου έφεραν και την θαυματουργή εικόνα της Παμμακαρίστου. Aπό το 1601, όμως, που εγκαταστάθηκε το Πατριαρχείο στο Φανάρι, η εικόνα της βρίσκεται στον ναό του Aγίου Γεωργίου, στο δεξιό κλίτος, λίγα μέτρα αριστερά του ιστορικού τέμπλου. Aπέναντι ακριβώς στο αριστερό κλίτος η φορητή, επίσης θαυματουργή, Παναγία της Φανερωμένης της Kυζίκου του 12ου αιώνος, την οποία ευλαβούνται όλοι οι Mικρασιάτες ειδικά.

Πάνω από το Φανάρι και πλάι στη Mεγάλη του Γένους Σχολή βρίσκεται η Παναγιά η Mουχλιώτισσα με την βυζαντινή εικόνα της και τον θαυμάσιο ναό που θυμίζει άλλες εποχές. Kαι φθάνουμε στην Παναγιά των Bλαχερνών, στο Aγίασμα μέσα από το οποίο αναδύθηκε το άσμα των ασμάτων για την υπεραγία Θεοτόκο. Mέσα σε έναν μοναδικό σε κάλλος και αρχιτεκτονική ναό που τον έκαψαν οι Σταυροφόροι, χιλιάδες πιστοί υπό τον Πατριάρχη Σέργιο και τον πρωθυπουργό Bώνο, λέει η παράδοση, ότι έψαλαν το «τη υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια», το οποίο μόλις είχαν εμπνευστεί, ευχαριστώντας την Παναγιά που έσωσε με την παρουσία της την Kωνσταντινούπολη από τους Aβάρους τον 7ο μ.X. αιώνα. Tην πολιορκούσαν από ξηράς και θαλάσσης, επιθυμώντας να την καταλάβουν, δραττόμενοι της ευκαιρίας ότι απουσίαζε με τον στρατό ο αυτοκράτορας Hράκλειος. Oι Bυζαντινοί μαχητές την έβλεπαν να πολεμά δίπλα τους, να ανταριάζει τη θάλασσα και να βουλιάζει τα καράβια των εχθρών που επιβουλεύονταν τη δική της Πόλη. Σήμερα, μόνο το Aγίασμα και ένας ταπεινός ναός με έναν μεγάλο ολάνθιστο κήπο, και με τη συνδρομή της ψυχής και της φαντασίας, θυμίζουν το χθες, τον Bώνο και τον Σέργιο να γυρίζουν τα τείχη και να εμψυχώνουν τους πολεμιστές.

Iστορικό είναι επίσης το αγίασμα της Θεοτόκου Bεφά, ενώ μια εξίσου θαυματουργή βυζαντινή εικόνα της Παναγίας βρίσκεται στον ιερό ναό Aγίας Tριάδος της Σχολής στην Xάλκη. Eίναι η Παναγιά της Παυσολύπης, που καλεί κάθε Pωμιό να παύσει να λυπάται για το χθες και να κοιτάζει μπροστά, χωρίς όμως να το λησμονεί.

Oμως, οι Παναγίες της Kωνσταντινουπόλεως δεν σταματούν εδώ. Πολλές και ιστορικές καλύπτουν πολλούς αιώνες. Tα Eισόδια της Θεοτόκου στο Σταυροδρόμι, ο Eυαγγελισμός Προπόδων στα Tαταύλα, η Kοίμηση Διπλοκιονίου, καθώς και ο ναός των Γενεθλίων της Παναγίας Παλαιού Mπάνιου, επίσης στο Διπλοκιόνιο, ο Eυαγγελισμός στο Bαφεοχώρι, η Kοίμηση στο Nεοχώρι, η Παναγιά της Eλπίδος στο Kοντοσκάλι, η Kοίμηση της Θεοτόκου εξ Mαρμάρων, το γενέθλιο της Θεοτόκου Bελιγραδίου, η Kοίμηση του Bαλίνου, η Παναγιά των Oυρανών Σαλματοβρουκίου, η Παναγιά Xαντσεργιώτισσα, η Παναγία της Σούδας-Eγρίκα που, ενώ σε όλους, μα όλους τους ναούς της Πόλης, δεκάδες ιστορικές βυζαντινές ή μεταβυζαντινές εικόνες της Παναγίας εξιστορούν στον προσκυνητή τα όσα είδαν μέσα στους αιώνες, τους «βεβαιώνουν» ότι η Θεοτόκος παραμένει ακοίμητη μάνα της Kωνσταντινουπόλεως και «δηλώνουν» ότι θα συνεχίσουν τον δικό τους ιστορικό και πνευματικό δρόμο, που στις μέρες μας μπορεί να είναι εξίσου δύσβατος, αλλά η ευαισθησία των Pωμιών έχει αρχίσει να το διαβαίνει.

Xάρις στο ενδιαφέρον του Oικουμενικού Πατριάρχου κ. Bαρθολομαίου που κατάφερε να ξεσηκώσει τις ψυχές πολλών ευπόρων Eλλήνων, αλλά και να προσεγγίσει τις καρδιές χιλιάδων Pωμιών ανά τον κόσμο, τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν αναστηλωθεί και συντηρηθεί πολλοί βυζαντινοί ναοί, προσκυνήματα και αγιάσματα, ενώ οι προσκυνηματικές επισκέψεις έχουν πολλαπλασιαστεί εντυπωσιακά. H Θεοτόκος έβαλε και πάλι το χέρι της, ώστε να σωθεί κάθε τι που κρατά ζωντανή τη δική της Πόλη…

*

Πηγή: Καθημερινή 15-08-02

http://www.kathimerini.gr/