Διδακτική δοκιμή
Κυριακή Αδαλόγλου
α΄ Παρουσίαση
Στη διδακτική δοκιμή προτείνονται κατευθύνσεις, για να οδηγηθεί ο μαθητής σε μια περίληψη που θα αποδίδει με αποτελεσματικό τρόπο τα κύρια σημεία και την οργάνωση του κειμένου από το οποίο προέρχεται. Για το λόγο αυτό προτάσσεται το θεωρητικό μέρος που
εξετάζει τη σχέση της περίληψης με τις σημειώσεις, με τους πλαγιότιτλους των ενοτήτων ενός κειμένου και με το διάγραμμα του κειμένου
συζητά ποιο είναι το κατάλληλο ύφος για την περίληψη, ποια η σημασία της επιλογής ενεργητικής ή παθητικής σύνταξης, ποιο ρόλο παίζουν οι διαρθρωτικές λέξεις και οι λέξεις - κλειδιά του αρχικού κειμένου κτλ.
β΄ Διδακτική πρόταση
Στόχοι
- Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι η περίληψη είναι ένα δικό τους κείμενο που δεν προδίδει, όμως, το πνεύμα του συγγραφέα.
- Να αντιληφθούν ότι η περίληψη είναι μια αφαιρετική διαδικασία και, συνεπώς, πρέπει να εντοπίζουν το καίριο, με τις σημαντικές λεπτομέρειες, τους πλαγιότιτλους των παραγράφων, τις λέξεις κλειδιά.
- Να αντιληφθούν τα βασικά στοιχεία που πρέπει να προσέχουν στη σύνταξη της περίληψης.
- Να ασκηθούν σε ένα λόγο σαφή και νοηματικά πυκνό, οξύνοντας ταυτόχρονα και την κριτική τους ικανότητα.
Περιεχόμενο - μεθοδολογία
Θεωρητικό μέρος
Για να οδηγηθούν οι μαθητές στη γραπτή περίληψη ενός κειμένου, προσέχουν ορισμένα βασικά σημεία, όπως:
- Περίληψη και έκταση
Αν η περίληψη που πρόκειται να γράψουν είναι εκτενής, τότε βασίζονται στη θεματική περίοδο και στις σημαντικές λεπτομέρειες κάθε παραγράφου του κειμένου, από το οποίο θα προέλθει η περίληψη (όπως και στις σημειώσεις από μια παράγραφο).
Αν η περίληψη είναι συνοπτική, τότε βασίζονται στα θεματικά κέντρα των παραγράφων ή των ευρύτερων νοηματικών ενοτήτων του κειμένου.
- Περίληψη και διάγραμμα
Από το διάγραμμα ενός κειμένου μπορεί να προκύψει περίληψη του ίδιου κειμένου, συνοπτική ή εκτενέστερη, οπότε αξιοποιούν οι μαθητές λιγότερα ή περισσότερα από τα στοιχεία που δίνει το διάγραμμα, αναλόγως.
- Περίληψη και πλαγιότιτλοι
Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν σημειώσεις ή διάγραμμα από το κείμενο που θέλουν να βγάλουν περίληψη, κάτι που είναι και το πιο φυσικό άλλωστε, οι πλαγιότιτλοι που θα δώσουν οι μαθητές σε ευρύτερες ενότητες του κειμένου μαζί με τις λέξεις κλειδιά και με κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες, ανάλογες με το σκοπό τους, είναι ένας ασφαλής τρόπος, για να δώσουν τα κύρια σημεία του κειμένου.
- Περίληψη, γλώσσα και ύφος
Οι μαθητές πρέπει να προσέχουν τις διαρθρωτικές λέξεις του κειμένου από το οποίο θα βγάλουν περίληψη, διότι η περίληψη αποδίδει τα κύρια σημεία του αρχικού κειμένου και τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα (για τις διαρθρωτικές λέξεις βλ. "Σημειώσεις", σ. 223).
Επιπλέον, πρέπει να ασκηθούν να αποδίδουν στο δικό τους κείμενο το ξετύλιγμα της σκέψης του συγγραφέα με λέξεις όπως :(ο συγγραφέας) αναφέρει, διατυπώνει τη γνώμη, επισημαίνει, υποστηρίζει, τονίζει, υπογραμμίζει, προσθέτει, αναλύει, συμπεραίνει κτλ.
την περίληψη δεν πρέπει να αντιγράφονται κομμάτια αυτούσια, σκέψεις προσωπικές του συγγραφέα. ν είναι απαραίτητο να συμπεριληφθούν κάποια τέτοια κομμάτια, τότε πρέπει να μπαίνουν σε εισαγωγικά.
Ωστόσο, όσο εκτενέστερη είναι η περίληψη, όσο σοβαρότερο το ύφος - επισημότερο το ακροατήριο και όσο ειδικότερο το κείμενο από το οποίο προέρχεται η περίληψη (ιδίως αν χρησιμοποιείται ορολογία) είναι αναπόφευκτο να μεταφέρουμε και στην περίληψη ορισμένες χαρακτηριστικές λέξεις-φράσεις. Εκείνο που πρέπει να προσέχουμε είναι να ενσωματώνεται το νόημα των ξένων φράσεων μέσα στο δικό μας κείμενο-περίληψη.
Εξαρτάται, επομένως, από την έκταση και το σκοπό ο λόγος της περίληψης: αν πρόκειται να μεταφέρουμε στην τάξη την περίληψη ενός εκτενούς άρθρου ή ενός κεφαλαίου από κάποιο μάθημα, για να το παρουσιάσουμε στους συμμαθητές μας, τότε μπορεί ο λόγος μας να είναι πιο κοντά στο κείμενο στο οποίο αναφερόμαστε και το ύφος μας να είναι οικείο. ν, όμως, θέλουμε να εντάξουμε μια περίληψη σε μια εισήγησή μας, να τη δημοσιεύσουμε ως βιβλιοπαρουσίαση σε σχολικό περιοδικό, τότε πρέπει ο λόγος μας να έχει την προσωπική μας σφραγίδα, χωρίς όμως, όπως είπαμε, να προδίδει το κείμενο στο οποίο αναφέρεται.
-Περίληψη και ενεργητική ή παθητική σύνταξη
ι μαθητές ενημερώνονται ότι μπορούν να επιλέξουν την ενεργητική ή την παθητική σύνταξη στην περίληψη που θα γράψουν, ανάλογα με το τι θέλουν να τονίσουν (το πρόσωπο που δρα ή το αποτέλεσμα της ενέργειας κτλ.), ανάλογα με το ύφος που θα έχει η περίληψη (περισσότερο ουδέτερο / απρόσωπο με την παθητική σύνταξη) κ.ο.κ.. Αντιλαμβάνονται ακόμα ότι, όταν η περίληψη γίνεται από το συγγραφέα, εκείνος χρησιμοποιεί παθητική σύνταξη, για να αποφύγει την αναφορά στο άτομό του. όταν, όμως, η περίληψη γίνεται από ένα τρίτο άτομο, εκείνο επιλέγει ανάμεσα στις δυο μορφές σύνταξης με βάση τους λόγους που αναφέρθηκαν προηγουμένως (βλ. και "Χρήσιμες πληροφορίες", βιβλίο του μαθητή, σ, 236-237, καθώς και το βιβλίο του καθηγητή για τη Β' Λυκείου, σ. 159).
Διδακτική διαδικασία στην τάξη
Τα κείμενα που αξιοποιούνται για τη διδασκαλία της συγκεκριμένης ενότητας είναι: "Η πολιτική διάσταση των Ευμενίδων του Αισχύλου", Δ. Ιακώβ, σ. 217-218, τ. Β', "Τεχνική και Εκπαίδευση" και "Κράτος και Νεοέλληνες", Ε. Π. Παπανούτσου, σ. 225-227 και 228 - 232 αντίστοιχα, τ. Β΄.
Να προσεχθεί ότι στην εκτενή περίληψη του κειμένου Η πολιτική διάσταση των "Ευμενίδων" του Αισχύλου , σ. 235 του βιβλίου, υπάρχουν ορισμένες αυτούσιες φράσεις από το ίδιο το κείμενο των σ. 217-218 του βιβλίου, συγκεκριμένα φράσεις που αφορούν τις διαφορές του σύγχρονου από το αρχαίο θέατρο. Ίσως επειδή στην περίληψη δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις διαφορές αυτές , που δείχνουν και την ιδιομορφία του αρχαίου θεάτρου. Αντίθετα, η συνοπτική περίληψη (σ. 235-236) είναι πιο ελεύθερη, καθώς μέσα σε λίγες σειρές πρέπει να αποδοθεί το βασικό νόημα του αρχικού κειμένου.
Είναι σημαντικό να αντιληφθούν οι μαθητές τη σχέση της περίληψης με το διάγραμμα ενός κειμένου και με τους πλαγιότιτλους που προέρχονται από τις παραγράφους ή, κυρίως, από ευρύτερες νοηματικές ενότητες του κειμένου. Για το λόγο αυτό, αν δεν έχουν ασχοληθεί προηγουμένως με το κεφάλαιο που αναφέρεται στο διάγραμμα ενός κειμένου, μελετούν το διάγραμμα που δίνεται στη σ. 232 για το κείμενο Κράτος και Νεοέλληνες. Στη συνέχεια, ακολουθώντας τη συλλογιστική πορεία που αποτυπώνει το διάγραμμα και με βάση τους πλαγιότιτλους που περιέχονται σε αυτό, προσπαθούν να δώσουν την περίληψη του ίδιου κειμένου. Μια τέτοια περίληψη θα μπορούσε να είναι η εξής:
το κείμενο "Κράτος και Νεοέλληνες", γραμμένο το 1948, ο συγγραφέας μεταφέρει στην αρχή τη θέση κάποιου δημόσιου υπαλλήλου, ο οποίος υποστηρίζει ότι το κράτος, ως συγκεκριμένο βίωμα, λείπει από τους Νεοέλληνες. Αιτιολογεί τη θέση του (ο δημόσιος υπάλληλος) αναφερόμενος στην αδιαφορία και στην εχθρότητα που δείχνουν οι πολίτες απέναντι στο κράτος και δίνει την προσωπική του ερμηνεία, ότι δηλαδή πιθανόν να υπάρχει μια τάση αναρχισμού στους Έλληνες. Αντίθετα, ο συγγραφέας διατυπώνει την άποψη ότι η ερμηνεία για τον αναρχισμό δεν ευσταθεί. Παραθέτει μια σειρά από αίτια, για να εξηγήσει την εχθρότητα των Νεοελλήνων προς το κράτος: αίτια ψυχολογικά, κοινωνικά, την κακοδιοίκηση που υφίστανται, τους ξενόφερτους διοικητικούς και πολιτιστικούς θεσμούς που δεν ανταποκρίθηκαν στις ανάγκες τους κ.ά.. Προσθέτει στον προβληματισμό του και την παγκόσμια κρίση που υφίσταται η έννοια του κράτους. Καταλήγει ότι, εξαιτίας των λόγων που προανέφερε, οι Έλληνες αισθάνονται ξένοι στον τόπο τους, με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται αρνητικά, χωρίς οι εκδηλώσεις αυτές να δηλώνουν διάθεση αναρχισμού.
Προτιμήθηκε η ενεργητική σύνταξη επειδή πρέπει να φανούν καθαρά τα πρόσωπα που υποστηρίζουν τις αντίστοιχες θέσεις. Οι έντονες λέξεις δείχνουν το ξετύλιγμα της σκέψης του συγγραφέα. Οι μαθητές να συζητήσουν στην τάξη ποια μορφή σύνταξης είναι προτιμότερη και γιατί.
Οι μαθητές μπορούν να προσθέσουν ή να αφαιρέσουν λεπτομέρειες, ανάλογα με το σκοπό για τον οποίο θα τους ζητηθεί να γράψουν περίληψη. Κατά τον ίδιο τρόπο μπορούν να ενώσουν τους πλαγιότιτλους από τις παραγράφους του κειμένου Τεχνική και Εκπαίδευση που δίνονται στη σ. 227 του βιβλίου, οπότε προκύπτει η εξής συνοπτική περίληψη:
συγγραφέας διατυπώνει το φόβο ότι ο πνευματικός πολιτισμός πιθανόν να κινδυνεύει από την εισβολή και τη δύναμη της εικόνας που προσφέρεται από τα τεχνικά μέσα. Η εικόνα μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στη διανοητική λειτουργία του ανθρώπου, καθώς εξασθενεί την κρίση και την πρωτοβουλία του. Αυτή την κλονισμένη ισορροπία μπορούν να την αποκαταστήσουν, σύμφωνα με το συγγραφέα, οι δυνάμεις του πολιτισμού με μόνο όπλο τη μόρφωση των νέων. Ο συγγραφέας καταλήγει
ότι το ζητούμενο του πολιτισμού μας είναι να συμβαδίζει η πρόοδος της εκπαίδευσης με την πρόοδο της τεχνικής.
την περίληψη αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η παθητική σύνταξη. Να ζητηθεί από τους μαθητές να την μετατρέψουν (άσκηση στην τάξη ή στο σπίτι).
ι μαθητές μπορούν να κάνουν το διάγραμμα του κειμένου Τεχνική και Εκπαίδευση, όπως τους ζητείται στη σ. 233 του βιβλίου, οπότε θα έχουν στη διάθεσή τους περισσότερες λεπτομέρειες - το διάγραμμα δίνεται στο βιβλίο του καθηγητή για τη Β' Λυκείου, σ. 158. Οπωσδήποτε να γίνει η άσκηση της σ. 236 "Να γράψετε δύο περιλήψεις... λέξεις)" (εργασία για το σπίτι).
Φυσικά, μπορεί να τους δοθεί ένα οποιοδήποτε άλλο κείμενο, οπότε θα πρέπει
- να βγάλουν πλαγιότιτλους από τις ευρύτερες νοηματικές ενότητες του κειμένου, για να κερδίζουν χρόνο, προσέχοντας ταυτόχρονα και τις λέξεις κλειδιά.
- να προσέξουν τη θέση του συγγραφέα, την αλληλουχία των σκέψεών του, τις φάσεις της επιχειρηματολογίας του, τη συνοχή (=οργάνωση, διαρθρωτικές λέξεις) και τη συνεκτικότητα του κειμένου (= λογική ακολουθία των σκέψεων - λογικός ιστός).
Εναλλακτικά
Αν οι μαθητές έχουν ασχοληθεί αρκετά με την οργάνωση του διαγράμματος ενός κειμένου, θα οδηγηθούν εύκολα στην περίληψη. Αφού, λοιπόν, κατανοήσουν τα βασικά βήματα που οδηγούν σε μια καλή περίληψη, μπορούν να προσέξουν τα χαρακτηριστικά μιας γραπτής περίληψης από προφορικό λόγο, και συγκεκριμένα από μια συζήτηση.
Μπορεί να γίνει η άσκηση της σ. 238 του βιβλίου, που ζητά από τους μαθητές να αποδώσουν γραπτά, σε περίληψη περισσότερο ή λιγότερο εκτεταμένη, το περιεχόμενο μιας συζήτησης στην τάξη κρατώντας πρακτικά. Οι μαθητές, βέβαια, μπορούν να παρακολουθήσουν κάποια συζήτηση στην τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο, με θέμα που τους αφορά, και να αποδώσουν σε γραπτή περίληψη το περιεχόμενό της. Πολύ χρήσιμες είναι οι πληροφορίες που δίνονται στις σ. 238-239 του βιβλίου για όσα θα πρέπει να προσέξουν, π.χ. να αναφέρουν το χρόνο και τον τόπο της συζήτησης, τα πρόσωπα που συμμετέχουν κτλ. Να προσέξουν, ακόμα, την αξιοποίηση του λεξιλογίου της σ. 239, με λέξεις ανάλογες με εκείνες που αναφέρθηκαν προηγουμένως (και που αποδίδουν την οργάνωση του αρχικού κειμένου αλλά και τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα) και με κάποιες ακόμη που αποδίδουν
- χαρακτηριστικά του προφορικού λόγου, π.χ. προλογίζω, απευθύνομαι κ.ο.κ.
- τη διάρθρωση της συζήτησης, π.χ. παίρνω το λόγο, συμφωνώ, αντικρούω την άποψη ενός συνομιλητή, δευτερολογώ κ.ο.κ.
Οι μαθητές μπορούν να προσέξουν πώς παρουσιάζει ένας δημοσιογράφος μια συζήτηση (από την ευρωβουλή), περιληπτικά, σε άρθρο του, στις σ. 237- 238 του βιβλίου. Χρήσιμο είναι στην περίπτωση αυτή να θυμηθούν τα σχετικά με την "παρεμβολή ξένου σχολίου στην είδηση", ενότητα "Η είδηση", τ. Β', σ. 20-21. Ιδιαίτερα πρέπει να σταθούν στις λέξεις με τις οποίες εισάγεται ο ξένος λόγος, καθώς και στη στίξη, και μάλιστα στη χρήση του κόμματος.
Με την ευκαιρία της δημοσιογραφικής περίληψης, οι μαθητές μπορούν να συζητήσουν το θέμα της περίληψης που γίνεται για άλλους σκοπούς και όχι αναγκαστικά για να βοηθήσει τη διδασκαλία, τη μελέτη των μαθητών κ.ο.κ. . Πράγματι, η περίληψη μπορεί να εξυπηρετήσει ανάγκες της κοινωνικής ζωής. Για παράδειγμα, ένας υπουργός μπορεί να ζητήσει από τους αρμόδιους υπαλλήλους να τον ενημερώσουν με περίληψη για κάποιο υπόμνημα, για τα στοιχεία ή τις έρευνες που αφορούν κάποιο συγκεκριμένο θέμα κτλ.. το ίδιο και ένας διευθυντής επιχείρησης, κ.ο.κ.. Επίσης, περίληψη από διάφορα βιβλία δίνεται για βιβλιογραφική ενημέρωση αναγνωστών που ενδιαφέρονται για ειδικούς τομείς, π.χ. για βιβλία ιστορικά, γλωσσολογικά, παιδαγωγικού περιεχομένου κ.ο.κ. Η περίληψη ενός λογοτεχνικού, κινηματογραφικού ή θεατρικού έργου προτάσσεται συνήθως από μια κριτική παρουσίαση του έργου αυτού, όπως η περίληψη του λογοτεχνικού έργου "Τα ψάθινα καπέλα" που είναι μέρος της βιβλιοκριτικής του μυθιστορήματος:
Η Μαργαρίτα Λυμπεράκη μάς έδωσε με τα "Ψάθινα καπέλα" ένα από τα ωραιότερα μυθιστορήματα των τελευταίων χρόνων και ίσως το καλύτερο γυναικείο μυθιστόρημα στη γλώσσα μας. Ο έρωτας παίζει κι εδώ τον πρώτο και τον κύριο λόγο. Μια νεότητα κοριτσιών μεστώνει και αποκτά τη συνείδηση της ζωής μέσα στα "Ψάθινα καπέλα". Τρία κορίτσια - τρεις αδελφές - η Μαρία, η Ινφάντα και η Κατερίνα, κυκλοφορούν στο μυθιστόρημα και παράλληλα προς τους έρωτές τους με το Μάριο, το Νικήτα και το Δαβίδ, θα παρακολουθήσουμε την οικογενειακή τους ζωή, τις σχέσεις τους με τα πρόσωπα της οικογένειας και με τα φιλικά τους πρόσωπα, την κίνησή τους στην εξοχική έπαυλη της Αττικής, όλα δηλαδή σχετίζονται, αναφέρονται είτε συνδέονται με τον ψυχικό κόσμο των τριών αυτών αδελφών. Δεν έχει άλλο θέμα το βιβλίο, ούτε ξετυλίγει καμιά ιστορία με υπόθεση εξωτερικά ενδιαφέρουσα και με συναρπαστική πλοκή. Αυτά τα μικρά θέματα της καθημερινής ζωής αγγίζει. [...] "Η καθημερινή ζωή είναι που κρύβει τη μεγαλύτερη δύναμη", λέει χαρακτηριστικά μία από τις ηρωίδες της Λυμπεράκη.
Απ. Σαχίνης, "Η σύγχρονη πεζογραφία μας", σ. 46
Η περίληψη του ίδιου μυθιστορήματος δίνεται και στο σχολικό βιβλίο της Β΄ Λυκείου.
Οι αδελφές Μαρία, Ινφάντα και Κατερίνα ζουν στο εξοχικό σπίτι τους στη Κηφισιά με τη μητέρα τους, τον παππού και τη θεία τους Τερέζα. Οι γονείς τους είναι χωρισμένοι. Τα κορίτσια περνούν τα εφηβικά τους χρόνια. Τη ζωή τους, τρία καλοκαίρια στο εξοχικό σπίτι, αφηγείται η Κατερίνα. Στο μυθιστόρημα δίνονται με νεανική χάρη και νοσταλγία οι προσδοκίες και οι συγκινήσεις της εφηβικής ηλικίας.
Να προσεχθεί ότι η πρώτη περίληψη (που είναι μέρος της βιβλιοκριτικής), επειδή απευθύνεται σε κοινό μελετητών, φοιτητών κτλ., σε ωριμότερο δηλαδή κοινό, αναφέρεται στην εσωτερική εξέλιξη του μυθιστορήματος, τονίζει το ερωτικό ωρίμασμα των τριών κοριτσιών κτλ.. προετοιμάζει ταυτόχρονα το έδαφος στο οποίο θα στηθεί στη συνέχεια η κριτική για το μυθιστόρημα. Ο διαφορετικός δηλαδή σκοπός της περίληψης καθορίζει και την, ως ένα βαθμό, διαφορετική επιλογή των λεπτομερειών κάθε φορά.
Διδακτικό υλικό
- Από το βιβλίο της Β΄ Λυκείου:
•ενότητα "Σημειώσεις - Περίληψη", σ. 234-240, και σ. 217-218, 223, 225-227, 228-232.
• ενότητα "Η είδηση", σ. 20-21.
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Λυκείου
Απ. Σαχίνης, 1971, "Η σύγχρονη πεζογραφία μας", εκδ. Γαλαξίας
Αξιολόγηση
Παράμετροι αξιολόγησης για την Περίληψη
Περιεχόμενο: Σύμφωνο με το κείμενο από το οποίο προέρχεται, χωρίς σχόλια στις απόψεις του συγγραφέα. Περιέχει τα κύρια σημεία του αρχικού κειμένου, αλλά δεν είναι αντιγραφή συγκεκριμένων τμημάτων του.
(8)
Οργάνωση: Παρουσιάζονται με λογική ακολουθία τα βασικότερα επιχειρήματα/ σκέψεις/ ιδέες του συγγραφέα. Δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη χρήση των διαρθρωτικών λέξεων. Γενικά, ο πομπός προσέχει τη συνεκτικότητα και τη συνοχή του κειμένου του, ώστε ο δέκτης να λαμβάνει με ενάργεια τη συνοπτική εκδοχή του εκτενέστερου κειμένου.
(5)
Γλώσσα: Χρήση της γλώσσας ανάλογα
με το κείμενο από το οποίο προέρχεται η περίληψη*, π.χ. από κείμενο επιστημονικό, δημοσιογραφικό κτλ., κυρίως όσον αφορά το λεξιλόγιο.
με το σκοπό για τον οποίο γράφεται.
(5)
Καταλληλότητα/ Αποτελεσματικότητα: Ο πομπός δεν μιμείται το ύφος του αρχικού κειμένου. Η περίληψή του, ωστόσο, μπορεί να σταθεί ως αυτόνομο κείμενο. Επιτυγχάνεται η πύκνωση του κειμένου, χωρίς να χάνεται ο κεντρικός νοηματικός του άξονας.
(7)
σύνολο: 25βαθμοί
*Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι ο πομπός, όταν γράφει την περίληψη ενός λογοτεχνικού κειμένου, θα γράφει και αυτός με λογοτεχνικό τρόπο.
γ΄ Υποστηρικτικό υλικό
Υποστηρικτικό υλικό για τον καθηγητή
- Από το βιβλίο του καθηγητή της Β΄ Λυκείου: σ. 158 -159
- Από τις Οδηγίες για τη Διδασκαλία των Φιλολογικών Μαθημάτων στο Λύκειο, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σχολ. έτος 1998 - 99, σ. 217 - 219.
-Τα ακόλουθα κείμενα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για συζήτηση ή γραπτή έκφραση (η έλλειψη χρόνου, η πίεση του χρόνου, μελλοντικές προοπτικές για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου κτλ.) και για περίληψη. Το υλικό αυτό ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί στην αναθεωρημένη μορφή του βιβλίου Έκφραση -Έκθεση της Β΄ Λυκείου.
Ε. Π. Παπανούτσος, Ο πυκνός και λιτός λόγος
Από τον ημερήσιο Τύπο, Φαστ φουντ: το φετίχ του 20ού αιώνα
Από τον ημερήσιο Τύπο, Το μεροκάματο της σφήνας
Ε. Π. Παπανούτσος, Ο ελεύθερος χρόνος
1. Ο πυκνός και λιτός λόγος
Όσο ανούσια και ενοχλητική, αφόρητη είναι η φλύαρη και ασυνάρτητη, η κακοπλεγμένη και απειρόκαλλη φράση, τόση δύναμη και ομορφιά έχει ο πυκνός και κρουστός, ο καθαρός και εύστοχος λόγος - σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Είναι λάθος να νομίζομε ότι υπάρχουν γλώσσες που προσφέρονται στη σαφήνεια και στη βραχυλογία, και άλλες που από την ίδια τη συντακτική δομή τους επιβάλλουν την πολυλογία και τα περίπλοκα σχήματα. Όλες οι γλώσσες, οι πλουτισμένες από το πνεύμα των λαών που τις μιλούν και δουλεμένες από τους τεχνίτες του λόγου, είναι ικανές και για το ένα και για το άλλο. Την αρετή στην καλή χρήση των τύπων τους και την ευθύνη για την κακομεταχείρισή τους την έχει αυτός που εκφράζεται έτσι ή αλλιώς. Και μόνο αυτός.
Ανέκαθεν, στη γλώσσα και στην παράδοση όλων των λαών της γης, οι μεγάλες "αλήθειες" διατυπώνονται με ολιγόλογες, κοφτές και ξεκάθαρες φράσεις. Έχουν τη μορφή λεκτικά συμπυκνωμένων αποφθεγμάτων που εντυπώνονται βαθιά στη μνήμη και μεταδίδονται από γενεά σε γενεά αναλλοίωτα σαν ιερή και απαραβίαστη, πνευματική παρακαταθήκη. Είναι καρποί της οξυδέρκειας και της σκέψης, της φαντασίας και της πείρας επίλεκτων ατόμων, είτε καταποντισμένων στο πέλαγος της ανωνυμίας είτε τοποθετημένων στη μισοφωτισμένη περιοχή του θρύλου. Αποστάγματα της ανθρώπινης σοφίας.
Τόσο μεγάλη και επιτυχημένη λογική απόσταξη και λεκτική συμπύκνωση δεν είναι βέβαια πάντοτε δυνατή. Ούτε ίσως επιθυμητή. Υπάρχουν νοήματα πολυμερή (όπως μερικές οργανικές ουσίες) που η συντομογραφία μπορεί να τα ακρωτηριάσει. Αλλά και τότε ο σοφός λόγος είναι πλήρης και συνάμα πυκνός. Δεν κρύβει τον πλούτο του νοήματος, απεναντίας αναδείχνει την έκταση και το βάθος, τις πολλές και ποικίλες διαστάσεις του. Αλλά ταυτόχρονα περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα λεκτικά στοιχεία, χωρίς αυτός ο περιορισμός να αφήνει άστεγο ή αμφίβολο κάτι το ουσιαστικό. Η πρόταση διατυπώνει ολόκληρη και καθαρή τη σκέψη. Και συνάμα μεγαλώνει με τη συμπύκνωση η εκφραστική της δύναμη. Η περισσολογία και η αοριστολογία δεν θα συσκότιζαν μόνο το νόημα. θα κατέστρεφαν και την ένταση της φράσης που είναι μια από τις κύριες, ίσως η κυριότερη αρετή του αποφθέγματος. Αν ο γνήσιος και καίριος λόγος έχει τόσην απήχηση στην ψυχή μας, αν αγκιστρώνεται και δεν ξεκολλάει από τη μνήμη μας, τούτο οφείλεται ασφαλώς στο γεγονός ότι έχει επισημάνει και αποκαλύπτει μιαν αλήθεια με απέραντο βάθος. ένα στοχασμό που όσο και να τον εξερευνήσει κανείς, δεν φτάνει ποτέ στην άκρη του. Αλλά και σε ένα άλλο του προσόν, μοναδικό και ανεκτίμητο: ότι έχει επιτύχει τέτοιαν ακρίβεια και αυτάρκεια, και προπάντων τόσην ένταση στη διατύπωση, ώστε δεν σηκώνει την περίφραση (την απόδοσή του με άλλα λόγια), κάποτε και αυτήν ακόμη τη μετάφραση (τη μεταφορά του σε άλλη γλώσσα). Είναι οριστικός και ανεπανάληπτος.
Ε. Π. Παπανούτσος, Το δίκαιο της πυγμής, (19751)1989, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα
2. Φαστ φουντ: το φετίχ του 20ού αιώνα
Μήπως η κουζίνα του μέλλοντος θα είναι ένα τηλεφωνικό κέντρο με άπειρες γραμμές, συνδεδεμένες με τα μικρά φετίχ της καθημερινότητας μας, τα φαγητά δηλαδή σε πακέτο; Το ερώτημα, στα τέλη του αιώνα, μοιάζει για πολλούς σαν μια απελπισμένη επίκληση της χαμένης κοινωνικότητάς μας, έτσι που η ταχύτητα στους ρυθμούς της ζωής, παρασύρει ένα ολόκληρο "σύστημα αξιών" καθημερινής εθιμοτυπίας. Αν η εφημερίδα "Λιμπερασιόν", σε ειδικό αφιέρωμά της για τα αντικείμενα του αιώνα, κατατάσσει σ' αυτά και το χάμπουργκερ, αποθεώνοντας την ιδεολογία του "φαστ-φουντ", τότε στο δίλημμα "χάμπουργκερ ή σουβλάκι", ίσως και να συμπυκνώνεται η πολιτισμική διαφορά ανάμεσα στην πλαστική ζωή και στην ...κανονική ζωή.
Αν η γρήγορη ζωή και ο καθημερινός "πολιτισμός" της θέλουν σύμβολα, έχει από όλα πλέον ο μπαξές. Στην Ελλάδα κερδίζουν διαρκώς έδαφος όλων των ειδών οι πατέντες. Από τα καταστήματα που αναλαμβάνουν να στείλουν στο σπίτι έτοιμα φαγητά σε πακέτο, μέχρι τα μεγάλα σούπερ μάρκετ, οι προθήκες των οποίων είναι γεμάτεςκαθημερινά με σπιτικά φαγητά ή με φαγητά σπιτικής ψευδαίσθησης και από τα ιταλικά εστιατόρια που στις δύο πίτσες στέλνουν τη μία δώρο.
Στον αντίποδα πάντως του γρήγορου φαγητού και της ζωής σε "πακέτο" αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια ένα αντι-κίνημα από τους υπερασπιστές της παράδοσης, όχι μόνο στη γεύση αλλά και στην πολιτισμική της εκδοχή. Το "Σλόου-Φουντ" είναι τίτλος και ταυτοχρόνως η φιλοσοφία του "κινήματος" το οποίο έχει τα τελευταία πέντε χρόνια ένα "σκληρό πυρήνα" και στην Ελλάδα με αρκετές δραστηριότητες.
Η φιλοσοφία του σλόου φουντ
Στόχος η διάσωση της γαστρονομικής παράδοσης και η οινική διαπαιδαγώγηση σε συνδυασμό με μια διαφορετική αντίληψη για τον τρόπο ζωής. Η κίνηση απλώθηκε γρήγορα σε περισσότερες από 30 χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα και αριθμεί πάνω από 150.000 μέλη. Το σλόου-φουντ κάθε χώρας χωρίζεται σε τοπικά συμπόσια όπου οι συμποσιάρχες δρουν υπέρ των στόχων του κινήματος. Συγκεντρώνουν τα μέλη, θέτουν στόχους, βοηθούν παραγωγούς ξεχασμένων προϊόντων και επιδίδονται σε διάφορες δραστηριότητες.
Η πιο εντυπωσιακή ήταν αυτή τον περασμένο Μάρτιο στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της ΔΕΤΡΟΠ, όπου οργανώθηκαν δύο θεματικά, όπως λέγονται, δείπνα με τη συμμετοχή εκατοντάδων καλεσμένων. Το θέμα στα δείπνα αυτά ήταν η εβραϊκή κουζίνα, η ποντιακή και η μακεδονική. Ανάλογες δραστηριότητες γίνονται συστηματικά στην Ευρώπη όπου σωματεία και ενώσεις εκπαιδεύουν τους νέους, μαθητές, φοιτητές κτλ. στα μυστικά της γαστρονομίας, σε συνδυασμό με μια άλλη αντίληψη για τη ζωή στην καθημερινή της έκφανση, αναβιώνοντας κατά κάποιο τρόπο, τα αρχαιοελληνικά συμπόσια.
Από τον ημερήσιο Τύπο, 9.5.1999
3. Το μεροκάματο της σφήνας
Τους βρίσκεις καθημερινά μπροστά σου, όπου και να βρεθείς. Χώνονται με αξιοζήλευτη μαεστρία ανάμεσα στις ατελείωτες ουρές των Ι.Χ. που, στοιχισμένα σαν στρατιωτάκια, αγκομαχούν για το επόμενο μέτρο. Οργώνουν κυριολεκτικά την πόλη και τα προάστια, ξέρουν κάθε στενό και δεν κολλάνε πουθενά. Γι' αυτούς δεν υπάρχει πεζοδρόμιο, ιστορικό τρίγωνο και απαγορευτικά. Ο πιο σύντομος δρόμος είναι ο πιο σωστός. Μεταφέρουν τα πάντα, από την αλληλογραφία και το φαγητό σας, μέχρι και... τα άπλυτά σας, αν χρειαστεί. Πάντα στη διάθεση του πελάτη. Ο λόγος, βέβαια, για τους ταχυμεταφορείς, ή αγγλιστί courier, και τους διανομείς. Η ύπαρξή τους μας έχει λύσει πολλές φορές τα χέρια και χωρίς αυτούς θα τρέχαμε πιο πολύ και από τον Βέγγο. Για να πούμε όμως την αλήθεια, τραβάνε μεγάλο ζόρι. Κάθε μέρα στους δρόμους, μέσα στο καυσαέριο και στην πίκρα του κυκλοφοριακού της Αθήνας. Άσε δε, που η κυκλοφοριακή αγωγή των Ελλήνων είναι σχεδόν ανύπαρκτη και σε κάθε μέτρο κινδυνεύουν να βρεθούν στο ΚΑΤ.
Στο χώρο αυτόν, η ταχύτητα μπορεί να παίζει σημαντικό ρόλο για τους πελάτες ίσως τον κυριότερο, αλλά η ασφάλεια έρχεται σαφώς πρώτη. Δεν πρόκειται για ράλι, ούτε για φιγούρες στα Λιμανάκια της Βουλιαγμένης. Οι κίνδυνοι είναι πολλοί. Όταν είναι καθημερινά τόσες ώρες πάνω σε ένα μηχανάκι (η κατάσταση του οποίου δεν είναι πάντα καλύτερη), και οι παραγγελίες έρχονται η μία μετά την άλλη, πρέπει να γίνουν χίλια κομμάτια. Η καρδιά τους έχει πάει στην Κούλουρη πολλές φορές. Τα μάτια τους έχουν δει πολλά και τα αυτιά τους έχουν ακούσει περισσότερα. Τα περισσότερα ατυχήματα οφείλονται στη μεγάλη ταχύτητα, την απροσεξία, αλλά και την υπερβολική σιγουριά των οδηγών. Μπορεί να έχουν κάνει άπειρες σφήνες, μία όμως είναι αρκετή.
Στην πλειονότητά τους είναι νέοι, άρτι απολυθέντες από τον ελληνικό στρατό, φοιτητές και ήδη εργαζόμενοι που θέλουν να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. Εξάλλου, όταν ανοίξεις οποιαδήποτε εφημερίδα στις μικρές αγγελίες, είναι το πρώτο που θα βρεις. Πολλοί το βλέπουν σαν κάτι εποχικό, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που μένουν στο χώρο. Πριν από μερικά χρόνια το επάγγελμα ήταν ανδροκρατούμενο. Τώρα όμως έχουν μπει και γυναίκες. Και μάλιστα δυναμικά. Οι σχέσεις με τους γιωταχήδες δεν είναι πάντα οι καλύτερες. Άλλοι τους κάνουν τη ζωή δύσκολη και πολλές φορές τους κλείνουν επίτηδες. Βέβαια, υπάρχουν και αυτοί που δείχνουν κατανόηση. Όσο για τους οδηγούς των δικύκλων προσπαθούν, όπως λένε, να έχουν καλές σχέσεις με όλους. Δεν μπορούμε όμως να μην αναφερθούμε στο σαρδόνιο χαμόγελο που σκάνε, όταν η κίνηση είναι φρικτή και είναι οι μόνοι που περνάνε. Οι τροχονόμοι, από την άλλη, δείχνουν μια σχετική ανοχή στις παραβάσεις. Πολλές φορές κάνουν και τα στραβά μάτια. Καταλαβαίνουν, άλλωστε, πως αυτοί οι άνθρωποι δεν τρέχουν για την πλάκα τους.
Από τον ημερήσιο Τύπο, 16.9.1999
4. Ο ελεύθερος χρόνος
Όταν οι μακρινοί μας πρόγονοι, στην αυγή των προϊστορικών χρόνων, κατασκεύασαν από πέτρα τα πρώτα εργαλεία (λοστούς, σφυριά, όπλα) και μ' αυτά άλλαξαν τον τρόπο της ζωής τους, δεν ήταν δυνατόν φυσικά να φαντασθούν ότι ο άθλος τους που άνοιξε το δρόμο από τα χοντροειδή και δύσχρηστα όργανα της πρωτόγονης βιοτεχνίας προς τις σημερινές σοφές και λεπτότατες μηχανές, θα δημιουργούσε μια μέρα φοβερά προβλήματα στους απογόνους των. Και τότε και έπειτα, κάθε φορά που γινόταν ένα βήμα παραπέρα στην τελειοποίηση των μηχανικών μέσων με αποτέλεσμα να παράγονται περισσότερα αγαθά, να προσφέρονται μεγαλύτερες σπιτικές ανέσεις, ν' αποκτά μεγαλύτερη σιγουριά η τέχνη του πολέμου, οι άνθρωποι όλων των διαμετρημάτων πανηγύριζαν την πρόοδο, ευλογούσαν τα δώρα της, ονειροπολούσαν με συγκίνηση την ημέρα που η "μηχανή" θα λιγόστευε τον ιδρώτα της βιοπάλης και θα χάριζε στις μάζες του μόχθου περισσότερο χρόνο για ανάπαυση. Τυχερές που ήσαν οι ερχόμενες γενεές! Δεν θα γερνούσαν πρόωρα από τον κάματο, θα είχαν καιρό και δυνάμεις να απολαύσουν τις χαρές της ζωής, να σηκώσουν το κεφάλι πάνω από το χώμα, να μυρίσουν τα λουλούδια, να σκεφτούν τον ουρανό...
Αυτές λοιπόν οι μακαριζόμενες γενεές ήρθαν, αλλά δεν είναι ευτυχείς. Απεναντίας η μηχανή με τις αλλεπάλληλες κατακτήσεις της τις έχει φέρει σε μεγάλη αμηχανία. Όχι πως δεν τις υπηρετεί όσο περίμεναν. απεναντίας έχει γίνει ικανή για όλες τις δουλειές, τις πιο απαιτητικές και τις πιο περίπλοκες. Ακόμα και στους λογαριασμούς του μυαλού έμαθε να εργάζεται πιο σίγουρα και πιο γρήγορα από πολλούς, έξυπνους εγκέφαλους. Αλλού είναι το πρόβλημα. Η μηχανή από το ένα μέρος απομακρύνει τα πλήθη από τη φυσική ζωή, ευνοεί τον πολλαπλασιασμό τους, τα στοιβάζει μέσα σε πολυτελείς φυλακές, τις σημερινές μεγαλοπόλεις - και από το άλλο μέρος δεν ανακουφίζει πια τον εργαζόμενο, αλλά σιγά - σιγά τον αχρηστεύει. Εκεί που άλλοτε χιλιάδες ειδικά ασκημένων ανθρώπων έφθειραν ολημερίς τους μυώνες και τη φαιά ουσία τους για την παραγωγή αγαθών σε περιορισμένη κλίμακα, η μηχανή κάνει το έργο τούτο πολύ καλύτερα μέσα σε ελάχιστο χρόνο, κ' έτσι κατεβάζει σε χαμηλά επίπεδα το κόστος των προϊόντων. Η συνέπεια: αδειάζουν τα εργοστάσια από εργάτες και τα γραφεία από υπαλλήλους, και τη θέση τους την παίρνουν κουρντισμένες συσκευές, που μπορούν να λειτουργήσουν με μεγαλύτερη αποδοτικότητα και ακρίβεια.
Όσοι με αυτή την επαναστατική μεταβολή των όρων της εργασίας αχρηστεύονται (και ο αριθμός τους μεγαλώνει κάθε μέρα με ανησυχητικό ρυθμό) πώς πρόκειται να ζήσουν στο μέλλον;
Σύμφωνα με την έως τώρα πείρα και τις προβλέψεις των ειδικών δύο λύσεις διαγράφονται. Η πρώτη για τις χώρες που άρχισαν να βιομηχανοποιούνται, αλλά βρίσκονται ακόμα στο μεταβατικό στάδιο της οικονομικής αλλαγής. Η δεύτερη για τις άλλες που πλούτισαν από την τεχνολογική τους πρόοδο και την προβλεπτική οργάνωση της οικονομίας τους.
Πρώτη λύση. Στις λεγόμενες "υπανάπτυκτες" ή κατ' ευφημισμόν "αναπτυσσόμενες" χώρες η μηχανή εισβάλλει σαν επιδημία: πετάει κάθε μέρα στους πέντε δρόμους χιλιάδες ανθρώπων. Τους τοποθετεί μπροστά στο αμείλικτο δίλημμα: ή παραδεχόμενοι το ανεπανόρθωτο ν' αλλάξουν επάγγελμα (λ.χ. από αγρότες στα χωριά να γίνουν μεταπράτες στις πόλεις. από λογιστές να μετασχηματιστούν σε σερβιτόρους. από εφαρμοστές να βρεθούν θυρωροί πολυκατοικιών), ή να πεθάνουν. Φυσιολογικά, από πείνα. Ηθικά, με τη διαφθορά ή το έγκλημα.
Δεύτερη λύση. Οι χώρες της ευμάρειας και του προγραμματισμού σκέπτονται από τώρα την κατάσταση που θα ακολουθήσει ύστερ' από την ακόμη μεγαλύτερη τεχνολογική τους ανάπτυξη και μελετούν τα μέτρα που μπορούν να προλάβουν τον κοινωνικό σάλο από την ακατάσχετη επιδρομή της μηχανής. Αντιμετωπίζεται ο προοδευτικός περιορισμός της "εβδομάδας της εργασίας" σήμερα στις 5, αύριο στις 4 και μεθαύριο στις 3 ημέρες, ώστε ανάλογα να αυξηθεί ο αριθμός των απασχολουμένων, και παράλληλα συζητείται η έξοδος από την υπηρεσία με τη συνταξιοδότηση στην ηλικία όχι των 60 και των 55 ετών, όπως γίνεται ήδη σε αρκετές "προηγμένες" χώρες, αλλά των 50 σήμερα, των 45 αύριο και των 40 μεθαύριο. Με το σύστημα τούτο μεγάλες μάζες ατόμων θα πληρώνονται και όταν δεν εργάζονται, θα πληρώνονται για να μην εργάζονται, αφού με την "απουσία" τους θα προσφέρουν πολύ μεγαλύτερες υπηρεσίες στην παραγωγή αγαθών παρά με την "παρουσία" τους - η μηχανή που θα τους αναπληρώνει θα παράγει περισσότερα και φθηνότερα πράγματα. Η δυσκολία θα είναι να προετοιμαστούν ψυχολογικά οι άνθρωποι να δεχτούν να ζουν παρασιτικά και να μη πληγωθούν όταν θα λάβουν από τη διοίκηση των επιχειρήσεων την ειδοποίηση: "Από τον ερχόμενο μήνα θα εργάζεστε μόνο 3 ημέρες την εβδομάδα (ή καθόλου). Θα περνάτε όμως κάθε Παρασκευή απόγευμα από το κατάστημα. Στην είσοδο το αυτόματο ταμείο μας. Σ' αυτό θα χτυπάτε τον κωδικό αριθμό σας και θα εισπράττετε αμέσως την αμοιβή σας για ολόκληρη την εβδομάδα ή τη σύνταξή σας για το ίδιο χρονικό διάστημα. Μη συγκινείστε γι' αυτό. Μήτε να ντρέπεστε. Αύριο θα κάνουν το ίδιο με σας πολλοί από τους συναδέλφους σας, και μεθαύριο ακόμα περισσότεροι. Στη διάθεσή σας θα έχετε τώρα όχι μία Κυριακή, αλλά τέσσερις (οι συνταξιούχοι εφτά). Καλή διασκέδαση λοιπόν"...
Αλλ' ακριβώς αυτή η "διασκέδαση" που καλείται να γεμίσει τις άδειες ημέρες της αναγκαστικής και πληρωμένης αργίας, είναι το μεγάλο πρόβλημα. Οι υπανάπτυκτες χώρες έχουν άλλα προβλήματα να λύσουν με την εισβολή της μηχανής στη ζωή τους. Αν αγωνιούν, είναι γιατί πρέπει οπωσδήποτε να δώσουν απασχόληση και ψωμί σ' εκείνους που με τη βιομηχανοποίηση ξεριζώνονται από τις δουλειές τους, για να μη λιμοκτονήσουν και από την ανέχεια γίνουν επικίνδυνα αντικοινωνικά στοιχεία. Οι πλούσιες όμως και προχωρημένες στον τεχνικό εξοπλισμό χώρες έχουν ν' αντιμετωπίσουν το αντίθετο πρόβλημα: όχι να θρέψουν τους στερημένους, αλλά να κάνουν τη ζωή υποφερτή στους χορτάτους, που η οικονομία του τόπου δεν χρειάζεται την εργασία τους. Τις διαστάσεις αυτού του προβλήματος δύσκολα μπορούμε να τις φαντασθούμε εμείς που εξακολουθούμε να εργαζόμαστε σκληρά, για να κερδίσομε τον επιούσιο, και περιμένομε την Κυριακή ή την ημέρα της μεγάλης γιορτής, για να κοιτάξομε λίγο το νοικοκυριό και την ψυχαγωγία μας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες όμως, για ν' αναφέρω ένα τυπικό παράδειγμα, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Οι ημέρες της αργίας, για μεγάλες μάζες του πληθυσμού, είναι ή ημέρες εξαλλοσύνης και κραιπάλης, ή ημέρες κατάθλιψης και ανίας. Για τούτο οι κοινωνιολόγοι μαζί με τους ψυχίατρους αυτής της όλβιας χώρας (που προπορευόμενη δείχνει το δρόμο στις άλλες) με τρόμο συλλογίζονται το μέλλον, τότε που ο χρόνος της υποχρεωτικής αδράνειας για όλους τους Αμερικανούς θα απλωθεί σ' ένα πολύ μεγάλο μέρος του έτους. [...]
Ο Δρ W. M. Mendel, ψυχίατρος, που εξετάζει σοβαρά το πρόβλημα σε ένα σχετικά πρόσφατο άρθρο του (1971), προβαίνει σε μερικές συστάσεις που αξίζει να τις προσέξομε, ακόμη και αν δεν τις θεωρούμε επαρκείς και αποτελεσματικές, όσο εκείνος τις φαντάζεται. "Πρέπει" γράφει "να αναπτύξομε πρακτικούς τρόπους ανατροφής των παιδιών και προγράμματα εκπαιδευτικά που θα προετοιμάσουν την κοινωνία μας να αντιμετωπίσει τις νέες ευκαιρίες που θα προσφέρει η αργία για μια πλούσια και δημιουργική ζωή. Όπως ακριβώς οι παππούδες μας μάς προετοίμασαν να ζήσομε σε ένα κόσμο εργασίας, ανταγωνισμού, προσπάθειας κοινωνικής ανόδου και σκληρής δουλειάς, έτσι πρέπει και μεις να προετοιμάσομε τα παιδιά μας για το παιχνίδι, το χωρατό και τη διασκέδαση, με την αντίληψη ότι αυτά θα αποτελούν μια σημαντική και αξιόλογη άποψη της ζωής τους".
Και ο Δρ Mender κλείνει το άρθρο του με μια πολύ διαφωτιστική παρατήρηση. Ας μάθομε, γράφει, (ορθότερα: ας ξαναμάθομε) την ευχαρίστηση που αισθάνεται όποιος ζει αμέριμνος το πέρασμα του χρόνου. Αυτή την ευχαρίστηση παιδιά την ξέραμε, αλλά την ξεχάσαμε όταν οι μεγάλοι πέτυχαν να μας πείσουν (με τη διδαχή και τον εθισμό) ότι άλλο είναι το νόημα της ύπαρξης - ο άνθρωπος είναι προορισμένος να ζήσει μια ζωή μόχθου και πόνων. Τώρα πρέπει να ξαναγίνομε "παιδιά" και σαν αυτά ν' αφήσομε (όταν αναπαυόμαστε) τη δημιουργικότητά μας ελεύθερη από πρακτικές σκοπιμότητες. Να ξαναμάθομε να βλέπομε τον κόσμο γύρω μας έμορφο και πάντα νέο, και τη ζωή σαν κάτι ανεξερεύνητο ακόμα και ανεξάντλητο, ανοιχτό στη φαντασία και στις λαχτάρες μας. Όταν το επιτύχομε αυτό, θα πάψει πλέον να είναι πρόβλημα για μας ο ελεύθερος χρόνος.
Την προτροπή "να γίνομε σαν τα παιδιά" την έχομε, από χρόνους μακρούς, ακούσει ως παρόρμηση επιστροφής σε μια χαμένη αγνότητα και ευτυχία. Σήμερα μας δίνεται με άλλην απόχρωση νοήματος: ως μόνη ελπίδα σωτηρίας μιας ανθρωπότητας που γρήγορα θα καταδικαστεί να μην εργάζεται αρκετά, και δεν θα ξέρει τι να κάνει τον ελεύθερο χρόνο της. Πως όμως να "ξαναγίνομε παιδιά", αφού έχομε από αιώνες ηλικιωθεί και σκλήρυναν μαζί με τις σωματικές και οι αρτηρίες του πνεύματός μας; Είναι δυνατόν να ξαναβρούμε, μαζί με την όραση που χάσαμε, τη δροσιά της ψυχής που μας λείπει; Τον ελεύθερο χρόνο μας έχομε μάθει όχι να τον ζούμε "παίζοντας", όπως το ξένοιαστο παιδί, αλλά να τον σκοτώνομε - με τα πιο ευτελή χρονοβόρα μέσα: το πιοτό, το χαρτί, το όργιο. Γίνεται να γυμνωθούμε από τον χαλασμένο εαυτό μας και να ξαναμπούμε στη ζωή αγνοί και πρόσχαροι σαν τα βρέφη; Μεάλλους λόγους: γίνεται να ξαναγεννηθούμε;
Είναι ν' απορήσει κανείς με την τροπή που πάει να πάρει η ιστορία του πολιτισμένου ανθρώπου. Ως χτες το πρόβλημά του ήταν πως να εξασφαλίσει περισσότερη ανάπαυση από τον κάματο της βιοπάλης. Σήμερα αντιστράφηκαν οι όροι και πρόβλημά του έγινε το πως θα υποφέρει τον ελεύθερο χρόνο του, την πληρωμένη αργία του.
Ε. Π. Παπανούτσος, Το δίκαιο της πυγμής, (19751)1989, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα
Σημείωση: Προσέξτε στο κείμενο του Ε. Π. Παπανούτσου το ενδεχόμενο να έχει ο άνθρωπος στο μέλλον περισσότερο ελεύθερο χρόνο από όσον έχει στις μέρες μας και να μη γνωρίζει πώς να τον αξιοποιήσει. Προσέξτε, επίσης, τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις αναπτυσσόμενες και στις ανεπτυγμένες χώρες, όσον αφορά το πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προβλήματος στην κάθε περίπτωση.
Βιβλιογραφία
- Αδαλόγλου Κ., Ο Λόγος και οι Σημειώσεις - Περίληψη, περ. "Ο Φιλόλογος", τεύχ. 53.
- Αγγελάκος Κ., "Λόγος πυκνός και κρουστός". Σκέψεις για τη διδακτική και την αξιολόγηση της Περίληψης, περ."Νέα παιδεία", τεύχ.90, σ.68-72.
- Ε.Π. Παπανούτσος, (19751), 1989,Ο πυκνός και λιτός λόγος, από "Το δίκαιο της πυγμής, εκδ. Δωδώνη, σ. 138-143.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΚΟΜΒΟΣ
για την υποστήριξη των διδασκόντων
την Ελληνική Γλώσσα
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου