ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2012 / ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (ΓΠ) – ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

επιμελεία του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-κλασσικού φιλολόγου-

Εξομάλυνση νοηματική του κειμένου:

ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ

1. Έννοια του συναισθήματος.

Κάθε ορμή έχει ως σκοπό την ικανοποίησή της, την πλήρωσή της. Πολλές φορές εμποδίζεται η ικανοποίηση μιας οποιασδήποτε ορμής από εξωτερικές αιτίες ή εσωτερικούς παράγοντες. Όταν ικανοποιείται μια ορμή, το αποτέλεσμα είναι η ευχαρίστηση λόγω της ικανοποίησής της ή η δυσαρέσκεια και η στενοχώρια, όταν παρεμποδίζεται, λόγω ακριβώς της μη ικανοποίησής της.

Η ευάρεστη ή η δυσάρεστη ψυχική κατάσταση που δημιουργείται από την ικανοποίηση ή μη ικανοποίηση μιας ορμής είναι το συναίσθημα. Το απέραντο πλήθος των ανθρώπινων συναισθημάτων ονομάζεται περιληπτικά Συναισθηματικό ή Συναισθάνεσθαι ή Θυμοειδές, όπως το βάφτισε πρώτος ο Πλάτωνας.

Η πηγή του συναισθήματος είναι εσωτερική. Όμως στην καλλιέργειά του και στο ξύπνημά του συντελεί η επίδραση της εξωτερικής πραγματικότητας. Τα συναισθήματα διακρίνονται μεταξύ τους κατά ποσόν και κατά ποιόν. Πολλές φορές συγχωνεύονται και γίνονται μεικτά συναισθήματα.

2. Είδη συναισθημάτων.

Αντίστοιχη προς τη διαίρεση των ορμών είναι και ο χωρισμός των συναισθημάτων. Τα βιολογικά ή οργανικά-σωματικά τα κοινωνικά και τα πνευματικά συναισθήματα αποτελούν τις τρεις κατηγορίες των συναισθημάτων. Συγκινήσεις και αψιθυμίες είναι η τέταρτη κατηγορία.

Οργανικά-σωματικά ή βιολογικά συναισθήματα. Αυτά γεννιούνται είτε από την ικανοποίηση στοιχειωδών οργανικών αναγκών ή από την κατάσταση, στην οποία βρίσκονται ορισμένα επιμέρους όργανα του σώματος: πείνα, δίψα, ηδονή, κορεσμός, γαργαλισμός, αηδία, εμετός, αποστροφή είναι μερικά από τα οργανικά συναισθήματα. Τα σωματικά αναφέρονται στη συνολική κατάσταση του σώματος: κόπωση, νωχέλεια, ατονία, δυσφορία, σφρίγος, ευεξία, αδυναμία, χαλάρωση είναι μερικά από τα κυριότερα σωματικά συναισθήματα.

Κοινωνικά συναισθήματα. Πηγή τους είναι οι κοινωνικές ορμές. Η ευχαρίστηση από την έκφραση της γνώμης, από τη συμβίωση, την ανακοίνωση εντυπώσεων ή από την επιτυχία στο επάγγελμα, η αγάπη για την πατρίδα, ο σύνδεσμος με τη γενέθλια γη ή η νοσταλγία γι' αυτή, η βαθιά και ιδιότυπη χαρά της επιστροφής ή η φονεύουσα κάποτε θλίψη του αποχωρισμού είναι μερικά από τα κοινωνικά συναισθήματα. Η χαρά της δημιουργίας και της δημιουργικής δράσης θεωρείται βαθύτατο συναίσθημα. Στα κοινωνικά επίσης συναισθήματα ανήκουν και: Τα συμπαθητικά ή αντιπαθητικά συναισθήματα. Η συμπάθεια, ο οίκτος, το συλλυπείσθαι, το συγχαίρειν - η συμμετοχή στη χαρά του άλλου ή στη λύπη του-, ο έρωτας ως έρωτας κεραυνοβόλος λογικευόμενος-ιππότης- πλατωνικός, πρέπει να υπαχθούν στα συμπαθητικά συναισθήματα. Αντιπαθητικά είναι η ζηλοτυπία, η αδιαφορία, η νέμεση, ο φθόνος, η χαιρεκακία, το μίσος. Η χαιρεκακία, το να επιχαίρουμε, όταν οι προσπάθειες του συνανθρώπου μας αστοχούν ή ναυαγούν, είναι ύψιστος ρύπος για την ανθρώπινη ύπαρξη.

Το αυτοσυναίσθημα είναι η επίγνωση, η συνείδηση ότι αξίζω ή ότι δεν αξίζω και συνδέεται με το συναίσθημα τιμής, το περίφημο φιλότιμο, που μπορεί να γίνει πηγή δημιουργικής ανύψωσης ή και τέλειας καταστροφής ανάλογα με το χειρισμό του ειδικότερα στην εφηβική ηλικία, οπότε είναι ιδιαίτερα οξύ και ακονισμένο. Έχει ως παραλλαγές την άμιλλα, τη φιλοδοξία, τη ματαιοδοξία, τον αυτοσεβαστό, την εκτίμηση, την αναγνώριση της υπεροχής, το θαυμασμό ή την αλαζονεία. Στα κοινωνικά συναισθήματα εντάσσονται η πειθώ, η υπακοή και τα αντίθετά τους, η δειλία και ο φόβος κατά τη συνομιλία και συναναστροφή με τους άλλους, όπως και η χειρότερη μορφή δειλίας από το κοινό: η αγοραφοβία.

Πνευματικά συναισθήματα. Θεωρούνται ως η ανώτερη βαθμίδα και σφαίρα συναισθημάτων, αν και η ιεράρχηση και αξιολόγηση αυτή δεν γίνεται ομόφωνα αποδεκτή, αφού κάθε κατηγορία συναισθηματικής ζωής έχει αυτόνομη αξία. Τα πνευματικά συναισθήματα χωρίζονται σε διανοητικά, ηθικά, καλολογικά ή καλαισθητικά και θρησκευτικά.

Τα διανοητικά συναισθήματα έχουν ως πηγή τη γνωστική ορμή και εκδηλώνονται σαν απορία, θαυμασμός, αμφιβολία, αδιαφορία και ενδιαφέρον, περιέργεια. Ακραία μορφή περιέργειας είναι το ωτακουστείν, το κρυφάκουσμα, ή το κρυπτοβλέπειν! Τα ηθικά συναισθήματα είναι το αποτέλεσμα των τρόπων πράξης, ενέργειας, από τους οποίους είναι δυνατό να προκύψει υπερηφάνεια ή ντροπή. Έλλειψη ηθικών συναισθημάτων σημαίνει την ύπαρξη μιας μορφής ηθικής παραφροσύνης, οπότε δεν υπάρχει τύψη, ευθύνη και συνείδηση ενοχής, αφού δεν υπάρχει ηθική επίγνωση και αντίληψη.

Τα καλολογικά συναισθήματα προκύπτουν από μια εσωτερική αίσθηση του καλού, δηλ. του ωραίου, της τάξης και ευταξίας, του ρυθμού, της αρμονίας. Τα χρώματα, οι ήχοι, τα σχήματα, όπου ανακαλύπτομε το χαριτωμένο, το υψηλό, το μεγαλοπρεπές, το κομψό, το σαφές - κρυστάλλινο - καθαρό - διαυγές, όλα αυτά γεννούν υπέροχη ευαρέστηση, ενώ το δραματικό φανερώνει με το τραγικό και κωμικό του στοιχείο τις φωτοσκιάσεις στον πίνακα της ζωής. Η αίσθηση του ωραίου ενώνει τον άνθρωπο με το Σύμπαν όπου ακούει τη γλυκιά αρμονία και μελωδία των ουράνιων σφαιρών: "Αποστολή του καλλιτέχνη είναι να φτερουγίζει ως τη θεότητα και να κομίζει τις ακτίνες της στις ψυχές των ανθρώπων", λέγει ο Μπετόβεν, που βίωσε τα λεπτότερα των συναισθημάτων.

Τα θρησκευτικά συναισθήματα εκπορεύονται από τη συνάντηση, την κοινωνία με το Θείο και αιώνιο, τη μετάληψη από αυτό. Αυτά βιώνονται ως γοητεία, θάμβος, ησυχασμός, ιλαρότητα, γαλήνη, αγιασμός, μυστήριο, έμπνευση, αποκάλυψη, λύτρωση και ένωση με το άπειρο. Είναι του Θεού. Προαπαιτούνται κάθαρση και πνευματική δρόσος και προσευχή, ρίγος και πολύφωνη ικεσία και ευγνωμονούσα παράκληση: "Στο βάθος δεν υπάρχουνε παρά μονάχα προσευχές και τίποτε που να μη δέεται δεν πλάσανε τα αγιασμένα χέρια", αναφωνεί ο Ρίλκε.

δ. Συγκινήσεις και αψιθυμίες. Οι συγκινήσεις είναι έντονα συναισθήματα, που εμφανίζονται κατά ζεύγη. Όταν οι συγκινήσεις είναι σφοδρότερες, ονομάζονται αψιθυμίες ή αψικαρδίες. Ο μεγάλος φιλόσοφος και ψυχολόγος W. Wundt (1832-1920) διέκρινε τρία ζεύγη συγκινήσεων: χαρά-λύπη, οργή- φόβο, αγάπη-αποστροφή. Η καθεμιά από αυτές έχει πολλές διαβαθμίσεις. Η πρώτη μορφή χαράς είναι η απλή ικανοποίηση, η οποία μπορεί να φθάσει έως τον ενθουσιασμό. Το ίδιο η προσδοκία, η ελπίδα, η έκπληξη είναι συγκινήσεις που προέρχονται από ευχάριστα συμβάντα. Η λύπη αρχίζει σαν ανησυχία, συνεχίζεται ως θλίψη, κατάπληξη, απογοήτευση για να γίνει οδύνη, στεναγμός, κοπετός. Αρχικά η οργή είναι δυσανασχέτηση, αλλά καταλήγει σ' επίθεση, ενώ ο φόβος εμφανίζεται σαν αναστάτωση και αφού περάσει από πολλές ενδιάμεσες βαθμίδες καταντά πανικός. Η αγάπη είναι πατρική, υλική, αδελφική, θρησκευτική, γνωστική με πολλές διαβαθμίσεις, γίνεται γνωριμία, έλξη για να μετατραπεί σε ακατανίκητο πόθο και πλήρη από τον άλλο εξάρτηση. Η αρχική αποστροφή διανύει τόση απόσταση, ώστε να φθάσει στη διάσταση, στην έχθρα και στο αβυσσαλέο μίσος.

Όταν εμφανίζονται μαζί και τα δύο μέλη των ζευγών έχομε τις αμφιθυμίες ή αμφικαρδίες. Με τρόπο μοναδικό στη Ζ ραψωδία (483-484 στ.) ο Όμηρος εμφανίζει την Ανδρομάχη να "γελά και συγχρόνως να δακρύζει" (δακρυόεν γελάσασα).

Οι συγκινήσεις και αψιθυμίες σώζουν ή σκοτώνουν κάποιες φορές: το προσκύνημα της πατρικής γης στοιχίζει κάποτε το θάνατο. Ο υπερβολικός φόβος "κόβει το αίμα", προκαλεί ταχυπαλμίες και συχνοουρία. Και όχι μόνο συχνοουρία! Αντίθετα η βαθιά πίστη μπορεί να οδηγήσει σε θεραπεία βαρύτατων ασθενειών και "να μετακινήσει όρη" αναπτύσσοντας σπάνιες ψυχικές δυνάμεις. Το θαύμα συνδέεται άμεσα, από ψυχολογική σκοπιά, με την κινητοποίηση κρυμμένων εσωτερικών δυνάμεων υπερφυσικών, οι οποίες υπερακοντίζουν με τ' αποτελέσματά τους κάθε λογική εξήγηση.

3. Το συναίσθημα και η άλλη ψυχική ζωή.

Η σύγχρονη ψυχολογία, χωρίς να υπερτονίζει τη σημασία του συναισθήματος, αναγνωρίζει τον αποφασιστικό του ρόλο για τη ζωή. Ο Γκαίτε (1749-1832) σημειώνει ότι "το συναίσθημα είναι το παν", είναι η γλώσσα της καρδιάς που οδηγεί στα αγιότερα βιώματα. Χωρίς βίωση η ψυχική ζωή ξηραίνεται και η καθημερινή πράξη γίνεται παγερά υπολογιστική. Το βάθος του συναισθήματος είναι απλησίαστο σε οποιαδήποτε επιστημονική έρευνα. Ιδιαίτερος είναι ο ρόλος του για την άρτια ψυχική ζωή και υγεία.

Βέβαια σε κάθε στιγμή της ύπαρξης μας, ακόμη και στις πλέον θυμικές - συναισθηματικές το συναίσθημα, που δίνει φτερά στο πνεύμα, δεν είναι μόνο, αλλά συνοδεύεται από τη βούληση και τη γνώση: το Βουλητικό και το Γνωστικό ή Διανοητικό μέρος της ψυχικής μας ζωής. Ο ψυχικός βίος είναι ενιαίος και αδιαίρετος.

Πηγή: http://www.livepedia.gr/

Β1. «...το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο

μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα»

Στο ποίημα «θερμοπύλες» του Καβάφη έχουμε την εξύμνηση των ηρώων που πέθαναν προκειμένου να υπερασπιστούν την τιμή τους. Εξυμνείται το γεγονός ότι δεν εγκαταλείπουν τη θέση τους, δεν παραλείπουν το χρέος τους, μένουν σταθεροί στις αρχές τους, ακόμη και αν ξέρουν ότι θα προδοθούν και θα ηττηθούν.–και περισσότερη τιμή τους πρέπει: λέγει ο ποιητής στο στίχο 1 ότι τους πρέπει τιμή, γιατί εντός των ορίων της ανθρώπινης ελπίδας αγωνίζονται, ως Θερμοπυλομαχητές, αγώνα δίκαιο, τίμιο, γενναίο, φιλαλήθη και φιλάνθρωπο.–Ωστόσο τους πρέπει και περισσότερη τιμή, γιατί ξεπερνούν το ανθρώπινο μέτρο, αγαπούν το πεπρωμένο τους όσο τραγικό κι αν είναι. Άρα η τίμη σαν ξεπερνά το μέτρο γίνεται ηρωισμός. Μάλλον εδώ ο συγγραφέας ψεύδεται.

Β2.

α)

Δομικά στοιχεία παραγράφου

{Το συναίσθημα της τιμής ……………υπαγορεύει στον άνθρωπο το πρακτέον.}

Θεματική πρότασις…..

Τα υπόλοιπα σχόλια. Κατακλείδα δεν έχει

β)

Ανάπτυξη με διαίρεση

 Τοσυναίσθημα αυτό της τιμής, είτε αφορά στο άτομο είτε στο λαό, αποβαίνει ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς του και το βασικό αίτιο της τύχης του. Μάλιστα η υστεροφημία, σε ό,τι αφορά στα ιδεώδη και στα ιδανικά, εξαρτάται από το βαθμό λειτουργίας της υπόληψης και του φιλότιμου.

Ανάπτυξη με παράδειγμα

Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται ως

παρέκκλιση ―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση― οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες.

Β3.

α) και μάλιστα: επιτονισμός στην προβολή της αξιοπρεπείας από τους τραγικούς/ αν: δείχνει πως η έλλειψη αξιοπρέπειας από τους ήρωες θα ήταν απλώς δεικτικό της μη μεγαλοσύνης αυτών / όπως: με τον τρόπο που, όπως ακριβώς… δεικτικό του τρόπου που δεικνύεται το συναίσθημα της τιμής / ιδιαίτερα: ιδίως.. επιτονισμός εις το παράδειγμα της σχολικής πραγματικότητας όπου και θέλει να εισάγει την θεωρία του συναισθήματος της τιμής και να το ταυτοποιήσει με την αυτοαντίληψη

β0 τα σημεία στίξης είναι για παιδιά του δημοτικού. Η άνω τελεία παύση μικρής διαρκείας και οι παύλες παρενθετικός λόγος. Το δε ερωτηματικό πιο πολύ χάριν εμφάσεως ίνα τονίσει τα επόμενα

Β4.

-         Η σύγκρουσις των δυο οχημάτων απέβη(=απεδείχθη) μοιραία και για τους δύο οδηγούς καθώς ο θάνατος επήλθε ακαριαίος

-         Η έπαρση(= ο κομπασμός) στα λόγια του τον καθιστούν απεχθή στην παρέα, αφού μόνο να κομπάζει ξέρει ο εγωπαθής

-         Οι συνέπειες της χρήσης ναρκωτικών ουσιών καθίστανται αναπόφευκτες (=αναπόδραστες), καθώς ουδείς βρέθηκε να δύναται να απομακρυνθεί απ’ αυτά εύκολα

-         Αδυσώπητο(=αβυσσαλέο) μίσος χωρίζει τις δυο οικογένειες αφού το αίμα που κυλάει μεταξύ τους είναι ακόμα νωπό, μετά την αναζωπύρωση της βεντέτας τους

-         Δεν μπορώ να μιλάω στο τηλέφωνο και ταυτόχρονα(=συνάμα) να οδηγώ

Γ1.

Το πλαίσιο της έκθεσης που ζητείται είναι «άρθρο» κοινώς ένα δοκίμιο, εξ ου και ότι θα έχει επιχειρήματα, με λογική θα αποδεικνύει τα όσα θα λέμε. Θα έχει δηλαδή όπως πάντα λέγω μιαν παραγωγική δομή, από το γενικότερο στο μερικότερο, ήτοι από μιαν γενική θέση θα οδηγούμεθα σε δύο συμπεράσματα, τα οποία και θα αιτιολογούνται το κάθε ένα από αυτά σε δυο προκείμενες. Δεν θα πρέπει να λησμονήσουμε και τον τίτλο πάνω πάνω.

Ως δεδομένον θα λάβουμε το χωρίο από «να αναπτύξετε…..» έως «…το συναίσθημα της τιμής» και ως ζητούμενον το «πώς η επαφή…..το συναίσθημα αυτό»

Το δεδομένον όπως πάντα θα πρέπει να διακρίνεται από δύο βασικές έννοιες, όρους, που θα πρέπει να είμαι εις θέσιν να τους διακρίνω, κι εδώ αυτοί είναι, ως Α’ όρος σίγουρα το «συναίσθημα της τιμής» ενώ ως Β’ όρο θα είναι ο νέος «άνθρωπος». Το ζητούμενον έτσι όπως είναι διατυπωμένο ασφαλώς δεικνύει ότι μας λέγει να εύρωμεν τρόπους, αντιμετώπιση, ώστε τούτο το συναίσθημα να το συνδυάσωμεν με την τραγική ποίηση, σαφώς υπονοόντας την διδασκαλία του αρχαίου δράματος στην εκπαίδευση και άρα το σχολείο.

 

Άρα

Γεν/θεση: έχω την πεποίθηση ότι το συναίσθημα της αυτοεκτίμησης δέον είναι όχι μόνον να ανακαλύπτεται από έναν νέον αλλά κυρίως να καλλιεργείται και να τονώνεται κατά την διάρκεια έστω της τυπικής εκπαίδευσης, ώστε και αργότερα να εμπλουτίζεται δια βίου.

Συμπέρασμα 1.η αυτοεκτίμηση συνεισφέρει στην ατομική πρόοδο στην βούληση, τις πράξεις του νέου ανθρώπου

Αιτιολόγηση/προκείμενη 1: διότι το άτομο καταφέρνοντας να ελέγχει τα πάθη και τις ορμές του, αφού πρώτα γνωρίσει ποια είναι αυτά και αυτές δύναται να μην πάσχει και με τον εθισμό σε πράξεις αγαθές να οδηγείται στην αρετή

Αιτιολόγηση /προκείμενη 2: διότι εάν στο συναίσθημα ευδοκιμεί η αρετή τούτο έχει άμεσο αντίκτυπο και εις το πνεύμα, την λογική, τον νου, ώστε αυτό να εμφορείται από ύψιστες ιδέες και ιδανικά και αξίες

Συμπέρασμα 2: η αυτοαντίληψη συνεισφέρει στην κοινωνική ευημερία

Αιτιολόγηση / προκείμενη 3: διότι εφόσον το άτομο έχει κατορθώσει να ξεδιαλύνει το αξιακό σύστημα, τις αξίες από της ψευδαξίες μέσα του δύναται και να συνειδητοποιήσει τον σκοπό της υπάρξεως της κοινωνίας που είναι η ευδαιμονία και να συγκεκριμενοποιήσει ποιους στόχους πρέπει να θέσει προκειμένου να τον επιτύχει.

Αιτιολόγηση / προκείμενη 4: εφόσον γνωρίζει τους στόχους της επιτεύξεως της ευδαιμονίας είναι σε θέση και να ελέγχει τους άρχοντες που έχουν επωμισθεί το έργο να οδηγήσουν την κοινωνία στον σκοπό της

Ζητούμενο: η αυτοαντίληψη όμως δεν επιτυγχάνεται ακαριαία και ως εξ ουρανού θαύμα. Απαιτεί θυσίες, κόπο και μόχθο, ευθύς εξ αρχής από όταν είναι κανείς νέος. Τούτο τον ρόλο επωμίζεται η τυπική εκπαίδευση το σχολείο και περισσότερο η εμβάθυνση στην κλασσική παιδεία και όχι η στροφή στην τεχνική εκπαίδευση της νέας εποχής. Περισσότερο από ποτέ είναι ανάγκη να υπάρχει καλλιέργεια του ανθρωπισμού στην εκπαίδευση. Διδασκαλία του αρχαίου δράματος, της αρχαίας φιλοσοφίας από το πρωτότυπο, του ρητορικού λόγου και της ιστοριογνωσίας είναι τα κατάλληλα εφόδια.

Δομη:

6 παράγραφοι

1. πρόλογος

2. συμπ.1 + προκ.1

3. προκ.2

4.συμπ.2 +προκ.3 +προκ.4

5. απάντηση στο ζητούμενο(λύσεις)

6. επίλογος