Έσβησ’ η άσβηστη φωτιά

Άρθρον του

ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ

-φιλολόγου-

Γύρω στα 1909 ο καθηγητής και γυμνασιάρχης τότε Ιωάννης Γρυπάρης δημοσιεύει στο περιοδικό «Νέα Ζωή» της Αλεξάνδρειας το ποίημα με τίτλον «Εστιάδες», που διαπραγματεύεται ένα θέμα της ρωμαικής παραδόσεως. Η υπόθεσις που περιγράφεται, διαδραματίζεται κάποια βαθειά νύχτα. Η πολιτεία κοιμάται. Αίφνις μέσα στο σκότος ακούγεται μια σπαρακτική φωνή: «Έσβησ’ η άσβηστη φωτιά». Αλαλιασμένοι οι κάτοικοι πετιούνται έξω απ’ τα σπίτια τους και τρέχουν στους δρόμους. Τρέμοντας από φόβο, κλαίγοντας, κατευθύνονται προς τον ναόν της Εστίας. Ξέρουν πόσο μεγάλο κακό είναι η συμφορά που τους βρήκε και θέλουν να το δούν με τα μάτια τους. Μέσα στο ναό, ενδεδυμένες με το γνώριμόν ένδυμα της αρετής και της αγνότητος, οι Εστιάδες είναι γονατιστές μπροστά στο βωμό, μπροστά στην σβησμένη πλέον φωτιά.

Ταπεινωμένες, συντιμμένες, μετανοιωμένες τραβούν τα μαλλιά τους, ικετεύοντας τον ουρανό με τα χέρια και με τα μάτια, να ρίξη τον κεραυνό του επάνω τους, να πληρώσουν αυτές και να γλυτώση η πολιτεία. Η συμπεριφορά τους εξηγείται από το γεγονός ότι ξέρουν και αναγνωρίζουν το φταίξιμό των και αφετέρου ότι δεν θέλουν για δική τους υπαιτιότητα να χαθή η πολιτεία, όπως είναι γραμμένο.

Θα πέση όμως ο κεραυνός ώστε να τιμωρηθούν μόνον οι ένοχοι και να μην πληρώσουν όλοι; Θα αποκατασταθή το δίκαιο, χωρίς να καταστραφή όλη η πολιτεία; «Τάχα το θάμα κι έγινε; Πές μου το να σ’ το πώ/ γνώμη άβουλη, γνώμη άδικη μιας νιότης/ σαν τη δικιά μας, πόσβησεν έτσι χωρίς σκοπό/ κι ακόμη ζει και ζένεται με τον σκοπό της!».

Σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο υπάρχουν οι άνθρωποι που είναι ταγμένοι να διατηρούν αναμμένη την ιερήν φωτιά του πνεύματος και του ήθους. Οι πνευματικοί άνθρωποι  του τόπου και του έθνους. Αν λοιπόν αυτοί από οκνηρία, από αμελιά ή από ραθυμία και δική τους ευζωία παραμελήσουν το χρέος των και αφήσουν την ψυχική φωτιά να σβήση, τότε όλη η πολιτεία κινδυνεύει να χαθή, αφ’ού θα έχη χαθεί η πνευματική ζωή, ο ηθικός κόσμος, αυτά που τρέφουν τον τόπο με ιδανικά, με ιδέες και με αξίες.

Η Εστία λοιπόν είναι ο ναός της ψυχής. Οι Εστιάδες είναι οι άνθρωποι του πνεύματος, αυτοί που κρατούν ζωντανή την πνευματικότητα του τόπου. Όμως και ο απλός άνθρωπος δεν είναι άμοιρος ευθυνών και τις ευθύνες δεν τις έχουν μόνον οι άλλοι.

Ο ποιητής χτυπά το σήμαντρο της καταστροφής και προειδοποιεί την γενιά του κι όλες τις γενιές ότι σύντομα θα πέση επάνω τους ο κεραυνός της καταστροφής, αν δεν γεμίση τα στήθια τους η ρωμαλέα πνοή της νέας ζωής, κι αν δεν πάψουν την ομφαλοσκοπία και ανεμελιά, αν δεν ανταποκριθούν στα μεγάλα χρέη του ηθικοπνευματικού ανθρώπου και παραμείνουν μόνον στον υλικό, σωματικόν άνθρωπον.

«Εις τα όπλα» μας εξωθούσε ο Υψηλάντης προκειμένου να μην μείνουμε εσαεί με χαμένην την σωματικήν μας ελευθερίαν. Πόσο μάλλον για την ψυχική μας, δεν απαιτείται απότομη κι άμεση αντίδραση προς όλες τις συνθήκες δουλείας του πνεύματος και του ήθους; «Και τι θα κερδίσης, αν κερδίσης τον κόσμον όλον, αλλα χάσης συνάμα την ψυχή σου;» ανερωτείτο ο κορυφαίος απόστολος των εθνών. Στην δύσμοιρη Ελλάδα κινδυνεύουν να μείνουν μοναχά στάχτες. «Ανεμελιά κι αραθυμιά» και «άβουλες κι άδικες γνώμες μιας νιότης» έσβησαν το ιερόν πύρ της πνευματικότητος και ηθικότητος της πατρίδος. Ωστόσο, φαίνεται πως μπορεί ακόμη να γίνη το θάμα. Όπως ο αμνός ο «αίρων τας αμαρτίας του κόσμου» που ήλθεν κι έσωσεν την ανθρωπότητα, ούτως κι ο ουρανός του θεού καλείται και παρακαλείται να ρίξη την ιεράν φωτιά, που θα ξαναπυροδοτήση τον βωμόν της πνευματικότητος και ηθικότητος στην σύγχρονην Ελλάδα, έστω κι αν το αστροπελέκι κάψη τους υπαιτίους της συγκαιρινής συμφοράς, που είναι πολλοί.