ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2012 / ΙΣΤΟΡΙΑ (ΘΕΩΡ.Κ.) – ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

επιμελεία του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-κλασσικού φιλολόγου-

   

ΘΕΜΑ Α1

α.  Ορεινοί :Οι ορεινοί απαρτίστηκαν από διάφορες ομάδες (υπό τον Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη) με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των πεδινών. Βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ των μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών

β. Οργανικός νόμος: Με τον Οργανικό νόμο του 1900, δόθηκε λύση σε ακανθώδη εκκλησιαστικά ζητήματα, όπως ήταν η σχέση της Εκκλησίας της Κρήτης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η εκλογή Μητροπολίτη και Επισκόπων. Το βασικό σχήμα, που ισχύει με μικρές τροποποιήσεις έως σήμερα, είναι ένα καθεστώς ημιαυτόνομης Εκκλησίας, της οποίας ο Προκαθήμενος εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Κρητική Πολιτεία εκδίδει το Διάταγμα της αναγνώρισης και εγκατάστασής του.

γ. ΕΑΠ: Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ένας οργανισμός με νομική υπόσταση και διεθνή εποπτεία που ανέλαβε με τη βοήθεια του κράτους το έργο της στέγασης και της παραγωγικής απασχόλησης των προσφύγων που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της ΚΤΕ, το Σεπτέμβριο του 1923 ιδρύθηκε ένας αυτόνομος οργανισμός με πλήρη νομική υπόσταση, η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ), με έδρα την Αθήνα. Βασική αποστολή της ήταν να εξασφαλίσει στους πρόσφυγες παραγωγική απασχόληση και οριστική στέγαση. Η ΕΑΠ λειτούργησε μέχρι το τέλος του 1930. Με ειδική σύμβαση μεταβίβασε στο Ελληνικό Δημόσιο την περιουσία της, καθώς και τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει απέναντι στους Πρόσφυγες.

ΘΕΜΑ Α2

1. Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών  στ               

2. Ίδρυση Σ.Ε.Κ.Ε.           ε                                                

3. Ίδρυση Φροντιστηρίου Τραπεζούντος   α                      

4. Διπλή παραίτηση Βενιζέλου      γ                                   

5.ΣυμφωνίαΑθηνών       ζ                                                
                                                                                      
                                                                                        

ΘΕΜΑ Β1

Η θητεία του Βενιζέλου ως Προέδρου της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κρήτης έληξε απότομα όταν εξελέγη πρώτος βουλευτής Αττικοβοιωτίας στις ελληνικές εκλογές της 8 Αυγούστου 1910 και αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Αθήνα. Εκεί ανοιγόταν γι’ αυτόν μια νέα σταδιοδρομία που τον απομάκρυνε οριστικά από την ενεργό πολιτική δραστηριότητα της Κρήτης. Παραιτήθηκε από την Εκτελεστική Επιτροπή και στις 5 Σεπτεμβρίου  επέστρεψε στην Αθήνα, όπου ο Βασιλιάς Γεώργιος τού ανέθεσε το σχηματισμό Κυβέρνησης.

Μία από τις προτεραιότητες του Βενιζέλου ως Έλληνα πρωθυπουργού ήταν να προετοιμάσει τη χώρα οικονομικά, στρατιωτικά και διπλωματικά για την επερχόμενη νέα κρίση του ανατολικού ζητήματος. Στο αρχικό της στάδιο αυτή η πολιτική συνεπαγόταν άμεσα μέτρα για τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων που είχαν διαταραχθεί από την πολιτική αστάθεια της προηγούμενης περιόδου και την απόφαση του Βενιζέλου και άλλων Κρητών να θέσουν υποψηφιότητα για τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές. Σε όλους τους τόνους και με κάθε ευκαιρία δήλωνε ότι η Ελλάδα σκοπεύει να καταστεί παράγοντας ειρήνης στην Ανατολή και ότι διακατέχεται από πνεύμα φιλίας προς την Τουρκία. Η πολιτική αυτή είχε άμεση σχέση με τη στάση που τηρούσε απέναντι στις ενέργειες των Κρητών.

Στην Κρήτη μετά την παραίτηση του Βενιζέλου σχηματίστηκε Κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Μανούσο Κούνδουρο.

Από την Αθήνα και από την υπεύθυνη θέση του Προέδρου της Ελληνικής Κυβέρνησης, ο Βενιζέλος εξακολουθούσε να χειρίζεται το κρητικό ζήτημα με άμεσο στόχο την ένωση, με την ίδια τακτική που υιοθετούσε σταθερά στην Κρήτη- μικρές τακτικές κινήσεις που δεν θα εξέθεταν την Κρήτη στον κίνδυνο επιστροφής των διεθνών στρατευμάτων.

Η Κρήτη ωστόσο, όπου κυριάρχησαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι και λιγότερο οξυδερκείς πολιτικοί εν γένει, πέρασε αμέσως σε περίοδο μεγάλης αναταραχής.

Στις 10 Νοεμβρίου 1910 η Συνέλευση επανέλαβε τις εργασίες που είχαν διακοπεί με ψήφισμα υπέρ της Ένωσης. Η πράξη αυτή αποτελούσε υπονόμευση της προσπάθειας του Βενιζέλου να κερδίσει χρόνο μέχρι την επόμενη κρίση του ανατολικού ζητήματος προκειμένου να αναδιοργανώσει την Ελλάδα οικονομικά και στρατιωτικά και να διαπραγματευθεί τις αναγκαίες βαλκανικές συμμαχίες.

Παράμετρος της προσπάθειας να κερδίσει χρόνο ήταν η καλλιέργεια καλών σχέσεων με την Πύλη. Διαμήνυσε στους πολιτικούς του φίλους στην Κρήτη να εγκαταλείψουν κάθε σκέψη για μονομερή ενέργεια, διότι η Ελλάδα δεν ήταν έτοιμη να διεξαγάγει πόλεμο με την Τουρκία.

Αλλά η Συνέλευση επέμεινε. Συνέστησε μάλιστα ειδικό ταμείο για τη χρηματοδότηση πολιτοφυλακής που θα απέτρεπε οποιαδήποτε απόπειρα των Δυνάμεων να επαναφέρουν τα κυριαρχικά δικαιώματα του Σουλτάνου. Η πράξη αυτή εξόργισε τη Βρετανία, που σχολίασε ότι αντί οι Κρήτες να σπαταλούν χρήματα για εξοπλισμούς, έπρεπε να πληρώσουν τα χρέη τους. Παρά την κατακραυγή που προκάλεσε, αυτή η πρωτοβουλία έμεινε χωρίς αποτέλεσμα, καθώς ο αρχικός ενθουσιασμός υποχώρησε.

Η αποφασιστική στάση του Βενιζέλου απέναντι στους Κρήτες επαναστάτες είχε το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που ανέμεναν οι αντίπαλοί του. Ενίσχυσε τη θέση του τόσο απέναντι στις Δυνάμεις όσο και απέναντι στο ελληνικό εκλογικό σώμα. Οι εκλογές της 11 Μαρτίου ενίσχυσαν την πολιτική του επιρροή. Έτσι, με ανανεωμένο κύρος μπορούσε να αντιμετωπίσει τη νέα πρόκληση των Κρητών πληρεξουσίων να παραστούν στην έναρξη των εργασιών της νέας Βουλής. 69 πληρεξούσιοι έφυγαν από την Κρήτη, από αυτούς κάπου είκοσι έπεσαν στα χέρια των Βρετανών. Οι υπόλοιποι έφτασαν στην Αθήνα, όπου είχαν την υποστήριξη των κομμάτων της αντιπολίτευσης και του ίδιου του Δημάρχου Αθηναίων Σπυρίδωνα Μερκούρη. Στις 13 Απριλίου η Κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα αναβολής της έναρξης των εργασιών της Βουλής για τις 19 Μαΐου. Η ύστατη έκκληση του Βενιζέλου να μην επιμείνουν οι πληρεξούσιοι σε μία ενέργεια που θα καθόριζε το μέλλον του νησιού δεν απέδωσε. Η ατμόσφαιρα στην Αθήνα ενέπνεε ανησυχία, καθώς ούτε η Διαρκής Επιτροπή, ούτε οι πληρεξούσιοι είχαν αποφασίσει ποια στάση θα τηρούσαν.

Οι εικόνες που αντίκρισε η Αθήνα στις 19 Μαΐου ήσαν πρωτοφανείς. Τελικά επετράπη σε μία αντιπροσωπεία να δει την Κυβέρνηση. Στη συνάντησή τους με το Βενιζέλο, επέμειναν στην απόφασή τους να εκβιάσουν την είσοδό τους στη Βουλή. Όταν εκείνος τους δήλωσε ότι θα ανέβαλε την έναρξη των εργασιών, εκείνοι αποφάσισαν να αποσυρθούν.

Μέσα στην αίθουσα του Κοινοβουλίου ο Πρόεδρος διάβασε επιστολή με την οποία ο Βενιζέλος ανακοίνωνε την απόφασή του να μην επιτρέψει την είσοδο των Κρητών. Στη συνέχεια ο Βενιζέλος απέσπασε την έγκριση του σώματος για αναβολή των εργασιών της Βουλής μέχρι την 1η Οκτωβρίου. Για μία ακόμη φορά το κρητικό ζήτημα είχε προκαλέσει εμπόδιο στην ομαλή λειτουργία του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος στην Ελλάδα. Αλλά ο κίνδυνος της ανακατάληψης της Κρήτης από τα διεθνή στρατεύματα είχε αποτραπεί. Και λίγες μέρες αργότερα οι Βρετανοί απελευθέρωσαν τους πληρεξουσίους που κρατούσαν.

ΘΕΜΑ Β2

Να παρουσιάσετε τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης του 1929-32 στο εξωτερικό εμπόριο και στην πολιτική ζωή της Ελλάδας, σε συνδυασμό με τις γενικότερες διεθνείς εξελίξεις.

Μονάδες 12

Από το 1928, όταν η δραχμή κατέστη πάλι πλήρως μετατρέψιμη σε συνάλλαγμα χρυσής βάσης, η Τράπεζα της Ελλάδος αντιμετώπιζε συνεχή απώλεια των διαθεσίμων της, ένδειξη ότι η δραχμή εθεωρείτο υπερτιμημένη. Ενώ το 1928 τα συναλλαγματικά διαθέσιμα είχαν σχεδόν διπλασιαστεί (εξαιτίας κυρίως της εκταμίευσης του μεγάλου εξωτερικού δανείου), την επόμενη τετραετία σημείωσαν κατακόρυφη πτώση.38 Επομένως οι συνέπειες των καθοδικών πιέσεων στο γενικό επίπεδο των τιμών εξαιτίας της κρίσης του 1929 αποτυπώθηκαν περισσότερο στο ισοζύγιο πληρωμών και τη συναλλαγματική ισοτιμία και λιγότερο στον παραγωγικό τομέα της οικονομίας. Η οικονομική κρίση συνοδεύθηκε από αξιοσημείωτη συρρίκνωση των εξαγωγών, των εισροών ιδιωτικών επενδυτικών και δανειακών κεφαλαίων και των μεταναστευτικών εμβασμάτων. Σε μια οικονομία κατά βάση αγροτική με πολύ περιορισμένη βιομηχανική παραγωγή, όπως ήταν η ελληνική οικονομία στα χρόνια του μεσοπολέμου, η διεθνής κρίση, όπως ήταν επόμενο, έπληξε πρώτα τον αγροτικό τομέα. Η πτώση του διεθνούς εισοδήματος και συρρίκνωση της εξωτερικής ενεργού ζήτησης επηρέασαν δυσμενώς τις εξαγωγές κυρίως αγροτικών προϊόντων, με αποτέλεσμα τη μεγάλη πτώση των τιμών τους στην εγχώρια αγορά και τη στασιμότητα ή τη μείωση της γεωργικής παραγωγής και του εισοδήματος. Ειδικότερα, κατά την περίοδο 1929-31 ο μέσος ετήσιος ρυθμός μείωσης των εξαγωγών σε σταθερές τιμές 1914 ανήλθε σε 11%, ενώ οι εισαγωγές συνέχισαν να αυξάνονται με μέσο ρυθμό 5,8%. Οι ελληνικές εξαγωγές αποτελούνταν κυρίως από αγαθά υψηλής ελαστικότητας ως προς τις τιμές και το εισόδημα (όπως λάδι, ελιές, σταφίδα, καπνός), ενώ οι εισαγωγές αφορούσαν αγαθά πρώτης ανάγκης, όπως βασικά τρόφιμα και πρώτες ύλες. Σημειώνεται ότι στην αμέσως προηγούμενη περίοδο (1924-28) τόσο οι εξαγωγές όσο και οι εισαγωγές αυξάνονταν με μέσους ετήσιους ρυθμούς 19,3% και 14% αντίστοιχα. Η Ελλάδα επηρεάστηκε επομένως έντονα από το φαύλο κύκλο του προστατευτισμού, που συνετέλεσε στη μείωση του διεθνούς εμπορίου και στην εξάπλωση της Μεγάλης Ύφεσης στην παγκόσμια οικονομία. Η κρίση όμως γρήγορα μεταδόθηκε και στο βιομηχανικό τομέα. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός βιομηχανικής ανάπτυξης περιορίστηκε σε 2% το 1929, έναντι 6% το προηγούμενο έτος. Τα επόμενα δύο χρόνια η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε με ετήσιο ρυθμό 3% και μόνο το 1932 μειώθηκε σημαντικά (-5,9%). Η απασχόληση στη βιομηχανία μειώθηκε κατά 3,1% το 1930, σε σύγκριση με αύξηση 7,9% τον προηγούμενο χρόνο. Η ανεργία αυξήθηκε τα επόμενη έτη. Ο ρυθμός μείωσης της απασχόλησης έφθασε το 14,9% το 1932. Ενώ κατά την περίοδο 1926-29 ο γενικός δείκτης οικονομικής δραστηριότητας (1928=100) αυξανόταν με ετήσιο μέσο ρυθμό 4,4%,στα αμέσως επόμενα έτη σημείωσε απότομη πτώση . Μεταξύ των ετών 1930 και 1932 μειωνόταν κατά μέσο όρο 4,1% ετησίως. Η πτωτική τάση αντιστράφηκε το 1933 (5,7%). Από το έτος αυτό ξεκινά η περίοδος ανάκαμψης που συνεχίστηκε μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Η γεωργική παραγωγή ανέκαμψε πιο γρήγορα και πιο έντονα. Την τριετία 1929-1931 η αξία της γεωργικής παραγωγής μειώθηκε κατά μέσο όρο 11,7% ετησίως. Το 1932 ωστόσο σημείωσε θεαματική αύξηση. Η μείωση των εξαγωγών και η αβεβαιότητα σχετικά με τη συνέχιση της εισροής δανειακών και άλλων κεφαλαίων από το εξωτερικό επιδείνωσαν την ήδη ελλειμματική κατάσταση του ισοζυγίου πληρωμών. Ψυχολογικοί παράγοντες επέδρασαν ανασταλτικά στη συμπεριφορά του συναλλασσομένων και κλόνισαν την εμπιστοσύνη του κοινού προς τη δραχμή. Οι κερδοσκοπικές πιέσεις που δέχθηκε το νόμισμα ήταν σφοδρές. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1931, όταν η Βρετανία υποτίμησε τη στερλίνα και εγκατέλειψε τον κανόνα χρυσού, η ελληνική κυβέρνηση και η Τράπεζα της Ελλάδος δεν επέτρεψαν στη δραχμή να ακολουθήσει τη στερλίνα στην έξοδό της από το χρυσό. Εκτιμώντας ―λανθασμένα, όπως αποδείχθηκε αργότερα―ότι τα προβλήματα της Βρετανίας θα ήταν προσωρινά, συνέστησαν την παραμονή στο “ασφαλές καταφύγιο” του κανόνα χρυσού. Με άλλα λόγια, η Τράπεζα της Ελλάδος αποφάσισε να δώσει τη “μάχη της δραχμής”, δηλαδή επέτρεψε τη σημαντική ανατίμησή της έναντι της στερλίνας και όλων των άλλων νομισμάτων που ήταν συνδεδεμένα με αυτή. Συνέδεσε λοιπόν τη δραχμή με το δολάριο και συγχρόνως επέβαλε αυστηρούς συναλλαγματικούς ελέγχους, σηματοδοτώντας όμως έτσι την απαρχή της de facto αναστολής της μετατρεψιμότητας της δραχμής. Οι υποτιμητικές πιέσεις, ωστόσο, συνεχίστηκαν σφοδρότερες, προκαλώντας μεγάλη απώλεια διαθεσίμων και βάθεμα της κρίσης. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η έξοδος της χώρας από το νομισματικό σύστημα του κανόνα χρυσού επτά μήνες αργότερα και η συνεχής υποτίμηση του νομίσματος. Με την υποτίμηση του δολαρίου έναντι του χρυσού τον Απρίλιο του 1933 σημειώθηκε εισροή

συναλλάγματος στη χώρα (επαναπατρισμός κεφαλαίων, μεταναστευτικά εμβάσματα). Η Τράπεζα της Ελλάδος μετέτρεπε αμέσως σε χρυσό τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα σε μια προσπάθεια ελαχιστοποίησης των δυνητικών απωλειών από μελλοντική υποτίμηση του ξένου νομί-

σματος. Η πολιτική χρυσού που ακολούθησε η κεντρική τράπεζα δεν ήταν χωρίς υψηλό κόστος. Υπαγορευόταν, ωστόσο, από ψυχολογικούς παράγοντες που προσδιόρισαν την εμμονή των αρχών στο χρυσό. Η εμμονή της κυβέρνησης στην τήρηση σταθερών συναλλαγματικών ισοτι-

μιών και όχι σταθερού εγχώριου επιπέδου τιμών οδήγησε στην είσοδο της χώρας, ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούνιο του 1933, στην ομάδα των χωρών εκείνων που παρέμεναν πιστές στον κανόνα χρυσού (Gold Bloc). Η στενή σχέση με το χρυσό έμελλε να διατηρηθεί μέχρι το Σεπτέμβριο του 1936, όταν μετά την υποτίμηση του γαλλικού φράγκου και τη διάλυση του Gold Bloc η δραχμή συνδέθηκε με τη “ζώνη επιρροής της στερλίνας”. Η πτώση του εθνικού εισοδήματος και η συνακόλουθη υποχώρηση των δημόσιων εσόδων καθώς και η υποτίμηση του νομίσματος έπληξαν την ικανότητα του κράτους να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις αποπληρωμής του εξωτερικού δημόσιου χρέους. Η οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Βενιζέλου βασιζόταν στη συνέχιση του εξωτερικού δανεισμού. Η συνεχής εισροή κεφαλαίων απέβλεπε στην αύξηση της παραγωγικής ικανότητας της χώρας, στην εξισορρόπηση του ισοζυγίου πληρωμών και στη διασφάλιση της νομισματικής σταθερότητας. Όμως, η πολιτική των “μεγάλων αποσβέσεων” του εξωτερικού χρέους που ακολούθησε η κυβέρνηση κατέστησε ιδιαίτερα

επισφαλείς τόσο τη δημοσιονομική ισορροπία όσο και την ισορροπία του εξωτερικού τομέα. Μετά την αναστολή της μετατρεψιμότητας της δραχμής τον Απρίλιο του 1932, η κυβέρνηση προχώρησε τον επόμενο μήνα στη μονομερή διακοπή των πληρωμών εξυπηρέτησης του εξωτερικού χρέους της. Η Κοινωνία των Εθνών απέρριψε το αίτημα της κυβέρνησης για νέο δάνειο, ενώ συμφώνησε σε αναστολή των πληρωμών χρεολυσίων για ένα έτος. Τον Ιανουάριο του 1932 η κυβέρνηση υπέβαλε αίτηση να της δοθεί πενταετής αναστολή όλων των πληρωμών για εξυπηρέτηση του εξωτερικού της χρέους και ζήτησε νέο δάνειο για τη στήριξη του νομίσματος και την ολοκλήρωση των μεγάλων δημόσιων έργων. Τα έργα αυτά αποσκοπούσαν στην επέκταση και τη βελτίωση των καλλιεργούμενων εδαφών και θα απέφεραν σημαντική αύξηση της γεωργικής παραγωγής και την υποκατάσταση των εισαγωγών ειδών βασικής διατροφής. Η έκθεση προς τη Δημοσιονομική Επιτροπή της Κοινωνίας των Εθνών επισήμαινε την ελλειμματική θέση του κρατικού προϋπολογισμού ήδη από το 1930 και τη σημαντική μείωση των διαθεσίμων της Τράπεζας της Ελλάδος κάτω από το ελάχιστο επιτρεπόμενο όριο . Μετά την πτώχευση, η κυβέρνηση ξεκίνησε αμέσως διαπραγματεύσεις με τους ξένους πιστωτές, που ολοκληρώθηκαν το Σεπτέμβριο του 1932. Συμφωνήθηκε η πληρωμή μόνο του 30% του ολικού ετήσιου τόκου για το 1932 και η κανονική πληρωμή χρεολυσίων.

Η άναρχη ανάπτυξη των τραπεζών με ανεπαρκή κεφάλαια και ανεπαρκή οργανωτική δομή, λόγω της ανυπαρξίας θεσμικού κανονιστικού πλαισίου, σε συνδυασμό με τη διεθνή χρηματοοικονομική κρίση του 1929, δημιούργησε προβλήματα όσον αφορά τη σταθερότητα του εγχώριου τραπεζικού συστήματος.

Από τις αρχές του αιώνα, η βαθμιαία οργάνωση του τραπεζικού συστήματος και η ενίσχυση της πίστης ενθάρρυναν την προσέλκυση νέων καταθέσεων, με αποτέλεσμα την επέκταση του μεγέθους του ισολογισμού των τραπεζών και τη μείωση της ποσοτικής αναλογίας του μετοχικού κεφαλαίου. Η τάση αυτή ενισχύθηκε στις αρχές του 1920 όταν με την αύξηση του πληθυσμού και τις αλλεπάλληλες εκδόσεις χαρτονομίσματος συσσωρεύθηκαν στις τράπεζες σημαντικά κεφάλαια με τη μορφή καταθέσεων. Παράλληλα, οι έντονες υποτιμητικές πιέσεις στη δραχμή την ίδια περίοδο διαμόρφωσαν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του εξαγωγικού εμπορίου, αλλά και απέφεραν μεγάλα κέρδη από την κερδοσκοπία επί του συναλλάγματος. Ένα πλήθος νέων τραπεζικών μονάδων ιδρύθηκε είτε με την αθρόα μετατροπή ατομικών τραπεζικών επιχειρήσεων σε ανώνυμες εταιρίες είτε με τη συνένωση και τη συγχώνευση οργανισμών μικρού μεγέθους με μοναδικό σκοπό την εκμετάλλευση αυτών των κερδών. Ελάχιστες από αυτές ανέπτυξαν σοβαρή τραπεζική δραστηριότητα και οι περισσότερες δεν επέζησαν μετά από την κρίση. Η διάρθρωση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος έπασχε από σοβαρές αδυναμίες. Κύρια χαρακτηριστικά ήταν η μεγάλη ολιγοπωλιακή συγκέντρωση και η συνακόλουθη ανισότητα μεταξύ των τραπεζών ως προς το οικονομικό μέγεθος και τη δυναμικότητα. Τα χαρακτηριστικά αυτά εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τα σημαντικά περιθώρια μεταξύ επιτοκίων χορηγήσεων και καταθέσεων.

Το μετοχικό κεφάλαιο τεσσάρων μόνο τραπεζών αντιπροσώπευε σχεδόν το 80% του συνολικού μετοχικού κεφαλαίου και οι τράπεζες αυτές συγκέντρωναν το 85% του συνόλου των καταθέσεων, με πρώτη την Εθνική Τράπεζα, που συγκέντρωνε σχεδόν τις μισές καταθέσεις (45%).43

Η έντονη νομισματική αστάθεια του πρώτου μισού της δεκαετίας του 1920 προκάλεσε την έντονη δυσπιστία των αποταμιευτών προς τις λιγότερο ρευστοποιήσιμες καταθέσεις. Η μεταστροφή των καταθετών προς τις καταθέσεις όψεως έτσι ώστε να είναι δυνατή η άμεση μετατροπή τους σε ασφαλές νόμισμα συνεχίστηκε έως το 1927. Οι τράπεζες με τη σειρά τους αντέδρασαν στην τάση αυτή μειώνοντας τις μακροπρόθεσμες τοποθετήσεις και πιστώσεις τους, υπέρ των βραχυπρόθεσμων δανείων και προεξοφλήσεων.

Εκτός από την αβεβαιότητα και την αστάθεια που προκαλούσε η έκρυθμη δημοσιονομική και νομισματική κατάσταση, η βασικότερη αδυναμία του τραπεζικού συστήματος ήταν η έλλειψη Η ενός κανονιστικού-ρυθμιστικού πλαισίου για τον έλεγχο της δράσης των τραπεζών και η απουσία ενός αυτοτελούς οργανισμού υπεύθυνου για τη διασφάλιση της νομισματικής και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Το 1928 αποτέλεσε την απαρχή της διαδικασίας αναμόρφωσης και εκσυγχρονισμού του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Πρώτον, επήλθε ριζική και οριστική αναστροφή του ρεύματος της αθρόας ίδρυσης νέων τραπεζών. Ήδη από το 1927 η de facto σταθεροποίηση του νομίσματος

περιόρισε σημαντικά τα κέρδη που αποκόμιζαν οι εμπορικές τράπεζες από τις έντονες συναλλαγματικές διακυμάνσεις τα αμέσως προηγούμενα χρόνια,45 με αποτέλεσμα είτε τη διάλυση πολλών είτε τη συγχώνευση άλλων με ισχυρότερες. Δεύτερον, ενισχύθηκε η τάση καταμερισμού των

έργων και εξειδίκευσης. Τρίτον, μειώθηκε σημαντικά ο αριθμός των τραπεζών σε λειτουργία. Τις παραμονές της κρίσης του 1929, η ελληνική χρηματαγορά χαρακτηριζόταν από υψηλή ζήτηση χρήματος και πολύ υψηλά επιτόκια χορηγήσεων. Η αυξημένη ζήτηση κεφαλαίων το 1928 ώθησε τις εμπορικές τράπεζες, που δεν αντιμετώπιζαν την περίοδο εκείνη στο σύνολό τους προβλήματα ρευστότητας, να παρέχουν δάνεια με επιτόκια που κυμαίνονταν 3-5 εκατοστιαίες μονάδες πάνω από το επίσημο προεξοφλητικό επιτόκιο της Τράπεζας της Ελλάδος.

Ή πιο απλά από το σχολικό βιβλίο σελ. 54:  «στο εξωτερικό εμπόριο….δικτατορίες»

ΘΕΜΑ Γ1

Τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους παγιώνονται οι πολιτικοί σχηματισμοί που έμειναν ευρύτερα γνωστοί ως αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό κόμμα ή αλλιώς Ναπαίοι (από το όνομα κάποιου που λεγόταν Nάπας και υπήρξε ένθερμος και γνωστός υποστηρικτής του Kαποδίστρια). Οι τρεις αυτοί κομματικοί σχηματισμοί ιδρύθηκαν στη διάρκεια της Επανάστασης και επιβίωσαν έως τα χρόνια του Κριμαϊκού πολέμου (1856). Δεν ήταν κόμματα αρχών, αλλά μάλλον πολιτικές ομάδες που συσπειρώνονταν γύρω από το πρόσωπο ενός αρχηγού ή μιας μικρής ηγετικής ομάδας. Ταυτόχρονα, καθένα από τα κόμματα αυτά υποστηριζόταν από μια εκ των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Aγγλία, Γαλλία και Ρωσία αντίστοιχα), γεγονός που ευθύνεται για τα ονόματα με τα οποία έμειναν τελικά γνωστά. Το γαλλικό κόμμα συσπειρωνόταν γύρω από τη χαρισματική προσωπικότητα του Ι. Κωλέττη. Στους Ναπαίους, ηγετικές φυσιογνωμίες υπήρξαν ο Θ. Κολοκοτρώνης και ο A. Μεταξάς. Το αγγλικό κόμμα τέλος στερούνταν τοπικών ερεισμάτων στις επαρχίες και η δύναμή του εντοπίζεται σε ένα στενό κύκλο εγγράμματων και εξοικειωμένων σε ζητήματα διοίκησης προσωπικοτήτων, που έθεταν το αίτημα του θεσμικού εκσυγχρονισμού της δημόσιας ζωής και συγκεντρώνονταν γύρω από τον Αλ. Mαυροκορδάτο.

Όμως, αργότερα η απουσία Συντάγματος και η έλλειψη εκλογικών διαδικασιών οδήγησε στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Η επανάσταση κατέληξε στην ψήφιση του συντάγματος του 1844

Η παραχώρηση Συντάγματος δε μετέβαλε την πολιτική ζωή. Η συνεργασία των τριών κομμάτων εν όψει της αλλαγής του 1843 διαλύθηκε αμέσως μετά την επιτυχία. Οι πρώτες εκλογές που ακολούθησαν κράτησαν τρεις μήνες κατά τους οποίους η Ελλάδα έγινε λεία των οπλισμένων συμμοριών του Κωλέττη, που έβαλε σ’ ενέργεια όλα τα μέσα για να συντρίψει τον αντίπαλο και να εξασφαλίσει την πλειοψηφία στη Βουλή. Συνταγματικός, όταν ήταν στην αντιπολίτευση, ο Κωλέττης δείχτηκε υπερβολικά συγκεντρωτικός όταν πήρε την εξουσία κι ενθάρρυνε τις επεμβάσεις του στέμματος στην πολιτική ζωή. Η πραγματική εσωτερική πολιτική του συνίστατο στη «διάθεση των κρατικών εσόδων για λογαριασμό των φίλων του», χωρίς κανένα σοβαρό μέτρο για τη διοργάνωση και οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η «Μεγάλη Ιδέα» τού έδινε το πρόσχημα. Η μόνη θεραπεία στις δυστυχίες της Ελλάδας, έλεγε, ήταν η εδαφική εξάπλωση του βασίλειου, ο δρόμος προς την Κωνσταντινούπολη και η κυριαρχία στην Ανατολή. Με τέτοια πολιτική ο Κωλέττης εμφανίζεται στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας ως ο τύπος του τυχοδιώκτη πολιτικού, που εισήγαγε όσο κανείς άλλος τη διαφθορά στην άσκηση της εξουσίας. Στην πραγματικότητα το Σύνταγμα καταργήθηκε. Ειδικότερα, η μεγαλύτερη πολιτική σύγκρουση στις τρεις πρώτες δεκαετίες της μεταπελευθερωτικής περιόδου γινόταν ανάμεσα στις συγκεντρωτικές προσπάθειες της μοναρχίας και τις κεντρόφυγες τάσεις των διαφόρων ντόπιων ολιγαρχιών που προσπαθούσαν να διατηρήσουν το είδος της αυτονομίας που απολάμβαναν στα χρόνια της επανάστασης, τότε που κυριολεκτικά δεν υπήρχε κεντρική κυβέρνηση. Απ' αυτή τη σκοπιά οι «δημοκρατικές επαναστάσεις» του 1844 και του 1862, που περιόρισαν τις εξουσίες του στέμματος και ενίσχυσαν τα πολιτικά κόμματα, δεν μπορούν να θεωρηθούν λαϊκές νίκες. Ήταν απλά και μόνο προσπάθειες των ντόπιων ολιγαρχιών να υπονομεύσουν τις πολυαρχικές τάσεις της βαυαρικής μοναρχίας. Όπως και στη σύγκρουση στέμματος-αριστοκρατίας στην Ευρώπη, οι έλληνες κοτσαμπάσηδες, όταν πια συνειδητοποίησαν πως η κρατική επέκταση ήταν αναπόφευκτη, προσπάθησαν ν' αντισταθμίσουν την απώλεια της τοπικής τους αυτονομίας ελέγχοντας το κράτος από μέσα..." Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου, η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων. Το 1844 ήδη, ο Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των εδρών της αντιπολίτευσης μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν. Ευχαριστημένη η βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη: «δεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ συνταγματικός, πολύ φιλελεύθερος». Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό: στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες, εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10.000 άνδρες! Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το κοινοβούλιο: το 1846/1847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία, δεν εμφανίστηκε όμως σε καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής, καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της κυβέρνησης. Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο, τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα, για να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει.

Οι Ελληνικές κυβερνήσεις που προέκυψαν την περίοδο 1844-1847 είναι οι παρακάτω:

"1. Η Κυβέρνηση Ανδρ. Μεταξά

Το πρωί της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ο Όθωνας έπαυσε τους υπουργούς της απόλυτης μοναρχίας και διόρισε νέα κυβέρνηση, αφού υπέγραψε το διάταγμα για τη σύγκληση εθνοσυνέλευσης προκειμένου να καταρτιστεί το Σύνταγμα. Η πρώτη, μετά την επανάσταση του 1843, κυβέρνηση ήταν του Ανδρ. Μεταξά αρχηγού του "ρωσικού κόμματος". Η κυβέρνηση, που είχε επαναστατικό-μεταβατικό χαρακτήρα, ήταν 7μελής με εκπροσώπηση και από τα τρία κόμματα σε ίση αναλογία. Επρόκειτο δηλαδή-κατά τη σύγχρονη ορολογία-για κυβέρνηση οικουμενική. Είναι η πρώτη ελληνική κυβέρνηση, που δεν προήλθε από τη θέληση του Όθωνα, αλλά διορίστηκε από το μονάρχη, αφού είχε επιβληθεί η επανάσταση, μετά από "πρόταση" του Συμβουλίου της Επικρατείας. Στις 25 Οκτωβρίου 1843, μετά από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου, στην κυβέρνηση εισήλθαν και οι αρχηγοί των δυο άλλων κομμάτων, ο Ι. Κωλέττης του γαλλικού και ο Αλ. Μαυροκορδάτος του αγγλικού. Η κυβέρνηση είχε μεταβατικό χαρακτήρα και συγκεκριμένη αποστολή, τη σύγκληση εθνικής συνέλευσης για την κατάρτιση του Συντάγματος. Στις 7 Σεπτεμβρίου 1843, προκηρύχτηκαν εκλογές, που διεξήχθησαν την 1η Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου. Η οικουμενική κυβέρνηση του Ανδρ. Μεταξά διατηρήθηκε 6 μήνες, μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου 1844.

Ήδη, πριν από την ανάδειξη της εθνοσυνέλευσης ο οικουμενικός χαρακτήρας της κυβέρνησης, της εξασφάλιζε γενικότερη αποδοχή. Η πρώτη αυτή ελληνική κυβέρνηση διέθετε επομένως την εμπιστοσύνη της εθνοσυνέλευσης, που αναδείχτηκε από τις εκλογές του 1843. Ιδιαίτερη όμως σημασία για τις σχέσεις κυβέρνησης και νομοθετικού (με την ευρύτερη έννοια του όρου) σώματος, που άρχισαν να διαμορφώνονται εκείνη την εποχή, έχει η παραίτηση του πρωθυπουργού Ανδ. Μεταξά (12 Φεβρουαρίου 1844). Όπως ο διορισμός του δεν οφειλόταν σε πρωτοβουλία του Όθωνα και η παραίτησή του δεν ήταν αποτέλεσμα διαφωνίας με το βασιλιά. Η παραίτηση του πρωθυπουργού (και του υπουργού Μιχ. Σχινά) αποτέλεσμα και της γενικότερης πολιτικής του αποδυνάμωσης υποβλήθηκε μετά από διαφωνία με την εθνοσυνέλευση, σχετικά με την ισοβιότητα των μελών της γερουσίας. Η παραίτηση αυτή εμφανίζει έντονα κοινοβουλευτικά ίχνη. Για πρώτη φορά στην ελληνική συνταγματική ιστορία, κυβέρνηση απομακρύνεται, επειδή δεν διαθέτει την εμπιστοσύνη του αντιπροσωπευτικού σώματος, μολονότι το Σύνταγμα, το οποίο άλλωστε κατά την παραίτηση του Μεταξά δεν είχε τεθεί ακόμη σε ισχύ, να ορίζει τίποτε σχετικό. Είναι η πρώτη εφαρμογή του κανόνα, ότι η κυβέρνηση για να διατηρηθεί στη βουλή, πρέπει να έχει την εμπιστοσύνη του κοινοβουλίου, αλλιώς απομακρύνεται

2. Η Κυβέρνηση Κ. Κανάρη

Αμέσως μετά την παραίτηση του Ανδρ. Μεταξά και μέχρι το σχηματισμό της δεύτερη ελληνικής κυβέρνησης, πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου ανέλαβε ο υπουργός ναυτικών, Κ. Κανάρης. Η κυβέρνηση με τη μορφή αυτή διατηρήθηκε από τις 12 Φεβρουαρίου μέχρι την 30η Μαρτίου. Επρόκειτο για κυβέρνηση επίσης μεταβατικού χαρακτήρα, προκειμένου να ολοκληρωθούν οι εργασίες της εθνοσυνέλευσης, που δεν είχαν περατωθεί κατά την παραίτηση του Ανδ. Μεταξά. Στη θητεία της κυβέρνησης Κανάρη ψηφίστηκε και τέθηκε σε ισχύ το πρώτο (μετά τα επαναστατικά) ελληνικό Σύνταγμα ψηφίστηκε επίσης από την εθνοσυνέλευση ο εξαιρετικά προοδευτικός για την εποχή του εκλογικός νόμος της 18ης Μαρτίου 1844.

3. Η Κυβέρνηση Αλ. Μαυροκορδάτου

Μετά την ψήφιση του Συντάγματος δημιουργήθηκε η ανάγκη σχηματισμού νέας κυβέρνησης, προκειμένου να διεξαχθούν οι πρώτες εκλογές. Κυβέρνηση επρόκειτο να σχηματίσουν οι Αλ. Μαυροκορδάτος και Ι. Κωλέττης, ο οποίος τελικά διαφώνησε. Στις 30 Μαρτίου 1844 κυβέρνηση σχημάτισε ο Αλ. Μαυροκορδάτος. Και η κυβέρνηση αυτή είχε μεταβατικό-υπηρεσιακό χαρακτήρα και βασική αποστολή τη διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη της βουλής. Αμέσως με την ανάληψη των καθηκόντων του Αλ. Μαυροκορδάτου, δημοσιεύτηκε διάταγμα για την προκήρυξη εκλογών, που διεξήχθησαν από το Μάιο μέχρι τις αρχές Αυγούστου 1844. Προεκλογικά συμμάχησαν το ρωσικό και το γαλλικό κόμμα, που αναδείχτηκε πρώτο κόμμα στις εκλογές που ακολούθησαν. Ο Μαυροκορδάτος βλέποντας την ήττα του, παραιτήθηκε λίγο πριν από την λήξη των εκλογών στις 4 Αυγούστου 1844 μετά από 5 μήνες και 5 ημέρες από το διορισμό του. Ήταν ο μόνος πρωθυπουργός στο διάστημα 1843-1862 που διεξήγαγε εκλογές και τις έχασε.

Και η τρίτη κυβέρνηση εμφανίζει, όπως και πρώτη, έντονα "κοινοβουλευτικά ίχνη". Η κυβέρνηση ηττάται εκλογικά και παραιτείται, ήδη πριν την ολοκλήρωση της διαδικασίας έκδοσης των αποτελεσμάτων, διότι γνωρίζει ότι δεν διαθέτει την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Η παραίτηση Μαυροκορδάτου οφείλεται στη σχέση πλειοψηφίας βουλής και κυβέρνησης, που διαμορφώθηκε μετά τις εκλογές. Είναι παραίτηση κοινοβουλευτικού χαρακτήρα. Η ύπαρξη πλειοψηφίας στο κοινοβούλιο επιβάλλεται ως βασικός κανόνας λειτουργίας του πολιτεύματος.

4. Η Κυβέρνηση Ι. Κωλέττη

Στις 6 Αυγούστου 1844 κυβέρνηση σχημάτισε ο "νικητής των εκλογών" Ι. Κ ω λ έ τ τ η ς. Υπήρξε, μακρόβια κυβέρνηση, η οποία ανασχηματιζόμενη διατηρήθηκε τρία χρόνια, μέχρι το θάνατο του πρωθυπουργού, τον Αύγουστο του 1847. Πρωταρχικό μέλημα του Κωλέττη ήταν η δημιουργία πλειοψηφίας στη νέα βουλή, την οποία κατόρθωσε, όχι μόνο με διάφορες παρεμβάσεις και νοθείες κατά τις εκλογές, αλλά και με την ακύρωση της εκλογής πολλών πληρεξουσίων προσκείμενων στο Μαυροκορδάτο. Η βουλή συνήλθε σε σώμα τον Ιανουάριο του 1845 και εξέλεξε πρώτο πρόεδρο τον Κανέλλο Δεληγιάννη. Στην κυβέρνηση συμμετείχε-με λιγότερα υπουργεία-το "ρωσικό" κόμμα. Ήταν επομένως η πρώτη κυβέρνηση Κωλέττη, κυβέρνηση συνεργασίας.

Τον Ιούλιο του 1845, ο Μεταξάς παραιτείται και διαλύεται ο "γαλλορωσικός συνασπισμός". Το "ρωσικό" κόμμα προσεγγίζει το "αγγλικό" και προσχωρεί στην αντιπολίτευση. Τέλη Μαρτίου 1847 η κυβέρνηση Κωλέττη δεν διέθετε την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Το "γεγονός" αυτό, δεν ανησυχούσε ιδιαίτερα τον πρωθυπουργό, ο οποίος έλεγε χαρακτηριστικά ότι, "αν η βουλή έχασε την εμπιστοσύνη της προς εμένα, διατηρώ εγώ την εμπιστοσύνη μου προς τη βουλή". Παρά το ότι ο Κωλέττης κάθε άλλο παρά ενίσχυσε, με την όλη πολιτεία του, τη λειτουργία του κοινοβουλίου και των θεσμών-που τότε είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται-ιδιαίτερα φρόντιζε να εξασφαλίζει την πλειοψηφία και της βουλής και της γερουσίας. Όταν δεν μπορούσε να το κατορθώσει, απείχε από πολλές συνεδριάσεις και δημιουργούσε τεχνητή έλλειψη απαρτίας με την απουσία πληρεξουσίων προσκείμενων στην κυβέρνηση.

Κατά την τρίτη σύνοδο (13.11.1846-8.4.1847) της πρώτης περιόδου, η κυβέρνηση Κωλέττη μειοψήφησε δύο φορές. Τελικά δεν παραιτήθηκε, διαλύθηκε όμως η βουλή και διεξήχθησαν οι εκλογές τον Ιούνιο 1847. Επειδή ακριβώς δεν διέθετε την πλειοψηφία, ο Κωλέττης ζήτησε από τον Όθωνα και επέτυχε τη διάλυση της βουλής. Έτσι εγκαινιάζεται μια πρακτική, ήδη πριν την καθιέρωση του κοινοβουλευτικού συστήματος, που έμελλε να απασχολήσει την Ελλάδα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η διάλυση της βουλής χρησιμοποιείται υπέρ και χάριν της κυβέρνησης μειοψηφίας (χαριστική διάλυση). Από τα επίσημα αποτελέσματα, νικητής αναδεικνύεται και πάλι ο Κωλέττης. Η νίκη αυτή ενδυναμώνει την προς τον ίδιο εμπιστοσύνη του Όθωνα, αλλά και της Γαλλίας. Ο Κωλέττης "διαθέτοντας την δεδηλωμένη" παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το θάνατό του (31 Αυγούστου 1847) δυο μήνες μετά τις εκλογές. [...] [10]

Β) "Υποστηρίχτηκε [...] ότι η μη ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού, στην περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας, δεν οφειλόταν στο "πλημμελές" των διατάξεων του Συντάγματος ούτε στην έλλειψη κανόνων που διευκόλυναν την καθιέρωση σταθερών κοινοβουλευτικών αρχών, αλλά στην μη εφαρμογή του από τον Όθωνα και στις εσκεμμένες παραβιάσεις του. Πράγματι, έχοντας αποδεχθεί καταναγκαστικά την εγκαθίδρυση συνταγματικού πολιτεύματος ο ξενόφερτος μονάρχης δεν διακατεχόταν από την παραμικρά διάθεση να το εφαρμόσει. Αναμίχθηκε σε έργα διοικητικά, παρενέβαινε στις βουλευτικές εκλογές και κατέβαλε κάθε προσπάθεια να συγκεντρώσει όλο και περισσότερη εξουσία. Παράλληλα περιφρόνησε τον εκλογικό νόμο του 1844 και δεν επέτρεψε τη διενέργεια ελεύθερων εκλογών νοθεύοντάς τες συστηματικά σε όλες τις φάσεις της σχετικής διαδικασίας. Χαρακτηριστικές υπήρξαν οι καταγγελίες του Μιχ. Σχινά στη Βουλή σε βάρος της γαλλόφιλης (και υποστηριζόμενης από τον Όθωνα) κυβέρνησης Κωλέττη, την επομένη της διεξαγωγής των εκλογών το 1847: "Μέσα διπλά, τριπλά, τετραπλά, παραπείσεων, απειλών, υποσχέσεων ετίθεντο εν χρήσει ίνα συλλέξωσι την διεσπαρμένην και απολωλώσαν πλειοψηφίαν»

Γ) Ο Κριμαϊκός Πόλεμος και η στάση της Ελλάδας

• Η άρνηση της Πύλης να ικανοποιήσει την αξίωση της Ρωσίας για αναγνώριση δικαιώματος προστασίας των ορθόδοξων πληθυσμών.

• Μάιος 1853: ρωσικά στρατεύματα εισέρχονται στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες,

χωρίς την κήρυξη πολέμου εναντίον της Πύλης.

• 1854: Βρετανία και Γαλλία συμπράττουν με το σουλτάνο.

• 1853-1856: γενίκευση του πολέμου – Κριμαϊκός Πόλεμος (πολεμικές επιχειρήσεις

στη χερσόνησο της Κριμαίας).

• Η κοινή γνώμη τάχθηκε υπέρ της Ρωσίας – Εξεγέρσεις σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Χαλκιδική.

• Ο Όθων, εξαναγκαζόμενος από Βρετανία και Γαλλία (κατάληψη Πειραιά), αποπέμπει τη φιλορωσική κυβέρνηση της Ελλάδος, διορίζει φιλοδυτική και ανακαλεί τους Έλληνες αξιωματικούς επικεφαλής ανταρτών σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Μακεδονία.

• Σεπτέμβριος 1855: Βρετανοί και Γάλλοι εκπορθούν τη Σεβαστούπολη.

• Ιανουάριος 1856: τερματίζονται οι εχθροπραξίες.

• 30 Μαρτίου 1856: υπογραφή της συνθήκης.

• Η Πύλη εξασφάλιζε το δικαίωμα συμμετοχής στο σύστημα ασφαλείας των Μ. Δυνάμεων.

• Ο Εύξεινος Πόντος κατέστη ουδέτερη θάλασσα, ενώ οι εκβολές του Δούναβη δόθη-

καν ξανά στην Τουρκία.

• Επιβεβαιώθηκε η αυτονομία των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών υπό την προστασία των Μ. Δυνάμεων.

• Αυτοκρατορικό διάταγμα που εκδίδεται από το σουλτάνο (18 Φεβρουαρίου 1856).

• Υπόσχεται πλήρη ισότητα των υπηκόων του ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή καταγωγής.

• Εγκαινιάζεται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η περίοδος των Τανζιμάτ (μεταρρυθ-

μίσεων).

• Ο πόλεμος λήγει με ήττα και ταπείνωση της Ρωσίας.

• Συμβάλλει στην αποδοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη λέσχη των Μ. Δυνά-

μεων της Ευρώπης, υπό την προστασία της Βρετανίας.

• Επιβεβαιώνεται η καιροσκοπική και τυχοδιωκτική πολιτική της Βρετανίας και η προϊούσα παρακμή της Αυστρίας.

Γενικά: η ήττα της Ρωσίας έπληξε την φιλορωσική πολιτική στην Ελλάδα ενισχύοντας τον αντιρωσισμό. Απογοήτευσε επίσης τους οπαδούς του γαλλικού και αγγλικού κόμματος, κάτι που οδήγησε σταδιακά σε παρακμή τα ξενικά κόμματα

ΘΕΜΑ Δ1

Η αγροτική αποκατάσταση στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν έργο της ΕΑΠ. Απέβλεπε στη δημιουργία μικρών γεωργικών ιδιοκτησιών. Η εγκατάσταση των προσφύγων έγινε σε εγκαταλελειμμένα χωριά, σε νέους συνοικισμούς προσαρτημένους σε χωριά και σε νέους, αμιγώς προσφυγικούς συνοικισμούς. Ο παραχωρούμενος κλήρος ποίκιλλε ανάλογα με το μέγεθος της οικογένειας των προσφύγων, την ποιότητα του εδάφους, το είδος της καλλιέργειας και τη δυνατότητα άρδευσης. Συνήθως ο κλήρος δεν αποτελούσε ενιαία έκταση, αλλά τεμάχια αγρών που βρίσκονταν σε διαφορετικές τοποθεσίες. Στην αρχή η διανομή από τις υπηρεσίες εποικισμού ήταν προσωρινή. Θα γινόταν οριστική μετά την κτηματογράφηση από την τοπογραφική υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας. Εκτός από τη γη παραχωρούνταν στέγη, εργαλεία, σπόροι, λιπάσματα και ζώα. Για τη στέγαση τηρήθηκε το σύστημα της ανέγερσης των οικιών απευθείας από την ΕΑΠ (εργολαβία) ή της ανέγερσης από τους ίδιους τους πρόσφυγες με τη χορήγηση όλων των οικοδομικών υλικών (αυτεπιστασία). Τα κτίσματα ήταν, συνήθως, δύο δωμάτια, μία αποθήκη και ένας σταύλος. Την αξία του παραχωρούμενου κλήρου θα πλήρωναν οι πρόσφυγες με δόσεις. Ο τίτλος που δινόταν στους κληρούχους ήταν τίτλος απλής κατοχής. Θα γινόταν τίτλος πλήρους κυριότητας αργότερα, μετά την αποπληρωμή του χρέους. Μετά τη διάλυση της ΕΑΠ, το 1930, τα χρέη των αγροτών προσφύγων ανέλαβε να εισπράξει η Αγροτική Τράπεζα.