Εωσφορικά φληναφήματα εγωπαθείας (ΜΕΡΟΣ Α’)

Άρθρον του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-φιλολόγου-

«Η ιδιαίτερη υπεροχή του ανθρώπου

 είναι αυτό που τον διακρίνει

από τα ζώα,

 δηλαδή η λογική.»
Αριστοτέλης

«Εν αρχή ήν ο Λόγος και ο Λόγος ήν προς τον θεόν και θεός ήν ο Λόγος» (κατά Ιωάννην, Α, 1) ήτοι κατά την αρχήν της δημιουργίας υπήρχεν ο Υιός του θεού και Αυτός καλείται Λόγος και ο Λόγος υπήρχεν αχώριστος προς τον θεόν και ασφαλώς ο τέλειος Λόγος ήτο θεός. Διατί όμως καλείται Λόγος, το δεύτερον πρόσωπον της θεότητος ημών, που εγεννήθη από τον Πατέρα, από τον απειροτέλειον και πάνσοφον Νούν; Πρίν δωθή απάντησις εις τούτο δέον είναι να ιδωθούν τα χαρακτηριστικά του Λόγου, του Υιού του θεού, το ποίος ήτο Αυτός.

«Πάντα δι’ αυτού εγένετο και χωρίς αυτού εγένετο ουδέ έν, ό γέγονεν. Εν αυτώ ζωή ήν και η ζωή ήν το φώς των ανθρώπων και το φώς εν τη σκοτία φαίνει και η σκοτία αυτό ου κατέλαβεν» (κατά Ιωάννην, Α, 3-5). 

Στην αρχαία φιλοσοφία, σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, λόγος είναι η Λογική και η έννομη τάξις του σύμπαντος. Στον Πλάτωνα δε λόγος είναι το μέσον και η αιτία με την οποίαν μπορούν να εννοηθούν τα πάντα, εν ώ εις τους Στωϊκούς είναι η πηγή των ηθικών αξιών, η καθολική ουσία του σύμπαντος, ο θεός. Άπαντα συγκλίνουν εν τέλει στο ότι «δια μέσου του Λόγου τα πάντα εγένετο και χωρίς αυτού εγένετο ουδέ έν, ό γέγονεν». Όπως ο ανθρώπινος λόγος που διακρίνεται σε προφορικόν και γραπτόν, όπου βεβαίως ο πρώτος προηγείται του δευτέρου, διότι πρώτα ο άνθρωπος χρησιμοποίησεν την ομιλία και κατόπιν ησθάνθη την ανάγκη να την απεικονίση με σύμβολα-γράμματα, έτσι και ο Λόγος «εν αρχή ήν», ήτο η αιτία των πάντων και προϋπήρχεν των όσων εδημιουργήθησαν μετά και ομοιάζει της ομιλίας, του προφορικού λόγου  και ούτως δύναται να αποτυπωθή.

Αλλά όπως πάλι, ο ανθρώπινος λόγος συνέβαλεν αποφασιστικά στην επικοινωνία των ανθρώπων και στην ανάπτυξιν του πνευματικού πολιτισμού και εν γένει της επιστήμης της κοινωνίας των ανθρώπων, έτσι μπορεί και να κατανοηθή ότι δια μέσου του θείου Λόγου, της θείας ουσίας έγιναν τα πάντα και άνευ της μεσολαβήσεως της θείας ουσίας ταύτης δεν έγινε ούτε το παραμικρό, απ’ ό,τι ήδη έχει γίνει. Είναι εμφανές ότι ο θεός ωνομάσθη Λόγος, ινα καταδειχθή και φανερωθή η ζωοποιός δύναμις Αυτού, εξ ής απορρέουν τα πάντα, όπως ακριβώς απορρέει για τον άνθρωπο εκ του ανθρωπίνου λόγου αυτού η όποια εξέλιξις του.

Ο ανθρώπινος λόγος ωστόσο, ως ήδη ειπώθη, διακρίνεται εις προφορικόν και γραπτόν. Και αν βέβαια εις αυτόν είναι εύκολη η διάκρισίς του δεν είναι το ίδιο εύκολος ο διαχωρισμός της θείας ουσίας αυτής καθ’ εαυτής από τα δημιουργήματά της τα οποία μετέχουν του θείου, αφ’ ού εξ αυτού πηγάζουν, αλλά δεν είναι το ίδιο και το αυτό με αυτήν, όπως ένας τεχνίτης μέσω των έργων του μεταδίδει την ζωήν του την ίδια και αυτά τον αντιπροσωπεύουν αλλά δεν είναι και αυτά ο ίδιος αυτός. Ως αποτέλεσμα αυτής της συγχύσεως πολλοί θεωρούν τον Νού του ανθρώπου θεόν, εθεοποίησαν ήτοι και τον ίδιον τον άνθρωπον και φθάνουν να λατρεύουν εαυτούς με εγωπάθειαν άμετρην. Τα πάντα δια αυτούς είναι Νούς, λογική, εγκέφαλος ως πηγή ενεργείας αυτόνομος εξ ης απορρέουν άπαντα τα θαυμαστά και μεγαλειώδη της ζωής των ανθρώπων.

Έπαθαν ό,τι και αυτοί που θεώρησαν τον γραπτόν λόγον ανώτερον του προφορικού, ή σπουδαιότερον αυτό που ήρθε μετά από αυτό που υπήρχεν πρώτα. Ο Πλάτων διαλύει αυτήν την πλάνην της ανωτερότητος του κτίσματος, του ερχομένου υστέρως και του θεοποιημένου στον «Φαίδρο» του. Όταν κάποιος Θεύθ είπε στον βασιλιά Θαμού ότι ο γραπτός λόγος 

«θα κάνη περισσότερον σοφούς και με περισσότερη μνήμη τους ανθρώπους», ο βασιλέας του απήντησεν: «μεγάλε τεχνίτη μου Θέυθ, άλλος είναι ικανός να γεννάει τα έργα της τέχνης κι άλλος να κρίνει πόσο θα ωφελήσου ή θα βλάψουν εκείνους που πρόκειται να τα χρησιμοποιήσουν…τούτο θα φέρη λησμονιά μέσα στις ψυχές αυτών που θα το μάθουν από έλλειψιν άσκησης της μνήμης, γιατί πράγματι από εμπιστοσύνη στην γραφή θα οδηγούνται να ανακαλέσουν στην μνήμη τους τα πράγματα απ’ έξω, απ’ την επήρεια ξένων σημείων κι όχι από μέσα τους οι ίδιοι από τον εαυτόν τους. Ώστε λοιπόν δεν βρήκες το φάρμακον της μνήμης αλλά της υπόμνησης. Και στους μαθητές σου θα δώσης μιαν επίφασιν σοφίας, όχι την αλήθεια, γιατί αφ’ ού με την βοήθειά σου ακούσουν πολλά από τα βιβλία χωρίς διδασκαλία θα φανούν ότι έχουν πολλές γνώμες, εν ω τις περισσότερες φορές δεν θα έχουν καμιάν δική των και θα αποδειχθούν δύσκολοι έτσι στην συναναστροφή των εν ω θα έχουν γίνει δοκησίσοφοι και όχι σοφοί»(Πλάτωνος, Φαίδρος, 274c-275b).

Οι ομοιότητες είναι ασύλληπτες. Θα συνεχίσωμεν όμως και άλλοτε.

(συνεχίζεται)