Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ του Διον. Σολωμού (ΜΕΡΟΣ Ε’)

επιμελεία του

ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ

-φιλολόγου-

Η φανέρωσις του θείου

στον άνθρωπο

«Κάθε ομορφιά να στολιστή και τον θυμό ν’ αφήση. Δεν είναι πνοή στον ουρανό, στην θάλασσα, φυσώντας. Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας. Όμως κοντά στην κορασιά, που μ’ έσφιξε κι εχάρη, εσειότουν τ’ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι»[(20)6-10]. Επικρατεί μια κατανυκτική ατμόσφαιρα. Η ψυχή του ποιητού επιτάσσει τέτοιες ώρες να εγκαταλείψη κάθε τι ανόσιον π.χ θυμόν, διότι το κάλλος, η ομορφιά θα συναντήση το υπέρτατον αγαθόν. Ακόμη και η κορασιά, η αγαπημένη φαίνεται να ξυπνάη απ’ τον λήθαργον της για λίγο, νοιώθει την ευτυχία, τον σφίγγει στην αγκαλιά της και κατόπιν λιγοθυμά ή ξεψυχά, χωρίς να το αντιληφθή ο αγαπημένος της. Στην νυχτιά εκείνη, ούτε αύρα δεν λαφροφυσά και το αργυρό φεγγάρι κάνει να λαμποκοπά στο τρεμοφώς του ο πόντος, η θάλασσα.

 

Και κεί λοιπόν… «και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει, κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μια φεγγαροντυμένη. Έτρεμε το δροσάτο φώς στη θεικιά θωριά της, στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της»[(20)11-14]. Η πιο καθαρή περιγραφή ανάδυσης και φανέρωσης του κρυφού-μυστηρίου-θείου στον κόσμο μέσα στην νεοελληνική ποίησι. Το φώς για τον Σολωμό: α)φωτίζει τα πράγματα β) παρεμβαλλόμενο, διερχόμενο όμως απ’ αυτά τα μετουσιώνει. Το φώς δύναται, αφ’ ού παρεμβληθή των πραγμάτων, να τρέψη το φυσικόν τοπίον εις μη λογικόν, αντί να το φωτίση απλώς, διότι στην ουσίαν του είναι θείον, ο θεός. Τούτο δηλούται και με το αντίθετό του, το σκοτάδι, την απουσία φωτός, που επιφέρει απελπισία, τρόμον και θάνατον.

Η φύσις ύστερα, μετά τον διαφωτισμόν, παύει να αποτελή πεδίον έρευνας και ανακαλύψεων φυσικών νόμων. Αποτελεί τον κόσμον πλέον της ηθικής, του καλού και του κακού. Ως ρωμαντικός ποιητής ο Σολωμός τέρπεται εντός αυτής, της φύσεως, όχι διότι ανακαλύπτει φυσικές ομορφιές, αλλά διότι ένατενίζει την ύπαρξιν του σχεδίου του θεού. Ο ποιητής φαινομενικώς στην αρχή περιγράφει πράγματα του υπαρκτού φυσικού χώρου. Εκτυλισσομένης όμως της δράσεως, αλλάζουν τα κριτήρια του τοπίου και τελικώς δίδεται ένας νέος τρόπος ενατενίσεως των πραγμάτων και άρα εμείς κατανοούμεν νέες προοπτικές της φύσεως, όπως την ηθικήν, μεταφυσικήν, πνευματικήν της υπόστασιν.

Το φώς μας επιτρέπει να διερχώμεθα από τον φυσικόν χώρον, στον υπερβατόν, που είναι και ο σημαντικότερος. Να πώς η εμφάνισις του φωτός μετουσιώνει, αλλάζει τα πράγματα στον Σαούλ, διώκτου αρχικώς των χριστιανών και αργότερα μέγα αποστόλου αυτών: «Εν ώ δε επήγαινεν, συνέβη να πλησιάζη ούτος εις την Δαμασκόν. Και αίφνης ήστραψε γύρω του από τον ουρανόν φώς λαμπρόν. Και όταν από την εκθαμβωτικήν λάμψιν έπεσε κατά γής, ήκουσεν φωνήν, η οποία του έλεγεν…Σαούλ, Σαούλ, διατί με καταδιώκεις;»(Πράξεις,θ,3-4). Η μεταστροφή από τον φυσικόν κόσμον εις τον ηθικόν είναι κι εκεί άμεση. Ο Σαούλ μετανοεί και αλλάζοντας ο ηθικός του κόσμος μεταβάλλεται.