Παθολογία πολιτευμάτων (ΜΕΡΟΣ Β’)

επιμελεία του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-φιλολόγου-

Δ. ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ

Στις ελληνικές πόλεις επήλθε όλο το φάσμα των πολιτειακών μεταβολών. Σε μερικές  δε, επανεμφανίζεται μια μορφή πολιτεύματος από παλαιά και δεν είναι τότε δια αυτήν κάτι το νέο, π.χ η τυραννία των Συρακουσών. Η εξάπλωση των Ελλήνων σε όλες τις ακτές της Μεσογείου μετα την κάθοδον των Δωριέων (750-550 π.Χ) και η επαφή με τα βαρβαρικά δρώμενα είναι γεγονός. Οι Πέρσες στην Ασία και η Καρχηδόνιοι στην Δύση παρεμπόδισαν την περαιτέρω αυτήν ανάπτυξιν του αποικισμού. Ούτως οι Έλληνες εστράφησαν σε πολιτικές αλλαγές ή άλλως σε συγκρούσεις του πλήθους και των ολίγων.

Κάποιοι ευγενείς θα οδηγηθούν στην προσπάθεια να εύρουν έρεισμα στον δήμο. Θα τον οδηγήσουν κατά άλλων ευγενών –δημαγωγία τύπου Πεισιστράτου- αλλά και θα του δώσουν περισσότερα προνόμια, όπως ο Εφιάλτης και ο Περικλής. Ο Κλεισθένης θα προχωρήση και σε πολιτικές αναδιαρθρώσεις.

Η Ιωνική επανάστασις (499-493), η Αθήνα και η Ερέτρια που  βοηθούν αυτές τις 30 πόλεις τις Ιωνίας αλλά και οι Μηδικοί πόλεμοι είναι ότι συμβαίνει τις δυο πρώτες δεκαετίες του ε’ αι. Την ίδια περίοδον και αμέσως μετά η συμμαχία της Δήλου γίνεται πραγματικότητα, όπως και η «ισοτύραννος» αρχή των Αθήνων εν αυτή.

Τω 465 π.Χ γίνεται σεισμός στην Μεσσηνία, εν Ιθώμη και πραγματοποιείται επανάστασις των ειλώτων. Είναι την εποχή που εν Αθήναις αρχηγός είναι ο Κίμων, ο οποίος τελικώς και απομπεύεται, που οι είλωτες εγκαθίστανται εις Ναύπακτον, και γίνονται προσπάθειες να ελεγχθή το λιμάνι της Κορίνθου υπο της δηλιακής συμμαχίας.

Ο Άρειος πάγος εν τω μεταξύ πλήττεται υπο των Εφιάλτου και Περικλέους, επέρχεται η δολοφονία του πρώτου και ανατέλλει η χρυσή εποχή του δευτέρου. Ούτος ο Περικλής ήτο καθ’ όλα φιλόπολις, υπεράνω χρημάτων και εν γένει ήγεν παρά ήγετο. Τότε υπήρξεν πρώτου ανδρός αρχή. Ως φιλόσοφος ηγέτης πρέσβευε την δια βίου μάθησιν , διατελέσας μαθητής του Πρωταγόρου και σύζυγος της Ασπασίας. Ήταν υπερόπτης ως λέγουν μερικοί, καθώς μορφή του, ων ακόμη εν ζωή, υπήρχεν εν τω ωδείον όπως υπήρχεν και απεικόνισις του ως αμαζονομάχος; Έν είναι σίγουρον. Ο Περικλής επεδίωκεν σφόδρα την άνοδον των Αθηνών μετά του κάλλους και της αυστηρότητος εις την εξωτερικήν πολιτικήν. Η εκστρατεία εις την Αίγυπτον σαφώς υποκρύπτει ως τόλμημα τας προσωπικάς αυτού φιλοδοξίας αλλά και του τερματισμού επι της εποχής του της ισοδυναμίας των πόλεων-δυνάμεων με επικράτησιν της μεγίστης αυτών, των Αθηνών.

Ε. Η ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΘΟΚΥΔΙΔΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

Ο Θουκυδίδης ξυνέγγραψεν τον πόλεμον ευθύς εξαρχής, διατυπώνοντας και τις προφάσεις αλλά και τας κυρίας αιτίας της συγκρούσεως των δυο κόσμων, ήτοι της δημοκρατίας απ’ την μια και της αριστοκρατίας, τυραννίας και ολιγαρχίας απ’ την άλλη. Ο έπαινος ως ούτος απορρέει εκ του λόγου των Κορινθίων δια τας Αθήνας δεικνύει πως οι Αθηναίοι, πολυπράγμονες όντες επεθύμουν να λάβουν άπασαν την αρχήν της Ελλάδος. Η τακτική των ήτο η εύρεσις συμμάχων και υποτελών. Ο φόβος των μάλλον προήρχετο από τον κίνδυνον αποστασίας των συμμάχων των παρά απ την Λακεδαίμονα.

Τω 428 επισυμβαίνει η αποστασία των Μυτιληναίων. Η δημοκρατία εμφανίζεται μόνον εντός της πόλεως των Αθηνών, εν ώ έξω ως τυραννία. Χίλιοι Μηθυμναίοι σφάζονται εν ώ η νήσος βιαίως επανέρχεται υπο της αθηναϊκής αρχής.

Η ατομική ουδετερότης εν εκείνη τη εποχή καθίσταται ανέφικτη. Ο θεσμός των εταιρειών που ιδρύονται καθώς και η αντιστροφή των όρων και των αξιών είναι το ίδιον της εποχής του μεγαλυτέρου εμφυλίου της αρχαιότητος. Η παράλογη τόλμη θεωρείται ανδρεία  φιλικώς προσκείμενη εις την εταιρείαν, η  καθυστέρησις μετα προνοήσεως, δειλία κεκοσμημένη, η σωφροσύνη σχήμα ανάνδρου, η σκέψις  προκειμένου να παραχθή τι το συνετόν, αργοπορία ύποπτος, η φιλονικία αν και τρομερόν, ως τιθέμενον εκ φύσεως, η σκέψις μετ’ ασφαλείας τέλος, πρόφασις δια αποτροπήν.

Ομοίως και η πολιτική ουδετερότης καθίσταται κι αυτή ανέφικτος. Παράδειγμα οι Μήλιοι. Τα δίκαια και η παράδοσις ουδόλως έχουν να κάνουν με την λογικήν των πολιτικοστρατιωτικών σχέσεων. Η λογική της εποχής της πυγμής απαιτεί συμμόρφωσιν προς τον έχοντα την δύναμην ιδίως αν δεν υπάρχουν τα εχέγγυα της δύναμης δια αντίταξιν.

Αι δυνάμεις της πόλεως απαιτείται προς κάπου να διοχετευθούν. Η εκστρατεία της Σικελίας τούτο δηλοί δια την υπερδύναμην. Η εκγρήγορσις και η αποφυγή της οκνηρίας εμφανίζεται ενάντια της συνέσεως, της προνοητικότητος και της διατηρήσεως των δυνάμεων. Οι Αθηναίοι εζήτησαν εδραίωσιν της ηγεμονίας των, όχι ασταθείας και αποστασίας και εξάπλωσιν στην δύσην. Ο λόγος του Ευφήμου εν Καμαρίνα, αποδέχεται την ιμπεριαλιστικήν τακτικήν, καθώς τούτο εστί ωφέλιμον και δια τους συμμάχους, αφ’ ού η μεγάλη δύναμις προσφέρει ασφάλειαν.

Όμως οι σύμμαχοι και υποτελείς των Αθηναίων δεν υπήρξαν ποτέ νομοτύπως πολίται της αυτοκρατορίας, ως εν αντιθέσει ήσαν οι υποτελείς των Ρωμαίων υστερότερα.

(συνεχίζεται)