Προλεγόμενα στα «Πολιτικά» του Αριστοτέλους (ΜΕΡΟΣ Δ’)

επιμελεία του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-κλασσικου φιλολόγου-

Την έλλειψιν αυτήν ήθελεν αναπληρώσει μετά την πάροδον χιλίων οκτακοσίων ετών η τυπογραφία. Το αδύνατον της συναγωγής ήτο δικαιολογημένον. Την αμέλειαν όμως να μη μεταχειρισθώσι ουδέ τας συναγμένας εστί αδιακιολόγητον. Αφού ευρέθη η τυπογραφία, εσυνάχθησαν όλαι αι γνωσταί και εγνωρίσθησαν άλλαι πολλόταται νέαι αλήθειαι. Αλλά εφάνησαν τόσον πρόθυμοι να ωφεληθώσι απ’ όλας αυτάς, οι άνθρωποι;

 

Την κακήν κατάστασιν των παλαιών πολιτειών είδαμεν ότι έφερε η διχόνοια, αι στάσεις και οι καθημερινοί πόλεμοι μεταξύ των πολιτών και η αμηχανία να εύρωσι το επιτήδειον μέσον να τας καταπαύσωσι. Είδαμεν ότι ότε ενίκων τους πένητας οι πλούσιοι, εσυγκρότουν την ολιγαρχίαν. Ότε πάλι υπερίσχυον οι πένητες υπέβαλαν τους πλουσίους εις τον όχι ολιγώτερον τυραννικόν ζυγόν της δημοκρατίας. Ποτέ οι νικηταί δεν εγνώρισαν το μόνον μέσον της ειρήνης, την ίσην και κοινήν πολιτείαν. Αλλά πάσα νίκη εφύτευεν εις τας ψυχάς των νικημένων, σπέρματα νέων διχονοιών και πολέμων.

Δια να ξηρανθή παντάπασιν η πηγή των διχονοιών εις τους ανθρώπους πρέπει να ημερωθώσι τα πάθη των. Οι νόμοι τα δεσμεύουν προς καιρόν αλλά δεν ισχύουν να τα ημερώσωσι αν δεν προσλάβωσι σύμμαχον την χρηστήν ανατροφή των νέων. Η πολιτική επιστήμη καθ’ αυτήν δεν έχει δύναμιν να πλάσση ανθρώπους, ως τους θέλει, αλλά τους λαμβάνει, καθώς τους ευρίσκει πλασμένους απ’ την φύσιν και μόνον οι νόμοι δεν αρκούν να τους μορφώσωσι ευθύς κατά την επιθυμία του νομοθέτου.

Αι πολιτείαι σχεδόν όλαι εγεννήθησαν από τύχας αναγκαίας και περιστάσεις, εμορφώθησαν από προτέρας άλλας πολιτείας, κατεστραμμένας δι’ εξωτερικους ή εμφυλίους πολέμους, δια πενίαν άκραν, δια λοιμικάς νόσους και άλλας παντοίας συμφοράς, ικανάς να εξαγριώσωσι τους ανθρώπους ώστε να εγκαλή ο ένας τον άλλον, ως αίτιον δια την δυστυχίαν του. Από τοιούτους ανθρώπους έχει να συντάξηπολιτείαν ο νομοθέτης κι ουχί από ιδανικάς συνθήκας, ένθα ήθελεν τυραννεί είς τύραννος φιλόσοφος ή πόλιν καθαράν ως άγραφον πίνακα. Εις τοιούτους ανθρώπους έχει να πείση και να διδάξη τι είναι το αληθινόν, ίσον και δίκαιον, πράγμα του οποίου την διάκρισιν σκοτίζουν ακόμη τα πάθη. Διότι αφού μιαν φοράν πλεονεκτήση το έν ή το άλλο μέρος των πολιτών, αφανίζεται από τας ψυχάς όλων η έννοια της αληθινής ισότητος και η δύναμις να υποταχθώσι πλέον εις αυτήν.

Ο άνθρωπος είναι φύσει πολιτικόν ζώον, πλέον αγελαίον από τας μέλισσας. Η ορμή και η επιθυμία να φέρεται προς τους ομοίους του, ώστε να μη δύναται μηδέ προς ολίγον να ζήση μόνος, είναι αληθής αυτοματισμός, βιαιότερος παρά τον αυτοματισμόν των αγελαίων ζώων. Κι όμως μόλις πλησιάσει τους ομοίους του, προς τους οποίους εφέρετο με τόσην ορμήν, το κοινωνικόν και πολιτικόν τούτο ζώον, δυσκολαίνει να συζήση μ’ αυτούς ειρηνικώς. Τούτο πηγάζει από την περιφιλαυτίαν.

Ο άνθρωπος ζητεί την ηδονήν και φεύγει τον πόνον ή την λύπην, διότι εις την ηδονήν στηρίζεται μέγα μέρος της ευδαιμονίας του. Αλλά η πείρα τον διδάσκει, ότι δεν μπορεί να ζήση αλύπως και ηδονικώς χωρίς την συνεργίαν και βοήθειαν των ομοίων του. Όθεν και φέρεται φυσικά προς αυτούς και ζητεί την μετ’ αυτών συμβίωσι. Η ηδονή όμως έχει θέλγητρα, αφού μιαν φοράν προσεγγίση το πόμα αυτής εις τα χείλη του, πίνει έως να μεθύση, λησμονεί ότι το ποτηριον είναι κοινόν και θέλει να το κρατή πάντοτ’ εις τας χείρας αφίνων άκρατον την πόσιν της λύπης και του πόνου εις τους λοιπούς. Ουδέ συλλογίζεται την προξενουμένην βλάβην εις αυτόν και δια την κατάχρησιν της ηδονής και δια το κατ’ αυτού δίκαιον μίσος των άλλων, όσους αποκλείει από την κοινωνίαν αυτής.

Η αληθής ηδονή είναι, η μοιρασμένη εις όλην την πολιτείαν, ηδονή εις τρόπον, ώστε να πίνη εξ αυτής καθέν μέλος της, όχι όσον θέλει, αλλ’ όσον δύναται να υποφέρη, χωρίς να ταραχθώσιν οι φρένες του. Και τούτο είναι το «κατ’ αξίαν ίσον» ή το «πολιτικόν δίκαιον», όπερ παλαιοί και νέοι φιλόσοφοι παραγγέλλουν.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ